Έρευνα Σοφία Ντρέκου Αρθρογράφος
(Sophia Drekou, BSc in Psychology)
Το Σάββατο του Λαζάρου (το Σάββατο πριν από την Κυριακή των Βαΐων) τα παιδιά γυρίζουν τα σπίτια και τραγουδούν τα ειδικά κάλαντα (Λαζαρικά) σε διάφορες παραλλαγές, που εξιστορούν την «εκ νεκρών έγερση» του Λαζάρου.
Τελειώνοντας το τραγούδι τους τα λαζαράκια, όπως αποκαλούνται οι καλαντιστές της ημέρας, συνεχίζουν με ευχετικούς και επαινετικούς στίχους για το σπίτι και δέχονται ως φιλοδώρημα αυγά που τα τοποθετούν σ’ ένα στολισμένο καλαθάκι (σε κάποιες περιοχές φρούτα ή χρήματα).
Τον Λάζαρο τραγουδούν κυρίως κορίτσια σχολικής ηλικίας, τα οποία αποκαλούνται λαζαρίνες, λαζαρίτσες, λαζαρούδισσες κ.α.
Γενικότερα, το Σάββατο του Λαζάρου λαμβάνει χαρούμενο χαρακτήρα, καθώς η έγερση του Λαζάρου προαναγγέλλει την Ανάσταση του Χριστού. (βλ. εδώ)
Τον Λάζαρο τραγουδούν κυρίως κορίτσια σχολικής ηλικίας, τα οποία αποκαλούνται λαζαρίνες, λαζαρίτσες, λαζαρούδισσες κ.α.
Γενικότερα, το Σάββατο του Λαζάρου λαμβάνει χαρούμενο χαρακτήρα, καθώς η έγερση του Λαζάρου προαναγγέλλει την Ανάσταση του Χριστού. (βλ. εδώ)
Σώζονται πολλές παραλλαγές από κάλαντα, άλλα σε δημοτική γλώσσα και άλλα σε μισοκαθαρεύουσα. Ανάλογα με τον τόπο και τις εποχές, τα παιδιά που ψάλλουν τα κάλαντα κρατούν συνήθως πολύχρωμα φαναράκια, καράβια ή εκκλησίες φωτισμένες εσωτερικά, σιδερένια τρίγωνα ή ραβδιά στολισμένα με λουλούδια σαν τους αρχαίους θύρσους.
Οι μεγάλοι συνοδεύουν με μουσική υπόκρουση το τραγούδι τους και έχουν μαζί τους και καλάθια, όπου βάζουν τα δώρα που τους φιλεύουν. Τα όργανα που κυριαρχούν είναι η φυσαρμόνικα, το τύμπανο, το τουμπελέκι, η τσαμπούνα και άλλα πνευστά όργανα. Ο λαός δέχεται με συμπάθεια τους καλαντιστές, που προσδίδουν στις γιορτές ιδιαίτερη χάρη και ευθυμία.
Αντιθέτως, τα Κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής έχουν θρηνητικό χαρακτήρα και αναφέρονται στη Σταύρωση του Χριστού. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής ομάδες παιδιών γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν το μοιρολόι «Σήμερα μαύρος ουρανός», γνωστό και ως «Μοιρολόι της Παναγίας».
Σε πολλές περιοχές της χώρας τα κορίτσια της ομάδας κρατούν ένα στεφάνι, πλεγμένο με λουλούδια εποχής, το οποίο στη συνέχεια το εναποθέτουν είτε στον Επιτάφιο, είτε στον τάφο του προσφάτως αποβιώσαντος ενορίτη. Τα Κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής τείνουν σήμερα να εκλείψουν.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Λάζαρος ήταν τότε 30 χρονών και έζησε άλλα 30 χρόνια. Έγινε επίσκοπος Κιτίου στην Κύπρο και πέθανε σε ηλικία 60 ετών. Τον Οκτώβριο του 890 μ.Χ. ο βυζαντινός αυτοκράτορας Λέων ΣΤ' ο Σοφός βρήκε στην Κύπρο το λείψανο του Λαζάρου και το μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη. Το τοποθέτησε σε αργυρή θήκη στον ομώνυμο ναό που κτίσθηκε στη βασιλεύουσα. Η ανακομιδή των λειψάνων του εορτάζεται στις 17 Οκτωβρίου (βλ. εδώ). Ο τάφος του Λαζάρου έχει υποδειχθεί μέσα σε βράχο (διαστάσεων 3x3μ.) στο Όρος των Ελαιών στην Ιερουσαλήμ.
Η ανάσταση του Λαζάρου θεωρείται η «πρώτη Λαμπρή» αφού η εκ νεκρών έγερση του αγαπημένου φίλου του Χριστού θεωρείται προικονομία της δικής του Ανάστασης.
Ωστόσο η γιορτή έχει και την ψυχολογική της ερμηνεία, αφού ο λαός δεν θα μπορούσε να αφήσει στο περιθώριο την περιέργεια για το τι είδε ο Λάζαρος κατά την τριήμερή του ταφή, κάτι που αποτυπώνεται πλήρως στα κάλαντα.
«Πες μας Λάζαρε τι είδες εις τον Άδη που επήγες. Είδα φόβους, είδα τρόμους, είδα βάσανα και πόνους, δώστε μου λίγο νεράκι να ξεπλύνω το φαρμάκι, της καρδούλας μου το λέω και μοιρολογώ και κλαίω. Του χρόνου πάλι να ‘ρθουμε, με υγεία να σας βρούμε, και ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει, να ζήσει χρόνια εκατό και να τα ξεπεράσει.»
Δείτε: Σάββατο του Λαζάρου: Τα ήθη και τα έθιμα στην Κύπρο με το τραούδιν του
Λάζαρος, ο «αγέλαστος»
Άλλωστε η ελληνική Παράδοση θέλει τον φίλο του Χριστού να είναι σοκαρισμένος από αυτά που αντίκρυσε στον Άδη με αποτέλεσμα να γελάσει μόνο μια φορά μετά την ανάστασή του.
Κάποτε λέγεται πως ο «αγέλαστος» Λάζαρος είδε κάποιον χωρικό στο παζάρι να κλέβει μια στάμνα και να φεύγει. Τότε χαμογέλασε λέγοντας «Βρε τον ταλαίπωρο. Για ιδές τον πώς φεύγει με το κλεμμένο σταμνί. Ξεχνάει ότι κι αυτός είναι ένα κομμάτι χώμα, όπως και το σταμνί. Το ‘να χώμα κλέβει τ’ άλλο. Μα δεν είναι να γελούν οι πικραμένοι;»
Το Σάββατο του Λαζάρου στον Πόντο και τα κερκέλια
Τα παιδιά, όταν έβγαιναν για το βάεμαν κρατούσαν
ένα ανθισμένο κλαδί λεύκας κι ένα καλαθάκι
για να βάζουν μέσα τ’ αυγά που θα μάζευαν.
Το Σάββατο του Λαζάρου οι νοικοκυρές στον Πόντο το περνούσαν στην κουζίνα παρασκευάζοντας νηστίσιμα κουλούρια, τα λεγόμενα κερκέλια. Τα κερκέλια, λοιπόν, μαζί με λευκά αυγά τα έδιναν στα παιδιά, όταν το απόγευμα του Σαββάτου έβγαιναν για το βάεμαν, πήγαιναν, δηλαδή, από σπίτι σε σπίτι ψάλλοντας στην Ανάσταση του Λαζάρου.
Αφού, λοιπόν, ολοκλήρωναν τον ψαλμό, οι νοικοκυρές τους έδιναν κερκέλια και αυγά και ενίοτε καραμέλες. Πολλές φορές, όμως, λόγω της φτώχειας έδιναν στα παιδιά βρασμένο καρπό καλαμποκιού το οποίο ονομαζόταν τσιγκούλια.
Τα παιδιά, όταν έβγαιναν για το βάεμαν κρατούσαν ένα ανθισμένο κλαδί λεύκας κι ένα καλαθάκι για να βάζουν μέσα τ’ αυγά που θα μάζευαν.
Να σημειωθεί ότι τα κερκέλια που τους έδιναν οι νοικοκυρές τα περνούσαν σε σπάγκο και τα έβαζαν σαν περιδέραιο στο λαιμό τους ή έδεναν τη μία άκρη του πίσω στη μέση τους, κρατώντας την άλλη ελεύθερη. Κάθε κουλούρι που περνούσε από το σπάγκο πήγαινε έτσι πίσω στην πλάτη του παιδιού. Η πιο συνηθισμένη τακτική όμως ήταν να τα περνούν στο κλαδί που είχαν μαζί τους.
Κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής τους στα σπίτια, στο δρόμο συναντιόντουσαν και με άλλα παιδιά και ρωτούσε ο ένας τον άλλον, «Πόσα ωβά εποίκες;», δηλαδή, «πόσα αυγά μάζεψες;». Είχαν έναν άτυπο ανταγωνισμό για το ποιος θα μαζέψει τα περισσότερα.
Στο τέλος της ημέρας, τα κερκέλια τα έδιναν στους γονείς τους, τα αυγά όμως τα φύλαγαν, για να τσουγκρίσουν το Πάσχα.
Video αφιέρωμα by Αέναη επΑνάσταση
Στο παρακάτω βίντεο θα τ' ακούσουμε τα κάλαντα του Λαζάρου σε μια διαφορετική παραλλαγή στο Ελληνικό (Λοζέτσι) Ιωαννίνων. Γίνεται αναφορά στον τρόπο που συντηρείται το έθιμο του Λαζάρου στο χωριό. Μας τραγουδούν με τον χαρακτηριστικό τρόπο του τόπου κάτοικοι του χωριού. Πρόκειται για καταγραφή της τηλεοπτικής παραγωγής «Εν Χορώ» των Ηλία και Δημήτρη Γκαρτζονίκα το 2004 που «γυρίστηκε» στο πανέμορφο μοναστήρι της Τσούκας.
Βυζαντινά Κάλαντα του Λαζάρου
«Που 'σουν Λάζαρε, που ναι η φωνή σου
Σ΄ έκλαιγαν οι αδερφοί σου.
Ήμουνα στη γη παραχωμένος
Και με τους νεκρούς ανταμωμένος.
Τα χεράκια μου σταυρό δεν είχαν,
Τα ποδάρια μου αγναντισμένα.
Τα ματάκια μου γιομάτα δάκρυ
Και το στόμα μου πικρό φαρμάκι.
Ήρθεν ο Χριστός και ξύπνησέ με
Κι απ΄ το μνήμα μου εσήκωσέ με.
Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια
Ήρθε η Κυριακή που τρων τα ψάρια.»
Κάλαντα του Λαζάρου (Σύρου)
Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα Βάγια,
Ήρθε η Κυριακή που τρων' τα ψάρια
- Που ’σουν Λάζαρε που ειν' η φωνή σου
Που σε γύρευε η μάνα κι η αδελφή σου
- Ήμουνα στη γη, στη γη χωμένος
Κι από τους νεκρούς, νεκρούς αναστημένος.
Δώστε μου νερό, νερό λιγάκι
να ξεπλύνω της καρδιάς μου το φαρμάκι
Βάγια βάγια των βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό
και την άλλη Κυριακή, τρώνε το παχύ αρνί.
Τα παιδιά από το Νεανικό Τμήμα της Χορωδίας της Ορχήστρας των
Κυκλάδων, τραγουδούν τα Κάλαντα του Λαζάρου (εκδοχή Σύρου).
Η Βυζαντινή Χορωδία του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Μηνά Ηρακλείου παρουσιάζει τα Βυζαντινά Κάλαντα του Λαζάρου. Την χορωδία διευθύνει ο Πρωτοψάλτης του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Ιωάννης Δαμαρλάκης.
Τα παιδιά του Προπαρασκευαστικού Τμήματος της
Χορωδίας μας (Τάξεων Α’ & Β’ Δημοτικού), μπήκαν
για πρώτη φορά στο studio, ένωσαν τις φωνές τους
και τραγουδούν τα κάλαντα του Λαζάρου!
Κάλαντα Λαζάρου, Κάλυμνος
Τραγούδι από τον δίσκο «Άγιος είσαι στην θωριά, Άγγελος στη Θεότη» (οι Άγιοι στην δημοτική μουσική μας παράδοση) του Ι.Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μοσχάτου.
Κάλαντα του Λαζάρου: Καλύμνου
Ρυθμός δεκάσημος. Το τραγούδι αυτό διασώζει με έναν εξαιρετικό ποιητικό λόγο, πιο κοντά στην ευαγγελική διήγηση απ’ ό,τι τα περισσότερα κάλαντα, την ιστορία του Αγίου Λαζάρου, φίλου του Χριστού. Με έναν απλό και συνάμα θεολογικό τρόπο δηλώνεται η ισορροπία ανάμεσα στη θεϊκή και την ανθρώπινη φύση του Χριστού, που η αγάπη Του προς τον Άγιο Λάζαρο τον κάνει και για εμάς φίλο και οικείο.
«Χαῖρε, πίστευε, Μαρία, ἄγωμεν εἰς τά μνημεῖα,
τότε ὁ Χριστός δακρύζει καί τόν Ἅδη φοβερίζει.
Ἅδη, τάρταρε καί χάρο, Λάζαρο θέ νά σοῦ πάρω.
Δεῦρο ἔξω, Λάζαρέ μου, φίλε καί ἀγαπητέ μου».
Η περίτεχνη μελοποιΐα και ο ασυνήθιστος
ρυθμός κάνουν τα κάλαντα αυτά να ξεχωρίζουν.
«ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ - ΚΑΛΥΜΝΟΣ» Από τη συναυλία του παραδοσιακού τμήματος μουσικής του Ωδείου Αθηνών στις 24-3-2010. Διεύθυνση ορχήστρας, επιλογή μουσικών κομματιών, γενικός υπεύθυνος Χρήστος Τσιαμούλης.
ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ
Αν είναι με το θέλημα και με τον ορισμό σας
Λαζάρου την Ανάσταση να πω στ’ αρχοντικό σας
(Ἐβγᾶτε σᾶς παρακαλοῦμε, γιά νά σᾶς διηγηθοῦμε,
γιά νά μάθετε τί ἐγίνει, σήμερα στήν Παλαιστίνη.)
Εἰς τήν πόλη Βηθανία, Μάρθα κλαίει καί Μαρία,
Λάζαρο τόν ἀδερφό τους, τόν γλυκύ καί καρδιακό τους.
Τόν μοιρολογοῦν καί κλαῖνε, τόν μοιρολογοῦν καί λένε,
τρεῖς ἡμέρες τόν θρηνοῦσαν, καί τόν ἐμοιρολογοῦσαν.
Τήν ἡμέρα τήν τετάρτη, κίνησε ὁ Χριστός γιά νά ’ρθει,
καί ἐβγῆκε ἡ Μαρία, ἔξω ἀπό τήν Βηθανία.
Καί ἐμπρός Του γόνυ κλίνει, καί τούς πόδας Του φιλήνει,
ἄν ἐδῶ ἤσουν Χριστέ μου, δέν θ’ ἀπέθνησκε ὁ ἀδελφός μου.
(Μά καί τώρα ἐγώ πιστεύω, καί καλότατα ἠξεύρω,
ὅτι δύνασ’ ἄν θελήσεις, καί νεκρούς νά ἀναστήσεις!)
Χαῖρε πίστευε Μαρία, ἄγωμεν εἰς τά μνημεῖα,
τότε ὁ Χριστός δακρύζει, καί τόν Ἅδη φοβερίζει.
Ἅδη Τάρταρε καί Χάρο, Λάζαρο θέ νά σοῦ πάρω,
δεῦρο ἔξω Λάζαρέ μου, φίλε καί ἀγαπητέ μου.
Παρευθύς ἀπό τόν Ἅδη, ὡς ἐξαίσιο σημάδι,
Λάζαρος ἀπελυτρώθη, ἀνεστήθη κι ἐσηκώθη.
(Καί εὐθύς ἀπολυτρώθη, ἀνεστήθη καί ἐσηκώθη,
Λάζαρος σαβανωμένος, καί μέ τό κερί ζωσμένος.
Τότε ἡ Μάρθα κι ἡ Μαρία, τότε ὅλη ἡ Βηθανία,
Δόξα τῷ Θεῷ φωνάζουν, καί τόν Λάζαρο ξετάζουν.)
Λάζαρε πές μας τί εἶδες, εἰς τόν Ἅδη πού ἐπῆγες,
εἶδα φόβους εἶδα τρόμους, εἶδα βάσανα καί πόνους.
(Δῶστε μου λίγο νεράκι, νά ξεπλύνω τό φαρμάκι,
τῆς καρδιᾶς μου τῶν χειλέων, καί μή μέ ρωτᾶτε πλέον.)
Περισσότερα: Λαζάρου-Βαΐων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.