Ο Σεπτέμβριος, ή Σεπτέμβρης με τις ιστορικές αναφορές και τα παραδοσιακά έθιμα στην αρχή της ινδίκτου

September, from La Belle Jardinière (η ωραία κηπουρός), 1896.  Unknown artist. Collection: Cooper Hewitt, Smithsonian Design  Museum in Manhattan, New York City. From Wikimedia Commons
September, from La Belle Jardinière (η ωραία κηπουρός), 1896. 
Unknown artist. Collection: Cooper Hewitt, Smithsonian Design 
Museum in Manhattan, New York City. From Wikimedia Commons

Περιγραφή του ζωγραφικού πίνακα: Μια νεαρή γυναίκα με καστανόξανθα μαλλιά, φορώντας ένα μακρύ φόρεμα και ένα μαύρο σάλι, κρατώντας στην αγκαλιά της ένα καλάθι με αγριολούλουδα. περπατάει κατά μήκος ενός μονοπατιού. Πίσω της είναι ένα σιντριβάνι σε επίπεδα που εκτοξεύει νερό και περιβάλλεται από ορτανσίες και άλλα λουλούδια. Επάνω δεξιά: ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ. Ο πίνακας είναι αγνώστου ζωγράφου.

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου.

Ο ΜΗΝΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

Ο Σεπτέμβριος, ή Σεπτέμβρης είναι ο ένατος μήνας του έτους κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο και πρώτος μήνας του Φθινοπώρου. Περιλαμβάνει 30 ημέρες και ήταν ο έβδομος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου εξ ου και η ονομασία του.

Όπως συνηθίζει να λέει ο λαός μας: «Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνας». Oι καιρικές, όμως, συνθήκες που επικρατούν συνήθως τον Σεπτέμβριο δεν μας επιτρέπουν να το πιστέψουμε! Γιατί, παρ’ όλο που υποτίθεται ότι με την έλευση του Σεπτεμβρίου αρχίζει το φθινόπωρο, κάθε χρόνο φαίνεται ότι ακόμη και σε όλη τη διάρκεια του μήνα το καλοκαίρι καλά κρατεί

Ο καιρός όμως σιγά-σιγά αρχίζει ν’ αλλάζει και να μας προετοιμάζει για τον επερχόμενο χειμώνα. Στο τελευταίο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου, άλλωστε, ξεκινάει επίσημα και το φθινόπωρο, με την άφιξη του Ήλιου στο φθινοπωρινό ισημερινό σημείο της τροχιάς του στις 22 του μήνα.

Ινδικτιών

Ο Σεπτέμβριος είναι επίσης και ο μήνας της επιστροφής των μαθητών στα σχολεία για μια νέα χρονιά. Από τις αρχές, άλλωστε, του 4ου αιώνα μ.Χ. ο Σεπτέμβριος καθιερώθηκε ως η αρχή του εκκλησιαστικού αλλά και του πολιτικού έτους, επειδή η 1η Σεπτεμβρίου συνέπιπτε με την αρχή της ινδικτιώνος. Ακόμη και σήμερα η Ανατολική Εκκλησία εξακολουθεί να εορτάζει την 1η Σεπτεμβρίου ως «αρχή της ινδίκτου».


Δείτε: Τι σημαίνει αρχή της Ινδίκτου; Γιατί ξεκινάει το εκκλησιαστικό έτος 1η Σεπτεμβρίου;

Όπως μας πληροφορεί η Μαρίνα Δετοράκη:

«Η λέξη ινδικτιών σημαίνει κατ’ αρχήν τον προσδιορισμό του ετήσιου ποσού που έπρεπε να καταβάλλουν οι Ρωμαίοι πολίτες ως φόρο. Συνεκδοχικά, πήρε τη σημασία της οικονομικής χρονιάς, και όταν οι φόροι ρυθμίζονταν με βάση μια περίοδο περισσοτέρων ετών, ινδικτιών ονομάστηκε το σύνολο αυτών των ετών… Κατέληξε έτσι να σημαίνει ένα θεσμοθετημένο κύκλο 15 ετών, συνεχώς επαναλαμβανόμενο (όπως η εβδομάδα ή ο μήνας), που χρησιμοποιήθηκε για τη χρονολόγηση πράξεων και γεγονότων… που τελικά παγιώθηκε ως το δημοφιλέστερο σύστημα χρονολόγησης για τους Βυζαντινούς, και η 1η Σεπτεμβρίου ως η αρχή του έτους τους». Γι’ αυτό, άλλωστε, σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας η 31η Αυγούστου ονομάζεται «κλειδοχρονιά» επειδή «κλειδώνει» (τελειώνει) ο προηγούμενος χρόνος, ενώ η 1η Σεπτεμβρίου ονομάζεται «αρχιχρονιά».

Λαογραφία


Ο Σεπτέμβριος, όμως, έχει κι άλλες ονομασίες, όπως «Σταυριάτης» ή «Σταυρίτης» λόγω της μεγάλης γιορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στις 14 του μήνα. Όπως μας αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης: 

«Η μέρα της γιορτής αυτής σε πολλά μέρη αποτελεί χρονικό σταθμό στις τοπικές αγροτικές και ποιμενικές εργασίες και λαμβάνεται ως η αρχή ή το τέρμα για τις σχετικές συμβάσεις. Αλλά σταθμό αποτελούσε παλαιότερα και για τους ναυτικούς, οι οποίοι τότε σταματούσαν τα μακρινά ταξίδια με ιστιοφόρα, όπως συμβούλευε η παροιμία: «Του Σταυρού, σταύρωνε και δένε». Στις εκκλησίες μοιράζεται τη μέρα αυτή βασιλικός, εκκλησιαστική συνήθεια που πηγάζει από την παράδοση ότι στο μέρος όπου βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός είχε φυτρώσει το αρωματικό αυτό φυτό, που για το λόγο αυτό λέγεται και σταυρολούλουδο. Με το βασιλικό από την εκκλησία και με αγιασμό της ημέρας ετοιμάζεται το νέο προζύμι για όλη τη χρονιά».

Κυρίως, όμως, ο Σεπτέμβριος είναι γνωστός με την ονομασία «Τρυγομηνάς» ή «Τρυγητής». Όπως γράφει, με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο, η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη: 

«Την καθολική και πυρετώδη συμμετοχή της κοινότητας αποδίδει η παροιμιακή φράση «θέρος, τρύγος, πόλεμος». Η συμμετοχή όλων των κατοίκων του οικισμού αναδείκνυε τον τρύγο σε ευχάριστη εργασία, που συχνά έπαιρνε το χαρακτήρα πανηγυριού. Η μεταφορά των σταφυλιών στο ληνό (πατητήρι, αργαστήρι, καρούτα, πατερό, τραπεζονιά, σκαφόνι κ.ά.) γίνεται με ζώα, με κάρα ή με μηχανικά μέσα, σήμερα πια στα πατητήρια. Το πατητήρι διαφέρει από περιοχή σε περιοχή ως προς το σχήμα και τη χωρητικότητα.

Αλλού είναι κτιστή παραλληλεπίπεδη δεξαμενή με κλίση του δαπέδου προς την πλευρά απ’ όπου εξέρχεται ο μούστος, αλλού είναι ένας μεγάλος ξύλινος ή πλεχτός φορητός κάδος, που τοποθετείται κατά το πάτημα πάνω σε κτιστή δεξαμενή (υπολήνιο, αποδοχάρι, δοχειό κ.ά.), μέσα στην οποία ρέει ο μούστος. Το πάτημα των σταφυλιών γίνεται από τους «πατητάδες». 

Το γλεύκος (μούστος, απόσταμα, βράσμα, λαγάρι, πρόσυρο κ.ά.) μεταφέρεται και αποθηκεύεται συνήθως σε μεγάλα βαρέλια, που έχουν πλυθεί με ειδικά αρωματικά φυτά (σχίνο, μυρτιά, δάφνη κ.ά.) κι έχουν απολυμανθεί με θειάφι ή έχουν ρετσινωθεί. Μέσα εκεί ο μούστος «βράζει», ζυμώνεται και γίνεται κρασί».

 

 Σεπτέμβριος: Αρχή της Ινδίκτου παγκόσμια ημέρα προσευχής υπέρ του φυσικού περιβάλλοντος

Όπως γράφει και ο Κώστας Κρυστάλλης 

(1868-1894) στο «Τραγούδι του τρυγητού»:

«Αμπέλι μου πλατύφυλλο
και καλοκλαδεμένο,
δέσε σταφύλια κόκκινα,
να μπω να σε τρυγήσω,
να κάμω αθάνατο κρασί,
μοσχοβολιά γιομάτο».

Ο τρυγητός των αμπελιών και η δημιουργία του κρασιού είναι, άλλωστε, μια πανάρχαια διαδικασία που ανάγεται στην περίοδο της γεωργικής επανάστασης πριν από περίπου 7.000 χρόνια, ενώ και οι αρχαίοι Έλληνες ασχολήθηκαν με την οινοποιία τουλάχιστον από το 1700 π.Χ. 

Η σχετική μάλιστα μυθολογία για το κρασί, και η σύνδεσή του με το θεό Διόνυσο, είναι ιδιαίτερα πλούσια. Γιατί το κρασί αντιμετωπιζόταν ανέκαθεν όχι μόνο ως βασικό συστατικό της διατροφής, αλλά και της θρησκείας, αφού οι Έλληνες πίστευαν ότι το αίμα του σταφυλιού είναι αίμα του θεού Διονύσου και ότι πίνοντας κρασί μεταλαμβάνουν από το αίμα του θεού.

Πίνακας: «The Grape Harvest» (Ο τρύγος, 1892)
ελαιογραφία σε καμβά Henri Edmond Cross (1856-1910).

Η λατρεία του Διονύσου συνάντησε αρκετές δυσκολίες. Αρχικά, μάλιστα, και μια κάποια καχυποψία απέναντι στο κρασί, όπως αποτυπώνεται σε πολλούς σχετικούς μύθους. Πάρτε, για παράδειγμα, έναν αττικό μύθο που συνδέει τον αστερισμό της Παρθένου με το κρασί. 

Σύμφωνα με το μύθο αυτό, ο αστερισμός της Παρθένου αντιπροσωπεύει την Ηριγόνη, την κόρη του Ικάριου που πρώτος υποδέχτηκε τον Διόνυσο στην Αττική και από τον οποίο έμαθε την τέχνη να φτιάχνει το κρασί. Στον τόπο που έγινε η συνάντηση εκείνη φυτεύτηκε το πρώτο αμπέλι και η περιοχή ονομάστηκε από τότε Διόνυσος.

Όταν ο Ικάριος προσέφερε το νέο αυτό ποτό στους απλοϊκούς βοσκούς της περιοχής, αυτοί μέθυσαν από το πολύ κρασί που ήπιαν και νόμισαν ότι ο Ικάριος πήγε να τους φαρμακώσει. Γι’ αυτό έπεσαν πάνω του και τον έκαναν κομμάτια. Μόνο όταν ξεμέθυσαν κατάλαβαν το λάθος τους και τον έθαψαν με τιμές κάτω από ένα τεράστιο πεύκο που ο κορμός του έσταζε από τότε ρετσίνα. 

Στο πεύκο αυτό οδηγήθηκε η Ηριγόνη από την πιστή σκύλα του Ικάριου και από το κλαψούρισμά της κατάλαβε ότι ο πατέρας της ήταν θαμμένος εκεί. Τότε με τη ζώνη της κρεμάστηκε κι αυτή από το ίδιο πεύκο. 

Ο Δίας αποφάσισε τότε να μετατρέψει τα πρόσωπα του μύθου σε αστερισμούς, βάζοντας τον Ικάριο στον αστερισμό του Βοώτη, την Ηριγόνη στον αστερισμό της Παρθένου και την σκύλα στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός.

Διονύσης Σιμόπουλος, Οι Μήνες Σεπτέμβριος και Οκτώβριος,
Γεωτρόπιο Ελευθεροτυπίας, Τεύχος 489 (29 Αυγούστου 2009)
Σεπτέμβριος, ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ Καθημερινής, 2 Σεπτεμβρίου 2001


Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος, είναι Επίτιμος Δ/ντής του
Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου. Βιογραφικό ΕΔΩ
Αρχή της Ινδίκτου: ημέρα προσευχής υπέρ του φυσικού περιβάλλοντος κατά το Οικουμενικό Πατριαρχείο (1 Σεπτ)
Περισσότερα: Σεπτέμβριος 

Οι λαϊκές ονομασίες του Σεπτεμβρίου

O Σεπτέμβριος έχει διάφορες λαϊκές ονομασίες, που γενικά προέρχονται από τις ιδιότητές του. Aναφέρεται ως Tρυγητής ή Τρυγομηνάς, λόγω της μεγάλης γεωργικής γιορτής του τρύγου: «Στον Tρυγητή σιτάρι σπείρε και σε πανηγύρι σύρε». Καλείται και Ορτυκολόγος, λόγω του περάσματος των ορτυκιών που αποδημούν νότια.

Σε κάποια μέρη της Eλλάδας τον ονομάζουν Xινόπωρο, επειδή από αυτόν τον μήνα αρχίζει η εποχή του φθινόπωρου. Άλλωστε, το Σάββατο στις 23 Σεπτεμβρίου θα συμβεί η φθινοπωρινή ισημερία και από τότε μικραίνει συνεχώς η μέρα, ενώ αντίστοιχα μεγαλώνει η νύχτα.

Άλλες ονομασίες του είναι Σποριάρης, επειδή στη διάρκειά του προετοιμάζεται η σπορά των χωραφιών. Επίσης έχει ονομασίες από αγίους της Εκκλησίας μας, όπως: Aϊ-Nικήτας από τη γιορτή του Aγίου Nικήτα στις 15 Σεπτεμβρίου και Σταυρίτης ή Σταυριάτης, μια ονομασία που την οφείλει στη μεγάλη γιορτή της Ύψωσης του Tιμίου Σταυρού, που γιορτάζεται στις 14 Σεπτεμβρίου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Θεοδοσίου Στράτος και Δανέζης Μάνος, «Η Οδύσσεια των ημερολογίων- Αστρονομία και Παράδοση». Εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα 1995.

Φθινοπωρινή ισημερία: η επίσημη έναρξη του Φθινοπώρου κατά την αστρονομία

01/09/2020 εορτάζουν:
• Αρχή της Ινδίκτου, ήτοι του νέου εκκλησιαστικού έτους
• Αγίες Τεσσαράκοντα Παρθένες και Ασκήτριες και Αμμούν του διακόνου ο διδάσκαλος αυτών, των συν αυτώ 40 γυναικών παρθένων και ασκητριών:
Αδαμαντίνης, Αθηνάς, Ακριβής, Αντιγόνης, Αριβοίας, Ασπασίας, Αφροδίτης, Διόνης, Δωδώνης, Ελπινίκης, Ερασμίας, Ερατούς, Ερμηνείας, Ευτέρπης, Θάλειας, Θεανόης, Θεανούς, Θεονύμφης, Θεοφάνης, Καλλιρρόης, Καλλίστης, Κλειούς, Κλεονίκης, Κλεοπάτρας, Κοραλίας, Λάμπρως, Μαργαρίτας, Μαριάνθης, Μελπομένης, Μόσχως, Ουρανίας, Πανδώρας, Πηνελόπης, Πολυμνίας, Πολυνίκης, Σαπφούς, Τερψιχόρης, Τρωάδος, Χάιδως, Χαρίκλειας.
• Όσιος Συμεών ο Στυλίτης († 459) και Μάρθας της μητρός αυτού
• Όσιος Μελέτιος ο νέος που ασκήτευσε στο όρος της Μυουπόλεως
• Οσία Μάρθα μητέρα του οσίου Συμεών, που ασκήτευσε στο όρος Θαυμαστόν
• Οσία Ευανθία και Αγίου Μελετίου του νέου
• Δίκαιος, αγίου Ιησού γιος του Ναυή
• Των Αγίων αδελφών Ευόδου, Καλλίστης και Ερμογένους
• Μνήμη του μεγάλου εμπρησμού στην Κωνσταντινούπολη
• Ανάμνηση Θαύματος της Θεοτόκου στη Μονή των Μιασηνών
• Άγιος Αγγελής ο Νεομάρτυρας του χρυσοχόου (†1680) που μαρτύρησε στην Κωνσταντινούπολη
• Οσίου Νικολάου του «Κουρταλιώτου» († 1670) και Αντωνίου του εν Αγυιά
• Οσία Νεομάρτυρος Χάιδως της εν Στανώ Χαλκιδικής († 1860)
• Όσιος Συμεών, ο Λέσβιος, Στυλίτης
• Όσιος Αντώνιος «ὁ ἐν Ἀγυίᾳ»
• Σύναξη της Παναγίας της Καταπολιανής στην Τήνο
• Σύναξη της Υπεραγίας Θεοτόκου της Γεθσημανή εν Ρωσία
• Σύναξη της Παναγίας της Παμμακάριστου στην Κωνσταντινούπολη
• Μνήμη συνάξεως της υπεραγίας Θεοτόκου των Μιασηνών
• Μαρτύρων Αειθαλά και Αγαθοκλείας

Δεν υπάρχουν σχόλια: