Η Κυρά Φροσύνη και το τραγικό τέλος της από τον Αλή πασά - Η απήχηση στην λογοτεχνία και στην τέχνη (αφιέρωμα video)

Ενδυμασία της κυρα-Φροσύνης, Ιωάννινα, Ήπειρος, 18ος αι. Βαγγέλης Κύρης – Ανατόλι Γεωργίεφ. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδος
Ενδυμασία της κυρα-Φροσύνης, Ιωάννινα, Ήπειρος,
18ος αι. Βαγγέλης Κύρης – Ανατόλι Γεωργίεφ.
Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδος. Από την
εμβληματική έκθεση με τίτλο «Ένδυμα Ψυχής» 
στο Μουσείο Ακρόπολης τον Δεκέμβριο του 2022

Η Κυρά Φροσύνη από τα Ιωάννινα την
πόλη των θρύλων και των παραδόσεων

...Τ’ ακούσατε τι γίνηκε ‘ς τα Γιάννενα, τη λίμνη,
που πνίξανε τοις δεκαφτά με την κυρά Φροσύνη;

Έρευνα Σοφία Ντρέκου Αρθρογράφος
(Sophia Drekou, BSc in Psychology)

Τα Ιωάννινα

Κάστρα, τζαμιά, πεύκα και μια λίμνη πλημμυρισμένη με θρύλους. Γιάννενα, τόπος ανάμεσα στα βουνά με μουσικές που υμνούν όσα απλόχερα έδωσε η φύση σε τούτον τον τόπο.

Η λίμνη των Ιωαννίνων είναι μια από τις πιο όμορφες στην Ευρώπη. Στο κέντρο της υπάρχει ένα μικρό νησάκι που θεωρείται το μοναδικό κατοικημένο νησί λίμνης. Ουσιαστικά πρόκειται για έναν πευκόφυτο βράχο, που η έκτασή του δεν ξεπερνά τα 200 στρέμματα, με έναν παραδοσιακό ηπειρώτικο οικισμό, καμωμένο από πέτρα, στη λιμανίσια κόγχη του.

ΔΕΙΤΕ: Νυχτερινή βόλτα στη Λίμνη Ιωαννίνων μέσα από ένα εκπληκτικό βίντεο

Στη λιλιπούτεια ενδοχώρα και στις ακτές του, επτά βυζαντινά και μεταβυζαντινά μοναστήρια, χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο σχεδόν, σχηματίζουν μια μοναστική πολιτεία αιώνων, που είναι και η τρίτη μεγαλύτερη στην Ελλάδα, μετά το Άγιον Όρος και τα Μετέωρα. Όνομα δεν έχει, οι κάτοικοι το αποκαλούν το νησί της Κυρά Φροσύνης από την όμορφη κυρά που ερωτεύτηκε ο Αλή Πασάς και ο γιος του.

Κυρά Φροσύνη

Η Κυρα-Φροσύνη όπως έγινε γνωστή η Ευφροσύνη Βασιλείου, συνδέθηκε με την ιστορία του Αλή Πασά των Ιωαννίνων και το τραγικό τέλος της στις 11 Ιανουαρίου του 1801, τραγουδήθηκε σε δημοτικά τραγούδια αλλά έγινε και όπερα, μυθιστόρημα, ταινία και τηλεοπτική σειρά.

Ήταν μητέρα δύο παιδιών και σύζυγος του Γιαννιώτη εμπόρου της Βενετίας και προκρίτου των Ιωαννίνων Δημητρίου Βασιλείου και μητέρα δύο παιδιών, του Βασίλη και της Αλεξάνδρας. Επίσης ανιψιά του μητροπολίτη Λάρισας και μετέπειτα Ιωαννίνων Γαβριήλ Γκάγκα.

Ο Αλή Πασάς αποφάσισε να την εκτελέσει μαζί με άλλες 17 συντοπίτισσές της δια πνιγμού στη λίμνη των Ιωαννίνων, με την επίσημη αιτιολογία ότι ζούσαν ανήθικα, κάτι για το οποίο εκφράστηκαν αμφιβολίες και η Ευφροσύνη Βασιλείου έφτασε να θεωρείται έως και θύμα πολιτικών διώξεων. Τα πραγματικά περιστατικά δεν έγινα ποτέ γνωστά, ενώ έχουν γραφτεί πολλές διαφορετικές εκδοχές στη λογική που η κοινωνία αντιμετώπιζε παρόμοια γεγονότα. 

Οι διάφορες εκδοχές

Alexandre-Gabriel Decamps, 1847) lotusgallery.art
Πορτραίτο της Κυράς Φροσύνης, Αλεξάντρ-Γκαμπριέλ Ντεκάν
(Alexandre-Gabriel Decamps, 1847) lotusgallery.art

Η Φροσύνη φημιζόταν για την ομορφιά της, το γένος της και πιθανά τη μόρφωσή της. Κάποια στιγμή φέρεται να απέκτησε ερωτικό δεσμό με τον πρωτότοκο γιο του Αλή Πασά, τον Μουχτάρ, ηλικίας 32 ετών τότε. Ο έμπορος σύζυγός της έλειπε εκείνη την εποχή στη Βενετία, είτε για καθαρά δικούς του λόγους, είτε πιθανόν για να αποφεύγει τις οικονομικές απαιτήσεις του Αλή Πασά. Πιθανόν να έλειπε και για να αποφεύγει να τοποθετείται στο επίμαχο ζήτημα της ερωτικής σχέσης της γυναίκας του με τον Μουχτάρ.

Ο Μουχτάρ τότε είχε έναν γιο, τον Χουσεΐν, ηλικίας 5 ετών, όχι όμως από την πρώτη σύζυγό του, κόρη του πασά του Βερατίου Ιμπαήμ, η οποία δεν απέκτησε ποτέ κανένα παιδί μαζί του, αλλά από την δεύτερη σύζυγό του, συγγενή ενός μπέη του Λιμποχόβου. Η Φροσύνη είχε δύο μικρά παιδιά, ένα γιο και μια κόρη. Ο Αλή Πασάς πάντως δεν είχε ιδιαίτερη εύνοια στο γιο του Μουχτάρ αφού παρέδωσε τον ίδιο του τον εγγονό Χουσεϊν ως όμηρο στους Σουλιώτες. Από την ίδια πηγή (τον Αραβαντινό) γνωρίζουμε επίσης ότι ο Αλή Πασάς καμία εκτίμηση δεν έτρεφε για τους γιους του και τους αποκαλούσε "κότες" είχε δε ερωτικές σχέσεις με την όμορφη σύζυγο του δευτερότοκου γιου του Βελή.

Κατά τις απουσίες του προκρίτου Βασιλείου, η Φροσύνη συναντιόταν ερωτικά με τον φιλήδονο, γλεντζέ και ανέμελο όπως περιγράφεται γιο του Αλή Πασά. Οι περισσότεροι παρουσιάζουν αυτή τη σχέση και ως τη μοναδική αιτία της καταδίκης της Φροσύνης.

Tο αυθεντικό φόρεμα που ανήκε στην Κυρά-Φροσύνη
Ενδυμασία από τα Ιωάννινα. Tο φόρεμα ανήκε στην Κυρά-Φροσύνη. 
Αποτελείται από μεταξωτό πουκάμισο, χρυσοκεντημένο βελούδινο φόρεμα, 
βελούδινο φέσι και παντόφλες με χρυσά κεντήματα, 18ος αι.
Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Ε.Ι.Μ Αριθμός Ταυτότητας: 1379

Άλλοι θεωρούν ότι η εύπορη νεαρή γυναίκα είχε γενικά ανοιχτό το σπίτι της και δεχόταν πολλές επισκέψεις ανδρών. Την παρουσιάζουν σχεδόν σαν εταίρα με ποικίλους δεσμούς. Αναφέρεται μάλιστα σαν μια πιθανή αιτία της οργής του Αλή Πασά το ότι βρέθηκε μια ερωτική επιστολή της Κυρά Φροσύνης προς ένα γιατρό -κάτι που πάντως δεν επιβεβαιώνεται. Επίσης αυτό το αίτιο δεν θα δικαιολογούσε ότι μαζί της εκτελέστηκαν άλλες 17 γυναίκες.

Μία τρίτη θεωρία παρουσιάζει τα ελευθεριάζοντα ερωτικά ήθη της Φροσύνης ως γενικότερο φαινόμενο της οικονομικά ακμάζουσας τότε κοινωνίας των Ιωαννίνων. Πολλές γυναίκες δηλαδή πιθανόν να φέρονταν χαλαρά και με ελευθεριότητα μιμούμενες το αντίστοιχο ρεύμα σε πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες και ο Αλή Πασάς ήθελε ή δεχόταν πιέσεις να το καταπνίξει και να επαναφέρει την τοπική κοινωνία στο δόκιμο συντηρητισμό της.

Σύμφωνα με πολλές εκδοχές αφορμή του κακού στάθηκε ένα δαχτυλίδι, αλλά είναι πιθανόν να πρόκειται για ρομαντικό μυθιστορηματικό εφεύρημα. Αναφέρεται πάντως ότι η Φροσύνη επηρέαζε τον Μουχτάρ σημαντικά και ίσως αυτή να ήταν και η αιτία του διωγμού της. Ο Μουχτάρ σύμφωνα με τη ρομαντικη εκδοχή, φέρεται να χάρισε στην Κυρά Φροσύνη ένα σμαραγδένιο δαχτυλίδι που του το είχε χαρίσει στο γάμο τους η γυναίκα του ή που το είχε ζητήσει η γυναίκα του και εκείνος είχε αρνηθεί να της το δώσει. 

Κάποια στιγμή η Κυρά Φροσύνη φανέρωσε αυτό το δαχτυλίδι -άλλοι αναφέρουν ότι πήγε να το πουλήσει επειδή είχε ανάγκη από χρήματα και άλλοι ότι το φόρεσε για να επιδειχτεί. Τότε (στον κοσμηματοπώλη ή στο χέρι της ίδιας στα λουτρά) το είδε η γυναίκα του Μουχτάρ (ή κάποια φίλη της) και μόλις ο σύζυγός της έτυχε να φύγει για μια αποστολή, απευθύνθηκε στον πεθερό της Αλή Πασά και του ζήτησε να κάνει κάτι δραστικό για την Κυρά Φροσύνη. Το ίδιο του ζήτησε και η αδελφή της, που ήταν παντρεμένη με τον δεύτερο γιο του Αλή Πασά και ο οποίος φέρεται να την απατούσε κατά καιρούς με δύο-τρεις παντρεμένες χριστιανές ή μουσουλμάνες.

Dupré_-_Ali_Pasha Ο Αλή Πασάς, στη λίμνη του Βουθρωτού, Απρίλιος 1819. Λεπτομέρεια από λιθογραφία του Λουί Ντυπρέ, (Louis Dupré) 1825
Ο Αλή Πασάς Τεπελενλής, στη λίμνη του Βουθρωτού των Ιωαννίνων.
Προσωπογραφία εκ του φυσικού τον Μάρτιο του 1819. Επιζωγραφισμένη
λεπτομέρεια από λιθογραφία του Λουί Ντυπρέ (Louis Dupre 1789-1837)
από το λεύκωμα "Voyage a Athenes et a Constantinople, ou collection
de portraits, des vues et de costumes Grecs et Ottomans, peints sur les lieux,
d 'apres nature", Παρίσι, 1825. (Συλλογή από Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Ε.Ι.Μ)

Το κίνητρο του Αλή Πασά

Αλή Πασάς Τεπελενλής (1740 - 24 Ιανουαρίου 1822) ήταν μουσουλμάνος Αλβανός στην καταγωγή, πασάς των Ιωαννίνων, που διαδραμάτισε για περισσότερα από 40 χρόνια σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ηπείρου και όχι μόνο, από το 1788 όταν και διορίστηκε πασάς των Ιωαννίνων μέχρι τις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης.

Η σύζυγος του Μουχτάρ δεν ήταν τυχαίο πρόσωπο, αλλά κόρη του Πασά του Βερατίου στον οποίο ο Αλή Πασάς δεν ήθελε να δώσει αφορμές αφού χάρη σε εκείνον ήλεγχε σημαντικό τμήμα της Αλβανίας. Εξάλλου η αδελφή της είχε παντρευτεί τον άλλο γιο του Αλή Πασά και ήταν κι αυτή σύμφωνη στο να εκδικηθούν τη Φροσύνη και τις γυναίκες με τις οποίες την απατούσε ο δικός της σύζυγος. Κατά συνέπεια ο πασάς των Ιωαννίνων μπορεί όντως να ένιωσε ασφυκτική πίεση στο ενδεχόμενο και οι δύο νύφες του συγχρόνως να τον βάλουν σε διαμάχες με τον συμπέθερο και πατέρα τους.

Μία άλλη εξήγηση για την εκτέλεση της κυρά-Φροσύνης που προήλθε από τον Γάλλο στρατηγο Γκυγιόμ ντε Βωντονκούρ ήταν ότι οφείλονταν σε καθαρά πολιτικούς λόγους, καθώς ο Αλή Πασάς ίσως να φοβούνταν ότι ο γιος του Μουχτάρ δεχόταν επικίνδυνα πολλές επιρροές από τους Έλληνες μέσω της κυρά-Φροσύνης.

Υπάρχει και η εκδοχή ότι ο Αλή Πασάς είχε προσωπικό κίνητρο, δηλαδή ήταν ουσιαστικά αντεραστής του γιου του και ενδιαφερόταν ερωτικά για τη Φροσύνη ο ίδιος -κάτι που αναδεικνύει τη Φροσύνη σε γυναίκα που προτίμησε να πεθάνει παρά να προδώσει τον εραστή της. Εντούτοις, αν και μυθιστορηματικά ιδιαίτερα προβεβλημένη, ιστορικά η εκδοχή αυτή είναι η λιγότερο τεκμηριωμένη.

Σοβαρό κίνητρο θεωρείται και η απόφασή του «να πατάξει τη διαφθορά και τις μοιχείες» που ειδικά για τους μουσουλμάνους αποτελούσαν πολύ σοβαρά παραπτώματα και που ως κοινωνικό φαινόμενο του δημιουργούσε τριβές με τους άλλους βεζίρηδες. Την ίδια εποχή εξάλλου αντιμετώπιζε αρκετά προβλήματα με ληστείες και αρπαγές και ίσως δεν ήθελε να φαίνεται αδύναμος ακόμα και στο εσωτερικό της πόλης του για ένα θέμα παρανομίας ή ατιμίας.

Αν πάντως δεν αποφάσισε να κάνει μια μαζική εκκαθάριση προς παραδειγματισμό και το κίνητρό του ήταν απλώς να ικανοποιήσει τις νύφες του, τότε ο μόνος λόγος που έπνιξε 17 γυναίκες και όχι μόνον τη Φροσύνη, ήταν για να μη διαρρήξει πλήρως τις σχέσεις με το γιο του Μουχτάρ, κάτι που ασφαλώς θα γινόταν αν η Φροσύνη ήταν το μοναδικό θύμα.


Η σύλληψη

Ο Αλή Πασάς επισκέφθηκε στις 10 Ιανουαρίου τον υπήκοό του Νικόλαο Γιάγκα στο σπίτι του. Έφαγε εκεί σαν να μην συνέβαινε τίποτα και στο τέλος ζήτησε να σερβίρει τον καφέ η σύζυγος του οικοδεσπότη που μέχρι τότε δεν είχε εμφανιστεί (ύποπτη κι αυτή για μοιχεία κατά τη γνώμη του Αλή Πασά). Στη συνέχεια, χωρίς να πει τι ακριβώς ήθελε, της ζήτησε να καλέσει διάφορες γυναίκες στο σπίτι της (δεν ξέρουμε με ποια κριτήρια). Ο ίδιος πήγε με τη φρουρά του στο σπίτι της Ευφροσύνης Βασιλείου και διέταξε να τη συλλάβουν και να την οδηγήσουν στο σπίτι του Γιάγκα. Την ώρα της σύλληψης της Φροσύνης, φέρεται εκείνη να του είπε τρομαγμένη «Δεν ντρέπεσαι να μπαίνεις νύχτα;» και εκείνος να της απάντησε «Μη φοβάσαι μπιρό μου, μόνο ντύσου καλά να μην κρυώσεις»

Στη συνέχεια εκείνος αναχώρησε για το κάστρο του. Στο σπίτι του Γιάγκα σταδιακά κατέφθαναν οι γυναίκες που είχε ειδοποιήσει η σύζυγός του. Αργότερα οδηγήθηκαν εκεί άρον-άρον και αρκετές γυναίκες (φερόμενες ως ελευθερίων ηθών) που είχαν συλληφθεί από άνδρες του Αλή Πασά σε διάφορα σημεία της πόλης. Βρέθηκαν να συνωστίζονται όλες μαζί μάλλον έκπληκτες παρά φοβισμένες στη φάση εκείνη, και στη συνέχεια οδηγήθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στα βόρεια της λίμνης.

Μία από τις συλληφθείσες είναι πιθανόν να απελευθερώθηκε γρήγορα, επειδή το ζήτησε ως χάρη από τον Αλή Πασά ο άνδρας της, που όταν ο πασάς τον ρώτησε αν είναι διατεθειμένος να ζει με μια πόρνη εκείνος απάντησε «ναι». Αλλά για τις υπόλοιπες φέρεται να μην ενδιαφέρθηκε κανείς -ούτε η διάσωση πάντως της μίας είναι τεκμηριωμένη αλλά ούτε και η δυνατότητα διάσωσης οιασδήποτε ήταν βέβαιη ακόμα κι αν εμφανίζονταν συγγενείς τους ως ικέτες. Σε εκείνη τη φάση είτε από φόβο είτε επειδή αυτές οι γυναίκες ήταν όντως αντιπαθείς στην κοινωνία, δεν παρουσιάστηκε κανείς να ζητήσει επίσημα την απελευθέρωσή τους. Οι ίδιες οι γυναίκες και οι συγγενείς τους πάντως είναι πιθανόν και να μην περίμεναν ένα τόσο τραγικό τέλος, αφού πιθανότερη εξέλιξη θα ήταν με την πρακτική της εποχής η απλή φυλάκιση ή η εξαγορά της ελευθερίας τους, μια που οι περισσότερες ήταν χριστιανές και μια που η κοινωνία των Ιωαννίνων θεωρείτο αρκετά προοδευτική και ανεκτική.

Σχετικά με τη σύλληψη δίνεται και άλλη εκδοχή σύμφωνα με την οποία προτού ο Αλή Πασάς πάει στο σπίτι του Γιάγκα, ζήτησε από τον αστυνομικό διευθυντή να του συντάξει κατάλογο με τις γυναίκες «ελευθερίων ηθών» των Ιωαννίνων (άγνωστο όμως με ποια έννοια νοείτο ο χαρακτηρισμός, αν δηλαδή αφορούσε γυναίκες που εκδίδονταν για χρήματα ή απλώς γυναίκες που είχαν σχέσεις εκτός γάμου). Ο διευθυντής του αυτός, ο Ταχίρ Αμπάζης, του έδωσε μια λίστα και ο Αλή Πασάς φέρεται να επέλεξε 16 ονόματα για να συλληφθούν. Ανάμεσά τους ήταν «τέσσαρες αδελφαί Σελεκοπούλαι ονόματι, ράπτριαι Χριστιαναί και ένδεκα άλλαι, ουκ ολίγαι Οθωμανίδες». Στις 9 Ιανουαρίου έγινε αυτό και την επομένη το βράδυ πήγε στο σπίτι του Νικόλαου Γιάγκα ή Γιάγκο και επακολούθησαν οι συλλήψεις και οι προσαγωγές στην οικία του, όπου προσήχθη και η Φροσύνη. Συνολικά συνελήφθησαν λοιπόν 18 γυναίκες -16 οι προσαχθείσες, μία η οικοδέσποινα και μία η Φροσύνη. Αν απελευθερώθηκε η μία, τότε εκτελέστηκαν 17. 

by Sophia Ntrekou.gr | Αέναη επΑνάσταση

Η κυρά-Φροσύνη με ηπειρώτικη φορεσιά, σε ελαιογραφία του Νικόλαου Κουνελάκη
Η κυρά-Φροσύνη με ηπειρώτικη φορεσιά, σε ελαιογραφία 
Νικόλαου Κουνελάκη 19ος αι. Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών

Η εκτέλεση

Κάποια στιγμή ανακοινώθηκε στις γυναίκες η μοίρα που τις περίμενε. Επειδή όμως είχε πια σχεδόν χαράξει και σύμφωνα με τα ισλαμικά έθιμα οι γυναίκες μπορούσαν να εκτελεστούν μόνον νύχτα, απέμενε μια ολόκληρη μέρα ελπίδων. Κάποιες εξακολουθούσαν να πιστεύουν ότι όλα αυτά ήταν ακραία και ότι ο Αλή Πασάς τα έκανε από τη φιλαργυρία του για να εκμαιεύσει υψηλότερα λύτρα απελευθέρωσης. Οι φτωχές όμως ήταν ήδη απελπισμένες. Στη διάρκεια της ημέρας η πόλη ήταν αναστατωμένη αλλά δεν γνωρίζουμε αν έγιναν επίσημα διαβήματα προς τον Αλή Πασά ή όχι. Έφτασε η νύχτα και τα παγερά μεσάνυχτα (ήταν και Γενάρης) χωρίς να έρθει η λύτρωση.

Οι γυναίκες οδηγήθηκαν όλες μαζί σε βάρκες και συνειδητοποίησαν τι τις περίμενε στα παγερά νερά της λίμνης. Όντως οι δήμιοι τις έριξαν στο νερό -δεμένες και όχι μέσα σε σακί όπως ήταν η ισλαμική συνήθεια. Μία εκδοχή αναφέρει ότι τις έβαλαν σε σακιά, αλλά η Φροσύνη και η υπηρέτριά της (πιθανόν η ηλικιωμένη τροφός της) πρόλαβαν προτού τις βάλουν στα σακιά να πηδήξουν δεμένες και πνίγηκαν όπως και οι υπόλοιπες. Κάποιες υποτάχθηκαν μοιρολατρικά κάνοντας την προσευχή τους και κάποιες φώναζαν «Βοήθεια».

Ένας από τους δήμιους ανέφερε αργότερα ότι είχε δει πολλά βασανιστήρια, αλλά δεν θα ξεχνούσε ποτέ τα πρόσωπα των γυναικών στο νερό και ότι ξυπνούσε πολλές νύχτες ακούγοντας τις κραυγές τους στους εφιάλτες του. Τα πτώματα εκβράσθηκαν και έγινε η ταφή τους μέσα στη γενική κατακραυγή, αλλά ο Αλή Πασάς ανακοίνωσε ότι κακώς διαμαρτύρονται οι Έλληνες αφού θα τις χάριζε τη ζωή αν εμφανιζόταν εγκαίρως έστω και ένας συγγενής τους.

Χρηστίδης Σωτήρης, Η κυρά Φροσύνη, δεκαετία 1930

Σύμφωνα με μια εκδοχή ο θείος της Φροσύνης, Μητροπολίτης Γαβριήλ, προσπάθησε με πλούσια δώρα να ζητήσει τη συγχώρεση της Φροσύνης από τον Αλή Πασά, αλλά εκείνος το μόνο που δέχθηκε ήταν να επιτρέψει την προστασία των παιδιών της Φροσύνης από τον ίδιο τον Μητροπολίτη προκειμένου να τύχουν ηθικής ανατροφής.

Η οικογένεια του μητροπολίτη Γαβριήλ Γκάγκα (1752-1826) καταγόταν από την περιοχή της Παραμυθιάς, όπου ο πατέρας του Γεώργιος Γκάγκας "μετερχόμενος το αγωγιατικόν έργον, εύρεν εις μέρος θησαυρόν, δι' ού πλουτίσας, αποκατέστη εν Ιωαννίνοις"[1].

Ο ιστορικός της Λάρισας Επαμεινώνδας Φαρμακίδης γράφει για τον μητροπολίτη Λαρίσης Γαβριήλ Β΄: "…Ιωαννίτης την πατρίδα και θείος της περιωνύμου Κυρα-Φροσύνης του Αλή πασά και του υιού του Μουχτάρ, δια των εισηγήσεων και μεσολαβήσεων της οποίας παρά τοις ισχυροίς αυτοίς φίλοις της, πολλοί χριστιανοί εσώθησαν και επροστατεύθησαν. Εξορισθείς παρά των γενιτσάρων εις Τύρναβον και παραμείνας εκεί επί πολύν χρόνον, επανήλθεν εις Λάρισαν…"[2].

[1]. Αραβαντινός Π. Χρονογραφία της Ηπείρου των τε ομόρων Ελληνικών κα Ιλλυρικών χωρών, διατρέχουσα κατά σειράν τα εν αυταίς συμβάντα από του Σωτηρίου έτους μέχρι του 1854, τόμ. Β', εν Αθήναις (1857) σελ. 265.

[2]. Βλέπε: Φαρμακίδης Επαμεινώνδας, Η Λάρισα. Τοπική και Ιστορική μελέτη, Β' έκδοση, Εισαγωγή-Σχόλια-Επιμέλεια Κώστας Σπανός, Λάρισα (2001) σελ. 724-725.

Τα πρόσωπα γύρω από την τραγωδία

Και για τις δεκαεπτά ή δεκαοκτώ γυναίκες αποφασίσθηκε η ταυτόχρονη σφράγιση των σπιτιών τους και η δήμευση των περιουσιών τους. Ο Μουχτάρ φέρεται να έγινε το εξής απλησίαστος και βλοσυρός. Ο Βρετανός περιηγητής Charles Cockerell, που συζήτησε με τον ίδιο το Μουχτάρ 13 χρόνια μετά την εκτέλεση των γυναικών (χωρίς όμως να μπει σε αυτό το θέμα), αναφέρει ότι γιος του Αλή Πασά δεν ξαναπλησίασε τη συγκεκριμένη σύζυγο που είχε παραπονεθεί για τη μοιχεία, ότι αποξενώθηκε ακόμα περισσότερο από τον πατέρα του και ότι πάντως συνέχιζε να δείχνει έντονο ενδιαφέρον για τις ερωτικές περιπέτειες. Είχε αποκτήσει και έναν ακόμη γιο, όμως από μια Κιρκασία. Ο Αραβαντινός εκτιμά ότι λόγω χαρακτήρα, ο Μουχτάρ μπορεί να θύμωσε αλλά όχι και να συγκινήθηκε ιδιαίτερα με τη θανάτωση της Φροσύνης.

Άγνωστο για ποιον λόγο, για τις άλλες 17 ή 16 γυναίκες ουδείς έγραψε τίποτε, ενώ η Φροσύνη έγινε σχεδόν πατριωτικός θρύλος. Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι περισσότερες ήταν πράγματι ελευθερίων ηθών, κάτι που πάντως ακόμα κι αν ευσταθούσε δεν θα αιτιολογούσε την κοινωνική αδιαφορία για την τραγική τιμωρία τους -ανάμεσά τους εξάλλου ήταν και η υπηρέτρια της Φροσύνης που πήγε μαζί της μόνον για συμπαράσταση ή η σύζυγος του Νικολάου Γιάγκου που είναι ιδιαίτερα αμφίβολο ότι τον απατούσε και οι τέσσερεις ράφτες αδελφές που δεν φαίνεται πιθανό να εκπορνεύονταν όλες μαζί και συνάμα να δούλευαν σε ραφτάδικο. Επιπλέον, ακόμα και όσες από τις εκτελεσθείσες ήταν μοιχαλίδες, είχαν γονείς ή παιδιά ή αδέλφια -η σιωπή γύρω από αυτές ίσως δείχνει μάλλον τον τρόμο για τον Αλή Πασά παρά τον άκρατο συντηρητισμό της κοινωνίας.

Η Φροσύνη πιθανόν απόλαυσε τιμητικών διακρίσεων επειδή ήταν συγγενής ιερέα ή επειδή την πήρε η πέννα του Ραγκαβή και του Βαλαωρίτη που την παρουσίασαν ως ένα άτομο που προέβαλε ηρωική αντίσταση -ότι θα μπορούσε δηλαδή να είχε γλιτώσει αν είχε ενδώσει στις πιέσεις του Αλή Πασά.

Η Φροσύνη θάφτηκε στο Μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων και η τοπική Μητρόπολη έσπευσε με επικήδειες τιμές να αναγορεύσει τα λείψανα όλων των γυναικών σε «καλλιμάρτυρες». Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ίσως την προσπάθεια που κατέβαλε ο τότε Μητροπολίτης προκειμένου οι γυναίκες αυτές και προ πάντων η Φροσύνη να θεωρηθούν θύματα του τυράννου και όχι κατάδικοι ηθικής παρανομίας και να τύχουν συμπάθειας από το λαό.

Σημειώνεται πως, αργότερα, επί των πρώτων κυβερνήσεων του υπό ανάδειξη ελληνικού κράτους, ο Μητροπολίτης Γαβριήλ προσπάθησε να αναδείξει τη Φροσύνη και ως ηρωίδα της Επανάστασης.

Η Κυρά-Φροσύνη με Ελληνική ενδυμασία
ελαιογραφία, του A. C. Decamps (1847)
(ιδιωτική συλλογή, Γενεύη)

Η απήχηση της Κυρά-Φροσύνης στην λογοτεχνία και στην τέχνη

Η ιστορία ενέπνευσε αφενός τη δημοτική μούσα, αφετέρου και τους Έλληνες λογοτέχνες όπως τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, ο οποίος έγραψε το 1859 ένα ποίημα αφιερωμένο σε αυτήν, επί του οποίου και βασίσθηκε ο Ζακυνθινός μουσουργός Παύλος Καρρέρ και έγραψε ομώνυμη όπερα.

video: Pavlos Carrer - Frossini (complete opera)











Ενέπνευσε επίσης τους Αλέξανδρο Ραγκαβή, Αντώνιο Αντωνιάδη, Δημήτριο Βερναρδάκη και τον Σωτήρη Σκίπη, όπου στο ποίημα του τελευταίου βασίσθηκε ο Θεόδωρος Σπάθης αφήνοντας ημιτελή ομώνυμη επίσης όπερα.

Βίντεο: Το τραγούδι της Κυρά Φροσύνης
Theodore Spathis (1884-1943)
Frossini's Song. Poetry: S. Skipis (1881-1952)

Martha Arapis, soprano, Dimitris Yakas, piano

Recorded live for the 3rd Program of Hellenic Radio
Dafni Monastery - Athens, September 5, 1995

Ποίηση - Σ. Σκίπης (1881-1952):

Στη λίμνη το ρηγόπουλο στάσου και πρόσμενέ το,
μοσχοτραγούδησέ το. Παλάτια χρυσοπλουμιστά,
παλάτια μαγεμένα, τα παρατάει για σένα.

Δούλος και σκλάβος γίνεται της πλάνας ομορφιάς σου
στάσου στη λίμνη, στάσου. Να πέσει στην αγκάλη σου,
να σε γλυκομεθύσει κι εκεί να ξεψυχήσει.


Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω δημοτικό τραγούδι:

«Τραβάει αγέρας και βοριάς που κυματάει η λίμνη
να βγάλει τες αρχόντισσες και την Κυρα-Φροσύνη.

-Φροσύν’, σε κλαίει το σπίτι σου, σε κλαίνε τα παιδιά σου,
σε κλαίν’ όλα τα Γιάννινα διά την ομορφιά σου.

-Φροσύν’, σε κλαίει η άνοιξη, σε κλαίει το καλοκαίρι,
σε κλαίει κι ο Μουχτάρ-πασάς με τον τσεβρέ στο χέρι».

Το επεισόδιο με τον πνιγμό της παρέχει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά της ρομαντικής λαϊκής τραγωδίας: τη φρίκη από την βαραβαρότητα του τυράννου, την υπέρ της πίστεως, τιμής και πατρίδας θυσία μιας Ελληνίδας χριστιανοπούλας, και το εξωτικό φόντο της Γιαννιώτικης λίμνης με τα χιονοσκεπή βουνά της Ηπείρου και τους μιναρέδες του σεραγιού του κάστρου του Αλή Πασά. 

Σενάριο

Δεν έμεινε ανεπηρέαστος και ο Ελληνικός κινηματογράφος από την σχετική θεματική και αποτύπωσε στο πανί την μυθοποιημένη ιστορία της. Το 1959 γυρίζεται από τον Γρηγόρη Γρηγορίου η ταινία «Λίμνη των στεναγμών» εμπνευσμένη από το ποίημα «Κυρά Φροσύνη» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Στο ρόλο του Αλή Πασά ο Τζαβαλάς Καρούσος και της Φροσύνης η Ειρήνη Παπά.

Σκηνοθεσία και Σενάριο: Γρηγορίου Γρήγορης












21η Φλεβάρη, όχι μόνο η Ήπειρος, αλλά ολάκερη η Ελλάδα πανηγυρίζει μια ακόμη ιστορική επέτειο. Ύστερα από 450 χρόνια σκλαβιάς, στις 21 Φεβρουαρίου του 1913, τα Γιάννενα λευτερώθηκαν. (βλ. εδώ αφιέρωμα)
► Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων μετά από 480 χρόνια σκλαβιάς

Βίντεο: Η κυρά Φροσύνη • Νταλάρας Γιώργος

Από τον λογοκριμένο δίσκο "Ζει;" (MSM 141) κυκλοφορία
(Τέλη 1971) Στίχοι: Κώστας Βίρβος - Μουσική: Μίμης Πλέσσας

Στα Γιάννενα στη μαύρη λίμνη τα νούφαρα μοσχοβολούν
τις νύχτες την κυρά Φροσύνη άγγελοι παν και τη φιλούν

Στα Γιάννενα στη μαύρη λίμνη πουλάκια κλαιν αμίλητα
πουλάκια κλαιν κυρά Φροσύνη τα χείλη σου τ' αφίλητα

Ο χάρος είπες ας με πάρει κάλλιο να με χαρεί η γης
και σπάραξε ένα παλικάρι μα εσύ δεν ήσουν να το δεις



Βίντεο Yiannis Chaldoupis, I support Ioannina

Δύσκολα παντρεύεται το Πωγώνι με τη Νέα Ορλεάνη. Ο Γιάννης Χαλδούπης βαπτισμένος στην ηπειρώτικη πεντατονία, προσπάθησε να προσεγγίσει τη νέγρικη τζαζ με την ανεπιτήδευτη αθωότητα ενός Ηπειρώτη. Με μαλακό φύσημα, ιδιαίτερα μόρια, χωρίς παρτιτούρες, πολύ ψυχή, τολμώντας να περπατήσει στα άκρα, να αγγίξει τονικά τα όρια. Ύβρις; Εξαρτάται από πια μεριά θα το δούμε. Πάντως η μουσική είναι παγκόσμια κι ο Γιάννης σηκώνει μια γέφυρα. Κι εύχομαι κάποτε να περάσει τον Ατλαντικό. Ακούστε το ΕΔΩ: Ηπειρώτικη μουσική προσεγγίζει τη νέγρικη τζαζ με το Πωγώνι σε Jazz και Blues σαν τη Νέα Ορλεάνη (Video)

Βιβλιογραφία:

1. Ο George Finley στο έργο του "History of the Greek revolution", Τόμος 1 σελ. 74 αναφέρει ότι η "Ευφροσύνη ήταν συγγενής ιερέα, αλλά παραμελούσε τις βιογραφίες των αγίων και προτιμούσε να διαβάζει τους άτακτους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς", ενώ ο Παναγιώτης Αραβαντινός στη "Χρονογραφία της Ηπείρου" αναφέρει την Φροσύνη ως μια Ελληνίδα με τη συνηθισμένη, δηλαδή ανύπαρκτη, παιδεία των γυναικών της εποχής της.
2. George Finley, History of the Greek revolution, Τόμος 1, σελ. 75
3. Σύμφωνα με τη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια του Παύλου Δρανδάκη, η κόρη της Φροσύνης Αλεξάνδρα Μούκα έζησε στη Γαλλία και πέθανε στη Λυών το 1877, κοντά στην κόρη της που αναφέρεται με το επώνυμο κάποιον Carchaud.
4. Αραβαντινός: Η Ζωή του Αλή Πασά, σελίδα 530
5. Ο περιηγητής Charles Cockerell που συναντήθηκε με τον Μουχτάρ, αναφέρει στο έργο του "Travels in Southern Europe" ότι ο γιος του Αλή Πασά ήταν ένας χαρούμενος, αυθόρμητος γλεντζές που του άρεσαν πολύ οι ερωτικές περιπέτειες. el.wikipedia.org
6. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννιτών » pnevmatikokentroioannina/videos
7. Ο πίνακας ζωγραφικής της κυράς-Φροσύνης είναι του Θεόδωρου Ιακώβου Ράλλη (Κωνσταντινούπολη, 16 Φεβρουαρίου 1852 – Λονδίνο, 2 Οκτωβρίου 1909), γνωστός και ως Théodore Jacques Ralli ή Rallis. Ήταν Έλληνας ζωγράφος της «γαλλικής ακαδημαϊκής σχολής» του ύστερου 19ου αιώνα. Σήμερα θεωρείται ο πιο χαρακτηριστικός Έλληνας οριενταλιστής ζωγράφος.
• Κυρά Φροσύνη wikipedia.org "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου" τομ.18ος, σελ.380-381.
• "Δημοτικά Τραγούδια" σ.24-27 - Ν. Πολίτης -(επανέκδοση)
• "Ελληνικά Δημοτικά Ποιήματα" τ.2ος σ.198 Glaude Fauriel - Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης - Ηράκλειο 2000.
• "Οι μάγισσες των Ιωαννίνων" εκδώσεις Δίον
Τα Βίντεο από www.YouTube, εταιρεία της Google. 

Όσοι επισκέπτεστε ή θα επισκεφθείτε την πόλη των ασημουργών,
μην παραλείψετε να περάσετε και από το νησί της Παμβώτιδας.
Θα θαυμάσετε το μουσείο του και τα ωραιότατα εκθέματα του,
μεταξύ των οποίων και η ενδυμασία της κυρα-Φροσύνης.
Ο φόνος της έμεινε στη λαϊκή μνήμη ως συμπύκνωση
των παθών του Ελληνισμού κατά την τουρκική σκλαβιά.
Σύντομα όμως, αυτό το έθνος θα μάς αποχαιρετήσει.
Τόσοι αιώνες αίματος μόνο με εξάλειψή του μπορούν
να λήξουν, οριστικά και αμετάκλητα. Νεκτάριος Κολυμβώτης

Βιντεο / αφιέρωμα στην Κυρά Φροσύνη

Η ΚΥΡΑ ΦΡΟΣΥΝΗ - ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΝΕΑΝΙΚΟ
ΣΧΗΜΑ ΠΟΛΥΤΣΑΝΗΣ ΠΩΓΩΝΙΟΥ «ΙΣΟΚΡΑΤΙΣΣΕΣ»











«Της κυρά Φροσύνης», ιστορικό, καθιστικό (Ήπειρος) ~ Σίμων Καράς & Χορωδία (Αρχείο Ε.Ι.Ρ. 1958-'60) Ελληνικοί Αντίλαλοι: Ηχογραφήσεις ομωνύμων ραδιοφωνικών εκπομπών της ορχήστρας και της χορωδίας του Συλλόγου προς Διάδοση της Εθνικής Μουσικής υπό τη διεύθυνση του Σίμωνα Καρά, περιόδου 1958 - 1960.











Κυρά Φροσύνη (Λίμνη των στεναγμών) Ειρηνη Παππά 
Ελληνική ταινία του 1959 από τον Γρηγόρη Γρηγορίου 












Ιωάννινα με το καραβάκι Η ΚΥΡΑ ΦΡΟΣΥΝΗ
ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ 2017 Ευχάριστη βόλτα
με το καραβάκι στο μοναδικό νησί της λίμνης











Αλή Πασάς. Ο Λήσταρχος που έγινε Ηγεμόνας
Ο ρόλος της μητέρας του Χάμκως στη διαμόρφωση
της σκληρής προσωπικότητας και η άνοδος στην εξουσία.
Αληπασάς ο τουρκαλβανός - Η ζωή & η πολιτική του
Ενοποιημένα δύο επεισόδια της τηλεοπτικής εκπομπής
"Η μηχανή του χρόνου" που παρουσιάζουν με επάρκεια
την συνολική δράση του Αλή Πασά.












Η ιστορία του Αλή πασά όπως την παρουσίασε ο ξεναγός
κατά την επίσκεψη στο Μουσείο του στα Ιωάννινα.












Επιλεκτικό μουσικό αφιέρωμα

Ιωάννινα από ψηλά. Υπό τον ήχο των VIC

Γιάννης Χαλδούπης - Ο σκάρος

«Riza» (Full Album) Villagers of Ioannina City (V.I.C.) ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ: Riza (Full Album) 01. Kalesma 00:00:00 02. Echoes 00:01:29 03. Nova 00:05:12 04. Jiannim 00:12:04 05. Tabourla (feat. Ioanninas Nobody) 00:19:51 06. Krasi 00:25:28 07. Ti kako 00:32:16 08. Perdikomata 00:41:47 09. Chalasia (feat. G. Mitsis) 00:50:35 10. Skaros 00:57:34 11. St. Triad 01:01:27 12. Riza 01:11:23




Ανιχνεύοντας τα μυστικά της Λίμνης των
Γιαννιτσών εκπ. Μια Φωτογραφία μια Ιστορία

Δεν υπάρχουν σχόλια: