Σελίδες

▼

Ο καθηγητής Χρήστος Γιανναράς


Αφιέρωμα, έρευνα Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος
(Columnist Sophia Drekou, BSc in Psychology)

​​✟ Υπέρ αναπαύσεως Χρήστου Γιανναρά 24-8-2024

Ο διακεκριμένος φιλόσοφος και εμβληματικός διανοητής Χρήστος Γιανναράς, έφυγε από τη ζωή το απόγευμα του Σαββάτου 24 Αυγούστου, σε ηλικία 89 χρονών. Την είδηση του θανάτου του έκανε γνωστή ο γιος του Σπύρος (Spyros Yannaras) μέσω ανάρτησής του στον προσωπικό του λογαριασμό στο Facebook.




Διψᾶμε τὴ ζωὴ καὶ δὲν τὴν διψᾶμε μὲ σκέψεις ἢ νοήματα. Οὔτε καὶ μὲ τὴ θέλησή μας. Τὴν διψᾶμε μὲ τὸ κορμὶ καὶ τὴν ψυχή μας. Ἡ ὁρμὴ τῆς ζωῆς, σπαρμένη μέσα στὴ φύση μας, ἀρδεύει κάθε ἐλάχιστη πτυχὴ τῆς ὕπαρξής μας. Καὶ εἶναι ὁρμὴ ἀδυσώπητη γιὰ σχέση, γιὰ συν-ουσία: Νὰ γίνουμε ἕνα μὲ τὴν ἀντι-κείμενη οὐσία τοῦ κόσμου, ἕνα μὲ τὸ κάλλος τῆς γῆς, τὴν ἀπεραντοσύνη τῆς θάλασσας, τὴ νοστιμιὰ τῶν καρπῶν, τὴν εὐωδιὰ τῶν ἀνθῶν. Ἕνα κορμὶ μὲ τὸν Ἄλλον. Ὁ Ἄλλος εἶναι ἡ μόνη δυνατότητα νὰ ἔχει ἀμοιβαιότητα ἡ σχέση μας μὲ τὸν κόσμο. Εἶναι τὸ πρόσωπο τοῦ κόσμου, ὁ λόγος κάθε ἀντι-κείμενης οὐσίας. Λόγος ποὺ ἀπευθύνεται σὲ μένα καὶ μὲ καλεῖ στὴν καθολικὴ συν-ουσία. Μοῦ ὑπόσχεται τὸν κόσμο τῆς ζωῆς, τὸ ἔκπαγλο κόσμημα τῆς ὁλότητας. Στὴ μία σχέση.

Χρήστος Γιανναράς, σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων. Εκδ. Δόμος 2008

Ο εμβληματικός διανοητής Χρήστος Γιανναράς


Ο Χρήστος Γιανναράς (Αθήνα, 10 Απριλίου 1935 - 24 Αυγούστου 2024) ήταν σύγχρονος Έλληνας καθηγητής φιλοσοφίας και συγγραφέας. Σπούδασε θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Βόννης και του Παρισιού (Σορβόνη). Ήταν διδάκτωρ φιλοσοφίας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Σορβόνης και της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Επίσης, υπήρξε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, του St. Vladimir's Orthodox Seminary της Νέας Υόρκης, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και της Σχολής του Τιμίου Σταυρού της Βοστώνης. Διετέλεσε διευθυντής του περιοδικού Σύνορο, που εξέδωσε δώδεκα τεύχη από το 1964 ως το 1967.

Από το 1982 μέχρι το 2002 υπήρξε τακτικός καθηγητής της φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών της Αθήνας, αρχικά στο τότε ενιαίο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών και μετά στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών.

Δίδαξε φιλοσοφική ορολογία, και μέθοδο, πολιτική φιλοσοφία και πολιτιστική διπλωματία. Επίσης έχει διδάξει ως επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια Παρισιού, Γενεύης, Λωζάννης και Κρήτης.

Έχει επιδείξει πλούσιο συγγραφικό έργο με θεματολογία που σχετίζεται με την έρευνα των διαφορών ανάμεσα στην ελληνική και στην δυτικοευρωπαϊκή φιλοσοφία και ορθόδοξη χριστιανική παράδοση.

Το βιβλίο του Η ελευθερία του ήθους (1984) θεωρείται ότι όρισε τον πυρήνα αυτού που αργότερα ονομάστηκε «νεορθοδοξία» και έχει χαρακτηριστεί «ο Μάης του ’68 στην Ορθόδοξη θεολογία και ηθική». Πολλά από τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε 10 τουλάχιστον ευρωπαϊκές γλώσσες.

Ο Χρήστος Γιανναράς υπήρξε υπότροφος του γερμανικού Ιδρύματος Υποτροφιών «Alexander von Humboldt Stiftung». Είναι εκλεγμένο μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων, καθώς επίσης και της Διεθνούς Ακαδημίας Ανθρωπιστικών Επιστημών (Academie International des Sciences Humaines) (Βρυξέλλες).

Παρέμβαινε για πολλά χρόνια στην κοινωνική και πολιτική επικαιρότητα μέσω τακτικής αρθρογραφίας στις εφημερίδες, Το Βήμα, παλαιότερα, επί 13 χρόνια, και από το 1993 στην Καθημερινή, με παράλληλες τηλεοπτικές εμφανίσεις.

Βιογραφικά: Περίληψη φιλοσοφικής πρότασης - Επιρροές - Απόψεις - Κυρίως εργογραφία - Επιφυλλιδογραφική εργογραφία/χρονογραφία - Μεταφρασμένη εργογραφία

Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν άθεοι και ένθεοι. Υπάρχει μια παράδοση βιωματική στην οποία εντάσσεται το παιδί και αργότερα την απορρίπτει, το παίζει άθεος, αλλά έχει μυηθεί, έχει μπει σ΄ έναν τρόπο σχέσης και ο τρόπος αυτός είναι απτός.

Ο ελληνισμός σώθηκε στα 400 χρόνια σκλαβιάς, όχι επειδή κάναμε κατήχηση, αλλά γιατί ανάβανε το καντήλι, ζυμώνανε πρόσφορο, κάνανε αγιασμό και κυρίως πήγαιναν στην εκκλησιά, ήταν το κεντρικό κοινωνικό γεγονός, ήταν γιορτή, πανήγυρις.

Η Ενότητα της Εκκλησίας δεν είναι απλώς ένα κοινωνιολογικό γεγονός ή συλλογικό ηθικό κατόρθωμα, αλλά αποκάλυψη αλήθειας και φανέρωση ζωής [...] Αλλά όση αποκάλυψη αλήθειας κατέχει ο άνθρωπος, έστω μέσα από έσοπτρα και αινίγματα, συγκεφαλαιώνεται στην ενότητα και αγάπη της Εκκλησίας. (Χρήστος Γιανναράς). Sophia Drekou 28 Ιανουαρίου 2012

Η ελευθερία του ήθους


Η μετάθεση της εκκλησιαστικής ευσέβειας στο επίπεδο της ατομικής ηθικής και ο χωρισμός της από την αλήθεια της Εκκλησίας έχει ως αναπόφευκτη συνέπεια και την άμβλυνση της διαφοράς ανάμεσα στην αλήθεια της σωτηρίας και στην ψευδαίσθηση της σωτηρίας: στην Εκκλησία και στην αίρεση. Η έννοια της αίρεσης ή του σχίσματος χάνει κάθε πραγματικό περιεχόμενο, περιορίζεται σε αφηρημένες θεωρητικές διαφορετικές, που μόνο οι «ειδικοί» τις κατέχουν και τις συζητούν σε συνέδρια και διασκέψεις, ανταλλάσσοντας διαξιφισμούς ομολογιακών άρθρων και διατυπώσεων χωρίς κανέναν αντίκρισμα στη ζωή των ανθρώπων.

ΔΕΙΤΕ: Η αίρεση αποτελεί πεδίο έρευνας και μελέτης: Το μυστήριο και το φαινόμενο των αιρέσεων

Όλο και περισσότερο ο πιετισμός* εξομοιώνει στο επίπεδο της ατομικής-κοινωνικά χρήσιμης και αποτελεσματικής-ηθικής την πνευματικότητα και την ευσέβεια των διαφοροποιημένων εκκλησιών και ομολογιών, ανεξάρτητα και από θεμελιώδεις ακόμα δογματικές διαφορές. Η ευσέβεια ενός Ρωμαιοκαθολικού, ενός Διαμαρτυρόμενου, συχνά και ενός «εκσυγχρονισμένου» Ορθοδόξου, δεν παρουσιάζουν μεταξύ τους ουσιαστικές διαφορές, δεν φανερώνει πια η πρακτική ευσέβεια τη βίωση της σωστής ή της αλλοτριωμένης αλήθειας. Το δόγμα δεν φαίνεται να είναι «όρος»-όριο για την έκφραση και περιφρούρηση της εμπειρίας της Εκκλησίας· η χριστιανική ευσέβεια εμφανίζεται άσχετη με τη βίωση της αλήθειας του Τριαδικού Θεού, της Σάρκωσης του Λόγου, των Ενεργειών του Αγίου Πνεύματος, που δίνουν υπόσταση στη ζωή των μελών της Εκκλησίας.

Ο τύπος της χριστιανικής ευσέβειας εξομοιώνεται όλο και περισσότερο στις διαφοροποιημένες εκκλησίες και ομολογίες με τον τύπο μιας «τελειότερης» από κάθε άλλη χρησιμοθηρικής Ηθικής, με ένα ήθος ατομικό που προηγείται του γεγονότος της Εκκλησίας. Διαφοροποιείται η ευσέβεια μόνο από τις παραλλαγές των θρησκευτικών συνηθειών, των θρησκευτικών «υποχρεώσεων». Ακόμα και η λειτουργική πράξη είναι επιφαινόμενο-συμπλήρωμα, βοήθημα ή καρπός-της ατομικής ευσέβειας, κατανοείται σαν ευκαιρία «οικοδομής» ή σαν θρησκευτική υποχρέωση. 

Η Ευχαριστία, η θεμελιώδης ενσάρκωση του γεγονότος της σωτηρίας, αλλοιώνεται από το πιετιστικό πνεύμα: εκλαμβάνεται σαν στενά «θρησκευτικό» καθήκον, υποχρέωση συμπροσευχής, ίσως και ακρόασης ενός κηρύγματος που συνήθως εξαντλείται στον καθορισμό της ατομικής συμπεριφοράς. Δεν είναι η Ευχαριστία το γεγονός που συνιστά και φανερώνει την Εκκλησία, την αλλαγή του τρόπου της υπάρξεως, την πραγμάτωση του ήθους του «καινού ανθρώπου».

Η ελευθερία του ήθους - Χρήστος Γιανναράς

*Ο Πιετισμός ή Ευσεβισμός ήταν κίνημα μέσα στο Λουθηρανισμό, το οποίo δραστηριοποιήθηκε από τα τέλη του 17ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα και αργότερα.

Ο Χρήστος Γιανναράς δεν σε άφηνε ποτέ αδιάφορο με τα γραπτά του, τις Επιφυλλίδες του, δεν άφηνε περιθώρια για ήπια συναισθήματα απέναντι σε αυτά που έγραφε. Εκείνοι που τον θεωρούσαν πρωτεργάτη ενός ιδιότυπου ελληνοκεντρικού διαφωτισμού και όσοι πίστευαν ότι ήταν εκφραστής του σκοταδισμού.

Ομολογώ ότι σοκαρίστηκα από τα όσα βάρβαρα και άναρθρα έγραψαν ορισμένοι χούλιγκαν του Διαδικτύου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μετά τον θάνατό του. Δεν σεβάστηκαν, αλλά ούτε και κατάλαβαν τίποτα από τα γραπτά του.

► Περισσότερα Θέματα: Χρήστος Γιανναράς

στο σπίτι του στη Νέα Σμύρνη
στο σπίτι του στη Νέα Σμύρνη

Τι είναι τελικά το κακό, πώς να το ορίσουμε;

Μοιάζουν ακριβέστερες οι εικόνες παρά οι έννοιες — δυσκολότεροι οι ορισμοί της μεθοδικής λογικής, ευστοχότεροι οι περιγραφικοί εντοπισμοί αισθητής εμπειρίας. Γαζέλα στα νύχια του λεόπαρδου: ο τρόμος στα πελώρια μάτια, αδύναμες ωρυγές και το απελπισμένο σπαρτάρισμα όταν το θηρίο την κατασπαράζει.

Ο ίδιος άμετρος τρόμος, φρίκη και πανικός, στα μάτια του παιδιού που συνάνθρωποι, για την ηδονή τους, το βιάζουν. Ασελγούν σαδιστικά στο ασχημάτιστο κορμάκι, το σφάζουν.

Αποθηριωμένοι στρατιώτες εισβολείς σε «εχθρική» χώρα, υστερική μέθη σφαγής αμάχων: Σουβλίζουν με τις ξιφολόγχες νεογνά, ξεριζώνουν μάτια, ξεκοιλιάζουν, κόβουν γεννητικά όργανα, συντρίβουν κρανία.

Αλλόφρονα γυναικόπαιδα να έχουν προστρέξει σε ναούς και ιερά για να σωθούν από διώκτες. Με οιμωγές και ουρλιαχτά να ικετεύουν τον ουρανό, να εκλιπαρούν για το θαύμα. Και αντί για το θαύμα αδυσώπητη η σφαγή, η πυρπόληση, το ξεπούλημα στα σκλαβοπάζαρα.

Απεριόριστα γόνιμος ο άνθρωπος σε τρόπους διάπραξης του κακού. Κάθε πτυχή της Ιστορίας, κάθε εποχή, και δικές της επινοήσεις οργάνων για σωματικά βασανιστήρια, δικές της πρακτικές και εφευρήματα για πρόκληση οδύνης, τρόμου, πανικού. Όργανα, εργαλεία, μεθοδεύματα όλο και πιο προηγμένα, τελειότερα, ευστοχότερα στην επίτευξη φρικωδέστερου αποτελέσματος.

Δεν αρκούσε ποτέ στον άνθρωπο να θανατώσει, να κάνει ανύπαρκτο τον μισητό συνάνθρωπο. Ήθελε να τον δει να πεθαίνει με τους πιο φριχτούς πόνους, να σφαδάζει ανήμπορος, να σπαράζει εναγώνια και για πολύ, πριν ξεψυχήσει. Γι' αυτό και πανάρχαιες οι μηχανές που καταξέσχιζαν τη σάρκα ή εξάρθρωναν τα μέλη, γι' αυτό ο ανασκολοπισμός, ο μεθοδικά αργός στραγγαλισμός, ο θάνατος στην πυρά, ο θάνατος από ασφυξία πάνω στον σταυρό. Καυτό λάδι και λιωμένο μολύβι, αλάτι στις πληγές, τύφλωση, ακρωτηριασμοί — τα θύματα να ικετεύουν για τον θάνατο.

Ρομαντικά αισιόδοξες ελπίδες του νεωτερικού ανθρώπου ότι το κακό θα χαλιναγωγηθεί με τη γενίκευση της παιδείας, την άνοδο της κατά κεφαλήν καλλιέργειας, την καθολίκευση της ευμάρειας και ευζωίας. Κατεδαφίστηκαν με πάταγο σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα και ο κατακρυμνισμός τους συνεχίζεται δίχως ανάσχεση.

Χρήστος Γιανναράς. Το αίνιγμα του κακού. Ίκαρος. Αθήνα. 2008.


Ο θρίαμβος ελευθερίας

Έχει καθιερωθεί και ένα σύνθημα άγνωστης προέλευσης, που πολλοί το θεωρούν ως πεμπτουσία της μεταφυσικής, ενώ δεν είναι παρά η προϋπόθεση κάθε ολοκληρωτισμού: «Πίστευε και μη ερεύνα»!

Η συμπαντική περιπέτεια που αρχίζει στον κήπο της Εδέμ, δεν είναι μια αποτυχία του έργου τού Θεού —αυτός ο κόσμος των φυσικών καταστροφών, των πολέμων, των λοιμών, της αδικίας, των εγκλημάτων, ο κόσμος ο γεμάτος οιμωγές αθώων θυμάτων, κραυγές βασανισμένων παιδιών, ποτισμένος κυριολεκτικά με αίμα και δάκρυα, αυτός ο κόσμος, οπωσδήποτε, δεν είναι θρίαμβος δικαιοσύνης, είναι όμως, στα μάτια που πιστού, θρίαμβος ελευθερίας που κερδίζει βήμα με βήμα, σπιθαμή με σπιθαμή, την πορεία προς τη θέωση, χειραγωγούμενος από την αγάπη του Θεού.

Χρήστος Γιανναράς. αλφαβητάρι της πίστης. Εκδόσεις Δόμος.
Αθήνα. Πρώτη έκδοση Απρίλιος 1983. Έβδομη επανέκδοση 1991.


Οτιδήποτε είναι -η πραγματικότητα των όντων και η ολότητα των όσων συμβαίνουν μέσα στα όρια της πραγματικότητας- εντάσσεται στην ενοείδεια του γεγονότος της προσωπικής σχέσης Θεού και ανθρώπου.

Τα όντα είναι «πράγματα» - πεπραγμένα της θείας Ενέργειας, αποκαλυπτικά της θείας προσωπικής Παρουσίας, και συνιστούν μορφές και δομές κάλλους, δηλαδή κόσμο, ένα σύνολο κόσμημα, ερωτική κλήση του Θεού για προσωπική σχέση με τον άνθρωπο.

Και η ολότητα των γεγονότων του κοσμικού και του ιστορικού γίγνεσθαι είναι η θετική φορά αποδοχής ή η αντίστροφη κίνηση αρνήσεως της προσωπικής αυτής κλήσης για την κοινωνία του κτιστού με το άκτιστο -το υπαρκτικό γεγονός της προσωπικής ελευθερίας στις πραγματικές - κοσμικές διαστάσεις του.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ, «Το πρόσωπο και ο έρως» (1976).

Ἐπιφυλλίδες στὴν Καθημερινὴ τῆς Κυριακῆς (ἐπιλογὴ 

2006-02-19. Σχέσεις Κράτους - Ἐκκλησίας: τὰ αὐτονόητα (3)
2006-02-12. Τὸ Σύνταγμα θεσμοποιεῖ τὴν ἀλλοτρίωση (2)
2006-02-05. Ἐκκλησία - Κράτος ἐρήμην τῆς κοινωνίας (1)

2005-12-24. Ἀντίδοτο στὴ θρησκευτικὴ ἀ-νοησία
2005-12-11. Μονοτονικό: «ὅσια» καὶ ἀνόσια ἐκμετάλλευση
2005-12-04. Ἀπώλεια ἐπαφῆς μὲ τὴν πραγματικότητα
2005-11-06. Καταγωγὴ καὶ συνέχεια
2005-06-26. Tὴν ζωὴ καθορίζει ἡ ποιότητα
2005-06-12. Ἡ κοινωνικὴ διαφθορὰ εἶναι κρατικογενής
2004-12-25. Ἐκκαθάριση ἐνδεχομένων
2004-08-08. Ἀνυπόφορη ὕβρις
2001-08-05. Κονσέρτο γιὰ δύο παραφωνίες

ΝΕΚΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ: Ο Χρήστος Γιανναράς ήταν διφορούμενος και αρκετά από όσα έγραψε είναι φανερό ότι ξεφεύγουν από τα πλαίσια της Ορθοδοξίας (πχ στο «Ενάντια στη Θρησκεία» απορρίπτει την αειπαρθενία της Θεοτόκου, απορρίπτει τη Φιλοκαλία και τη Νοερά προσευχή ως ατομική - και συνεπώς ατομιστική - θρησκευτικότητα κ. λ.π. - μια κριτική στο εν λόγω βιβλίο εδώ). Όμως έγραψε και κείμενα, κατά τη γνώμη μας, πολύ ορθόδοξα και συνέβαλε - μαζί με άλλους - στο να ενταχθεί η Ορθοδοξία στις συζητήσεις των σύγχρονων διανοουμένων, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό την περιφρονούσαν και τη θεωρούσαν ανάξια λόγου και τελειωμένη υπόθεση. Ας είναι αναπαυμένη η ψυχή του και ό,τι λάθη έκανε, ο Θεός ας τον συγχωρήσει, όπως κι εμάς για τα πολλά δικά μας λάθη. Εκείνος είναι ο Κριτής, όχι εμείς.
Είπαν και έγραψαν / Χρήστος Γιανναράς, in memoriam


Σχόλια στο Facebook:

Γεώργιος Μπαμπινιώτης: Έφυγε από την ζωή ο μεγάλος διανοητής Χρήστος Γιανναράς. Ένας θαρραλέος διανοητής, που χειρουργούσε πολιτικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά και ιδεολογικά αποστήματα, προτείνοντας ιδανικές θέσεις, πρωτότυπες, τολμηρές, επαναστατικές, διφορούμενες, ακόμη και ουτοπικές. Όμως βαθύτατα πνευματικές με αναφορά σε αρχές, κανόνες και ελληνικές ή πανανθρώπινες αξίες.

Μπορούσες να διαφωνείς μαζί του ―μ’ εμένα συνέβαινε συχνά, καίτοι μάς συνέδεε μακρά φιλία και βαθιά εκτίμηση― αλλά ποτέ δεν μπορούσες να αμφισβητήσεις τις προθέσεις, την λογική δύναμη και την πνευματική του τόλμη.

Ταρακούνησε πνευματικά, ενόχλησε και ξεβόλεψε με αλήθειες που τόλμησε να εκστομίσει, αδιαφορώντας για τις αντιδράσεις που προκαλούσε, αν δεν τις επιζητούσε.

Γοήτευε ο λόγος και η σκέψη του και σαγήνευε τα ακροατήρια. Τα γραπτά του κείμενα αποτελούν πρότυπα ποιοτικής-δημιουργικής χρήσης τής ελληνικής γλώσσας, αποτέλεσμα μιας σπάνιας πνευματικής και συνάμα γλωσσικής καλλιέργειας. Μιλούσαμε συχνά οι δυό μας για την γλώσσα, στην οποία έδινε βαθιά οντολογικό χαρακτήρα, που συμβάδιζε με την δική μου εμμονή στην σχέση γλώσσας και σκέψης.

Χρήστο, θα μάς λείψεις ειλικρινά, όλο και περισσότερο, και προπάντων σε επίπεδο ουσίας, γιατί στην πραγματικότητα λειτουργούσες ως η φωνή τής συνείδησής μας που μάς ελέγχει σε ώρες περισυλλογής και αυτοσυνειδησίας.

Απείρανθος, 25 Αυγούστου 2024 - Γ. Μ. Βαρδαβάς: Η συμβολή του Χρήστου Γιανναρά (1935-2024) στη φιλοσοφία και τη θεολογία είναι αναντίλεκτη. Για πολλούς από τη γενιά μου υπήρξε δάσκαλος σημαντικός. Το έργο του Χρήστου Γιανναρά είναι πολύτομο, πολύτιμο, πολυπρισματικό και βαρυσήμαντο.

Φυσικά, άλλος ήταν ο Γιανναράς των βιβλίων και άλλος των επιφυλλίδων. Με πολλές από τις επιφυλλίδες του Γιανναρά έχουμε κατά καιρούς διαφωνήσει και εμείς. Αυτό όμως είναι και το τίμημα που πληρώνει ένας κατά συνείδηση παρεμβατικός διανοούμενος, όπως, τω όντι, ήταν ο μέγιστος Γιανναράς: καθίσταται παραχρήμα και αενάως σημείον αντιλεγόμενον.

Εντούτοις, είναι ασυγχώρητο α τ ό π η μ α να απομονώνονται ετσιθελικά και επιλεκτικά αποσπάσματα από τις επιφυλλίδες και να παρουσιάζονται δήθεν ως το κύριο έργο του συγγραφέα. Αυτό είναι αντιδεοντολογικό και γινόταν, γίνεται και θα γίνεται εις το διηνεκές και συστηματικά από πολλούς ιδεολογικούς του αντιπάλους. Η διαφωνία φυσικά είναι θεμιτή. Το ίδιο και η κριτική. Αθέμιτος είναι ο μηδενισμός, η ανοίκεια επίκριση, η σκόπιμη παρανάγνωση και η απροκάλυπτη απόκρυψη ή παράλειψη του συνόλου του συγγραφικού έργου του Χρήστου Γιανναρά.

(Ειρήσθω εν παρόδω, είναι τουλάχιστον αγενές, για να μην πούμε χυδαίο, μια δράκα σπιθαμιαίων, δήθεν πνευματικών ανθρώπων, να βυσσοδομεί πάνω στο άταφο ακόμα σώμα του μεγίστου Γιανναρά.)

Φτωχαίνουμε καθημερινά και ορφανεύουμε συνάμα. Δάσκαλε, σε ευχαριστούμε για τη διαρκή και ανεξάλειπτη μαθητεία.

Φοίβος Δεληβοριάς/Foivos Delivorias: Με πολλή αγάπη θα θυμάμαι τον Χρήστο Γιανναρά- και στο προσωπικό επίπεδο της ανθρώπινης επαφής και στο άλλο (της περιόδου 1991-2002) που τον είχα μελετήσει, μαζί με όλους εκείνους τους ανθρώπους που έσκαψαν στο χώμα της ιστορίας του ελληνισμού και βρήκαν τρύπες που οδηγούσαν στον Έρωτα, στο Πρόσωπο και στον Θεό. Εμένα που η Ποίηση και το τραγούδι ήταν πιο πολύ ο ουρανός μου, με πρωτοτράβηξε στα «μέρη του» το έξοχο -σχεδόν ποιητικό- βιβλίο του για το «Άσμα Ασμάτων».

Πολύ αποκαλυπτικό ήταν και το «Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα». Και βαθειά βουτιά σε άγνωστά μου, ως τότε, πράγματα «Το Πρόσωπο και ο Έρως». Έτυχε και γνωριστήκαμε σε ένα φιλικό σπίτι, λίγο αργότερα γνώρισα και τον γιο του, Σπύρο (φίλο πολύ, ακόμα) και -παρέα με τον Δημήτρη Καράμπελα, την αδελφή μου Μυρτώ και την αγαπημένη μου Λήδα Καπουράλη- τον βλέπαμε συχνά. Μας είχε φιλοξενήσει και στο σπίτι του στα Κύθηρα το 1997 και θυμάμαι ένα υπέροχο βράδυ που έπιασα την κιθάρα και διατρέξαμε τον Κοέν, τον Μπρασένς, τον Γκάτσο, τον Σαββόπουλο, τον Ντύλαν, τον Κέϊβ και τα δημοτικά της συλλογής του Νικολάου Πολίτη.

Το επόμενο πρωί βούτηξε στη θάλασσα και τον είδα να βγαίνει με αυτό το λαμπυρίζον βλέμμα κι εκείνην την παλιά ομορφιά των Ελλήνων μαθητών του ‘50 που έγιναν δάσκαλοι και ζήσαν τη ζωή στις θάλασσες και στα βιβλία ψάχνοντας αν υπήρχε ακόμη Ελλάδα έξω από το φαντασιακό μας. Έτσι τον θυμάμαι και θα τον θυμάμαι. Μια φορά μας είχε καλέσει σε μιαν εκπομπή του στο ραδιόφωνο με τον Δημήτρη και είχαμε μια κουβέντα μετά μουσικής- ποιος ξέρει τι είχαμε πει εμείς, μες στη νεανική αφέλειά μας;

Μετά το 2003 τα διαβάσματα και οι ανησυχίες μου έφυγαν αλλού -κάθε γενιά πρέπει να κερδίζει τη ζωή της με τελείως άλλο τρόπο. Η αρθρογραφία του -από την οποία τον γνωρίζουν οι περισσότεροι- θεωρώ πως του έδωσε λάθος θαυμαστές και λάθος εχθρούς. Τώρα που, αναχωρώντας, είναι πια ένας «Ερχόμενος», θα καθαρίσει η εικόνα του από τις επικαιρότητές της κι από την παρακμή που μας σκέπασε όλους -όσο αντιθετικούς δρόμους κι αν ακολουθήσαμε- και θα λάμψει ξανά η ουσία του, σαν εκείνες τις σταγόνες νερού που μένουν για λίγο πάνω μας βγαίνοντας από τη θάλασσα.

Spyros Yannaras: Το έζησα με τον Κωστή τον Παπαγιώργη που τον είχα σαν πνευματικό μου πατέρα και τώρα πάλι με τον καθαυτό μου πατέρα, και πονάω και θλίβομαι και δυσκολεύομαι να καταλάβω πως είναι δυνατόν άνθρωποι υποτίθεται του πνεύματος, ακαδημαϊκοί, γραφιάδες, καθηγητές, φιλόσοφοι, θεολόγοι, ιστορικοί, να βγάζουν τέτοια χολή και μίσος για έναν ζεστό ακόμη και άταφο νεκρό. Λες και περίμεναν να βγάλει την τελευταία του πνοή για να τον ποδοπατήσουν ή να τον μαγαρίσουν. Είθε να ηρεμήσει η ψυχούλα τους.

π. Λίβυος: Έφυγε ένας μεγάλος Έλληνας. Ένας μεγάλος δάσκαλος. Ένας Χριστιανός και σπουδαίος άνθρωπος. Ο Χρήστος Γιανναράς.

Δεν θα πω τίποτε απολύτως για το θεολογικό, φιλοσοφικό και πολιτικό του έργο.
Υπάρχουν πολλοί καλύτεροι και σπουδαιότεροι από εμένα να μιλήσουν για τον μεγάλο Γιανναρά.

Θέλω όμως να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ για όλες εκείνες τις φορές που τον χρειάστηκα και δεν αρνήθηκε να μου μιλήσει και να με κρατήσει στην ελπίδα. Κι ήταν πολλές αυτές οι φορές, κρύες και μελαγχολικές οι νύχτες.

Να πω ένα τεράστιο ευχαριστώ για την Ορθοδοξία που μας δίδαξε γεμάτη φως και ελπίδα, δίχως ενοχές, φόβο και σκοτάδι.

Μου έλεγε πολλές φορές, "..μην μπαίνεις και χάνεσαι σε ιδεολογήματα. Να μετράς την ζωή με την χαρά και το φως. Να χαιρόμαστε τη ζωή. Χαίρεσαι που ζεις και υπάρχεις; Αυτό να ρωτάς...."

Θα μπορούσα να καταθέσω μια τεράστια λίστα ευγνωμοσύνης για αυτόν τον Άνθρωπο, δάσκαλο και στοχαστή. Όμως δεν είναι ούτε η ώρα ούτε ο χώρος που αρμόζει σε τέτοια μεγέθη.

Για μένα όσες φορές τον συνάντησα ήταν μια αποκάλυψη. Η ματιά του, ο ήχος της φωνής του, ο ρυθμός της ομιλίας του, η τραγική και συνάμα αναστάσιμη αφήγηση του, σε μετέφερε σε μια άλλη Ελλάδα, του τρόπου και του μέτρου, της αρμονίας και της αλήθειας. Μια Ελλάδα δίχως σύνορα αλλά γεμάτη νοήματα. Μια Ελλάδα που μπορούσε να σε σώσει από την απελπισία.
Μια Ελλάδα που εάν ανακαλύψει σε τι χώματα πατάει, τι ουρανό κοιτάει, ποια γλώσσα μιλάει, ποια πίστη βαστάει θα μπορούσε να μπολιάσει όλο το κόσμο με νόημα και φως.

Δυστυχώς όμως η εκκωφαντική απουσία της Ελληνικής Πολιτείας από την κηδεία του Χ. Γιανναρά φανερώνει για ακόμη μια φορά ότι ζούμε σε μια χώρα δίχως κανένα όραμα και προοπτική.

Είμαστε μια χώρα με σπουδαίους νεκρούς αλλά δίχως όραμα ζωντανούς.

Κλείνοντας να πούμε ότι Χ. Γιανναράς έφυγε όπως έζησε. Χριστιανικά και Ησυχαστικά. Ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά. Στα αγαπημένα του Κύθηρα. Μια μικρή απογευματινή αδιαθεσία, ένας ευλαβικός Σταυρός με το χέρι του πάνω στο κορμί του και έκλεισε τα 89 του χρόνια για να εισέλθει στην αιωνιότητα.

Katerina Chiotini: Ήθελα τόσα να γράψω που τα θυμάμαι από χθες κι άλλοτε συγκινουμαι κι άλλοτε γελάω. Για τα ωραιότερα ελληνικά που έχει μιλήσει κανείς τα τελευταία 50 χρόνια και για την πιο βαθιά, γλυκιά φωνή και για την τόση υπομονή με την οποία άκουγε κάθε επιχείρημα μέχρι να ολοκληρωθεί κι ας ήταν παιδαριώδες μα πιο πολύ πως γελούσε με την καρδιά του με τις εξυπνάδες μας κι όλη μερα σημερα θυμάμαι ένα βράδυ που κουβεντιάζαμε κάπως περιπαικτικά για τις μεταφράσεις των ελληνικών ποιημάτων στα γερμανικά κι άρχισα να του τραγουδάω "mache dein Bett für zwei" και άστραφταν τα μάτια του και γελούσαμε σαν έφηβα φιλαράκια και δώστου άλλο ένα κρασί Νεμέας και δεν αφορούν κανέναν πια οι κακίες και οι χυδαιότητες που εκστομίζονται σ' αυτόν τον διαρκή εμφύλιο, τον γεμάτο εμμονές και πάθη, κρατάω μόνο την κουβέντα που μου έγραψε ο Σ. εχθές το βράδυ στην αλληλοπαρηγόρια μας: "Ένα δώρο στη ζωή μας ήταν και είναι".

Till we meet again, κύριε Γιανναρά.
Θα μας λείψετε πάρα πολύ.

Apostolos Kaltsas: Είναι πολύ εύκολο να αφορίσει κανείς τον Χρήστο Γιανναρά ως "συντηρητικό", "απολογητή της Ορθοδοξίας", "ξεπερασμένα ελληνοκεντρικό" και πολλά άλλα. Είναι όμως και πολύ δύσκολο αν δεν διαθέτει ευρύτητα πνεύματος να αφουγκραστεί τη λεπτότητα της ψυχής του όταν προσεγγίζει τον πυρήνα της χριστιανικής πίστης με τρόπο αποκαλυπτικά Ποιητικό, με όρους ερωτικής σχέσης(!), σε σημείο που είμαι σίγουρος πως έφερνε σε αμηχανία πολλούς στείρα δογματικούς θεολόγους. Ή όταν υπερασπίζεται την ελληνική ιδιοπροσωπία με στοιχεία ακραίου προοδευτισμού φτάνοντας να γράψει ότι δεν θα είχε πρόβλημα αυτή η χώρα να κατοικείται από Αφρικανούς υπό σημαία Γκάνας ή Καμερούν, αν αυτοί διέσωζαν τον ελληνικό τρόπο του Είναι και του Σκέφτεσθαι, την ελληνικότητα ως αίσθημα, συνείδηση κι όχι ως εκ γενετής χάρισμα ή δοτή ιδιότητα(το μεταφέρω όπως περίπου το θυμάμαι). Κι ολ' αυτά σε καιρούς ανύποπτους, πολλά χρόνια πριν απασχολήσει την ελληνική κοινωνία αν ο Γιάννης Αντετοκούμπο είναι τελικά Έλληνας ή όχι... Με μια γλώσσα πάντα αρχοντικά ευγενική αλλά σίγουρη, ήρεμη αλλά εσωτερικά πάλλουσα και θερμή, όπως ο τόνος της φωνής του.

Η αρθρογραφία του Γιανναρά με συντρόφευσε για ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου. Έχοντας πάρει πολύ νωρίς τις αποστάσεις μου από τη θρησκεία με βοήθησε αν όχι να αγαπήσω, τουλάχιστον να συμφιλιωθώ με τον Ορθόδοξο εαυτό μου και να τον συν-χωρέσω διαλεκτικά. Καθώς κι εμένα πάντα με απασχολούσε η έννοια της ελληνικότητας με έμαθε πως η εθνική υπερηφάνεια για τα έθνη, όταν προέρχεται από γνώση της Ιστορίας τους και κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων αλλά και των εθισμών τους, είναι ό,τι κι ο αυτοσεβασμός για τα άτομα, όταν προηγείται αυτοκριτική κι ενδοσκόπηση: αναγκαία συνθήκη για τη βελτίωσή τους. Και συγχρόνως ανάχωμα στον χυλό της απρόσωπης παγκοσμιοποίησης.

Με τα χρόνια, όπως είναι φυσικό, μετακινήθηκα αρκετά από κάποια σημεία της σκέψης του. Όμως αυτό ειναι ο αληθινός Δάσκαλος, θαρρώ πως είναι τιμή του ακόμα και να τον αποκηρύξεις, δεν ζητά να ακολουθήσεις το μονοπάτι του αλλά δείχνει κατευθύνσεις να χαράξεις το δικό σου ακόμα κι αν δανειστείς από τις πέτρες του, ο Δάσκαλος γίνεται έναυσμα για αναστοχασμό, περισσότερη προσπάθεια για γνώση. Γι' αυτό θα ευγνωμονώ πάντα τον Χρήστο Γιανναρά. Ας ειναι ελαφριές οι λέξεις που θα τον σκεπάσουν.

Volos Academy for Theological Studies: Η ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΗΜΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ. (ΕΔΩ)

Giorgos Stefatos: Αιωνία η μνήμη! Στο καλό, δάσκαλε. Δεν θα σε ξεχάσουμε. Μας άφησες μόνους, να περπατάμε στο απέραντο πνευματικό νεκροταφείο της πατρίδας που τόσο αγάπησες. Ίσως καλύτερα που έφυγες, δεν αντέχεται αυτή η οδύνη. Αλίμονο σε μας που μείναμε πίσω.

Chrysostomos Stamoulis: Καλό ταξίδι στη χώρα των ζώντων αγαπητέ [κ.] Χρήστο, «όπου ήχος καθαρός εορταζόντων». Ευγνώμονες.

Φαίδων Χριστοδουλάκης: Είτε συμφώνησε είτε διαφώνησε κανείς μαζί του, πλέον δεν έχει καμία σημασία. Σημασία έχει πως ο εκλιπών άφησε στίγμα ανεξίτηλο στην νεοελληνική σκέψη και κυρίως στα θεολογικά γράμματα μας, σε καιρούς και μέρες πνευματικής ανομβρίας, εν γη ερήμω, αβάτω και ανύδρω. ~Αιωνία η μνήμη~

Stratis Psaltou: Μὲ ἀφορμὴ τὴν εἴδηση τοῦ θανάτου τοῦ Χρήστου Γιανναρᾶ, θέλω νὰ γράψω κι ἐγὼ δύο λόγια στὴ μνήμη του. ΕΔΩ

Σταύρος Γιαγκάζογλου: Για τον Χρήστο Γιανναρά, λόγος εγκάρδιος ΕΔΩ.

in memoriam - Αλέξης Παπαχελάς • 01.09.2024: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ο Γιάννης Ζουγανέλης στο τελευταίο «αντίο»: «Μόλις τελείωσε η κηδεία του ιδιαίτερου, του μεγάλου, του φιλόσοφου της σύγχρονης ιστορίας του γένους μας, του ανθρώπου που συνδυάζει το παρελθόν για να πάρεις φόρα και να πας στο μέλλον. Η σκέψη του θα μείνει αιώνια. Θλίβομαι, γιατί δεν υπήρχε παρουσία της Πολιτείας, άρα δεν υπάρχει Πολιτεία.

Όταν η Πολιτεία δεν γνωρίζει τι είναι ο Γιανναράς, αυτό σημαίνει ότι δεν γνωρίζει τίποτα. Εκτός από τον Προκόπη Παυλόπουλο, ούτε καλλιτέχνες, ούτε πολιτικοί, ούτε εκπρόσωποι κομμάτων, ούτε καν από την Πάντειο δεν είδα στεφάνι, που ήταν χρόνια καθηγητής. Ας συμμορφωθούμε λιγάκι γιατί χανόμαστε. Σας ευχαριστώ και συγγνώμη για την απογοήτευση».


















Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.