Columns in details on the Temple of Olympian Zeus.
Φωτογραφία: Πανσέληνος από τις στήλες του Ναού
του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα. Δείχνει λεπτομέρειες
από τα κιονόκρανα των κορινθιακών κιόνων.
Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος
(Sophia Drekou, BSc in Psychology)
Πανσέληνος
Πανσέληνος
Πανσέληνος ονομάζεται η σεληνιακή φάση κατά την οποία η Σελήνη, ο μοναδικός δορυφόρος της Γης, φαίνεται «πασιφαής», δηλαδή ολόκληρο το στραμμένο προς τη Γη ημισφαίριό της φαίνεται ως ένας πλήρης φωτεινός κυκλικός δίσκος.
Στη φάση της Πανσελήνου η Σελήνη διέρχεται κατά το μεσονύκτιο από τον μεσημβρινό του τόπου που παρατηρείται, δηλαδή 12 ώρες ακριβώς μετά τη διάβαση του Ήλιου από τον ίδιο μεσημβρινό. Συνεπώς την ώρα που ανατέλλει η Πανσέληνος δύει ο Ήλιος. Αυτό αποδεικνύει πως η Σελήνη στη φάση αυτή βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά της Γης απ' ό,τι ο Ήλιος, και όταν τα τρία αυτά σώματα βρίσκονται πάνω στην ίδια ευθεία γραμμή, ή μάλλον όσο πλησιέστερα στη γραμμή αυτή είναι δυνατό.
Στην αστρονομική «γλώσσα» λέμε ότι ο Ήλιος και η Σελήνη βρίσκονται σε συζυγία και πιο συγκεκριμένα σε αντίθεση. Σε αυτή τη χρονική στιγμή, όπως φαίνεται από τους παρατηρητές πάνω στη Γη, το ημισφαίριο του φεγγαριού που βλέπει τη Γη φωτίζεται πλήρως από τον Ήλιο και εμφανίζεται στρογγυλό. Κατά τη φάση της πανσελήνου, η αθέατη πλευρά της Σελήνης, που δεν είναι ποτέ ορατή από τη Γη, είναι τελείως σκοτεινή (έχει νύχτα). Η πανσέληνος αποκαλείται στην κοινή γλώσσα ή στη λογοτεχνία και ολόγιομο φεγγάρι.
Επειδή ένας συνοδικός μήνας διαρκεί περίπου 29,53 γήινες ημέρες, η πανσέληνος «πέφτει» είτε τη 14η είτε τη 15η μέρα του σεληνιακού μήνα σε εκείνα τα ημερολόγια που αρχίζουν τον καινούργιο μήνα με τη φάση της Νέας Σελήνης.
Η πανσέληνος, όπως παρατηρείται από τη Γη
Full Moon Luc Viatour. Wikimedia Commons
Το The Old Farmer's Almanac που δίνει τα ονόματα στα φεγγάρια.
Στη Βόρεια Αμερική η πανσέληνος της χρονιάς ήταν γνωστή από παλιά ως «Φεγγάρι του Χιονιού ή πανσέληνος του χιονιού» (λόγω των κακών καιρικών συνθηκών που ξεσπούσαν συχνά κατά τον δεύτερο μήνα του έτους) ή «πανσέληνος της πείνας» (επειδή το κυνήγι ήταν δύσκολο λόγω του χιονιού και του κρύου και δυσκόλευαν τις εργασίες) ή «πανσέληνος της αρκούδας» (γιατί έβγαινε…παγανιά).
Γνωστά ονόματα για το φεγγάρι του Φεβρουαρίου είναι και τα: Σελήνη της Καταιγίδας, Σελήνη του Κυνηγού, Σελήνη της Αρκούδας και άλλα. Τα διάφορα ονόματα τα έχει πάρει από τις φυλές των Ινδιάνων.
Τι είναι η υπερπανσέληνος ή supermoon
The blue supermoon is seen behind the Apollo Temple in ancient Corinth.
Ο Αρχαϊκός δωρικός ναός του Απόλλωνα, βρίσκεται στην Αρχαία Κόρινθο
και χρονολογείται περί το 540 π.Χ. Είναι χτισμένος με μονολιθικούς
δωρικούς κίονες σε έναν πρόδρομο ναό του 7ου αιώνα π.Χ.
Η Υπερπανσέληνος ετυμολογικά, στην αστρονομία είναι η πανσέληνος όταν η σελήνη βρίσκεται στο περίγειό της, οπότε και φαίνεται πιο μεγάλη και πιο λαμπρή. Ο όρος υπερσελήνη αναφέρεται συνήθως σε μια πανσέληνο που μπορεί να ξεχωρίσει περισσότερο από άλλες, αφού βρίσκεται εντός του 90% της πλησιέστερης τροχιάς στη γη. Το περιοδικό «Almanac» αναφέρει ότι η υπερπανσέληνος του Ιουλίου είναι η μεγαλύτερη και η φωτεινότερη. Πρόκειται άλλωστε για το φωτεινότερο φεγγάρι από όλα τα υπόλοιπα της χρονιάς.
Ο όρος «supermoon» μπήκε στο λεξιλόγιο μας μόνον τα τελευταία χρόνια. Αρχικά ο όρος χρησιμοποιούνταν από την αστρολογία και σήμαινε το νέο φεγγάρι ή την πανσέληνο που σημειωνόταν ενώ το φεγγάρι ήταν στο 90% του περιγείου (δηλαδή κοντά στη Γη).
Πλέον supermoon (υπερπανσέληνο) ονομάζουμε κάθε πανσέληνο που το φεγγάρι βρίσκεται πιο κοντά στη Γη από το μέσο όρο της απόστασης του πλανήτη μας με το δορυφόρο του. Υπερπανσέληνος συμβαίνει όταν η Σελήνη βρίσκεται στο περίγειο, δηλαδή στο κοντινότερο σημείο της από τη Γη, με αποτέλεσμα η διάμετρος του φεγγαριού να φαίνεται μεγαλύτερη. Καθώς η τροχιά του φεγγαριού είναι ελλειπτική, άλλοτε πλησιάζει τη Γη κατά 30.000 μίλια εγγύτερα (περίγειο) και άλλοτε απομακρύνεται (απόγειο). Όταν ο Ήλιος και η Σελήνη ευθυγραμμίζονται και η Σελήνη είναι και στο περίγειο της, τότε έχουμε υπερπανσέληνο ή supermoon!
Μια υπερπανσέληνος μπορεί να φαίνεται έως και 14% μεγαλύτερη και 30% φωτεινότερη σε σχέση με μια πανσέληνο όταν το φεγγάρι βρίσκεται στο απόγειό του. Ωστόσο το ότι μια πανσέληνος φαίνεται μεγαλύτερη είναι θέμα οπτικής... απάτης. Αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει δεν είναι ότι το φεγγάρι είναι μεγαλύτερο αλλά ότι όταν η Σελήνη βρίσκεται σχετικά πιο κοντά στον ορίζοντα, μπορεί να συγκριθεί με διάφορα άλλα χαρακτηριστικά που βρίσκονται εκεί, όπως δέντρα, κεραίες και διάφορα κτίσματα και τότε φαίνεται πιο μεγάλη.
Οι πανσέληνοι του 2023, σύμφωνα με το Old Farmer’s Almanac*:
- 5 Φεβρουαρίου: Φεγγάρι του χιονιού (Snow moon)
- 7 Μαρτίου: Φεγγάρι του σκουληκιού (Worm moon)
- 6 Απριλίου: Ροζ φεγγάρι (Pink moon)
- 5 Μαΐου: Φεγγάρι των λουλουδιών (Flower moon)
- 4 Ιουνίου: Φεγγάρι της φράουλας (Strawberry moon)
- 3 Ιουλίου: Φεγγάρι του Ελαφιού (Buck moon)
Φεγγάρι του Ελαφιού, γνωστό και ως Buck Moon:
Μοναδική υπερπανσέληνος - Η σελήνη 22.500 χλμ πιο κοντά μας
Η πρώτη από τις τέσσερις υπερπανσελήνους του 2023
Μοναδική υπερπανσέληνος - Η σελήνη 22.500 χλμ πιο κοντά μας
Η πρώτη από τις τέσσερις υπερπανσελήνους του 2023
Η Σελήνη του Ιουλίου 2023 από την Αρχαία Κόρινθο (εδώ)
«Μια υπερπανσέληνος σημαίνει ότι το φεγγάρι είναι λίγο πιο μεγάλο στον ουρανό μας», λέει η δρα Σάνον Σμολ διευθύντρια του Πλανηταρίου Άμπραμς στο πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν στο CNNi.
«Όσο το φεγγάρι κινείται γύρω από τη Γη δεν είναι ολοστρόγγυλο. Έτσι ανάλογα με την τροχιά είναι πιο κοντά ή πιο μακριά από τη Γη».
Αν και δεν είναι ορατή η διαφορά στο γυμνό μάτι, σύμφωνα με το The Old Farmer's Almanac που δίνει τα ονόματα στα φεγγάρια, θα είναι πιο φωτεινό και θα βρίσκεται σε απόσταση 361.934 χιλιομέτρων από τη Γη, δηλαδή πιο κοντά από ό,τι συνήθως. Πρακτικά η σελήνη θα είναι 22.500 χλμ πιο κοντά.
Ο Αύγουστος θα έχει δύο σούπερ σελήνες, συμπεριλαμβανομένου του μπλε φεγγαριού που θα είναι το πιο κοντινό στη Γη.
Αυγουστιάτικη πανσέληνος πάνω από την Ακρόπολη
Φωτο EUROKINISSI / ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
- 1 Αυγούστου: Φεγγάρι των οξύρρυγχων (Sturgeon moon)
Η πρώτη πανσέληνος του μήνα, που πραγματοποιείται την 1η Αυγούστου μπορεί να μην είναι μοναδική, αλλά το φαινόμενο «Φεγγάρι του Οξύρρυγχου» είναι ξεχωριστό. Συμβαίνει μία φορά κάθε χρόνο, τον Αύγουστο και έχει πάρει το όνομα του από τους ιθαγενείς κατοίκους της Αμερικής, επειδή εκείνη την εποχή ψάρευαν το συγκεκριμένο ψάρι, που είναι γνωστό και ως Μουρούνα.
Μπλε φεγγάρι ονομάζουμε τη δεύτερη πανσέληνο που συμβαίνει μέσα σ’ ένα μήνα (το σύνηθες είναι μία πανσέληνος το μήνα) ή την τρίτη από τις τέσσερις πανσελήνους μιας εποχής του χρόνου. Στον αγγλοσαξωνικό κόσμο, απ’ όπου και η σχετική «φιλολογία», ονομάζεται Blue Moon.
Είναι ένα σπάνιο αστρονομικό φαινόμενο, αλλά όχι ασυνήθιστο. Χαρακτηριστική είναι η αγγλική έκφραση «Οnce in a blue moon», που σημαίνει πως κάτι συμβαίνει πολύ σπάνια. Μπλε Φεγγάρι έχουμε κάθε δύο με τρία χρόνια, όταν αθροίζονται οι 11 ημέρες που περισσεύουν από τους 12 σεληνιακούς κύκλους του χρόνου (Το 2020 στις 31 Οκτωβρίου).
Η φράση δεν έχει να κάνει με το χρώμα του φεγγαριού, αλλά με τη σκόνη που συσσωρεύεται στην ατμόσφαιρα από κάποια μεγάλη έκρηξη ηφαιστείου, όπως συνέβη με την έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα το 1883, όταν το φεγγάρι φαινόταν μπλε για τουλάχιστον δύο χρόνια.
Σχετικά
«Blue Moon» (1934), κλασικό αμερικάνικο τραγούδι, σύνθεση των Ρότζερς και Χαρτ.
«Blue Moon Of Kentucky» (1947), τραγούδι της μπλουγκρας (bluegrass), σύνθεση του Μπιλ Μονρόε.
«New Blue Moon» (1990), σύνθεση του συγκροτήματος Traveling Wilburys.
«The Moon is Blue» («Γαλάζιο Φεγγάρι» στα ελληνικά), κωμωδία του Ότο Πρέμιγκερ, παραγωγής 1953, με πρωταγωνιστή τον Γουίλιαμ Χόλντεν. Ήταν υποψήφια για τρία Όσκαρ το 1954.
«Blue Moon Investigations» ονομαζόταν το πρακτορείο ντετέκτιβ, που διηύθυναν ο Μπρους Γουίλις και η Σίμπιλ Σέπερντ, πρωταγωνιστές της δημοφιλούς τηλεοπτικής σειράς «Αυτός, Αυτή και τα Μυστήρια» («Moonlighting», 1985-1989).
Μπλε φεγγάρι αποκαλείται η επιπρόσθετη πανσέληνος που είναι δυνατό να συμβεί στη διάρκεια είτε ενός ημερολογιακού μήνα (συνήθης ορισμός στις μέρες μας) είτε μιας εποχής του έτους (παλαιότερος ορισμός). Ο όρος δεν αναφέρεται στο χρώμα του φεγγαριού, αν και το φεγγάρι δύναται υπό κατάλληλες συνθήκες της γήινης ατμόσφαιρας να φαίνεται γαλαζωπό.
Οι επόμενες πανσέληνοι του 2023:
- 29 Σεπτεμβρίου: Φεγγάρι του θερισμού (Full Harvest Moon) (Full Barley Moon) (Full Corn Moon). Πανσέληνος του Καλαμποκιού, του Κριθαριού, του Θερισμού ή της Συγκομιδής.
The Harvest Moon on October 1, 2020 in
Waseca, Minnesota. Mike Linnihan/NASA
Σύμφωνα με το Old Farmers’ Almanac, που μέσω των Sites και των Μ.Μ.Ε. έχει μπει, με το έτσι θέλω, στη ζωή μας, οι κάτοικοι της Αγγλίας και της Αμερικής ονόμαζαν την πανσέληνο του Σεπτεμβρίου «Πανσέληνο του Κριθαριού» (Full Barley Moon).
Η ονομασία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι το κριθάρι ήταν μια από τις σημαντικότερες καλλιέργειες στη μεσαιωνική Αγγλία. Ωστόσο βαθμιαία η ονομασία αυτή άλλαξε και έγινε γενικότερη. Έτσι, η Πανσέληνος του Κριθαριού ονομάστηκε Πανσέληνος του Θερισμού ή της Συγκομιδής (Full Harvest Moon), που αναφέρεται στη συγκομιδή και στο αλώνισμα του κριθαριού, αλλά και των άλλων δημητριακών.
Οι αυτόχθονες ιθαγενείς της Αμερικής, την ονόμαζαν «Πανσέληνο του Καλαμποκιού» (Full Corn Moon). Οι ιθαγενείς έδιναν διαφορετικά ονόματα στην πανσέληνο κάθε μήνα, για να μπορούν να αντιλαμβάνονται την πάροδο των κλιματικών εποχών συνδυάζοντάς τες με σημαντικά αγροτικά γεγονότα.
Βιβλιογραφία
Στράτος Θεοδοσίου και Μάνος Δανέζης, Ο κύκλος του Χρόνου-
Αστρονομία και Μυστηριακές Λατρείες. Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 2004.
- 28 Οκτωβρίου: Φεγγάρι του κυνηγού (Hunter’s moon) Πανσέληνος της Συγκομιδής
- 27 Νοεμβρίου: Φεγγάρι του κάστορα (Beaver moon) Πανσέληνος του Κάστορα
- 26 Δεκεμβρίου: Παγωμένο φεγγάρι (Cold moon) Ψυχρή Πανσέληνος ή Πανσέληνος της Μεγάλης Νύχτας
* Το The Old Farmer's Almanac είναι ένα αλμανάκ που περιέχει προγνώσεις καιρού, χάρτες, αστρονομικά δεδομένα, λαογραφία και τεχνολογία και τη ζωή για το επόμενο έτος. Ημερομηνία πρώτης έκδοσης 1792.
Οι ποιητές μας για την πανσέληνο
Τάσος Λειβαδίτης, «Πανσέληνος»
«Μητέρα, της λέω, μη μου ετοιμάζεις πια το γάλα
– δεν μπορείς να καταλάβεις ότι είσαι πεθαμένη;»
Περίμενα να δω τι θα πει. Ήταν Ιούνιος, βράδυ,
με μια φανταστική πανσέληνο στον ουρανό.
Και μη μου πείτε πως αυτό δεν ήταν μια απάντηση.
Αντώνης Φωστιέρης, «Η πανσέληνος»
Τίποτα τίποτα από σένα πια ουρανέ
Απ’ όπου πιάστηκα γκρεμίστηκα με κρότο
Απ’ την αέρινη σκεπή σου με τα όστρακα
Τη σκουριασμένη αρμαθιά των άστρων σου·
Ένα φεγγάρι δυσανάλογο ανατέλλει μέσα μου
Ογκώνεται επικίνδυνα στις κορυφογραμμές μου
Θα βγει πανσέληνος συντρίβοντάς με.
«Όμως η πιο κρυστάλλινη πηγή είναι η σελήνη»
Όσο περνά ο καιρός, νιώθω πως τίποτα δεν ξέρω
για σένα, στρογγυλέ, χρυσέ καθρέφτη. Αυτές οι ουλές,
αχνές μες στον βυθό σου, ποιες φανερώνουνε πληγές.
Προσωπιδοφόρε ψεύτη,
γένους άλλοτε θηλυκού, άλλοτε ουδετέρου.
Είναι από τις ουλές σου κάποτε,
που αναβλύζουνε τα σκοτεινά μελάνια.
Μέσα τους κρύβεσαι, σαν το χταπόδι στις σπηλιές του.
Μετά στιλπνότατη τινάζεις γύρη στα λιμάνια τ’ ουρανού,
όπου περνάς. Χθες έλαμπες πανσέληνος.
Με την εσθήτα Της σ’ είχε γυαλίσει η Θεοτόκος.
Σε δίψαγε το στήθος μου, όρμος Ασέληνος.
Καιγότανε η ψυχή μου. Το κορμί μου τεφροδόχος.
Στα βάσανα, σε πόσες σημασίες, κολύμπησα σαν το πουλί.
Σε πυρετούς, σε πόσες νοσταλγίες, πέταξα σαν το ψάρι.
Μα να τη η λάμψη σου, άγρια φουσκονεριά με έχει πάρει
σ’ άγνωστο δρόμο που μου φέρνει όσα αγάπησα πολύ.
Το φεγγάρι - Χρόνης Μίσσιος
Πολλές φορές όταν είμαι «φορτωμένος» και έχει Πανσέληνο
βγαίνω στην βεράντα εδώ έξω ανοίγω τα χέρια μου
-όπως όταν σταύρωσαν τον Χριστό- κι ανοίγω το στόμα μου
και προσπαθώ να... καταπιώ το φεγγάρι. Στέκω, έτσι,
πέντε με δέκα λεπτά, και κάποια στιγμή χάνομαι,
σταματάω μόνος μου, γιατί δεν ξέρω αν θα γυρίσω πίσω.
Παραπομπές
• Leonie A Calver, Barrie J Stokes and Geoffrey K Isbister (2009). «The dark side of the moon». Medical Journal of Australia 191 (11): 692-694.
• Barr, W. (2000). «Lunacy revisited: The influence of the moon on mental health and quality of life». Journal of Psychosocial Nursing and Mental Health Service 38 (5): 28–36. PMID 10820695.
• ΑΠΕ - ΜΠΕ, cnn.gr, wiktionary.org
• Αντώνης Φωστιέρης, «Η πανσέληνος» Από τη συλλογή «Σκοτεινός έρωτας», εκδ. Κέδρος, 1977. Περιλαμβάνεται και στη συγκεντρωτική έκδοση «Αντώνης Φωστιέρης,. Ποίηση 1970-2005», εκδ. Καστανιώτη, 2008)
• Τάσος Λειβαδίτης, «Πανσέληνος» Από τη συλλογή «Βιολέτες για μια εποχή», εκδ. Κέδρος, 1985. Περιλαμβάνεται και στη συγκεντρωτική έκδοση «Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, Τόμος 3, 1979-1990», εκδ. Μετρονόμος, 2015)
• Barr, W. (2000). «Lunacy revisited: The influence of the moon on mental health and quality of life». Journal of Psychosocial Nursing and Mental Health Service 38 (5): 28–36. PMID 10820695.
• ΑΠΕ - ΜΠΕ, cnn.gr, wiktionary.org
• Αντώνης Φωστιέρης, «Η πανσέληνος» Από τη συλλογή «Σκοτεινός έρωτας», εκδ. Κέδρος, 1977. Περιλαμβάνεται και στη συγκεντρωτική έκδοση «Αντώνης Φωστιέρης,. Ποίηση 1970-2005», εκδ. Καστανιώτη, 2008)
• Τάσος Λειβαδίτης, «Πανσέληνος» Από τη συλλογή «Βιολέτες για μια εποχή», εκδ. Κέδρος, 1985. Περιλαμβάνεται και στη συγκεντρωτική έκδοση «Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, Τόμος 3, 1979-1990», εκδ. Μετρονόμος, 2015)
• Δημήτρης Κοσμόπουλος, «Όμως η πιο κρυστάλλινη πηγή είναι η σελήνη». Από τη συλλογή «Πουλιά της νύχτας», εκδ. Κέδρος, 2005)
• Χρόνης Μίσσιος από Συνέντευξη στην Κρυσταλλία Πατούλη στο tvxs.gr (2012)
★ ΔΕΙΤΕ περισσότερα θέματα: Φεγγάρι / Σελήνη
• Ντοκιμαντέρ: Ταξίδι στην άκρη του σύμπαντος
Η πρώτη υπερπανσέληνος του 2020 σημειώθηκε την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου. Εντυπωσιακό και μεγαλύτερο από ό,τι συνήθως ήταν το φεγγάρι, με την πανσέληνο να συμπίπτει σχεδόν -με τη διαφορά μίας ημέρας- με την κοντινότερη απόσταση της Σελήνης από τη Γη. Δευτέρα, 10 Φεβρουαρίου 2020 13:08 H «Πανσέληνος του Χιονιού» στον κόσμο: Οι 10 πιο εντυπωσιακές εικόνες
Κυριακή, 09 Φεβρουαρίου 2020 21:17 Πανσέληνος του Χιονιού: Μαγευτικές εικόνες πάνω από την Ακρόπολη (pics) Το ολόγιομο φεγγάρι, η Πανσέληνος του Χιονιού, πρόβαλε το βράδυ της Κυριακής πάνω από τον αττικό ουρανό, λούζοντας με φως την Ακρόπολη και το…
Η πρώτη υπερπανσέληνος του 2020 σημειώθηκε την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου. Εντυπωσιακό και μεγαλύτερο από ό,τι συνήθως ήταν το φεγγάρι, με την πανσέληνο να συμπίπτει σχεδόν -με τη διαφορά μίας ημέρας- με την κοντινότερη απόσταση της Σελήνης από τη Γη. Δευτέρα, 10 Φεβρουαρίου 2020 13:08 H «Πανσέληνος του Χιονιού» στον κόσμο: Οι 10 πιο εντυπωσιακές εικόνες
Κυριακή, 09 Φεβρουαρίου 2020 21:17 Πανσέληνος του Χιονιού: Μαγευτικές εικόνες πάνω από την Ακρόπολη (pics) Το ολόγιομο φεγγάρι, η Πανσέληνος του Χιονιού, πρόβαλε το βράδυ της Κυριακής πάνω από τον αττικό ουρανό, λούζοντας με φως την Ακρόπολη και το…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου