Αέναη επΑνάσταση: Η εμπάθεια είναι συγκίνηση: Η ουσία και η ορθή έννοια της λέξης εμπάθειας

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου

Η εμπάθεια είναι συγκίνηση

κι αν δεν το πιστεύεις

διάβασε απλώς το λεξικό

των αρχαίων ελληνικών

για να καταλάβεις

ότι είναι έγκλημα

να αλλάξεις το νόημα

αυτής της λέξης

γιατί δεν ήταν κοινωνική

και η κοινωνία

αποφάσισε να την εκφυλίσει

μόνο και μόνο για να μην έχει

ενοχές για τις πράξεις που τόλμησε

ενάντια στην Ανθρωπότητα.

Η ουσία της εμπάθειας

Ν. Λυγερός, Β. Τσατσαμπά

Perfection 14 7 7/2013. En. The notion of empathy.

September 15, 2014 Translated by Athena Kehagias

Στο πλαίσιο της Φιλοσοφίας, η έννοια της εμπάθειας είναι ουσιαστική σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η έννοια είναι απόλυτα θετική στα γαλλικά, όπως το βλέπουμε στο λεξικό Petit Robert Empathie: En Philosophie et Psychologie, faculté de s'identifier à quelqu'un, de ressentir ce qu'il resent.

Το ίδιο ισχύει και στα αγγλικά, όπως το βλέπουμε στο λεξικό Oxford Empathy: the ability to understand and share the feelings of another. Origin: From Greek empatheia (from em- 'in' + pathos 'feeling') translating German Einfühlung. Μάλιστα σε αυτό το λήμμα έχουμε την απόδειξη ότι τα ελληνικά λειτούργησαν ως πηγή έμπνευσης για την προέλευση.

Από την άλλη όμως, όταν εξετάζουμε την τωρινή ελληνική λέξη στο λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη (σ.σ Σ.Ν. βλ. παρακάτω) που καταγράφει το παρόν, αντιλαμβανόμαστε ότι έχει μία αρνητική έννοια εμπάθεια, η έντονη αντιπάθεια (εναντίον κάποιου) που εμποδίζει την αντικειμενική κριτική, η έκφραση έντονου αρνητικού συναισθήματος. συν. μισαλλοδοξία, πώρωση, μοχθηρία αντιθ. διαλλακτικότητα, ηπιότητα. Σε αυτό το επίπεδο, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το θέμα έχει λήξει και απλώς υπάρχουν διαφορετικές έννοιες σε διαφορετικές γλώσσες.

Όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Διότι αν εξετάσουμε το λεξικό του Ι. Σταματάκου, βλέπουμε μία έννοια πιο θετική εμπαθής (εν+ πάθος) ο εν πάθει ων, ο ευρισκόμενος εν καταστάσει πάθους (συγκινήσεως), ο πλήρης πάθους, η οποία ακολουθεί το νοητικό σχήμα που υπάρχει στο λεξικό των Liddell και Scott για τις επόμενες λέξεις και εκφράσεις: εμπάθεια, εμπαθώς, εμπαθής τινι, εμπ. φιλία, εμπαθώς [εμπάθεια, ισχυρόν πάθος - εμπαθής, ευρισκόμενος εν καταστάσει συγκινήσεως ή πάθους - εμπαθής τινι, παθαίνων, συγκινούμενος πολύ για το πράγμα - εμπ. φιλία, ένθερμος φιλία, φιλία μέχρι πάθους - εμπαθώς, μετά πάθους.

Με αυτόν τον τρόπο γίνεται απόλυτα κατανοητό ότι η ουσία της λέξης εμπάθεια είναι θετική και ανθρώπινη. Κατά συνέπεια, η τωρινή της χρήση είναι μία μορφή εκφυλισμού. Αυτή η παράλογη κατάσταση μπορεί να επιλυθεί ως ένα χρονικό παράδοξο.

Αντί να μιλούμε μόνο για το σημερινό νόημα της λέξης, μπορούμε να δώσουμε έμφαση στην ουσία της μέσω της διαχρονικότητας.

Γι’ αυτό το λόγο τη χρησιμοποιούμε στα κείμενά μας και στις διαλέξεις, με βάση αυτή την ιδέα. Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι στη γλωσσολογία και στη λεξικογραφία, η χρήση μιας λέξης ή ενός νεολογισμού από αρκετούς ομιλητές και συγγραφείς καταγράφεται στις εκδοχές του λήμματος.

Κατά συνέπεια δεν υπάρχει λόγος να μην γίνεται αυτή η χρήση της ουσίας της λέξης, αφού στην τελική μπορεί να γίνει κι επίσημα αποδεκτή στην επόμενη φάση της ελληνικής γλώσσας.

Κι εδώ δεν πρόκειται για μία νέα εκδοχή, η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αυθαίρετη, αλλά για την αναδίπλωση της λέξης εμπάθεια.

Αν είχες περισσότερη εμπάθεια

θα μπορούσες να νιώσεις κι εσύ

τη συγκίνηση που είχαν οι Αρχαίοι

όταν χρησιμοποιούσαν τη λέξη

για να τη διαχωρίσουν

από την απλή συμπάθεια

όπου πάσχεις βέβαια

κοντά στον άλλο

αλλά όχι μαζί του

γιατί δεν μπορείς

να εισχωρήσεις στο πάθος του

και απλώς το κοιτάς

ως ξένος παρατηρητής

που δεν έχει τη δυνατότητα

να περάσει την πράσινη γραμμή

για να πάρει θέση

σε αυτόν τον αγώνα

όπου το πρόσωπο

αναζητά ανθρωπιά

γιατί δεν βλέπει ομορφιά

και νιώθει την μοναξιά

ενώ βρίσκεται κοντά

σ' ένα πλήθος αδιάφορο.

Ν. Λυγερός: Συνειδητοποιημένη εμπάθεια

Με την γνήσια εμπάθεια την ετυμολογική άρχισε η ανάδραση.

Δεν υπήρχε πια διαμάχη μεταξύ σκέψης και γνώσης.

Ο σκοπός ήταν ο πυρήνας και αυτός ήταν η νοημοσύνη.

Αυτή η απαγορευμένη έννοια για την κοινωνία.

Και τόσο απαραίτητη για την Ανθρωπότητα.

Ήμασταν ήδη πέρα από τα προβλήματα της

κλίμακας Stanford-Binet, Raven, Cattell, Wechsler.

Ήταν μόνο εργαλεία.

Το έργο που δημιουργεί το ον άρχισε με τον Terman.

Οι τερμίτες ζούσαν.

Και αυτό από μόνο του ήταν μια καινοτομία.

Συνειδητοποιημένη εμπάθεια.

Αγάπη για την Ανθρωπότητα.

Αλτρουισμός της νοημοσύνης.

Αξίες της κενότητας.

Οι ανύπαρκτοι άνθρωποι υπήρχαν περισσότερο απ’ ό,τι νόμιζαν τα άτομα.

Το πρόβλημά τους δεν ήταν λοιπόν η επίλυση.

Αυτό είχε γίνει από την αρχή.

Από τον θάνατό του δηλαδή.

Η ταξινόμηση ήταν διαφορετική.

Δεν ακολουθούσε μια συμβατική ιεραρχία.

Δεν θα είχε νόημα.

Ήταν υπερβολική.

Με σύνολα μερικής διάταξης.

Λόγω διακλαδώσεων.

Και αυτό δεν μπορούσε να μετρηθεί με κλασικούς τρόπους.

Δεν είχε σημασία.

Δεν ήταν ανάγκη να αποδείξουν ότι ζούσαν.

Το ήξεραν.

Και οι άλλοι θα το μάθαιναν μετά.

Κι αν το μετά δεν επαρκούσε θα ερχόταν οι επόμενοι.

Αφού οι προηγούμενοι ήταν ανίκανοι.

Γρήγορα η έννοια του ψηφιδωτού αποκτούσε τα στοιχεία της.

Εκ φύσης, οι αναλύσεις ήταν καταδικασμένες.

Μικρό-τοπική, τοπική, ολική.

Χρειαζόταν άλλες απεικονίσεις.

Και η μορφοκλασματική ανάλυση ήταν μόνο το πρώτο στάδιο.

Τα αρχικά βήματα.

Όχι το άλμα.

Γι’ αυτό η κυβερνητική ήταν ανεπαρκής για τέτοιες οντότητες.

Δίχως οντολογία.

Μόνο με τελεολογία.

Δίχως παρόν.

Μόνο με παρελθόν και μέλλον.

Ήταν οι δεσμοί της θεωρίας.

Σπορά και διασπορά στον Χρόνο.

Η εμπάθεια του Χριστού

είναι η μόνη γνήσια

γιατί σχετίζεται

με τα πάθη του

και ξέρει ο θεάνθρωπος

πώς είναι ο πόνος

όλων των ανθρώπων,

χάρη σε αυτή

μπόρεσε να θυσιαστεί

για όλους τους άλλους

δίχως να υπολογίσει

το δικό του κόστος

γιατί όλη η ζωή του

είναι μια προσφορά

που δεν έχει νόημα

άμα δεν έχει ρόλο

ούτε σκοπό να σώσει

γι' αυτό αν θέλεις

να είσαι σίγουρος

για την έννοια της λέξης

άκου τι λες

την ώρα της προσευχής
για να δεις κι εσύ
με την καρδιά σου.

Η προικισμένη εμπάθεια

είναι αυτή που επιτρέπει

να κάνεις βουτιά

στο απέραντο γαλάζιο

της ψυχής του άλλου

για να μπορέσεις κι εσύ

να νιώσεις πώς νιώθει

πραγματικά την ώρα

της ανάγκης

δίχως να σου ζητήσει

τίποτα το συμβατικό

διότι ξέρει κι αυτός

ότι τα προικισμένα παιδιά

βλέπουν με την καρδιά

γιατί έχουν μάθει

από πολύ μικρά

για τον μικρό πρίγκιπα

και την εμπάθειά του

που του έδωσε τη δυνατότητα

να βρει στους ανθρώπους

που αξίζουν ένα κομμάτι ήλιου,

ένα αστέρι στη νύχτα.

Σημειώσεις Σοφία Ντρέκου:

Ετυμοπερίεργα - Γεώργιος Μπαμπινιώτης

Ελληνικές λέξεις με άλλη σημασία στην αγγλική γλώσσα:
empathy = συμπάθεια !... sympathy = συλλυπητήρια !...

Το φαινόμενο δεν αφορά μόνο σε λέξεις από την Ελληνική. Συμβαίνει γενικότερα. Ωστόσο, χαρακτηρίζει πολλές λέξεις από τη γλώσσα μας, επειδή είναι πολύ συχνή η χρήση λέξεων, ειλημμένων από την Ελληνική (δάνεια) ή πλασμένων από την Ελληνική (ελληνογενείς λέξεις). Θα αναφερθώ σε δύο εμφανή ομόρριζα παραδείγματα.

Η λέξη εμπάθεια (από το αρχαίο εμπαθής) είναι μια ελληνιστική λέξη που σήμαινε αρχικά «το έντονο πάθος» για να εξελιχθεί στη σημασία «κακότητα, προκατειλημμένη αρνητική ή εχθρική στάση». Η λέξη ελήφθη από την Αγγλική ως empathy για να δηλώσει «τη συμμετοχή στο πάθος, σ’ αυτό που παθαίνει κάποιος και υποφέρει, στη δυστυχία τού άλλου μέχρι πλήρους ταυτίσεως» και, τελικά, «τη συμπάθεια, τη συμπόνια». Έφτασε δηλ. να δηλώνει το ακριβώς αντίθετο τής ελληνικής λέξης εμπάθεια!

Διαφορετικά εξελίχθηκε η ομόρριζη ελληνική λέξη συμπάθεια, η οποία πέρασε επίσης στην Αγγλική (μέσω τής Λατινικής) ως sympathy. Κι αυτή δήλωσε «την εναρμόνιση με τα συναισθήματα κάποιου άλλου» για να φτάσει τελικά και στη σημασία «συλλυπητήρια» ως έκφραση «τής συμμετοχής στη λύπη, στο πένθος, στην ατυχία τού άλλου». babiniotis.gr

Η αφίσα και η σκληρότητα

δεν ήταν το ίδιο θέμα

κι όμως οι περισσότεροι

κατηγόρησαν το χαρτί

ενώ αυτό απλώς έδειχνε

την πραγματικότητα

που είχε πληγωθεί

από τα χτυπήματα

της αδικίας

για να είναι μάρτυρας

του εγκλήματος

το οποίο όλοι ξεχνούσαν

την ώρα της ανάλυσης

και κανένας δεν νιώθει

πώς νιώθει το θύμα

γιατί του λείπει

η ετυμολογική

εμπάθεια που επιτρέπει

στον συνάνθρωπο

να καταλάβει

πόσο υποφέρει

ο άλλος συνάνθρωπος.

Η εμπάθεια και ο ρόλος του Φιοδόρ (Ντοστογιέφσκι)

Η εμπάθεια του Φιοδόρ είναι τόσο ανθρώπινη και τόσο ισχυρή
που του επιτρέπει να καταλάβει πραγματικά τα προβλήματα
και να επινοήσει για τους ανθρώπους μέσω του μυθιστορήματος
πολλαπλούς τρόπους για να ζήσουν ελεύθεροι ακόμα και πολιορκημένοι
για να αφήσουν κι αυτοί την κληρονομιά της ελευθερίας στους επόμενους.

Όταν ο ρόλος του Φιοδόρ παίζεται σε κωμωδία
τότε δεν φταίει η έλλειψη προσποίησης
για να το κατορθώσεις αλλά
η ετυμολογική εμπάθεια που σου επιτρέπει
να τον σκεφτείς από μέσα κι όχι απ’ έξω
δίχως καμιά κατανόηση γιατί δεν έχεις
διόλου γνώσεις της ιστορικής εποχής
και των επιπτώσεων πάνω στους ανθρώπους
που λειτουργούν ως αναμεταδότες
της πολυκυκλικότητας που δεν σταμάτησε
στα όρια του θανάτου
γιατί ανακάλυψε την ανάσταση.

Ο Νίκος Λυγερός είναι μαθηματικός,

στρατηγικός αναλυτής και γεννήθηκε...

Διαβάστε την συνέχεια του βιογραφικού »

Η περιπέτεια του όρου “ενσυναίσθηση”

psygrams.com: H ελληνική λέξη ενσυναίσθηση είναι η λέξη που επιλέχθηκε για να μεταφραστεί ο αγγλλοσαξωνικός όρος “empathy”, που χρησιμοποιήθηκε για να μεταφραστεί ο γερμανικός όρος “Εinfühlung”, που χρησιμοποιήθηκε για να διαφοροποιηθεί από τον γερμανικό όρο “Empathie”, που προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη “εμπάθεια” που σήμαινε το ισχυρό, σφοδρό πάθος, χωρίς να προσδίδεται στη λέξη θετικός ή αρνητικός χαρακτήρας. Αρκετά πολύπλοκο ταξίδι για μία μόνο λέξη.

Η ιστορία των γερμανικών όρων “Empathie” και “Einfühlung” παραμένει ασαφής. Ο γερμανός φιλόσοφος Rudolf Hermann Lotze (1817–1881) χρησιμοποίησε πρώτος τον όρο Empathie το 1848, που προέρχεται από το ελληνικό “εμπάθεια”, λέξη η οποία ετυμολογικά προκύπτει από τη σύνθεση της πρόθεσης “εν” και του ουσιαστικού “πάθος”. Ο Theodor Lipps χρησιμοποίησε χρόνια αργότερα (1902) τον όρο “Einfühlung” (σε συναίσθημα), για να περιγράψει την ενδοψυχική διαδικασία κατά την οποία προβάλλει κανείς τον εαυτό του στο αντικείμενο της αντίληψης.

Οι αγγλόφωνοι επιστήμονες βρέθηκαν αντιμέτωποι με την ανάγκη μετάφρασης του γερμανικού όρου το 1908 σύμφωνα με την ιστορικό ψυχολογίας Susan Lanzoni του Harvard. Ο Edward B. Titchener χρησιμοποίησε πρώτος στα αγγλικά το 1909 τον όρο “empathy”, μεταφράζοντας τα έργα του Theodor Lipps. Μετά από διαβουλεύσεις περίπου πέντε ετών, το 1913 οι αγγλοσάξωνες κατέληξαν στην καθιέρωση του όρου “empathy” για να περιγράψουν την ικανότητα ενός ατόμου να κατανοεί τα συναισθήματα και τον τρόπο σκέψης των άλλων και να επιδεικνύει συμπόνοια.

Με αυτήν την έννοια κλήθηκαν και οι Έλληνες επιστήμονες να χρησιμοποιήσουν τον όρο στην επιστημονική πρακτική. Βρέθηκαν όμως αντιμέτωποι με το εξής πρόβλημα. Η λέξη εμπάθεια στην καθομιλουμένη ελληνική γλώσσα έχει μία άλλη, εξόχως αρνητική έννοια. Εμπαθής θεωρείται αυτός που διατηρεί μία προκατειλημμένη αρνητική ή εχθρική στάση. Έτσι λοιπόν βλέπουμε το εξής παράδοξο. Η έννοια της λέξης είναι απόλυτα θετική στα γαλλικά (λεξικό Petit Robert Empathie: En Philosophie et Psychologie, faculté de s‘identifier à quelqu‘un, de ressentir ce qu‘il resent) στα αγγλικά (λεξικό Oxford Empathy: the ability to understand and share the feelings of another) και στα γερμανικά (λεξικό Dorsch: Empathie bezeichnetdie Fähigkeit und Bereitschaft, Empfindungen, Emotionen, Gedanken, Motive und Persönlichkeit smerkmale einer anderen Person zu erkennen, zu verstehen und nachzuempfinden), ενώ στα ελληνικά η σημασία της είναι αρνητική.

Συμπεραίνει λοιπόν κανείς ότι η αγγλική λέξη “empathy” η γαλλική λέξη “empathie” και η γερμανική λέξη “Empathie” είναι ψευδόφιλες λέξεις με την ελληνική λέξη “εμπάθεια”, έχουν δηλαδή φωνητική ομοιότητα, αλλά σημασιολογική απόκλιση.

Πότε άρχισε όμως η λέξη εμπάθεια να εκφυλίζεται και από την αρχική της σημασία (έντονο πάθος) να αποκτά αρνητική χροιά;

Υπάρχει η θεωρία κάποιων γλωσσολόγων που αποδίδουν τον εκφυλισμό της λέξης στα κείμενα των Πατέρων της Ορθοδοξίας, τα οποία καταδίκαζαν το πάθος ως συναίσθημα που οδηγεί στην αμαρτία και προκαλεί δεινά. Φαίνεται ότι από τότε η λέξη έχασε τον ουδέτερο χαρακτήρα της και επιφορτίστηκε αρνητικά.

Γι' αυτόν τον λόγο επιλέχθηκε ο όρος ενσυναίσθηση για να ακολουθήσει σημασιολογικά τον όρο “empathy”. Προτιμήθηκε συνεπώς η σημασιολογική ακολουθία έναντι της ετυμολογικής ακολουθίας.

by Sophia-Ntrekou.gr | Αέναη επΑνάσταση

Περισσότερα: Ν. Λυγερός, Ντοστογιέφσκι, Γ. Μπαμπινιώτης

Κείμενα/Ποίηση: Opus of N. Lygeros - 13195) Η ουσία της εμπάθειας.
(με Β. Τσατσαμπά). Perfection 14 7 7/2013. En. The notion of empathy.