Πολυεπίπεδη διερεύνηση των Δεκεμβριανών μέσα από πέντε καθρέφτες: από την πολιτική ρήξη και τις γεωπολιτικές ισορροπίες μέχρι τις ταξικές τομές και την ψυχαναλυτική διάσταση μιας χώρας που κουβαλούσε τη σιωπή που σκέπασε την πόλη μετά τη ρήξη.
✍🏻 Εργασία Σοφία Ντρέκου - Αρθρογράφος
(Sophia Drekou, Columnist in Psychology)
Τα Δεκεμβριανά του 1944 δεν είναι μόνο ένα ιστορικό γεγονός· είναι ένα πολυεπίπεδο ρήγμα που άνοιξε ταυτόχρονα στο πολιτικό, γεωπολιτικό, κοινωνικό και ψυχικό σώμα της Ελλάδας. Η Αθήνα έγινε η πόλη–καθρέφτης όπου αντανακλάστηκαν πέντε διαφορετικές πραγματικότητες: η πολιτική σύγκρουση για την εξουσία, η διεθνής σκακιέρα των σφαιρών επιρροής, οι βαθιές ταξικές ανισορροπίες που γέννησε η Κατοχή, η ψυχρή λογική της realpolitik και, τέλος, η ψυχολογική διάσταση μιας κοινωνίας που δεν είχε προλάβει να επεξεργαστεί τα συλλογικά της τραύματα.
Το παρόν άρθρο επιχειρεί μια πολυεπίπεδη διερεύνηση αυτής της κρίσιμης στιγμής μέσα από πέντε καθρέφτες – για να φωτίσει όχι μόνο το παρελθόν, αλλά και τις σκιές που εξακολουθούν να αγγίζουν τη σύγχρονη ελληνική ταυτότητα.
Δεκεμβριανά 1944: Η Αθήνα σε 5 καθρέφτες.
• Πολιτική ανάλυση - Πολιτική ρήξη
• Γεωπολιτική ανάλυση / σκακιέρα
• Realpolitik – Ταξικές συγκρούσεις
• Κοινωνιολογική ανάλυση
• Ψυχαναλυτική Ανάλυση της Συλλογικής Ρήξης
Τα Δεκεμβριανά δεν αποτελούν μόνο μια τραγική τομή της ελληνικής ιστορίας· αποτελούν επίσης ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του πώς τα μεγάλα γεωπολιτικά ρεύματα διαπερνούν τις μικρές χώρες, μετατρέποντας τις εσωτερικές εντάσεις σε πεδία σύγκρουσης υπερδυνάμεων.
Η Αθήνα του 1944 ήταν ήδη ένα σταυροδρόμι όπου τέμνονταν οι μεταπολεμικές φιλοδοξίες της Βρετανίας, η ανερχόμενη σκιά της Σοβιετικής Ένωσης και η ανάγκη της Ελλάδας να ορίσει το μέλλον της χωρίς να διαθέτει την πραγματική αυτονομία για να το πράξει. Το αίμα που χύθηκε στους δρόμους της πόλης δεν ανήκε ούτε στη μία ούτε στην άλλη πλευρά, αλλά στην ίδια τη χώρα που παγιδεύτηκε ανάμεσα σε συμμαχίες, υποσχέσεις και στρατηγικά συμφέροντα.
Κι έτσι τα Δεκεμβριανά λειτουργούν ως καθρέφτης: μας δείχνουν πώς η πολιτική παραμένει ευάλωτη όταν η γεωπολιτική ισχύς άλλων είναι ισχυρότερη. Και μας καλούν να αναρωτηθούμε αν η αληθινή ανεξαρτησία ενός κράτους κρίνεται τελικά στο πεδίο της ιστορικής μνήμης, εκεί όπου το παρελθόν δεν ξεχνά αλλά διδάσκει την ανάγκη για ενότητα, νηφαλιότητα και θεσμική θωράκιση απέναντι σε κάθε νέα θύελλα.
Η σύγκρουση κατέδειξε το κενό ανάμεσα στον λαό και το πολιτικό σύστημα: ο ένας ζητούσε ριζική κοινωνική μεταβολή, το άλλο επιδίωκε σταθεροποίηση χωρίς επώδυνες αλλαγές. Η Αθήνα έγινε το επίκεντρο μιας πολιτικής αναμέτρησης όπου οι δύο πόλοι δεν συναντήθηκαν ποτέ σε ένα κοινό θεσμικό πλαίσιο. Η πολιτική αποτυχία διαλόγου μετατράπηκε σε ένοπλη σύγκρουση - μία από τις λιγοστές περιπτώσεις στην ευρωπαϊκή ιστορία όπου μια πρωτεύουσα βρέθηκε σε πραγματική πολιορκία από τις δυνάμεις της ίδιας της πολιτικής της κοινωνίας.
Τα Δεκεμβριανά αποδεικνύουν πως, σε περιόδους μετάβασης, όταν οι πολιτικές δυνάμεις αδυνατούν να μετατρέψουν τη σύγκρουση σε θεσμική διαπραγμάτευση, τότε η ιστορία εκρήγνυται στο πεζοδρόμιο.
Τα Δεκεμβριανά υπήρξαν το σημείο όπου η Ελλάδα πλήρωσε το τίμημα της γεωπολιτικής της θέσης: μια μικρή χώρα τοποθετημένη σε μια ζώνη όπου τα συμφέροντα των ισχυρών δεν επιτρέπουν περιθώρια λάθους.
Η Βρετανία έβλεπε την Ελλάδα ως κρίσιμο ανάχωμα στη Μεσόγειο και δεν θα επέτρεπε ποτέ την απώλειά της από τη δική της σφαίρα επιρροής - ακόμη κι αν αυτό σήμαινε αιματηρή σύγκρουση στο κέντρο της Αθήνας.
Το ΕΑΜ, από την άλλη, πίστεψε πως η λαϊκή νομιμοποίηση αρκούσε για να καθορίσει την πορεία της χώρας· μια αυταπάτη που συγκρούστηκε μετωπικά με τις ψυχρές ισορροπίες της μεγάλης στρατηγικής.
Η Σοβιετική Ένωση δεν επενέβη, όχι από αδυναμία, αλλά γιατί η Ελλάδα είχε ήδη παραχωρηθεί στη Δύση στη «μυστική διπλωματία» των τοις εκατό ανάμεσα σε Τσώρτσιλ και Στάλιν.
Έτσι, η σύγκρουση του Δεκεμβρίου του 1944 δεν ήταν ούτε αναπόφευκτη ούτε αμιγώς ελληνική· ήταν το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ανάμεσα σε μια κοινωνία που ήθελε να καθορίσει το μέλλον της και σε μια διεθνή πραγματικότητα που είχε ήδη αποφασίσει για λογαριασμό της. Και ίσως αυτό να είναι το βαθύτερο τραύμα: ότι η Ελλάδα προσπάθησε να λύσει πολιτικά ένα ζήτημα που ήταν, στην πραγματικότητα, καθαρά γεωπολιτικό.
Η ιστορία απέδειξε ότι η μάχη του Δεκεμβρίου δεν ήταν μια μάχη ανάμεσα στον λαό και την κυβέρνηση, αλλά ανάμεσα σε δύο παγκόσμιες λογικές. Η Βρετανία έδωσε σαφές μήνυμα ότι δεν θα επιτρέψει καμία μεταβολή του status quo στην περιοχή. Η Σοβιετική Ένωση, από την άλλη πλευρά, δεν στήριξε το ΕΑΜ - όχι επειδή δεν μπορούσε, αλλά γιατί σεβάστηκε πλήρως τη Συμφωνία των Ποσοστών: η Ελλάδα ήταν ποσοστό 90% Δύση - 10% Σοβιετική επιρροή.
Έτσι, η Αθήνα έγινε πεδίο εφαρμογής της μεταπολεμικής γεωπολιτικής τάξης. Μια μικρή χώρα βρέθηκε στο σταυροδρόμι αποφάσεων που δεν είχε τη δύναμη να επηρεάσει. Ο γεωπολιτικός καθορισμός προηγήθηκε της ιστορικής τραγωδίας.
Τα Δεκεμβριανά πρέπει να ιδωθούν μέσα από το πρίσμα της realpolitik και όχι μόνο της ελληνικής πολιτικής ιστορίας. Στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το διεθνές σύστημα δεν λειτουργούσε με όρους δικαίου ή δημοκρατίας, αλλά με αυστηρή ισορροπία ισχύος. Η Ελλάδα είχε ήδη καταχωρηθεί από τη Συμφωνία των Ποσοστών στο στρατηγικό «παραχωρητήριο» της Δύσης, γεγονός που καθόρισε εξ αρχής την έκβαση κάθε εσωτερικής σύγκρουσης. Η Βρετανία, ως εγγυήτρια δύναμη της Μεσογείου, δεν είχε την παραμικρή πρόθεση να αφήσει κενό ισχύος σε μια περιοχή νευραλγική για τις θαλάσσιες οδούς της και για το μεταπολεμικό ευρωπαϊκό ισοζύγιο.
Το ΕΑΜ, παρά τη μεγάλη κοινωνική του νομιμοποίηση, συγκρούστηκε με μια διεθνή πραγματικότητα όπου οι σφαίρες επιρροής είχαν ήδη χαραχθεί πάνω σε χάρτες και συμφωνίες υψηλής στρατηγικής. Η Σοβιετική Ένωση παρέμεινε ουδέτερη, όχι λόγω αδιαφορίας, αλλά επειδή ο Στάλιν τηρούσε σχολαστικά το πλαίσιο ισχύος που είχε συμφωνηθεί: η Ελλάδα ανήκε πλήρως στη βρετανική σφαίρα. Έτσι, η Μάχη της Αθήνας δεν ήταν απλώς εμφύλια σύγκρουση· ήταν η τοπική έκφραση ενός παγκόσμιου συστήματος ισχύος, όπου τα έθνη-κράτη μικρής ισχύος συχνά λειτουργούν ως πεδία επιβολής των αποφάσεων των μεγάλων δυνάμεων.
Με αυτή την οπτική, τα Δεκεμβριανά αποκαλύπτουν κάτι βαθύτερο: ότι η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας -και η ίδια της η ιστορική μοίρα- διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό όχι από τις εσωτερικές της αντιθέσεις αλλά από τον τρόπο που οι ισχυροί όριζαν την αρχιτεκτονική ασφαλείας της μεταπολεμικής Ευρώπης.
Από την οπτική της realpolitik, τα Δεκεμβριανά δεν ήταν ηθικό ή πολιτικό ζήτημα, αλλά μηχανισμός σταθεροποίησης ισορροπίας στη μεταπολεμική Ευρώπη. Όταν Τσώρτσιλ και Στάλιν συμφώνησαν στη Μόσχα για τις σφαίρες επιρροής, η Ελλάδα κατατάχθηκε στη Δύση με συντριπτική πλειοψηφία. Αυτό σήμαινε ότι, ανεξάρτητα από τη λαϊκή βούληση ή τις εσωτερικές πολιτικές διεργασίες, το αποτέλεσμα είχε αποφασιστεί εκτός ελληνικού εδάφους.
Οι μικρές χώρες, όπως η Ελλάδα, λειτουργούν συχνά ως χώροι εφαρμογής των μεγάλων ισορροπιών· γι’ αυτό και η σύγκρουση του Δεκέμβρη επιβλήθηκε με εξαιρετική ένταση, σκοπό και ταχύτητα. Η Βρετανία δεν υπερασπιζόταν μια κυβέρνηση αλλά μια γεωστρατηγική γραμμή. Η Σοβιετική Ένωση δεν στήριξε το ΕΑΜ, γιατί δεν θα ρίσκαρε μια κρίση που θα διατάρασσε τη σταθερότητα της συμφωνίας με τη Δύση.
Με αυτή τη θεώρηση, τα Δεκεμβριανά υπενθυμίζουν κάτι βαθύ: μια χώρα δεν χάνει την ανεξαρτησία της μόνο όταν δέχεται εισβολή· τη χάνει και όταν η θέση της μέσα στη διεθνή σκακιέρα καθορίζεται a priori από άλλους.
Τα Δεκεμβριανά μπορούν να ιδωθούν όχι μόνο ως πολιτικό ή γεωπολιτικό γεγονός, αλλά ως σύγκρουση που αναδύθηκε μέσα από μια βαθιά κοινωνική ανισορροπία. Η Ελλάδα του 1944 ήταν μια κοινωνία εξαντλημένη, με τις ταξικές της δομές συντετριμμένες από την Κατοχή, την πείνα, τη μαύρη αγορά και την κατάρρευση της κρατικής λειτουργίας. Η ένοπλη αντίσταση είχε αναδιαμορφώσει τις κοινωνικές ιεραρχίες: άνθρωποι από τα κατώτερα στρώματα είχαν αποκτήσει κοινωνικό ρόλο και κύρος χωρίς να περνούν μέσα από τους παλιούς μηχανισμούς εξουσίας.
Όταν ο πόλεμος τελείωσε, η χώρα δεν επέστρεψε σε μια σταθερή κοινωνική τάξη· αντίθετα, βρέθηκε αντιμέτωπη με δύο αντικρουόμενες προσδοκίες. Από τη μία, το ΕΑΜ εξέφραζε ένα κοινωνικό αίτημα για μεταβολή των σχέσεων εξουσίας, συμμετοχή, κοινωνική δικαιοσύνη και αναδιανομή ρόλων. Από την άλλη, οι παραδοσιακές ελίτ —πολιτικές, οικονομικές, ακόμη και εκκλησιαστικές— επιδίωκαν την αποκατάσταση της προπολεμικής κοινωνικής δομής, βλέποντας τις λαϊκές δυνάμεις όχι ως φορέα αλλαγής αλλά ως απειλή.
Η σύγκρουση, έτσι, δεν ήταν μόνο πολιτική αλλά ταξική, ριζωμένη στην προσπάθεια μιας κοινωνίας να ξαναορίσει τη συνοχή της μετά από έναν καταστροφικό πόλεμο. Και επειδή δεν υπήρξε θεσμικός χώρος για διάλογο, η κοινωνική ενέργεια διοχετεύτηκε στη βία. Τα Δεκεμβριανά γίνονται έτσι η στιγμή όπου αποκαλύπτεται η αδυναμία της μεταπολεμικής Ελλάδας να μετατρέψει την κοινωνική δυναμική σε θεσμική σταθερότητα. Μια υπενθύμιση ότι όταν οι κοινωνικές δομές αδυνατούν να ενσωματώσουν την εμπειρία της αλλαγής, τότε η ιστορία επιστρέφει με τον πιο σκληρό τρόπο για να διεκδικήσει το ανείπωτο.
Το ΕΑΜ εξέφρασε το αίτημα των λαϊκών στρωμάτων για συμμετοχή, ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Οι παραδοσιακές τάξεις, αντιθέτως, φοβήθηκαν μια κοινωνική ανατροπή που θα τους εκθρόνιζε από την προπολεμική τους θέση. Ανάμεσα σε αυτές τις δύο πραγματικότητες δεν υπήρξε ποτέ θεσμικός διάλογος — μόνο συσσωρευμένη ένταση.
Τα Δεκεμβριανά, έτσι, υπήρξαν η έκρηξη μιας κοινωνίας που δεν είχε βρει ακόμη τρόπο να επαναπροσδιορίσει την συνοχή της. Η ταξική ενέργεια μετατράπηκε σε πολιτική βία, γιατί οι θεσμοί δεν μπορούσαν να απορροφήσουν το σοκ της κοινωνικής μεταβολής.
Το αποτέλεσμα ήταν μια σύγκρουση που άφησε βαθύ ίχνος: τη μόνιμη αίσθηση ότι η Ελλάδα πέρασε από τον πόλεμο στον εμφύλιο χωρίς να προλάβει να ξαναχτίσει το κοινωνικό της σώμα.
Γιατί τα Δεκεμβριανά μπορούν να διαβαστούν και ως συλλογικό τραύμα, ιστορική επανάληψη, διάσπαση του συμβολικού ιστού, αδιέξοδο ταυτότητας, όλα όσα συναντάμε στον Φρόυντ (Sigmund Freud), τον Ζακ Λακάν (Jacques Lacan), τον Μπιόν (Wilfred Bion), τον Βίννικοτ (Donald Winnicott).
Τα Δεκεμβριανά μπορούν να ιδωθούν ως η στιγμή όπου το συλλογικό ασυνείδητο μιας πληγωμένης κοινωνίας εκρήγνυται στο φως της ιστορίας. Σύμφωνα με τη φροϋδική λογική του τραύματος, η βία της Κατοχής, η πείνα, ο φόβος και η καθημερινή απώλεια δεν είχαν ποτέ πραγματικά συμβολοποιηθεί· απλώς καταπιέστηκαν, στοιβάχτηκαν, και τελικά επανήλθαν ως «επιστροφή του απωθημένου» σε πολιτική μορφή. Στη λογαριαστική ματιά του Λακάν, η σύγκρουση του Δεκεμβρίου αποκαλύπτει την κατάρρευση του Συμβολικού, εκεί όπου ο Νόμος και η τάξη δεν μπορούν πλέον να παράγουν κοινωνικό δεσμό, και η χώρα βυθίζεται στην αβεβαιότητα του Πραγματικού: μια κατάσταση χωρίς νόημα, χωρίς συνοχή, χωρίς μεταβατικές δομές. Το υποκείμενο-κοινωνία δεν βρίσκει «Μεγάλο Άλλο» να το σταθεροποιήσει· ούτε το κράτος, ούτε η Αντίσταση, ούτε οι ξένες δυνάμεις λειτουργούν ως συγκροτητική αναφορά. Έτσι, η σύγκρουση γίνεται μια μάχη για το ίδιο το νόημα του κοινωνικού δεσμού.
Μέσα από τη ματιά του Βίννικοτ, μπορεί να ιδωθεί και ως αποτυχία «μεταβατικού χώρου»... αυτού του ενδιάμεσου πεδίου όπου μια κοινωνία μπορεί να παίξει, να πειραματιστεί, να συμβολοποιήσει, να θεραπεύσει. Η Ελλάδα του 1944 δεν είχε χώρο ούτε για παιχνίδι ούτε για συμβολισμό· μόνο για επανάληψη. Γι’ αυτό τα Δεκεμβριανά είναι ψυχαναλυτικά μια στιγμή διάσπασης: όταν μια κοινωνία, ανίκανη να επεξεργαστεί το τραύμα της, αναζητά λύτρωση εκεί όπου υπάρχει μόνο αγριότητα. Και αυτό καθιστά τα Δεκεμβριανά ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της ευρωπαϊκής ιστορίας όπου η ψυχική πραγματικότητα μιας χώρας γίνεται εκρηκτικό ιστορικό γεγονός.
Τα Δεκεμβριανά παραμένουν ένα γεγονός που δεν τελειώνει στην ημερομηνία του· συνεχίζει να αναπαράγεται ως μνήμη, ως τραύμα, ως ερώτημα. Στην πολιτική τους διάσταση μιλούν για μια χώρα που δεν είχε ακόμη βρει τη θεσμική της φωνή· στη γεωπολιτική τους πλευρά δείχνουν πόσο εύκολα ένα μικρό έθνος μπορεί να γίνει πεδίο ισχύος ξένων συμφερόντων· στην κοινωνιολογική τους ρίζα αποκαλύπτουν τη βαθιά ανισορροπία μιας κοινωνίας που βγήκε από τον πόλεμο χωρίς συνεκτικό ιστό· στη realpolitik τους γυμνώνεται η πραγματικότητα των σφαιρών επιρροής· και στην ψυχαναλυτική τους σκιά διακρίνεται το συλλογικό ασυνείδητο που δεν μπόρεσε να συμβολοποιήσει τον πόνο του.
Ίσως γι’ αυτό τα Δεκεμβριανά επιστρέφουν, όχι ως ιστορικός διχασμός, αλλά ως κάλεσμα αυτογνωσίας. Μας υπενθυμίζουν ότι ένα έθνος δεν θεραπεύεται μόνο με ειρήνη ή με θεσμούς, αλλά όταν βρίσκει τον τρόπο να ενώσει τις σκόρπιες πλευρές του εαυτού του· τα πολιτικά του άκρα, τις κοινωνικές του ανησυχίες, τις μνήμες της ψυχής του. Και τότε η πόλη που ράγισε σε πέντε καθρέφτες μπορεί, ίσως, να ξαναδεί το πρόσωπό της - όχι όπως ήταν, αλλά όπως μπορεί να γίνει.
🔴🟦 Μια Πολιτικοκοινωνική Προειδοποίηση στην Ελλάδα
Το δίδαγμα μιας πόλης που δεν πρέπει να ξαναραγίσει
Τα Δεκεμβριανά μάς θυμίζουν ότι η Ιστορία
δεν τελειώνει ποτέ με μια συμφωνία ή μια ημερομηνία.
Όσο μια χώρα δεν ορίζει η ίδια το πεδίο των αποφάσεών της,
τόσο θα βρίσκονται άλλοι να το ορίσουν για εκείνη.
Και σήμερα, όπως και τότε, οι ξένες δυνάμεις δεν χρειάζεται
να κατεβαίνουν στους δρόμους· αρκεί να κινούν το αόρατο πεδίο
των στρατηγικών, των συμμαχιών και των εξαρτήσεων.
Η μνήμη του Δεκέμβρη του 1944 δεν είναι φόβος·
είναι υπενθύμιση ότι η δημοκρατία απαιτεί διαρκή εγρήγορση και ότι
η ελευθερία χάνεται όχι με μια μάχη, αλλά με μια αδιάφορη κοινωνία.
Η σκιά της Ιστορίας στη σημερινή Ελλάδα
Η Ιστορία δεν επιστρέφει ποτέ ίδια, αλλά επιστρέφει πάντα.
Κάποτε οι ξένες δυνάμεις όριζαν το μέλλον της Ελλάδας
με στρατεύματα· σήμερα το ορίζουν με συμφωνίες,
ενεργειακές πιέσεις, αγορές και γεωπολιτικούς συσχετισμούς.
Τα Δεκεμβριανά μας ψιθυρίζουν πως όταν μια κοινωνία δεν διαβάζει
τα σημάδια, οι αποφάσεις παίρνονται πάντα κάπου αλλού.
Ο κύκλος της εξάρτησης και η ανάγκη αυτογνωσίας
Η ρήξη του 1944 δεν ήταν μόνο πολιτική· ήταν και μια στιγμή
αποκάλυψης: η Ελλάδα βρέθηκε να αποφασίζεται από άλλους.
Αν κάτι παραμένει επίκαιρο σήμερα, είναι ακριβώς αυτό.
Όσο μια χώρα στηρίζει την ασφάλειά της, την οικονομία της
και την πολιτική της στα χέρια τρίτων,
θα ζει σε έναν διαρκή μεταπολεμικό Δεκέμβρη:
χωρίς πυροβολισμούς, αλλά με εξάρτηση·
χωρίς οδοφράγματα, αλλά με δομημένη αδυναμία.
Η αυτογνωσία είναι η μόνη πραγματική ανεξαρτησία.
by Αέναη επΑνάσταση | (Sophia Drekou)
Σας προτείνω σχετικά θέματα:
🔗 Δεκεμβριανά 1944 - Η Μάχη της Αθήνας και τα 33 αιματηρά μερόνυχτα (Μηχανή του Χρόνου)
🔗 Η Ματωμένη Κυριακή κατά τον Μενέλαο Λουντέμη
🔗 Το χρονικό από την Μάχη της Αθήνας ή Δεκεμβριανά του 1944 - Μάχη του Μακρυγιάννη (ιστορικό αφιέρωμα & video)
🔗 Η Δόμνα Σαμίου άστεγη στα Δεκεμβριανά
► Περισσότερα Θέματα: Δεκεμβριανά, Αθήνα
Εισαγωγή για τις Ερωτήσεις Αναγνωστών και Αναγνωστριών
Δεκεμβριανά 1944: Η πόλη που ράγισε σε πέντε καθρέφτες. Πολιτική ρήξη, γεωπολιτική σκακιέρα, ταξικές τομές, realpolitik και το συλλογικό τραύμα μιας κοινωνίας που δεν είχε ακόμη φωνή. Η Μάχη της Αθήνας πέρα από την ιστορία. Τα Δεκεμβριανά φωτίζουν πέντε ολόκληρες διαστάσεις της ελληνικής πραγματικότητας: εξουσία, ταξικές συγκρούσεις, διεθνείς ισορροπίες, συλλογική ψυχολογία και τη συμβολική δομή του έθνους.
Αν το παρελθόν επιστρέφει όταν δεν έχει ειπωθεί, τότε τα Δεκεμβριανά είναι η πιο ηχηρή «σιωπή» της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Μια κοινωνιολογική -γεωπολιτική- ψυχαναλυτική ανάγνωση για τη βαθιά χώρα που αναζητούσε συνοχή μετά την Κατοχή.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥ για τη συζήτηση
1. Σε ποιο βαθμό τα Δεκεμβριανά ήταν πολιτική σύγκρουση εξουσίας και σε ποιο βαθμό κοινωνική διεκδίκηση μετά την κατάρρευση των προπολεμικών δομών;
2. Μπορεί η έννοια της «Συμφωνίας των Ποσοστών» να εξηγήσει επαρκώς τη βρετανική παρέμβαση ή χρειάζεται ευρύτερη γεωπολιτική ανάγνωση της Μεσογείου;
3. Πώς επηρέασε η εμπειρία της Κατοχής τη διαμόρφωση πολιτικής ταυτότητας στα λαϊκά στρώματα, και γιατί δεν μπόρεσε να ενσωματωθεί θεσμικά;
4. Σε ποια σημεία αποτυγχάνει ο δημόσιος λόγος σήμερα να συζητήσει τα Δεκεμβριανά χωρίς τα φορτία του παρελθόντος;
5. Μπορεί να υπάρξει ενιαία ιστορική αφήγηση για τα Δεκεμβριανά ή είναι αναπόφευκτο να παραμένουν πολυφωνικά και αντιφατικά;
6. Πώς επηρέασαν οι ταξικές ανισότητες της Αθήνας του ’44 την ταχύτητα με την οποία η κοινωνική ένταση μετατράπηκε σε ένοπλη σύγκρουση;
7. Η realpolitik είναι τελικά εργαλείο κατανόησης ή ένα φίλτρο που αποκρύπτει την ανθρώπινη διάσταση της σύγκρουσης;
8. Σε ποιο βαθμό η Μάχη της Αθήνας υπήρξε η «προληπτική σκηνή» του Εμφυλίου, και πού εντοπίζεται η ασυνέχεια μεταξύ των δύο γεγονότων;
9. Πώς μπορεί να διαβαστεί η σιωπή της μεταπολεμικής περιόδου απέναντι στα Δεκεμβριανά; Ως τραύμα ή ως μηχανισμός επιβίωσης;
10. Τι σημαίνει σήμερα για μια κοινωνία να βλέπει το παρελθόν της «σε πέντε καθρέφτες»; Είναι αυτό απελευθερωτικό ή βαραίνει τη συλλογική μνήμη;
Ειδικές Ερωτήσεις
Θεωρείς ότι τα Δεκεμβριανά λειτουργούν σαν μια ρωγμή στο «συμβολικό σώμα» της χώρας; Μπορεί μια κοινωνία να μεταβολίσει ένα τόσο σύνθετο τραύμα χωρίς να αποδομήσει τις ίδιες της τις μυθολογίες;
2. Μέσα από το πρίσμα της γεωπολιτικής διαδοχής και των κοινωνικών μνημών που συχνά αναδεικνύεις, πιστεύεις ότι τα Δεκεμβριανά μπορούν να ιδωθούν ως «τελετουργικό κατώφλι» ανάμεσα στα προπολεμικά κατάλοιπα και στη μεταπολεμική ταυτότητα της χώρας;
Οι Αναγνώστες και Αναγνώστριες σχολιάζουν...
(Sophia Drekou, Columnist in Psychology)
🔴 Εισαγωγή – Περίληψη (Τα Δεκεμβριανά ως γεωπολιτικός καθρέφτης)
Τα Δεκεμβριανά του 1944 δεν είναι μόνο ένα ιστορικό γεγονός· είναι ένα πολυεπίπεδο ρήγμα που άνοιξε ταυτόχρονα στο πολιτικό, γεωπολιτικό, κοινωνικό και ψυχικό σώμα της Ελλάδας. Η Αθήνα έγινε η πόλη–καθρέφτης όπου αντανακλάστηκαν πέντε διαφορετικές πραγματικότητες: η πολιτική σύγκρουση για την εξουσία, η διεθνής σκακιέρα των σφαιρών επιρροής, οι βαθιές ταξικές ανισορροπίες που γέννησε η Κατοχή, η ψυχρή λογική της realpolitik και, τέλος, η ψυχολογική διάσταση μιας κοινωνίας που δεν είχε προλάβει να επεξεργαστεί τα συλλογικά της τραύματα.
Το παρόν άρθρο επιχειρεί μια πολυεπίπεδη διερεύνηση αυτής της κρίσιμης στιγμής μέσα από πέντε καθρέφτες – για να φωτίσει όχι μόνο το παρελθόν, αλλά και τις σκιές που εξακολουθούν να αγγίζουν τη σύγχρονη ελληνική ταυτότητα.
Δεκεμβριανά 1944: Η Αθήνα σε 5 καθρέφτες.
• Πολιτική ανάλυση - Πολιτική ρήξη
• Γεωπολιτική ανάλυση / σκακιέρα
• Realpolitik – Ταξικές συγκρούσεις
• Κοινωνιολογική ανάλυση
• Ψυχαναλυτική Ανάλυση της Συλλογικής Ρήξης
🟥 1. Πολιτική Ανάγνωση των Δεκεμβριανών
(Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζεται η πολιτική διάσταση των Δεκεμβριανών ως εσωτερική σύγκρουση εξουσίας, ιδεών και στρατηγικών επιλογών. Αναλύονται οι πολιτικές φιλοδοξίες των βασικών παρατάξεων, ο ρόλος των ηγεσιών και οι λανθασμένες εκτιμήσεις που οδήγησαν στη σύγκρουση. Η έμφαση δίνεται στο πώς το πολιτικό πεδίο έγινε αρένα αντιπαράθεσης χωρίς θεσμική διαμεσολάβηση.)
Τα Δεκεμβριανά δεν αποτελούν μόνο μια τραγική τομή της ελληνικής ιστορίας· αποτελούν επίσης ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του πώς τα μεγάλα γεωπολιτικά ρεύματα διαπερνούν τις μικρές χώρες, μετατρέποντας τις εσωτερικές εντάσεις σε πεδία σύγκρουσης υπερδυνάμεων.
Η Αθήνα του 1944 ήταν ήδη ένα σταυροδρόμι όπου τέμνονταν οι μεταπολεμικές φιλοδοξίες της Βρετανίας, η ανερχόμενη σκιά της Σοβιετικής Ένωσης και η ανάγκη της Ελλάδας να ορίσει το μέλλον της χωρίς να διαθέτει την πραγματική αυτονομία για να το πράξει. Το αίμα που χύθηκε στους δρόμους της πόλης δεν ανήκε ούτε στη μία ούτε στην άλλη πλευρά, αλλά στην ίδια τη χώρα που παγιδεύτηκε ανάμεσα σε συμμαχίες, υποσχέσεις και στρατηγικά συμφέροντα.
Κι έτσι τα Δεκεμβριανά λειτουργούν ως καθρέφτης: μας δείχνουν πώς η πολιτική παραμένει ευάλωτη όταν η γεωπολιτική ισχύς άλλων είναι ισχυρότερη. Και μας καλούν να αναρωτηθούμε αν η αληθινή ανεξαρτησία ενός κράτους κρίνεται τελικά στο πεδίο της ιστορικής μνήμης, εκεί όπου το παρελθόν δεν ξεχνά αλλά διδάσκει την ανάγκη για ενότητα, νηφαλιότητα και θεσμική θωράκιση απέναντι σε κάθε νέα θύελλα.
Η πολιτική σύγκρουση ως αντανάκλαση μιας χώρας που προσπάθησε να ορίσει το μέλλον τηςΤα Δεκεμβριανά δεν αποτελούν απλώς μια μάχη δρόμων στην Αθήνα· αποτυπώνουν το βαθύ πολιτικό ρήγμα μιας κοινωνίας που δεν διέθετε τους θεσμούς και την ωριμότητα για να διαχειριστεί το τέλος της Κατοχής. Το ΕΑΜ είχε συγκεντρώσει μια πρωτοφανή λαϊκή νομιμοποίηση και πίστευε ότι η πολιτική του κυριαρχία ήταν φυσική συνέχεια της αντιστασιακής του δράσης. Από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση Παπανδρέου και οι παραδοσιακοί μηχανισμοί εξουσίας ήθελαν την επιστροφή σε μια «τάξη» που θα διασφάλιζε τη συνέχειά τους.
Η σύγκρουση κατέδειξε το κενό ανάμεσα στον λαό και το πολιτικό σύστημα: ο ένας ζητούσε ριζική κοινωνική μεταβολή, το άλλο επιδίωκε σταθεροποίηση χωρίς επώδυνες αλλαγές. Η Αθήνα έγινε το επίκεντρο μιας πολιτικής αναμέτρησης όπου οι δύο πόλοι δεν συναντήθηκαν ποτέ σε ένα κοινό θεσμικό πλαίσιο. Η πολιτική αποτυχία διαλόγου μετατράπηκε σε ένοπλη σύγκρουση - μία από τις λιγοστές περιπτώσεις στην ευρωπαϊκή ιστορία όπου μια πρωτεύουσα βρέθηκε σε πραγματική πολιορκία από τις δυνάμεις της ίδιας της πολιτικής της κοινωνίας.
Τα Δεκεμβριανά αποδεικνύουν πως, σε περιόδους μετάβασης, όταν οι πολιτικές δυνάμεις αδυνατούν να μετατρέψουν τη σύγκρουση σε θεσμική διαπραγμάτευση, τότε η ιστορία εκρήγνυται στο πεζοδρόμιο.
🔴 2. Γεωπολιτική Σφαίρα - Η Ελλάδα ως Πεδίο Ισχύος
(Αιχμηρή πολιτική & γεωπολιτική ανάλυση πιο αιχμηρή πολιτικά, πιο γεωστρατηγικά καθαρή, με εκείνο το καθαρό βλέμμα όταν αγγίζουμε πολιτική ιστορία. Εδώ φωτίζεται ο διεθνής παράγοντας. Τα Δεκεμβριανά εξετάζονται ως αποτέλεσμα της πάλης υπερδυνάμεων για έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου. Παρουσιάζεται ο ρόλος της Βρετανίας, η αδράνεια της Σοβιετικής Ένωσης και η στρατηγική αξία της Ελλάδας. Η ενότητα αναδεικνύει πώς οι μεγάλες δυνάμεις «χάραξαν» τα όρια μέσα στα οποία εκτυλίχθηκε η ελληνική κρίση.)
Τα Δεκεμβριανά υπήρξαν το σημείο όπου η Ελλάδα πλήρωσε το τίμημα της γεωπολιτικής της θέσης: μια μικρή χώρα τοποθετημένη σε μια ζώνη όπου τα συμφέροντα των ισχυρών δεν επιτρέπουν περιθώρια λάθους.
Η Βρετανία έβλεπε την Ελλάδα ως κρίσιμο ανάχωμα στη Μεσόγειο και δεν θα επέτρεπε ποτέ την απώλειά της από τη δική της σφαίρα επιρροής - ακόμη κι αν αυτό σήμαινε αιματηρή σύγκρουση στο κέντρο της Αθήνας.
Το ΕΑΜ, από την άλλη, πίστεψε πως η λαϊκή νομιμοποίηση αρκούσε για να καθορίσει την πορεία της χώρας· μια αυταπάτη που συγκρούστηκε μετωπικά με τις ψυχρές ισορροπίες της μεγάλης στρατηγικής.
Η Σοβιετική Ένωση δεν επενέβη, όχι από αδυναμία, αλλά γιατί η Ελλάδα είχε ήδη παραχωρηθεί στη Δύση στη «μυστική διπλωματία» των τοις εκατό ανάμεσα σε Τσώρτσιλ και Στάλιν.
Έτσι, η σύγκρουση του Δεκεμβρίου του 1944 δεν ήταν ούτε αναπόφευκτη ούτε αμιγώς ελληνική· ήταν το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ανάμεσα σε μια κοινωνία που ήθελε να καθορίσει το μέλλον της και σε μια διεθνή πραγματικότητα που είχε ήδη αποφασίσει για λογαριασμό της. Και ίσως αυτό να είναι το βαθύτερο τραύμα: ότι η Ελλάδα προσπάθησε να λύσει πολιτικά ένα ζήτημα που ήταν, στην πραγματικότητα, καθαρά γεωπολιτικό.
Η Μάχη της Αθήνας μέσα στην παγκόσμια αρχιτεκτονική ασφαλείαςΣτη γεωπολιτική ανάγνωση, τα Δεκεμβριανά ήταν αναπόφευκτα. Η Ελλάδα βρισκόταν σε μια από τις πιο κρίσιμες γεωστρατηγικές τοποθεσίες της υφηλίου: έξοδος στη Μεσόγειο, γέφυρα τριών ηπείρων, σύνορο με τη βαλκανική ζώνη που θα γινόταν σύντομα το «μαλακό υπογάστριο» της Σοβιετικής Ένωσης. Η Βρετανία, ήδη από το 1941, είχε αποφασίσει ότι η Ελλάδα θα παρέμενε στη δική της σφαίρα επιρροής - όχι για λόγους φιλίας, αλλά για λόγους ναυτικής υπεροχής και στρατηγικής ισορροπίας απέναντι στη Μόσχα.
Η ιστορία απέδειξε ότι η μάχη του Δεκεμβρίου δεν ήταν μια μάχη ανάμεσα στον λαό και την κυβέρνηση, αλλά ανάμεσα σε δύο παγκόσμιες λογικές. Η Βρετανία έδωσε σαφές μήνυμα ότι δεν θα επιτρέψει καμία μεταβολή του status quo στην περιοχή. Η Σοβιετική Ένωση, από την άλλη πλευρά, δεν στήριξε το ΕΑΜ - όχι επειδή δεν μπορούσε, αλλά γιατί σεβάστηκε πλήρως τη Συμφωνία των Ποσοστών: η Ελλάδα ήταν ποσοστό 90% Δύση - 10% Σοβιετική επιρροή.
Έτσι, η Αθήνα έγινε πεδίο εφαρμογής της μεταπολεμικής γεωπολιτικής τάξης. Μια μικρή χώρα βρέθηκε στο σταυροδρόμι αποφάσεων που δεν είχε τη δύναμη να επηρεάσει. Ο γεωπολιτικός καθορισμός προηγήθηκε της ιστορικής τραγωδίας.
🔴 3. Realpolitik και Σφαίρες Επιρροής - Θεωρία Διεθνών Σχέσεων
(Η ενότητα αυτή εστιάζει στην ψυχρή λογική της ισορροπίας ισχύος, σφαίρες επιρροής και μεταπολεμική αρχιτεκτονική ασφαλείας. Αναλύεται η Συμφωνία των Ποσοστών, η μεταπολεμική διπλωματία και το πώς τα κράτη μικρής ισχύος, όπως η Ελλάδα, εγκλωβίζονται σε προκαθορισμένες σφαίρες επιρροής. Δίνεται έμφαση στο ότι τα Δεκεμβριανά ήταν, σε μεγάλο βαθμό, η τοπική αντανάκλαση αποφάσεων που είχαν ληφθεί σε άλλα κέντρα ισχύος.)
Τα Δεκεμβριανά πρέπει να ιδωθούν μέσα από το πρίσμα της realpolitik και όχι μόνο της ελληνικής πολιτικής ιστορίας. Στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το διεθνές σύστημα δεν λειτουργούσε με όρους δικαίου ή δημοκρατίας, αλλά με αυστηρή ισορροπία ισχύος. Η Ελλάδα είχε ήδη καταχωρηθεί από τη Συμφωνία των Ποσοστών στο στρατηγικό «παραχωρητήριο» της Δύσης, γεγονός που καθόρισε εξ αρχής την έκβαση κάθε εσωτερικής σύγκρουσης. Η Βρετανία, ως εγγυήτρια δύναμη της Μεσογείου, δεν είχε την παραμικρή πρόθεση να αφήσει κενό ισχύος σε μια περιοχή νευραλγική για τις θαλάσσιες οδούς της και για το μεταπολεμικό ευρωπαϊκό ισοζύγιο.
Το ΕΑΜ, παρά τη μεγάλη κοινωνική του νομιμοποίηση, συγκρούστηκε με μια διεθνή πραγματικότητα όπου οι σφαίρες επιρροής είχαν ήδη χαραχθεί πάνω σε χάρτες και συμφωνίες υψηλής στρατηγικής. Η Σοβιετική Ένωση παρέμεινε ουδέτερη, όχι λόγω αδιαφορίας, αλλά επειδή ο Στάλιν τηρούσε σχολαστικά το πλαίσιο ισχύος που είχε συμφωνηθεί: η Ελλάδα ανήκε πλήρως στη βρετανική σφαίρα. Έτσι, η Μάχη της Αθήνας δεν ήταν απλώς εμφύλια σύγκρουση· ήταν η τοπική έκφραση ενός παγκόσμιου συστήματος ισχύος, όπου τα έθνη-κράτη μικρής ισχύος συχνά λειτουργούν ως πεδία επιβολής των αποφάσεων των μεγάλων δυνάμεων.
Με αυτή την οπτική, τα Δεκεμβριανά αποκαλύπτουν κάτι βαθύτερο: ότι η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας -και η ίδια της η ιστορική μοίρα- διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό όχι από τις εσωτερικές της αντιθέσεις αλλά από τον τρόπο που οι ισχυροί όριζαν την αρχιτεκτονική ασφαλείας της μεταπολεμικής Ευρώπης.
Η Ελλάδα ως «προδιαγεγραμμένη περίπτωση» στη μεταπολεμική ισορροπία ισχύος
Από την οπτική της realpolitik, τα Δεκεμβριανά δεν ήταν ηθικό ή πολιτικό ζήτημα, αλλά μηχανισμός σταθεροποίησης ισορροπίας στη μεταπολεμική Ευρώπη. Όταν Τσώρτσιλ και Στάλιν συμφώνησαν στη Μόσχα για τις σφαίρες επιρροής, η Ελλάδα κατατάχθηκε στη Δύση με συντριπτική πλειοψηφία. Αυτό σήμαινε ότι, ανεξάρτητα από τη λαϊκή βούληση ή τις εσωτερικές πολιτικές διεργασίες, το αποτέλεσμα είχε αποφασιστεί εκτός ελληνικού εδάφους.
Οι μικρές χώρες, όπως η Ελλάδα, λειτουργούν συχνά ως χώροι εφαρμογής των μεγάλων ισορροπιών· γι’ αυτό και η σύγκρουση του Δεκέμβρη επιβλήθηκε με εξαιρετική ένταση, σκοπό και ταχύτητα. Η Βρετανία δεν υπερασπιζόταν μια κυβέρνηση αλλά μια γεωστρατηγική γραμμή. Η Σοβιετική Ένωση δεν στήριξε το ΕΑΜ, γιατί δεν θα ρίσκαρε μια κρίση που θα διατάρασσε τη σταθερότητα της συμφωνίας με τη Δύση.
Με αυτή τη θεώρηση, τα Δεκεμβριανά υπενθυμίζουν κάτι βαθύ: μια χώρα δεν χάνει την ανεξαρτησία της μόνο όταν δέχεται εισβολή· τη χάνει και όταν η θέση της μέσα στη διεθνή σκακιέρα καθορίζεται a priori από άλλους.
🟥 4. Ενότητα: Κοινωνιολογική Ανάλυση - Ταξικές Ρήξεις και Μεταπολεμικές Δομές
(Σε αυτή την ενότητα εξετάζεται η κοινωνική βάση της σύγκρουσης. Η Κατοχή αποδιάρθρωσε τις παλιές ιεραρχίες και δημιούργησε νέες, γεγονός που γέννησε ένταση ανάμεσα στα παραδοσιακά στρώματα και τις λαϊκές δυνάμεις που είχαν αποκτήσει κοινωνικό κύρος μέσα από την Αντίσταση. Αναλύεται ο ταξικός παράγοντας, η κοινωνική ματαίωση και η αδυναμία των θεσμών να ενσωματώσουν τις νέες κοινωνικές πραγματικότητες.)
Τα Δεκεμβριανά μπορούν να ιδωθούν όχι μόνο ως πολιτικό ή γεωπολιτικό γεγονός, αλλά ως σύγκρουση που αναδύθηκε μέσα από μια βαθιά κοινωνική ανισορροπία. Η Ελλάδα του 1944 ήταν μια κοινωνία εξαντλημένη, με τις ταξικές της δομές συντετριμμένες από την Κατοχή, την πείνα, τη μαύρη αγορά και την κατάρρευση της κρατικής λειτουργίας. Η ένοπλη αντίσταση είχε αναδιαμορφώσει τις κοινωνικές ιεραρχίες: άνθρωποι από τα κατώτερα στρώματα είχαν αποκτήσει κοινωνικό ρόλο και κύρος χωρίς να περνούν μέσα από τους παλιούς μηχανισμούς εξουσίας.
Όταν ο πόλεμος τελείωσε, η χώρα δεν επέστρεψε σε μια σταθερή κοινωνική τάξη· αντίθετα, βρέθηκε αντιμέτωπη με δύο αντικρουόμενες προσδοκίες. Από τη μία, το ΕΑΜ εξέφραζε ένα κοινωνικό αίτημα για μεταβολή των σχέσεων εξουσίας, συμμετοχή, κοινωνική δικαιοσύνη και αναδιανομή ρόλων. Από την άλλη, οι παραδοσιακές ελίτ —πολιτικές, οικονομικές, ακόμη και εκκλησιαστικές— επιδίωκαν την αποκατάσταση της προπολεμικής κοινωνικής δομής, βλέποντας τις λαϊκές δυνάμεις όχι ως φορέα αλλαγής αλλά ως απειλή.
Η σύγκρουση, έτσι, δεν ήταν μόνο πολιτική αλλά ταξική, ριζωμένη στην προσπάθεια μιας κοινωνίας να ξαναορίσει τη συνοχή της μετά από έναν καταστροφικό πόλεμο. Και επειδή δεν υπήρξε θεσμικός χώρος για διάλογο, η κοινωνική ενέργεια διοχετεύτηκε στη βία. Τα Δεκεμβριανά γίνονται έτσι η στιγμή όπου αποκαλύπτεται η αδυναμία της μεταπολεμικής Ελλάδας να μετατρέψει την κοινωνική δυναμική σε θεσμική σταθερότητα. Μια υπενθύμιση ότι όταν οι κοινωνικές δομές αδυνατούν να ενσωματώσουν την εμπειρία της αλλαγής, τότε η ιστορία επιστρέφει με τον πιο σκληρό τρόπο για να διεκδικήσει το ανείπωτο.
Το κοινωνικό υπόστρωμα μιας σύγκρουσης που δεν ήταν μόνο πολιτικήΗ Κατοχή διέλυσε την ελληνική κοινωνική δομή: η πείνα, η μαύρη αγορά, οι θάνατοι, η Αντίσταση και η διάσπαση της παραγωγικής βάσης δημιούργησαν μια συνθήκη πρωτοφανούς κοινωνικής ρευστότητας. Οι παλιές ελίτ αποδυναμώθηκαν, νέες μορφές εξουσίας εμφανίστηκαν «από τα κάτω», και η κοινωνία βγήκε από τον πόλεμο με ένα αίσθημα βαθιάς αδικίας.
Το ΕΑΜ εξέφρασε το αίτημα των λαϊκών στρωμάτων για συμμετοχή, ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Οι παραδοσιακές τάξεις, αντιθέτως, φοβήθηκαν μια κοινωνική ανατροπή που θα τους εκθρόνιζε από την προπολεμική τους θέση. Ανάμεσα σε αυτές τις δύο πραγματικότητες δεν υπήρξε ποτέ θεσμικός διάλογος — μόνο συσσωρευμένη ένταση.
Τα Δεκεμβριανά, έτσι, υπήρξαν η έκρηξη μιας κοινωνίας που δεν είχε βρει ακόμη τρόπο να επαναπροσδιορίσει την συνοχή της. Η ταξική ενέργεια μετατράπηκε σε πολιτική βία, γιατί οι θεσμοί δεν μπορούσαν να απορροφήσουν το σοκ της κοινωνικής μεταβολής.
Το αποτέλεσμα ήταν μια σύγκρουση που άφησε βαθύ ίχνος: τη μόνιμη αίσθηση ότι η Ελλάδα πέρασε από τον πόλεμο στον εμφύλιο χωρίς να προλάβει να ξαναχτίσει το κοινωνικό της σώμα.
🔴 Ψυχολογική - Ψυχαναλυτική Ανάλυση της Συλλογικής Ρήξης
Γιατί τα Δεκεμβριανά μπορούν να διαβαστούν και ως συλλογικό τραύμα, ιστορική επανάληψη, διάσπαση του συμβολικού ιστού, αδιέξοδο ταυτότητας, όλα όσα συναντάμε στον Φρόυντ (Sigmund Freud), τον Ζακ Λακάν (Jacques Lacan), τον Μπιόν (Wilfred Bion), τον Βίννικοτ (Donald Winnicott).
(Η ενότητα εξετάζει τα Δεκεμβριανά όχι μόνο ως πολιτική ή κοινωνική σύγκρουση, αλλά ως ένα συλλογικό ψυχικό γεγονός. Με εργαλεία από τη φροϋδική και λακανική θεωρία, αναλύονται το τραύμα, η επανάληψη, η διάσπαση του συμβολικού και η αδυναμία του κοινωνικού δεσμού να συγκροτηθεί μετά από μια παρατεταμένη περίοδο βίας, φόβου και λιμού. Η κοινωνία εμφανίζεται ως υποκείμενο σε κρίση ταυτότητας, όπου το ασυνείδητο της Κατοχής συνεχίζει να δρα, ακόμη και μετά την απελευθέρωση.)
Τα Δεκεμβριανά μπορούν να ιδωθούν ως η στιγμή όπου το συλλογικό ασυνείδητο μιας πληγωμένης κοινωνίας εκρήγνυται στο φως της ιστορίας. Σύμφωνα με τη φροϋδική λογική του τραύματος, η βία της Κατοχής, η πείνα, ο φόβος και η καθημερινή απώλεια δεν είχαν ποτέ πραγματικά συμβολοποιηθεί· απλώς καταπιέστηκαν, στοιβάχτηκαν, και τελικά επανήλθαν ως «επιστροφή του απωθημένου» σε πολιτική μορφή. Στη λογαριαστική ματιά του Λακάν, η σύγκρουση του Δεκεμβρίου αποκαλύπτει την κατάρρευση του Συμβολικού, εκεί όπου ο Νόμος και η τάξη δεν μπορούν πλέον να παράγουν κοινωνικό δεσμό, και η χώρα βυθίζεται στην αβεβαιότητα του Πραγματικού: μια κατάσταση χωρίς νόημα, χωρίς συνοχή, χωρίς μεταβατικές δομές. Το υποκείμενο-κοινωνία δεν βρίσκει «Μεγάλο Άλλο» να το σταθεροποιήσει· ούτε το κράτος, ούτε η Αντίσταση, ούτε οι ξένες δυνάμεις λειτουργούν ως συγκροτητική αναφορά. Έτσι, η σύγκρουση γίνεται μια μάχη για το ίδιο το νόημα του κοινωνικού δεσμού.
Μέσα από τη ματιά του Βίννικοτ, μπορεί να ιδωθεί και ως αποτυχία «μεταβατικού χώρου»... αυτού του ενδιάμεσου πεδίου όπου μια κοινωνία μπορεί να παίξει, να πειραματιστεί, να συμβολοποιήσει, να θεραπεύσει. Η Ελλάδα του 1944 δεν είχε χώρο ούτε για παιχνίδι ούτε για συμβολισμό· μόνο για επανάληψη. Γι’ αυτό τα Δεκεμβριανά είναι ψυχαναλυτικά μια στιγμή διάσπασης: όταν μια κοινωνία, ανίκανη να επεξεργαστεί το τραύμα της, αναζητά λύτρωση εκεί όπου υπάρχει μόνο αγριότητα. Και αυτό καθιστά τα Δεκεμβριανά ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της ευρωπαϊκής ιστορίας όπου η ψυχική πραγματικότητα μιας χώρας γίνεται εκρηκτικό ιστορικό γεγονός.
🟣 Ερμηνευτικός Επίλογος - Η Πόλη μετά τη Ρήξη
Τα Δεκεμβριανά παραμένουν ένα γεγονός που δεν τελειώνει στην ημερομηνία του· συνεχίζει να αναπαράγεται ως μνήμη, ως τραύμα, ως ερώτημα. Στην πολιτική τους διάσταση μιλούν για μια χώρα που δεν είχε ακόμη βρει τη θεσμική της φωνή· στη γεωπολιτική τους πλευρά δείχνουν πόσο εύκολα ένα μικρό έθνος μπορεί να γίνει πεδίο ισχύος ξένων συμφερόντων· στην κοινωνιολογική τους ρίζα αποκαλύπτουν τη βαθιά ανισορροπία μιας κοινωνίας που βγήκε από τον πόλεμο χωρίς συνεκτικό ιστό· στη realpolitik τους γυμνώνεται η πραγματικότητα των σφαιρών επιρροής· και στην ψυχαναλυτική τους σκιά διακρίνεται το συλλογικό ασυνείδητο που δεν μπόρεσε να συμβολοποιήσει τον πόνο του.
Ίσως γι’ αυτό τα Δεκεμβριανά επιστρέφουν, όχι ως ιστορικός διχασμός, αλλά ως κάλεσμα αυτογνωσίας. Μας υπενθυμίζουν ότι ένα έθνος δεν θεραπεύεται μόνο με ειρήνη ή με θεσμούς, αλλά όταν βρίσκει τον τρόπο να ενώσει τις σκόρπιες πλευρές του εαυτού του· τα πολιτικά του άκρα, τις κοινωνικές του ανησυχίες, τις μνήμες της ψυχής του. Και τότε η πόλη που ράγισε σε πέντε καθρέφτες μπορεί, ίσως, να ξαναδεί το πρόσωπό της - όχι όπως ήταν, αλλά όπως μπορεί να γίνει.
🔴🟦 Μια Πολιτικοκοινωνική Προειδοποίηση στην Ελλάδα
Το δίδαγμα μιας πόλης που δεν πρέπει να ξαναραγίσει
Τα Δεκεμβριανά μάς θυμίζουν ότι η Ιστορία
δεν τελειώνει ποτέ με μια συμφωνία ή μια ημερομηνία.
Όσο μια χώρα δεν ορίζει η ίδια το πεδίο των αποφάσεών της,
τόσο θα βρίσκονται άλλοι να το ορίσουν για εκείνη.
Και σήμερα, όπως και τότε, οι ξένες δυνάμεις δεν χρειάζεται
να κατεβαίνουν στους δρόμους· αρκεί να κινούν το αόρατο πεδίο
των στρατηγικών, των συμμαχιών και των εξαρτήσεων.
Η μνήμη του Δεκέμβρη του 1944 δεν είναι φόβος·
είναι υπενθύμιση ότι η δημοκρατία απαιτεί διαρκή εγρήγορση και ότι
η ελευθερία χάνεται όχι με μια μάχη, αλλά με μια αδιάφορη κοινωνία.
Η σκιά της Ιστορίας στη σημερινή Ελλάδα
Η Ιστορία δεν επιστρέφει ποτέ ίδια, αλλά επιστρέφει πάντα.
Κάποτε οι ξένες δυνάμεις όριζαν το μέλλον της Ελλάδας
με στρατεύματα· σήμερα το ορίζουν με συμφωνίες,
ενεργειακές πιέσεις, αγορές και γεωπολιτικούς συσχετισμούς.
Τα Δεκεμβριανά μας ψιθυρίζουν πως όταν μια κοινωνία δεν διαβάζει
τα σημάδια, οι αποφάσεις παίρνονται πάντα κάπου αλλού.
Ο κύκλος της εξάρτησης και η ανάγκη αυτογνωσίας
Η ρήξη του 1944 δεν ήταν μόνο πολιτική· ήταν και μια στιγμή
αποκάλυψης: η Ελλάδα βρέθηκε να αποφασίζεται από άλλους.
Αν κάτι παραμένει επίκαιρο σήμερα, είναι ακριβώς αυτό.
Όσο μια χώρα στηρίζει την ασφάλειά της, την οικονομία της
και την πολιτική της στα χέρια τρίτων,
θα ζει σε έναν διαρκή μεταπολεμικό Δεκέμβρη:
χωρίς πυροβολισμούς, αλλά με εξάρτηση·
χωρίς οδοφράγματα, αλλά με δομημένη αδυναμία.
Η αυτογνωσία είναι η μόνη πραγματική ανεξαρτησία.
by Αέναη επΑνάσταση | (Sophia Drekou)
Σας προτείνω σχετικά θέματα:
🔗 Δεκεμβριανά 1944 - Η Μάχη της Αθήνας και τα 33 αιματηρά μερόνυχτα (Μηχανή του Χρόνου)
🔗 Η Ματωμένη Κυριακή κατά τον Μενέλαο Λουντέμη
🔗 Το χρονικό από την Μάχη της Αθήνας ή Δεκεμβριανά του 1944 - Μάχη του Μακρυγιάννη (ιστορικό αφιέρωμα & video)
🔗 Η Δόμνα Σαμίου άστεγη στα Δεκεμβριανά
► Περισσότερα Θέματα: Δεκεμβριανά, Αθήνα
Εισαγωγή για τις Ερωτήσεις Αναγνωστών και Αναγνωστριών
Δεκεμβριανά 1944: Η πόλη που ράγισε σε πέντε καθρέφτες. Πολιτική ρήξη, γεωπολιτική σκακιέρα, ταξικές τομές, realpolitik και το συλλογικό τραύμα μιας κοινωνίας που δεν είχε ακόμη φωνή. Η Μάχη της Αθήνας πέρα από την ιστορία. Τα Δεκεμβριανά φωτίζουν πέντε ολόκληρες διαστάσεις της ελληνικής πραγματικότητας: εξουσία, ταξικές συγκρούσεις, διεθνείς ισορροπίες, συλλογική ψυχολογία και τη συμβολική δομή του έθνους.
Αν το παρελθόν επιστρέφει όταν δεν έχει ειπωθεί, τότε τα Δεκεμβριανά είναι η πιο ηχηρή «σιωπή» της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Μια κοινωνιολογική -γεωπολιτική- ψυχαναλυτική ανάγνωση για τη βαθιά χώρα που αναζητούσε συνοχή μετά την Κατοχή.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥ για τη συζήτηση
1. Σε ποιο βαθμό τα Δεκεμβριανά ήταν πολιτική σύγκρουση εξουσίας και σε ποιο βαθμό κοινωνική διεκδίκηση μετά την κατάρρευση των προπολεμικών δομών;
2. Μπορεί η έννοια της «Συμφωνίας των Ποσοστών» να εξηγήσει επαρκώς τη βρετανική παρέμβαση ή χρειάζεται ευρύτερη γεωπολιτική ανάγνωση της Μεσογείου;
3. Πώς επηρέασε η εμπειρία της Κατοχής τη διαμόρφωση πολιτικής ταυτότητας στα λαϊκά στρώματα, και γιατί δεν μπόρεσε να ενσωματωθεί θεσμικά;
4. Σε ποια σημεία αποτυγχάνει ο δημόσιος λόγος σήμερα να συζητήσει τα Δεκεμβριανά χωρίς τα φορτία του παρελθόντος;
5. Μπορεί να υπάρξει ενιαία ιστορική αφήγηση για τα Δεκεμβριανά ή είναι αναπόφευκτο να παραμένουν πολυφωνικά και αντιφατικά;
6. Πώς επηρέασαν οι ταξικές ανισότητες της Αθήνας του ’44 την ταχύτητα με την οποία η κοινωνική ένταση μετατράπηκε σε ένοπλη σύγκρουση;
7. Η realpolitik είναι τελικά εργαλείο κατανόησης ή ένα φίλτρο που αποκρύπτει την ανθρώπινη διάσταση της σύγκρουσης;
8. Σε ποιο βαθμό η Μάχη της Αθήνας υπήρξε η «προληπτική σκηνή» του Εμφυλίου, και πού εντοπίζεται η ασυνέχεια μεταξύ των δύο γεγονότων;
9. Πώς μπορεί να διαβαστεί η σιωπή της μεταπολεμικής περιόδου απέναντι στα Δεκεμβριανά; Ως τραύμα ή ως μηχανισμός επιβίωσης;
10. Τι σημαίνει σήμερα για μια κοινωνία να βλέπει το παρελθόν της «σε πέντε καθρέφτες»; Είναι αυτό απελευθερωτικό ή βαραίνει τη συλλογική μνήμη;
Ειδικές Ερωτήσεις
Θεωρείς ότι τα Δεκεμβριανά λειτουργούν σαν μια ρωγμή στο «συμβολικό σώμα» της χώρας; Μπορεί μια κοινωνία να μεταβολίσει ένα τόσο σύνθετο τραύμα χωρίς να αποδομήσει τις ίδιες της τις μυθολογίες;
2. Μέσα από το πρίσμα της γεωπολιτικής διαδοχής και των κοινωνικών μνημών που συχνά αναδεικνύεις, πιστεύεις ότι τα Δεκεμβριανά μπορούν να ιδωθούν ως «τελετουργικό κατώφλι» ανάμεσα στα προπολεμικά κατάλοιπα και στη μεταπολεμική ταυτότητα της χώρας;
Οι Αναγνώστες και Αναγνώστριες σχολιάζουν...
Keywords:
Δεκεμβριανά 1944, Δεκεμβριανά ανάλυση, Μάχη της Αθήνας, Αθήνα 1944, Πολιτική ρήξη Ελλάδα, Γεωπολιτική Ελλάδα, Σφαίρες επιρροής, Realpolitik Ελλάδα, Ταξικές συγκρούσεις 1944, Κοινωνιολογική ανάλυση Δεκεμβριανών, Ψυχαναλυτική προσέγγιση ιστορίας, Συλλογικό τραύμα Ελλάδα, Εμφύλια σύγκρουση Ελλάδα, Βρετανική επέμβαση Ελλάδα, Ελληνική ταυτότητα και μνήμη, Νεότερη ελληνική ιστορία, Πολιτικές τομές 20ού αιώνα, Ιστορική ερμηνεία Δεκεμβριανών, Ψυχοκοινωνικές ρίζες σύγκρουσης, Πόλη και συλλογικό ασυνείδητο, Γεωπολιτική σκακιέρα, Ψυχαναλυτική ανάλυση, Εμφύλια κρίση Ελλάδα, τι ήταν τα Δεκεμβριανά 1944, αιτίες των Δεκεμβριανών, γεωπολιτική διάσταση Δεκεμβριανών, κοινωνικές ρίζες ελληνικής σύγκρουσης, ψυχαναλυτική ερμηνεία ιστορικών γεγονότων, ρόλος ξένων δυνάμεων στα Δεκεμβριανά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.