Η Τζαβέλαινα, 1994, ζωγράφος Καρανίκας Ηλίας
Στην Δέσπω Τζαβέλαινα
της Σοφίας Ντρέκου
Ψυχή μεγάλη και γλυκειά, μετά χαράς στο λέω:
Θαυμάζω τες γυναίκες μας και στ’ όνομα τους μνέω.
Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, 1851
𓆩♱𓆪 Αιωνία η μνήμη των Ηρώων και των Ηρωΐδων της Ελληνικής επανάστασης. Με τις Πρεσβείες της Ευαγγελιζομένης Θεοτόκου, την Μόνη Αγνή και Άχραντος Παρθένος, η Θεόν αφράστως κυήσασα, πρέσβευε υπέρ των Ηρώων και των Ηρωΐδων της Ελληνικής επανάστασης εν τόπω φωτεινώ, εν τόπω χλοερώ, εν τόπω αναψύξεως 🌿 †
Η ηρωική γυναίκα και μητέρα Δέσπω Μπότση για τα παιδιά της
Tην εποχή που οι Τούρκοι πολιορκούσαν το Μεσολόγγι, χιλιάδες έμειναν αδύνατες ψυχές όλα τα χρόνια τής Επανάστασης, φευγάτες από τα σπίτια τους, για να γλυτώσουν. Οι Σουλιώτες είχανε βγάλει από μέσα τις οικογένειές τους και τις είχανε ασφαλίσει στον Κάλαμο (ο γνωστός Κάλαμος Ζακύνθου, από την ιστορία, το νησί αποτελούσε καταφύγιο οικογενειών όπως ο Καραϊσκάκης, οι Τζαβελλαίοι κ.ά. «…διωγμένοι από τον Κάλαμο, με την ψυχή στο στόμα χιλιάδες γυναικόπαιδα δεν βρίσκουν φούχτα χώμα να μείνουν ακυνήγητα… Κι ο Χάρος δεκατίζει…»), στο μικρό νησί κοντά στην Ιθάκη. Μαζί ήτανε και οι οικογένειες των Τζαβελλαίων με αρχηγό τη Δέσπω Τζαβέλλα, η ξακουστή από τούς πολέμους τού Σουλίου με τον Αλή Πασά πριν από το 1821.
Τώρα όμως άλλος εγίνετο πόλεμος, ίσα σκληρός μα πιο μεγάλος. Οι Σουλιώτες πέρασαν από τα Επτάνησα κατά το 1823 και πολεμούν μαζί με τόσα άλλα αδέλφια τους· μαζί τους ήσαν και της Τζαβέλαινας οἱ γυιοί, ὁ Κίτσος κι ὁ Ζυγούρης, και τόσοι άλλοι.
Το Μεγάλο Σάββατο έφτασε στον Κάλαμο, ένα μικρό νησί κοντά στην Ιθάκη, το τρομερό μαντάτο. Σε κάποια μάχη που γίνηκε στο Μεσολόγγι σκοτώθηκαν και τα δυο παιδιά της Δέσπως, ο Κίτσος και ο Ζυγούρης.
Οι άλλες γυναίκες μόλις έμαθαν την είδηση, άρχισαν τους θρήνους και τα μοιρολόγια. Σε μια στιγμή όμως βλέπουν έκπληκτες την ηρωική μητέρα να σηκώνεται και να τους λέει επιτακτικά:
«Πάψτε μωρές τα κλάματα. Τα παιδιά μου πήγανε συνοδεία στο Χριστό, που θα τα πάει στον Παράδεισο, γιατί πέσαμε για την Πατρίδα! Σηκωθείτε να βάψουμε τα αυγά μη μας οργιστεί ο Θεός.»Κι η ηρωική μητέρα άρχισε να ετοιμάζει τις βαφές και τα τσουκάλια. Οι άλλες Σουλιώτισσες σηκώθηκαν ντροπιασμένες και άρχισαν να την βοηθούν. Αλλά καθώς οι γυναίκες ήτανε απασχολημένες με τη βαφή των αυγών, φτάνει κάποιος μαντατοφόρος από το Μεσολόγγι. Στάθηκε μια στιγμή, σκούπισε τον ιδρώτα από το μέτωπό του και γυρίζοντας στη Δέσπω:
«Δεν είναι τίποτε καπετάνισσα, φώναξε. Τα παιδιά είναι καλά με τη δύναμη του Θεού. Μονάχα ο Ζυγούρης λαβώθηκε στο χέρι. Μα δεν είναι τίποτα σοβαρό». Οι γυναίκες τριγύρισαν χαρούμενες τη Δέσπω.
Κι εκείνη, σοβαρή, γονάτισε μπροστά στο εικόνισμα της Παναγιάς, σήκωσε τα χέρια της και ακούστηκε να ψιθυρίζει:
Κι εκείνη, σοβαρή, γονάτισε μπροστά στο εικόνισμα της Παναγιάς, σήκωσε τα χέρια της και ακούστηκε να ψιθυρίζει:
- - Σ’ ευχαριστώ, Παρθένα μου, που τους γλίτωσες κι αυτή τη φορά… Μα εγώ πάντα ξεγραμμένους τους έχω...!»
«[...] διωγμένοι από τον Κάλαμο, με την ψυχή στο στόμα
χιλιάδες γυναικόπαιδα δεν βρίσκουν φούχτα χώμα
να μείνουν ακυνήγητα… Κι ο Χάρος δεκατίζει…» (εδώ)
Στις Μάχες στο Σούλι διακρίθηκαν πολλές γυναίκες και μικρά παιδιά κι είπαν στον τύραννο και αιμοβόρο Αλή πασά των Ιωαννίνων:
«Δεν είν' εδώ το Χόρμοβο, δεν είν' η Λαμποβίτσα,
εδώ είν' το Σούλι το κακό, εδώ είν' το Κακοσούλι,
που πολεμούν μικρά παιδιά, γυναίκες σαν τους άνδρες,
που πολεμάει η Τζαβέλαινα σαν άξιο παλικάρι.».
Τις όμως η Τζαβέλαινα;
Ο Βλαχογιάννης λέει ακόμα, πως η Δέσπω η Τζαβέλαινα του Φώτου η γυναίκα, έζησε ύστερα ως τα πρώτα χρόνια του Όθωνα και στον Έπαχτο.
Η Δέσπω (Δέσποινα) Μπότση καταγόταν από τη σουλιώτικη οικογένεια των Σεχαίων. Αδέλφια της ήταν ο Γιαννάκης, ο Γεώργιος και ο Δημήτριος Σέχος ή Καραμέτσης. Ήταν γυναίκα του Σουλιώτη οπλαρχηγού Γιωργάκη Μπότση.
Για τη Δέσπω Φώτου Τζαβέλα γράφει και η Καλλιρρόη Παρρέν: Στην Κέρκυρα η ρωσική κυβέρνηση πήρε απόφαση να σχηματίσει εξ αυτών (των Σουλιωτών) στρατιωτικόν σώμα, το οποίον εσκόπευε να χρησιμοποιήσει σε δεδομένη στιγμή.
Η Κέρκυρα και όλη η Επτάνησος διετέλη υπό ρωσικήν προστασίαν. Διετάχθη λοιπόν ο εκεί Ρώσος στρατηγός Ανρέπ να σχηματίσει οκτώ νέους λόχους από Σουλιώτες εθελοντές, εις τους οποίους διόρισε αξιωματικούς Σουλιώτες. Ο Φώτος Τζαβέλας, ο Δαγκλής, ο Ζέρβας, ο Δράκος κ.ά. Στρατολόγησε και γυναίκες. Ούτω η σύζυγος Φώτου Τζαβέλλα ήταν ανώτερη αξιωματικός λόχου εις τον οποίον είχε ταχθεί ο σύζυγός της ως λοχαγός. Έλαβε βαθμό ταγματάρχου σε λόχο που ήταν ο άνδρας της λοχαγός.
Στις αρχές του Δεκεμβρίου 1803 το Σούλι έπεσε. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1803 υπεγράφη η Συνθήκη παράδοσης, διά της οποίας οι Σουλιώτες ένοπλοι θα μπορούσαν να μεταβούν όπου ήθελαν. Ο Αλή, παρασπονδήσας (ως συνήθως) επιχείρησε να εξοντώσει τους επιζήσαντες Σουλιώτες. Στο χωριό Ρινιάσα, μεταξύ Πρέβεζας και Άρτας, κατέφυγε μικρό τμήμα Σουλιωτών από 78 ψυχές. Στις 23 Δεκεμβρίου 1803 κατέφθασαν στίφη Αλβανών και άλλους Σουλιώτες κατέσφαξαν, άλλους αιχμαλώτισαν. Εκεί βρέθηκε και η οικογένεια του Γεωργάκη Μπότση, ο οποίος απουσίαζε.
Η ηρωική γυναίκα του Δέσπω, σύζυγος του οπλαρχηγού Γεωργάκη Μπότση, αρχηγός της οικογένειας μετά τον θάνατο του συζύγου της, προέβαλε σθεναρή αντίσταση, για να σώσει τα δέκα μέλη της, θυγατέρες, νύφες, εγγόνια, από τους Τουρκαλβανούς, κλείστηκε στον Πύργο του Δημουλά (στον Κούλα του Δημουλά), ανάμεσα στην Άρτα και στην Πρέβεζα. Ο αγώνας άνισος εναντίον εκατοντάδων που τις πολιορκούσαν.
Όταν είδε ότι η κατάσταση έγινε μη αντιμετωπίσιμη, ρώτησε όλες, αν προτιμούν τη σκλαβιά από τον τίμιο θάνατο. Όλοι ζήτησαν τον θάνατο.
Τότε η Δέσπω, με τη συγκατάθεση όλων, έβαλε φωτιά στη μπαρούτη 💣 και κάηκαν όλοι και όλες και πολλοί τουρκαλβανοί. Ήταν η ημέρα των Χριστουγέννων του 1803.
Η Δέσπω Μπότση ανατινάζει τον πύργο του Δημουλά στο χωριό
Ρηνιάσσα (Ριζά) για να μην πέσει αυτή και οι συγχωριανές της στα
χέρια των Τούρκων. Χαλκογραφία του Βιντσέντζο Γκαγιάσι του 1833.
Τη δράση της Δέσπως Τζαβέλλα τραγούδησε ο ποιητής λαός το οποίο κατά τους Ακαδημαϊκούς είναι το καλύτερο του Σουλιώτικου κύκλου. Το τραγούδι αναφέρεται σε μια από τις παρασπονδίες τον Αλή Πασά σε βάρος των Σουλιωτών, 25 Δεκεμβρίου 1803.
Δημοτική ποίηση - 25 Δεκεμβρίου 1803
Αχός βαρύς ακούεται, πολλά τουφέκια πέφτουν.
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;
Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι,
η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ' αγγόνια.
Αρβανιτιά την πλάκωσε στου Δημουλά τον πύργο.
«Γιώργαινα, ρίξε τ' άρματα, δεν είν' εδώ το Σούλι.
Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων.
- Το Σούλι κι αν προσκύνησε, κι αν τούρκεψεν η Κιάφα,
η Δέσπω αφέντες Λιάπηδες δεν έκανε, δεν κάνει»,
Δαυλί στο χέρι νάρπαξε, κόρες και νύφες κράζει:
«Σκλάβες Τούρκων μη ζήσομε, παιδιά μ', μαζί μου ελάτε».
Και τα φυσέκια ανάψανε κι όλοι φωτιά γενήκαν.
Επεξηγήσεις:
Αχός: ήχος, κρότος.
χαροκόπι: γλέντι, διασκέδαση.
Λιάπηδες: Αλβανοί μωαμεθανοί.
Οι θρυλικές Σουλιώτισσες μάχονταν στο πλευρό των ανδρών, με αξιοσημείωτο σθένος και τόλμη. Διακρίθηκαν για τον ηρωισμό τους στις μάχες εναντίον του Αλή Πασά. Η ιστορία και τα δημοτικά τραγούδια καταγράφουν τον αγώνα τους, την γενναιότητά τους και την αψηφισιά του θανάτου. Ήταν οι γυναίκες που ποτέ δεν έσκυψαν το κεφάλι και δεν υποτάχθηκαν στον Τούρκικο ζυγό.
Βιβλιογραφία:
• Ξηραδάκη, Κούλα (1995). ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΥ '21, Προσφορές, ηρωισμοί και θυσίες. Αθήνα: ΔΩΔΩΝΗ. σελ. 62-65.
• Βασιλείου, Σωκράτης (2005). Γυναίκες Ηπειρώτισσες. Αθήνα: Κέντρο Έρευνας Θεμάτων Ισότητας.
• Π. Σ. Πομόνης, Ι. Σ. Μπετρόπουλος, επιμ. (1908). Ιστορία του Σουλίου, ή, ηρωικοί πόλεμοι των Σουλιωτών και Σουλιωτιδών. Κωνσταντινούπολη: Τύποις Αριστόβουλου και Αναστασιάδου.
• «Ἱστορικὴ ἀνθολογία» Γιάννης Βλαχογιάννης. Αναγνωστικό Ε' Δημοτικού 1957.
Ιστορική Ανθολογία: Ανέκδοτα, γνωμικά, περίεργα,
αστεία εκ του βίου διασήμων Ελλήνων (1820-1864)
Στην «Αφιέρωση» του έργου «Ιστορική Ανθολογία: Ανέκδοτα, γνωμικά, περίεργα, αστεία εκ του βίου διασήμων Ελλήνων (1820-1864)» του Γιάννη Βλαχογιάννη, που εκδόθηκε το 1927, αναφέρονται τα εξής: «Το παρόν βιβλίον, έργον πολυχρονίων κόπων, είναι το δεύτερον που εκδίδεται διά της πατριωτικής γενναιοδωρίας του κ. Εμμανουήλ Α. Μπενάκη εις τιμήν της μνήμης των Ανδρών του Εικοσιένα. […]
Η έμπνευσις της εκδόσεως του παρόντος βιβλίου προήλθεν αυθορμήτως από τον Κύριον Εμ. Α. Μπενάκην κατά τας αρχάς του Νοεμβρίου 1924, ότε ούτος αναγινώσκων την προεκδοθείσαν μικράν συλλογήν μου «Τα ανέκδοτα του Καραϊσκάκη και του Κολοκοτρώνη» με ηρώτησε αν είχα να γράψω και άλλα όμοια αναφερόμενα εις άλλους επισήμους άνδρας της νεωτέρας Ελλάδος. Αφού δε του απεκρίθην καταφατικώς, ευθύς μόνος επρότεινε να αναλάβη την τύπωσιν και του βιβλίου τούτου».
Συγγραφέας: Γιάννης Βλαχογιάννης. Ψηφιοποίηση ebook: Ανέμη (website) Έτος έκδοσης: 1927. Μέγεθος: σελ. 104 / 28 Μb. Μορφή: Pdf Online
♫♪ 1803: Η Δέσπω κάνει πόλεμο. Φωνή: Κώστας Ρούκουνας
Στίχοι: Παραδοσιακό, Δημοτική Ποίηση. Έτος ηχογράφησης 1939.
Σχετικά Θέματα:
- Η Κυρά Φροσύνη και το τραγικό τέλος της από τον Αλή πασά - Η απήχηση στην λογοτεχνία και στην τέχνη (αφιέρωμα video)
- 200 Χρόνια από την Ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας (Αφιέρωμα)
- Η Έξοδος του Μεσολογγίου (αέναο παγκόσμιο παράδειγμα)
- Η μεγάλη θυσία…13 Δεκεμβρίου 1803: Η ανατίναξη στο Κούγκι.
- Μηνύματα του 1821 για την εποχή μας - Ενάντια στον ραγιαδισμό
- Διακόσια χρόνια μετά - Διακόσια χρόνια επικίνδυνοι
- Το Μεσολόγγι δεν είναι μόνο σύμβολο, είναι η ιστορία μας - Η πύλη του χρόνου
- Η ιστορία - Το δικαίωμα στην ιστορία - Λίγο πριν την Επανάσταση
- Εναντίον της ιστορίας τα νέα βιβλία της ιστορίας
- Τα δώδεκα φύλλα του Ελληνισμού - H Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή - Το Άγιο Όρος στη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου (1797)
- Διονύσιος ο φιλόσοφος, ο φλογερός Δεσπότης
- Το πνεύμα του Κολοκοτρώνη - Να 'τανε ο Κολοκοτρώνης
FaceBook:
Σοφία Ντρέκου 24 Μαρτίου 2017 στις 11:57 μ.μ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.