Ο Άγιος Προκόπιος σε βυζαντινή εικόνα του 14ου αιώνα στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο

Μία φορητή εικόνα του αγίου Προκοπίου, που χρονολογείται στο 14ου αι. και προέρχεται από τον ομώνυμο ναό της πόλης επέστρεψε από το Άμστερνταμ στην Βέροια.

Η λατρευτική εικόνα του αγίου Προκοπίου, βρισκόταν στο τέμπλο του ναού της πόλης μέχρι το 1968. Στο διάστημα που ακολούθησε και πριν το 1975, εκλάπη μαζί με άλλες φορητές εικόνες του ναού και περιπλανήθηκε σε ξένες αγορές. (μία από τις εικόνες που εκλάπησαν, η εικόνα του αγίου Πέτρου βρέθηκε χρόνια αργότερα στο μουσείο του Dumbarton Oaks των ΗΠΑ).

Ο «άγιος Προκόπιος», που απεικονίζεται με στρατιωτικό ένδυμα κρατώντας φαρέτρα και υψωμένο ξίφος, εμφανίστηκε το 1980 σε δημοσίευση του Michel van Rijin «Icons and East Christian works of art» χωρίς τις επιζωγραφήσεις της. Παρά ταύτα ο αείμνηστος αρχαιολόγος Θανάσης Παπαζώτος την αναγνώρισε και την ταύτισε με την κλεμμένη της Βέροιας. Η εικόνα είχε αφαιρεθεί μεταξύ των ετών 1968-'75.

Το 1988 η εικόνα του αγίου Προκοπίου περιήλθε νόμιμα στην κατοχή του συλλέκτη έργων τέχνης του Λονδίνου κ. Αθανασίου Μαρτίνου ως μέρος μιας μεγάλης συλλογής, χωρίς ωστόσο να είναι γνωστή η προέλευσή της. Ο συλλέκτης μόλις πληροφορήθηκε την προέλευσή της από την ταύτιση του Παπαζώτου, αποφάσισε να τη δωρίσει στο ελληνικό κράτος όπου και επεστράφη στις 30 Νοεμβρίου 2011. Επίσης δώρισε επιπλέον και ένα πιστό αντίγραφο της εικόνας για το τέμπλο του ναού στην Βέροια (η πρωτότυπη εικόνα εκτίθεται στο μουσείο της Βέροιας).

Επίσης επαναπατρίστηκαν από το Άμστερνταμ, κι άλλες επτά φορητές εικόνες, όπως και δύο σπαράγματα τοιχογραφιών μεταβυζαντινής εποχής. Οι εικόνες, που χρονολογούνται στον 18ο-19ο αιώνα, εντοπίστηκαν στον δικτυακό κατάλογο του αρχαιοπώλη HWC Dullaert με έδρα το Amsterdam και κατασχέθηκαν από την ολλανδική αστυνομία. Πρόκειται για τις ακόλουθες: «Ζωοδόχος Πηγή», «Μυστικός Δείπνος», «Περιτομή του Χριστού», «Εγερση του Λαζάρου», «Εις Αδου Κάθοδος», που εκλάπησαν από ναούς των Γρεβενών και των Ιωαννίνων.

Δημοσιεύθηκε στην ΟΔΟ στις 17 Μαρτίου 2016, αρ. φύλλου 827.

The Veneration of Saint Prokopios the Great Martyr in Greece and Cyprus 14th cent. icon from the Church of Saint Prokopios in Beroia, that was stolen and remained missing from 1967 to 1974. On July 6, 2012 it was returned to Beroia and placed in the Byzantine Museum of the city.

Κέντρο της δημόσιας λατρείας στο Βυζάντιο ήταν ο ναός. Εκεί συγκεντρώνονταν οι πιστοί για να εορτάσουν τα σημαντικότερα γεγονότα από τη ζωή του Χριστού και της Θεοτόκου, να τιμήσουν τη μνήμη των αγίων, να ακούσουν το ιερό κήρυγμα, να προσευχηθούν. Εκεί τελούνταν οι εκκλησιαστικές ακολουθίες, με κυριότερη τη θεία λειτουργία.

Για τους Βυζαντινούς ο ναός ήταν μικρογραφία της κατοικίας του Θεού αλλά και «του σύμπαντος κόσμου». Η αντίληψη αυτή επηρέασε την αρχιτεκτονική διαμόρφωση και το διάκοσμο του ναού: η τέχνη υπηρετούσε τη λατρεία.

Οι επισκέπτες του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου είχαν τη δυνατότητα να δουν από κοντά μία μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας βυζαντινή εικόνα του αγίου Προκοπίου (8 Ιουλίου). Η φορητή εικόνα, διαστάσεων 91,5εκ. x 62,5εκ, είχε κλαπεί από τον ομώνυμο ναό στη Βέροια την περίοδο 1967 – 1974. Χρονολογείται στον 14ο αιώνα και είναι έξοχο δείγμα βορειοελλαδικού εργαστηρίου της εποχής.

► Διαβάστε: Ο Άγιος Προκόπιος ο Μεγαλομάρτυς, η βιογραφία και το μαρτύριο του ηρωικού Αγίου Προκόπιου (αφιέρωμα) 

► Ο Άγιος Προκόπιος και το στρουμφάκι ο Προκόπης (Παιδικό στρατιωτικό συναξάρι)

Το έργο, το οποίο επαναπατρίσθηκε από το Λονδίνο, ανήκει στην ιδιωτική συλλογή του Αθανασίου Μαρτίνου, ο οποίος προτίθεται να το δωρίσει στο Ελληνικό Δημόσιο. Ο εντοπισμός του έργου και η τεκμηρίωση της προέλευσής του αποτελεί επιτυχία, που στηρίζεται στη συντονισμένη προσπάθεια των αρμόδιων υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού.

Δείτε το: Βυζαντινό, Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών από τον υπολογιστή σας

Η δομή της βυζαντινής κοινωνίας στηρίχτηκε σε τρεις βασικούς άξονες: στην ευέλικτη αλλά ισχυρή διοίκηση, με επικεφαλής τον αυτοκράτορα, στη χριστιανική θρησκεία, με επικεφαλής της Εκκλησίας τον πατριάρχη, και στην ελληνορωμαϊκή παράδοση και την ελληνική γλώσσα. Όλα αυτά σφράγισαν όχι μόνο την καθημερινή ζωή αλλά και τις γενικότερες εκφάνσεις του πολιτισμού και της τέχνης.

Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους και τους Λατίνους σταυροφόρους κατάφερε καίριο πλήγμα στην αυτοκρατορία, υπήρξε όμως και αιτία νέων σχέσεων και επαφών. 

Δείτε: Κωνσταντινούπολη: η Πόλη των πόλεων και η ιστορία της

Η παλινόρθωση των Παλαιολόγων αυτοκρατόρων στον βυζαντινό θρόνο δεν ήταν σε θέση πια να ανακόψει –παρά τις επίμονες προσπάθειες– την πολιτική παρακμή. Εντούτοις η «Παλαιολόγεια Αναγέννηση» στην τέχνη και τον πολιτισμό αποτέλεσε κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός που επηρέασε γόνιμα Δύση και Ανατολή.

by Αέναη επΑνάσταση

Περισσότερα: Άγιος Προκόπιος, Βυζάντιο