η Εθνική Αντίσταση στα βουνά πολεμούν τον φασισμό το 1941
Γιώργος Σκολαρίκης, Αναπληρωτής δάσκαλος, υποψήφιος
διδάκτωρ φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Νεκρός για τον κόσμο / Αυτολεξεί / 5 Νοεμβρίου 2020
Αφορμή γι’ αυτό το κείμενο, στάθηκαν οι σκέψεις που μου δημιουργήθηκαν κατά την αναζήτηση υλικού για να παρουσιάσω και να εξηγήσω στους μαθητές μου, τι και για ποιο λόγο γιορτάζουμε την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940.
Βρήκα πολύ υλικό που είχε πληροφορίες για τα γεγονότα εκείνης της ημέρας, δηλαδή το τηλεγράφημα του Γκράτσι, την απάντηση του Μεταξά κ.λπ. Βρήκα ακόμα πάμπολλες πληροφορίες για τις ηρωικές μάχες που έδωσε ο στρατός μας στην Πίνδο και την Αλβανία και για τις γυναίκες που βοηθούσαν όσο μπορούσαν. Βρήκα φωτογραφίες από τα χιονισμένα μέτωπα των μαχών, από φαντάρους που αποβιβάζονται στα τρένα και από γυναίκες που πλέκουν κάλτσες και κουβαλούν πολεμοφόδια. Ως προς το ακουστικό υλικό άκουσα τα γνωστά, υπέροχα τραγούδια της Βέμπο που εμψύχωναν τους φαντάρους και τον υπόλοιπο λαό εκείνες τις δύσκολες στιγμές.
Από την άλλη μεριά, όμως, δεν βρήκα τίποτα που να αφορά την εθνική αντίσταση και τα δύσκολα χρόνια της κατοχής. Δε βρήκα καμία φωτογραφία με γενειοφόρους αντάρτες ή πεινασμένα παιδάκια στους δρόμους. Δε βρήκα σε καμία «έτοιμη» γιορτή κάποιο από τα αντάρτικα τραγούδια ή έστω κάποιο αντιφασιστικό όπως το «Τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον», το οποίο ειδικά τώρα είναι πολύ επίκαιρο, αν και θα πει κάποιος ότι δυστυχώς ποτέ δεν σταμάτησε να είναι.
Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη γνώση μου ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην οποία υπάρχει η παραδοξότητα να γιορτάζεται η είσοδος της χώρας στον πόλεμο και όχι η νίκη των Συμμάχων στην Ευρώπη (8 Μαΐου) ή η απελευθέρωση της χώρας από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής (12 Οκτωβρίου), με έκανε να θέλω να γράψω ένα κείμενο στο οποίο θα εξηγούσα τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό.
Ήμουν σίγουρος ότι η ελληνική αυτή ιδιαιτερότητα οφειλόταν στην πολιτική κυριαρχία της Δεξιάς στα μετεμφυλιακά χρόνια. Θεωρούσα ότι οι δεξιές κυβερνήσεις καθιέρωσαν τον εορτασμό την 28η Οκτωβρίου και όχι την 12η Οκτωβρίου, με στόχο πρώτον να προβάλλουν τα εθνικιστικά και μιλιταριστικά ιδεώδη τους και δεύτερον να αποσιωπήσουν τόσο τη δυναμική του ΕΑΜ κατά την απελευθέρωση της χώρας, όσο και τις ιδέες του.
Είναι αλήθεια ότι, αν τιμούσαμε τη 12η Οκτωβρίου, στους μαθητές μας θα έπρεπε να δείχνουμε εικόνες από το συγκεντρωμένο πλήθος που ζητωκραύγαζε κρατώντας πανό που έγραφαν «ΕΑΜ, ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ, ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ» κ.λπ. και να τους μιλούσαμε για τα αιτήματά του για λαοκρατία και παραδειγματική τιμωρία όσων συνεργάστηκαν με τους κατακτητές.
Πώς όμως να γιορτάζουμε την ημέρα αυτή, όταν η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην οποία οι συνεργάτες των κατακτητών δεν τιμωρήθηκαν παραδειγματικά; Και όχι μόνο αυτό, αλλά ως επί το πλείστον συνεργάστηκαν με τους Βρετανούς αρχικά και τους Αμερικανούς κατόπιν, στην επανακατάκτηση της χώρας, έτσι ώστε να διατηρήσουν οι λίγοι την εξουσία και η Ελλάδα να οδηγηθεί αναγκαστικά στη δυτική σφαίρα επιρροής, σύμφωνα με τη «μοιρασιά» της Γιάλτας. Ήμουν σίγουρος λοιπόν ότι οι μετεμφυλιακές κυβερνήσεις προτίμησαν να τιμήσουν ως ήρωα και να εξυψώσουν τη φιγούρα του δικτάτορα Μεταξά, παρά να αποτιμήσουν φόρο τιμής στο «επικίνδυνο» λαϊκό αντιστασιακό κίνημα που ζητούσε ανεξαρτησία της χώρας από τις ξένες δυνάμεις και λαοκρατία.
Αποφάσισα λοιπόν να εξετάσω πότε και υπό ποιες συνθήκες καθιερώθηκε ως εθνική επέτειος η 28η Οκτωβρίου.
Ομολογώ ότι η έρευνα μου με διέψευσε, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι όσα αναφέρω παραπάνω δεν θεωρώ ότι έχουν μεγάλη δόση αλήθειας. Ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου δεν καθιερώθηκε από τις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις, αλλά νωρίς πριν τον εμφύλιο και πριν καν τα Δεκεμβριανά.
Συγκεκριμένα, τον καθιέρωσε ο Γεώργιος Παπανδρέου την 24η Οκτωβρίου 1944, έξι μόλις ημέρες μετά την έλευση της κυβέρνησης του στην απελευθερωμένη Ελλάδα. Στην ομιλία του Παπανδρέου μεταξύ άλλων αναφερόταν: «Ελεύθεροι πανηγυρίζομεν την τετάρτην επέτειον της 28ης Οκτωβρίου. Η Κυβέρνησις την αναγόρευσεν Εθνικήν Εορτήν, ομότιμον προς την 25ην Μαρτίου 1821. Διότι ανάλογος υπήρξεν η δοκιμασία και η δόξα του Έθνους. Έκτοτε ο λαός εβυθίσθη εις τα ανείπωτα δεινά της δουλείας, αλλά η ψυχή του έμεινε αδούλωτος και εξηκολούθησε τον αγώνα...» [1]
To Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) καλεί όλους τους Έλληνες και Ελληνίδες στις 28 Οκτωβρίου στο σπίτι τους, στον τόπο της δουλειάς τους, στο καφενείο, στο τραμ, στον κινηματογράφο, στο θέατρο να χαιρετισθούν με τις λέξεις «ΤΣΑΡΟΥΧΙ – ΕΑΜ». Απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ελλάδα μας δύο λέξεις πρέπει ν’ αντηχήσουν τη μέρα της 28 Οκτωβρίου. Οι λέξεις: “ΤΣΑΡΟΥΧΙ – ΕΑΜ”». [2] Έτσι παρά το γεγονός ότι η δωσιλογική κυβέρνηση είχε προειδοποιήσει ότι όποιος θα κατέβαινε στους δρόμους θα τιμωρούνταν με επιτόπου εκτέλεση (!) και ενώ οι Ιταλοί έκαναν περιπολίες, στο Πανεπιστήμιο, σε χώρους εργασίας, σε γειτονίες κ.λπ. έγιναν εκδηλώσεις και ομιλίες.
Στο Πανεπιστήμιο την παραμονή της επετείου οι φοιτητές αντί για μάθημα ζήτησαν από τους καθηγητές να τους μιλήσουν για την 28η Οκτωβρίου. Τότε μεταξύ άλλων πήρε το λόγο ο καθηγητής και μετέπειτα πρόεδρος της Δημοκρατίας Κων/νος Τσάτσος, ο οποίος παρά την απαγόρευση της πρυτανείας προέβη σε μια εμπνευσμένη ομιλία. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την άρνησή του να πραγματοποιήσει μαθήματα την ημέρα της επετείου οδήγησε στην απόλυση του. [3]
Τη νύχτα της 27ης προς 28ης Οκτωβρίου, ψηλά στον Υμηττό άναψαν φωτιές και μέσα στο σκοτάδι άστραψε η ιστορική ημερομηνία: 28 Οκτώβρη 1940, με την υπογραφή του ΕΑΜ. Την ημέρα της επετείου ο κόσμος κατέβηκε με προφυλάξεις στους χώρους των προσυγκεντρώσεων, σκορπούσε σε παρέες και περπατούσε φαινομενικά αμέριμνος έως τη στιγμή που δινόταν το σύνθημα.
Στο Σύνταγμα πραγματοποιήθηκε μεγάλη συγκέντρωση, που, σύμφωνα με τις μαρτυρίες που υπάρχουν, ξεπερνούσε τα 5.000 άτομα. Κατατέθηκαν στεφάνια στον άγνωστο στρατιώτη, ακούστηκαν συνθήματα για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της Ελλάδας, έγιναν ομιλίες και για πρώτη φορά ακούστηκε το σύνθημα «Θάνατος στο Φασισμό – λευτεριά στο λαό». Όταν οι δυνάμεις κατοχής επιχείρησαν να διαλύσουν τη συγκέντρωση ο κόσμος τους υποδέχτηκε με συνθήματα και φωνάζοντας «Αέρα», παραπέμποντας στα ελληνικά κατορθώματα του προηγούμενου χρόνου.
Στη δεύτερη επέτειο (28/10/1942), ο εορτασμός έγινε στην Πλατεία Συντάγματος με πρωτοβουλία των οργανώσεων ΕΠΟΝ και ΠΕΑΝ. Υπήρχε ανησυχία για το πώς θα αντιδράσουν οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής, οι οποίες όμως δεν παρενέβησαν. Εκδηλώσεις και διαδηλώσεις εκείνη την ημέρα έγιναν και σε άλλες πόλεις.
Στον Πειραιά πραγματοποιήθηκαν ολιγοπληθείς συγκεντρώσεις, ανέβαινε κάποιος σε μια καρέκλα, έβγαζε ένα σύντομο λόγο, και κατόπιν διαλύονταν, για να αποφύγουν επέμβαση των καραμπινιέρων.
Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για το τι έγινε στις 28 Οκτωβρίου 1943. Σύμφωνα με τον Ηλία Βενέζη γιορτάστηκε η επέτειος στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, στην πλατεία Κοτζιά (ο Βενέζης ήταν τότε υπάλληλος της τράπεζας). Κατέφθασαν όμως οι Γερμανοί, που είχαν την ευθύνη της αστυνόμευσης πλέον, υποχρέωσαν όσους συμμετείχαν να σταθούν με τα χέρια ψηλά μέχρι το βράδυ, ενώ έστειλαν και είκοσι περίπου από αυτά τα άτομα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Κάποια δεν επέστρεψαν. [4]
Επομένως, ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου, σε αντίθεση με ό,τι πίστευα, δεν ήταν μια επιλογή των δεξιών μετεμφυλιακών κυβερνήσεων, αλλά ακόμα μια πράξη αντίστασης των Ελλήνων απέναντι στην κατοχή της χώρας μας. Το γεγονός όμως ότι η μέρα της απελευθέρωσης της Αθήνας (12 Οκτωβρίου 1944) έχει μείνει στην αφάνεια, είμαι βέβαιος ότι σχετίζεται με την πολιτική κυριαρχία της δεξιάς στη μετά τον εμφύλιο εποχή. Κι όμως οι δεξιοί κυβερνώντες μας τολμούν να μιλούν για ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς.
Ας επανέλθω όμως στον εορτασμό της 28η Οκτωβρίου και να εξηγήσω τους λόγους για τους οποίους δεν αρκεί να στεκόμαστε μόνο στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, άλλα πρέπει να τιμάμε και την εθνική αντίσταση, καθώς και να κάνουμε ιδιαίτερη μνεία στον ηρωισμό που επέδειξε ο κρητικός λαός στη μάχη της Κρήτης.
Ως προς την αντίσταση, η Ελλάδα και η Γιουγκοσλαβία είναι οι μόνες χώρες από όλη την κατακτημένη Ευρώπη, όπου προσέλαβε πραγματικά το χαρακτήρα λαϊκής εξέγερσης. Το μεγαλύτερο επίτευγμα της εθνικής αντίστασης, η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου (25 Νοεμβρίου 1942), αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες αντιστασιακές ενέργειες σε ολόκληρη την κατακτημένη Ευρώπη. Αν και στρατηγικά δεν έπαιξε τόσο σπουδαίο ρόλο, διότι η ήττα των Γερμανών στην Β. Αφρική είχε κριθεί περίπου έναν μήνα νωρίτερα, στη μάχη του Ελ Αλαμέιν, αναπτέρωσε ηθικά του Έλληνες που έδρασαν ενωμένοι και καταξίωσε την σπουδαιότητα του αντάρτικου στα μάτια των Συμμάχων.
Η δράση της ελληνικής αντίστασης προκάλεσε σημαντικές φθορές σε κατοχικά στρατεύματα και εξοπλισμό, ιδιαίτερα των Ιταλών, εξόντωσε Έλληνες συνεργάτες των κατακτητών (όπως η μικρή αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ που κατέστρεψε τα γραφεία και αφάνισε την προδοτικά φασιστικά οργάνωση ΕΣΠΟ), βοήθησε σημαντικά στη φυγάδευση ελληνικών και συμμαχικών στρατευμάτων, ώστε να συμβάλλουν στις μάχες που μαίνονταν στο εξωτερικό, προσπάθησε να προστατέψει κυνηγημένους Εβραίους και γενικότερα έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να αναχαιτίζει τη ναζιστική λαίλαπα στη χώρα μας.
Τέλος, κάθε εορταστική εκδήλωση για να τιμήσει τον ηρωισμό των Ελλήνων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο θα πρέπει να περιλαμβάνει έστω μια σύντομη μνεία στον ηρωισμό των Κρητικών στη μάχη της Κρήτης. Σε πολλές περιπτώσεις, οι Κρητικοί, μόλις έγινε αντιληπτό ότι οι Γερμανοί θα επιχειρήσουν να καταλάβουν το νησί, ζήτησαν επίμονα από τα συμμαχικά στρατεύματα να τους δώσουν όπλα, ώστε να συνδράμουν στις επιχειρήσεις. Εκείνοι δεν δέχθηκαν, θεωρώντας ότι δεν χρειάζεται να χαραμίσουν τον εξοπλισμό τους σε ανεκπαίδευτους αμάχους. Έτσι, μεγάλο μέρος του απλού λαού, έσπευσε αυτόκλητα, με όποια μέσα διέθετε, να πολεμήσει εναντίον των πολύ καλά εκπαιδευμένων Γερμανών αλεξιπτωτιστών.
Μια αστεία λεπτομέρεια της ιστορίας είναι ότι η Άμπβερ (η γερμανική υπηρεσία πληροφοριών 1866 μέχρι το 1944) είχε προβλέψει ότι ο λαός της Κρήτης θα υποδέχονταν τους Γερμανούς ως απελευθερωτές εξαιτίας των αντιβασιλικών τους πεποιθήσεων και της αντίδρασής τους στη δικτατορία του Μεταξά. Από ό,τι φαίνεται οι Γερμανοί υποτίμησαν κατά πολύ το βάθος του πατριωτισμού των Κρητικών. Οι τεράστιες απώλειες που προκάλεσε στους Γερμανούς η πύρρειος νίκη τους στη Μάχη της Κρήτης, είχαν ως αποτέλεσμα να μην επιχειρήσουν ξανά αεραποβατική έφοδο τόσο μεγάλης κλίμακας μέχρι το τέλος του πολέμου. Αν και η αντίσταση των αμάχων Κρητικών ήταν περιθωριακή ως προς τις στρατιωτικές εξελίξεις, με την έννοια ότι καθώς δεν ήταν οργανωμένη και καλά εξοπλισμένη, προκάλεσε μικρές απώλειες στον εχθρό, η σημασία της έγκειται στο ότι δημιουργούσε μία μη αναμενόμενη κατάσταση.
Η παρουσία οπλισμένων χωρικών διεύρυνε το εχθρικό πεδίο που περιέβαλε το χώρο της μάχης καθιστώντας τον ανασφαλή, ενώ προξενούσε φθορές που δεν είχαν προβλεφθεί σε επίλεκτα στρατιωτικά σώματα. Τέλος, η ένοπλη λαϊκή αντίσταση κατά των επιδρομέων αποτέλεσε τη βάση για τη σχεδιασμένη και καλά οργανωμένη μαχητική αντίδραση που ακολούθησε στο νησί. [5]
Σε κάθε περίπτωση η Μάχη της Κρήτης έχει μείνει στην ιστορία για δύο λόγους: Πρώτον διότι θεωρείται η πρώτη μεγάλη αεραποβατική επιχείρηση και παραμένει μοναδική στο ότι ο κύριος αντικειμενικός σκοπός κατελήφθη εξ ολοκλήρου από αέρος, πράγμα που αποδεικνύει την τεράστια στρατηγική σημασία του νησιού, ώστε να ρισκάρουν τόσο οι Ναζί για να το καταλάβουν. Δεύτερον διότι, η πρωτοφανής συμμετοχή του απλού λαού σε στρατιωτικές επιχειρήσεις τόσο μεγάλης κλίμακας, έδωσε περιεχόμενο στην έννοια του λαϊκού πολέμου.
Συνοψίζοντας, θέλω να επισημάνω ξανά ότι σε καμία περίπτωση δεν αμφισβητώ τη γενναιότητα του ελληνικού στρατού και τη σπουδαιότητα της νίκης του έναντι των υπέρτερων ιταλικών δυνάμεων. Αν όμως θέλουμε πραγματικά να τιμούμε την ανδρεία και τις θυσίες του λαού μας κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και δεν μνημονεύουμε τις επιτυχίες της εθνικής αντίστασης ή το σθένος των Κρητών στη Μάχη της Κρήτης, κάθε σχολική μας γιορτή, κατά τη γνώμη μου, θα είναι μισή.
Έχουν περάσει πάνω από 70 χρόνια από το τέλος του Εμφυλίου, τα πολιτικά πάθη έχουν καταλαγιάσει και η Εθνική Αντίσταση έχει αναγνωριστεί διά νόμου από το 1982. Η αξία της τιμάται σε ονομασίες δρόμων και διάφορα μνημεία σε όλη τη χώρα, γιατί λοιπόν επιμένουν να την αγνοούν οι εορτασμοί στα σχολεία της χώρας μας;
Ως εκπαιδευτικός θεωρώ, ότι κάτι τέτοιο πρέπει να σταματήσει και από το δικό μου «ταπεινό» μετερίζι θα προσπαθήσω, όποτε μου δίνεται η ευκαιρία να τιμήσω την επέτειο της 28η Οκτωβρίου, να μην ξεχνώ εκτός από τον πόλεμο του ’40 και τα υπόλοιπα κατορθώματα του ελληνικού λαού κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ακόμη κι αν κινδυνεύω να «χρωματιστώ» πολιτικά. Άλλωστε, τις πολιτικές μου πεποιθήσεις δεν έχω κανένα πρόβλημα να τις διατυπώνω και να τις υπερασπίζομαι δημόσια. Δυστυχώς, όμως υπάρχει και ο κίνδυνος να χρωματιστώ κομματικά. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα έδινε μια ψευδή εικόνα. Κατά τη γνώμη μου, το ΕΑΜ δεν μπορεί να ταυτιστεί κομματικά μόνο με ένα κόμμα και επί της ουσίας διαφέρει κατά πολύ ιδεολογικά από το κόμμα με το οποίο το ταυτίζουμε, διότι είναι πολύ διαφορετικό πράγμα η λαοκρατία από την κομματοκρατία.
Ωστόσο, κάπου εδώ νομίζω ότι πρέπει να σταματήσω, διότι η τεκμηρίωση της παραπάνω άποψης υπερβαίνει κατά πολύ τους στόχους του παρόντος κειμένου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Δελφάκης Ν. (2016), «Η καθιέρωση της 28ης Οκτωβρίου ως εθνικής γιορτής» στο arcadiaportal.gr.
[2] Μπέλλου, Ε. (2020), «Μια εθνική επέτειος σε λάθος ημερομηνία;» tvxs.gr
[3] Κωνσταντίνος Τσάτσος, Λογοδοσία μιας ζωής, τομ. 1ος, εκδ. Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 2000, σελ. 287-293.
[4] Επέτειος του Όχι από τη Βικιπαίδεια, wikipedia.org
[5] Λάζου, Β. (2015), «Ο λαϊκός ξεσηκωμός στη Μάχη της Κρήτης» imerodromos.gr
Νεκρός για τον κόσμο / Αυτολεξεί / 5 Νοεμβρίου 2020
Αφορμή γι’ αυτό το κείμενο, στάθηκαν οι σκέψεις που μου δημιουργήθηκαν κατά την αναζήτηση υλικού για να παρουσιάσω και να εξηγήσω στους μαθητές μου, τι και για ποιο λόγο γιορτάζουμε την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940.
Βρήκα πολύ υλικό που είχε πληροφορίες για τα γεγονότα εκείνης της ημέρας, δηλαδή το τηλεγράφημα του Γκράτσι, την απάντηση του Μεταξά κ.λπ. Βρήκα ακόμα πάμπολλες πληροφορίες για τις ηρωικές μάχες που έδωσε ο στρατός μας στην Πίνδο και την Αλβανία και για τις γυναίκες που βοηθούσαν όσο μπορούσαν. Βρήκα φωτογραφίες από τα χιονισμένα μέτωπα των μαχών, από φαντάρους που αποβιβάζονται στα τρένα και από γυναίκες που πλέκουν κάλτσες και κουβαλούν πολεμοφόδια. Ως προς το ακουστικό υλικό άκουσα τα γνωστά, υπέροχα τραγούδια της Βέμπο που εμψύχωναν τους φαντάρους και τον υπόλοιπο λαό εκείνες τις δύσκολες στιγμές.
Από την άλλη μεριά, όμως, δεν βρήκα τίποτα που να αφορά την εθνική αντίσταση και τα δύσκολα χρόνια της κατοχής. Δε βρήκα καμία φωτογραφία με γενειοφόρους αντάρτες ή πεινασμένα παιδάκια στους δρόμους. Δε βρήκα σε καμία «έτοιμη» γιορτή κάποιο από τα αντάρτικα τραγούδια ή έστω κάποιο αντιφασιστικό όπως το «Τον φασισμό βαθιά κατάλαβέ τον», το οποίο ειδικά τώρα είναι πολύ επίκαιρο, αν και θα πει κάποιος ότι δυστυχώς ποτέ δεν σταμάτησε να είναι.
Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη γνώση μου ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην οποία υπάρχει η παραδοξότητα να γιορτάζεται η είσοδος της χώρας στον πόλεμο και όχι η νίκη των Συμμάχων στην Ευρώπη (8 Μαΐου) ή η απελευθέρωση της χώρας από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής (12 Οκτωβρίου), με έκανε να θέλω να γράψω ένα κείμενο στο οποίο θα εξηγούσα τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό.
Ήμουν σίγουρος ότι η ελληνική αυτή ιδιαιτερότητα οφειλόταν στην πολιτική κυριαρχία της Δεξιάς στα μετεμφυλιακά χρόνια. Θεωρούσα ότι οι δεξιές κυβερνήσεις καθιέρωσαν τον εορτασμό την 28η Οκτωβρίου και όχι την 12η Οκτωβρίου, με στόχο πρώτον να προβάλλουν τα εθνικιστικά και μιλιταριστικά ιδεώδη τους και δεύτερον να αποσιωπήσουν τόσο τη δυναμική του ΕΑΜ κατά την απελευθέρωση της χώρας, όσο και τις ιδέες του.
Είναι αλήθεια ότι, αν τιμούσαμε τη 12η Οκτωβρίου, στους μαθητές μας θα έπρεπε να δείχνουμε εικόνες από το συγκεντρωμένο πλήθος που ζητωκραύγαζε κρατώντας πανό που έγραφαν «ΕΑΜ, ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ, ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ» κ.λπ. και να τους μιλούσαμε για τα αιτήματά του για λαοκρατία και παραδειγματική τιμωρία όσων συνεργάστηκαν με τους κατακτητές.
Πώς όμως να γιορτάζουμε την ημέρα αυτή, όταν η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην οποία οι συνεργάτες των κατακτητών δεν τιμωρήθηκαν παραδειγματικά; Και όχι μόνο αυτό, αλλά ως επί το πλείστον συνεργάστηκαν με τους Βρετανούς αρχικά και τους Αμερικανούς κατόπιν, στην επανακατάκτηση της χώρας, έτσι ώστε να διατηρήσουν οι λίγοι την εξουσία και η Ελλάδα να οδηγηθεί αναγκαστικά στη δυτική σφαίρα επιρροής, σύμφωνα με τη «μοιρασιά» της Γιάλτας. Ήμουν σίγουρος λοιπόν ότι οι μετεμφυλιακές κυβερνήσεις προτίμησαν να τιμήσουν ως ήρωα και να εξυψώσουν τη φιγούρα του δικτάτορα Μεταξά, παρά να αποτιμήσουν φόρο τιμής στο «επικίνδυνο» λαϊκό αντιστασιακό κίνημα που ζητούσε ανεξαρτησία της χώρας από τις ξένες δυνάμεις και λαοκρατία.
Αποφάσισα λοιπόν να εξετάσω πότε και υπό ποιες συνθήκες καθιερώθηκε ως εθνική επέτειος η 28η Οκτωβρίου.
Ομολογώ ότι η έρευνα μου με διέψευσε, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι όσα αναφέρω παραπάνω δεν θεωρώ ότι έχουν μεγάλη δόση αλήθειας. Ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου δεν καθιερώθηκε από τις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις, αλλά νωρίς πριν τον εμφύλιο και πριν καν τα Δεκεμβριανά.
Συγκεκριμένα, τον καθιέρωσε ο Γεώργιος Παπανδρέου την 24η Οκτωβρίου 1944, έξι μόλις ημέρες μετά την έλευση της κυβέρνησης του στην απελευθερωμένη Ελλάδα. Στην ομιλία του Παπανδρέου μεταξύ άλλων αναφερόταν: «Ελεύθεροι πανηγυρίζομεν την τετάρτην επέτειον της 28ης Οκτωβρίου. Η Κυβέρνησις την αναγόρευσεν Εθνικήν Εορτήν, ομότιμον προς την 25ην Μαρτίου 1821. Διότι ανάλογος υπήρξεν η δοκιμασία και η δόξα του Έθνους. Έκτοτε ο λαός εβυθίσθη εις τα ανείπωτα δεινά της δουλείας, αλλά η ψυχή του έμεινε αδούλωτος και εξηκολούθησε τον αγώνα...» [1]
Η πρώτη φορά που γιορτάστηκε επίσημα η επέτειος ήταν στις
28 Οκτωβρίου 1944 με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού
Ωστόσο, η καθιέρωση αυτή δεν έκανε τίποτε άλλο από το να επισημοποιήσει μια πρακτική εορτασμού που είχε ξεκινήσει ήδη στα χρόνια της κατοχής. Η αναφορά στον πρώτο εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου γίνεται από το νεοσύστατο τότε ΕΑΜ (είχε ιδρυθεί την 27η Σεπτεμβρίου 1941). Στις 10 Οκτώβρη του 1941 η Κεντρική Οργανωτική Επιτροπή του ΕΑΜ απηύθυνε διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό καλώντας τον να ενωθεί στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Σε αυτό μεταξύ άλλων ανέφερε: «Στις 28 Οκτωβρίου με κάθε είδους εκδήλωση, αγωνιστείτε για το εθνικό ξεκίνημα. Το ΕΑΜ ορίζει σύγχρονα για έμβλημά του το ηρωικό ΤΣΑΡΟΥΧΙ. Το ΤΣΑΡΟΥΧΙ είναι το ελληνικό “V” (σήμα της νίκης).
To Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) καλεί όλους τους Έλληνες και Ελληνίδες στις 28 Οκτωβρίου στο σπίτι τους, στον τόπο της δουλειάς τους, στο καφενείο, στο τραμ, στον κινηματογράφο, στο θέατρο να χαιρετισθούν με τις λέξεις «ΤΣΑΡΟΥΧΙ – ΕΑΜ». Απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ελλάδα μας δύο λέξεις πρέπει ν’ αντηχήσουν τη μέρα της 28 Οκτωβρίου. Οι λέξεις: “ΤΣΑΡΟΥΧΙ – ΕΑΜ”». [2] Έτσι παρά το γεγονός ότι η δωσιλογική κυβέρνηση είχε προειδοποιήσει ότι όποιος θα κατέβαινε στους δρόμους θα τιμωρούνταν με επιτόπου εκτέλεση (!) και ενώ οι Ιταλοί έκαναν περιπολίες, στο Πανεπιστήμιο, σε χώρους εργασίας, σε γειτονίες κ.λπ. έγιναν εκδηλώσεις και ομιλίες.
Στο Πανεπιστήμιο την παραμονή της επετείου οι φοιτητές αντί για μάθημα ζήτησαν από τους καθηγητές να τους μιλήσουν για την 28η Οκτωβρίου. Τότε μεταξύ άλλων πήρε το λόγο ο καθηγητής και μετέπειτα πρόεδρος της Δημοκρατίας Κων/νος Τσάτσος, ο οποίος παρά την απαγόρευση της πρυτανείας προέβη σε μια εμπνευσμένη ομιλία. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την άρνησή του να πραγματοποιήσει μαθήματα την ημέρα της επετείου οδήγησε στην απόλυση του. [3]
Τη νύχτα της 27ης προς 28ης Οκτωβρίου, ψηλά στον Υμηττό άναψαν φωτιές και μέσα στο σκοτάδι άστραψε η ιστορική ημερομηνία: 28 Οκτώβρη 1940, με την υπογραφή του ΕΑΜ. Την ημέρα της επετείου ο κόσμος κατέβηκε με προφυλάξεις στους χώρους των προσυγκεντρώσεων, σκορπούσε σε παρέες και περπατούσε φαινομενικά αμέριμνος έως τη στιγμή που δινόταν το σύνθημα.
Στο Σύνταγμα πραγματοποιήθηκε μεγάλη συγκέντρωση, που, σύμφωνα με τις μαρτυρίες που υπάρχουν, ξεπερνούσε τα 5.000 άτομα. Κατατέθηκαν στεφάνια στον άγνωστο στρατιώτη, ακούστηκαν συνθήματα για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της Ελλάδας, έγιναν ομιλίες και για πρώτη φορά ακούστηκε το σύνθημα «Θάνατος στο Φασισμό – λευτεριά στο λαό». Όταν οι δυνάμεις κατοχής επιχείρησαν να διαλύσουν τη συγκέντρωση ο κόσμος τους υποδέχτηκε με συνθήματα και φωνάζοντας «Αέρα», παραπέμποντας στα ελληνικά κατορθώματα του προηγούμενου χρόνου.
Στη δεύτερη επέτειο (28/10/1942), ο εορτασμός έγινε στην Πλατεία Συντάγματος με πρωτοβουλία των οργανώσεων ΕΠΟΝ και ΠΕΑΝ. Υπήρχε ανησυχία για το πώς θα αντιδράσουν οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής, οι οποίες όμως δεν παρενέβησαν. Εκδηλώσεις και διαδηλώσεις εκείνη την ημέρα έγιναν και σε άλλες πόλεις.
Στον Πειραιά πραγματοποιήθηκαν ολιγοπληθείς συγκεντρώσεις, ανέβαινε κάποιος σε μια καρέκλα, έβγαζε ένα σύντομο λόγο, και κατόπιν διαλύονταν, για να αποφύγουν επέμβαση των καραμπινιέρων.
Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για το τι έγινε στις 28 Οκτωβρίου 1943. Σύμφωνα με τον Ηλία Βενέζη γιορτάστηκε η επέτειος στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, στην πλατεία Κοτζιά (ο Βενέζης ήταν τότε υπάλληλος της τράπεζας). Κατέφθασαν όμως οι Γερμανοί, που είχαν την ευθύνη της αστυνόμευσης πλέον, υποχρέωσαν όσους συμμετείχαν να σταθούν με τα χέρια ψηλά μέχρι το βράδυ, ενώ έστειλαν και είκοσι περίπου από αυτά τα άτομα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Κάποια δεν επέστρεψαν. [4]
Επομένως, ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου, σε αντίθεση με ό,τι πίστευα, δεν ήταν μια επιλογή των δεξιών μετεμφυλιακών κυβερνήσεων, αλλά ακόμα μια πράξη αντίστασης των Ελλήνων απέναντι στην κατοχή της χώρας μας. Το γεγονός όμως ότι η μέρα της απελευθέρωσης της Αθήνας (12 Οκτωβρίου 1944) έχει μείνει στην αφάνεια, είμαι βέβαιος ότι σχετίζεται με την πολιτική κυριαρχία της δεξιάς στη μετά τον εμφύλιο εποχή. Κι όμως οι δεξιοί κυβερνώντες μας τολμούν να μιλούν για ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς.
Ας επανέλθω όμως στον εορτασμό της 28η Οκτωβρίου και να εξηγήσω τους λόγους για τους οποίους δεν αρκεί να στεκόμαστε μόνο στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, άλλα πρέπει να τιμάμε και την εθνική αντίσταση, καθώς και να κάνουμε ιδιαίτερη μνεία στον ηρωισμό που επέδειξε ο κρητικός λαός στη μάχη της Κρήτης.
Ως προς την αντίσταση, η Ελλάδα και η Γιουγκοσλαβία είναι οι μόνες χώρες από όλη την κατακτημένη Ευρώπη, όπου προσέλαβε πραγματικά το χαρακτήρα λαϊκής εξέγερσης. Το μεγαλύτερο επίτευγμα της εθνικής αντίστασης, η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου (25 Νοεμβρίου 1942), αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες αντιστασιακές ενέργειες σε ολόκληρη την κατακτημένη Ευρώπη. Αν και στρατηγικά δεν έπαιξε τόσο σπουδαίο ρόλο, διότι η ήττα των Γερμανών στην Β. Αφρική είχε κριθεί περίπου έναν μήνα νωρίτερα, στη μάχη του Ελ Αλαμέιν, αναπτέρωσε ηθικά του Έλληνες που έδρασαν ενωμένοι και καταξίωσε την σπουδαιότητα του αντάρτικου στα μάτια των Συμμάχων.
Η δράση της ελληνικής αντίστασης προκάλεσε σημαντικές φθορές σε κατοχικά στρατεύματα και εξοπλισμό, ιδιαίτερα των Ιταλών, εξόντωσε Έλληνες συνεργάτες των κατακτητών (όπως η μικρή αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ που κατέστρεψε τα γραφεία και αφάνισε την προδοτικά φασιστικά οργάνωση ΕΣΠΟ), βοήθησε σημαντικά στη φυγάδευση ελληνικών και συμμαχικών στρατευμάτων, ώστε να συμβάλλουν στις μάχες που μαίνονταν στο εξωτερικό, προσπάθησε να προστατέψει κυνηγημένους Εβραίους και γενικότερα έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να αναχαιτίζει τη ναζιστική λαίλαπα στη χώρα μας.
Ο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ πέτυχε να απελευθερώσει πόλεις όπως η Καρδίτσα (η πρώτη από τις κατακτημένες πόλεις που απελευθερώθηκε σε όλη την Ευρώπη), τα Γρεβενά και το Καρπενήσι, έτσι ώστε ήδη από τα μέσα του 1943 να έχει σχηματιστεί μια ελεύθερη ζώνη στη ραχοκοκαλιά της ηπειρωτικής Ελλάδας. Βέβαια, είναι γνωστό ότι για την αντίσταση αυτή ο λαός μας τιμωρήθηκε σκληρά, κυρίως από τα αντίποινα των Γερμανών, αυτό όμως δεν πρέπει να μειώνει αλλά ίσα ίσα να υπερτονίζει την αξία και τον ηρωισμό τόσο της αντίστασης όσο και ευρύτερα όλου του έθνους μας.
Φωτογράφος Κώστας Μπαλάφας: Αντάρτες της Εθνικής
Αντίστασης στην Ήπειρο. Φωτογραφίζοντας το Αντάρτικο
στην Ήπειρο, 1941-1944 (Kostas Balafas. Photographing the
resistance movement in Epirus, 1941-1944). Μουσείο Μπενάκη
Μια αστεία λεπτομέρεια της ιστορίας είναι ότι η Άμπβερ (η γερμανική υπηρεσία πληροφοριών 1866 μέχρι το 1944) είχε προβλέψει ότι ο λαός της Κρήτης θα υποδέχονταν τους Γερμανούς ως απελευθερωτές εξαιτίας των αντιβασιλικών τους πεποιθήσεων και της αντίδρασής τους στη δικτατορία του Μεταξά. Από ό,τι φαίνεται οι Γερμανοί υποτίμησαν κατά πολύ το βάθος του πατριωτισμού των Κρητικών. Οι τεράστιες απώλειες που προκάλεσε στους Γερμανούς η πύρρειος νίκη τους στη Μάχη της Κρήτης, είχαν ως αποτέλεσμα να μην επιχειρήσουν ξανά αεραποβατική έφοδο τόσο μεγάλης κλίμακας μέχρι το τέλος του πολέμου. Αν και η αντίσταση των αμάχων Κρητικών ήταν περιθωριακή ως προς τις στρατιωτικές εξελίξεις, με την έννοια ότι καθώς δεν ήταν οργανωμένη και καλά εξοπλισμένη, προκάλεσε μικρές απώλειες στον εχθρό, η σημασία της έγκειται στο ότι δημιουργούσε μία μη αναμενόμενη κατάσταση.
Η παρουσία οπλισμένων χωρικών διεύρυνε το εχθρικό πεδίο που περιέβαλε το χώρο της μάχης καθιστώντας τον ανασφαλή, ενώ προξενούσε φθορές που δεν είχαν προβλεφθεί σε επίλεκτα στρατιωτικά σώματα. Τέλος, η ένοπλη λαϊκή αντίσταση κατά των επιδρομέων αποτέλεσε τη βάση για τη σχεδιασμένη και καλά οργανωμένη μαχητική αντίδραση που ακολούθησε στο νησί. [5]
Σε κάθε περίπτωση η Μάχη της Κρήτης έχει μείνει στην ιστορία για δύο λόγους: Πρώτον διότι θεωρείται η πρώτη μεγάλη αεραποβατική επιχείρηση και παραμένει μοναδική στο ότι ο κύριος αντικειμενικός σκοπός κατελήφθη εξ ολοκλήρου από αέρος, πράγμα που αποδεικνύει την τεράστια στρατηγική σημασία του νησιού, ώστε να ρισκάρουν τόσο οι Ναζί για να το καταλάβουν. Δεύτερον διότι, η πρωτοφανής συμμετοχή του απλού λαού σε στρατιωτικές επιχειρήσεις τόσο μεγάλης κλίμακας, έδωσε περιεχόμενο στην έννοια του λαϊκού πολέμου.
Συνοψίζοντας, θέλω να επισημάνω ξανά ότι σε καμία περίπτωση δεν αμφισβητώ τη γενναιότητα του ελληνικού στρατού και τη σπουδαιότητα της νίκης του έναντι των υπέρτερων ιταλικών δυνάμεων. Αν όμως θέλουμε πραγματικά να τιμούμε την ανδρεία και τις θυσίες του λαού μας κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και δεν μνημονεύουμε τις επιτυχίες της εθνικής αντίστασης ή το σθένος των Κρητών στη Μάχη της Κρήτης, κάθε σχολική μας γιορτή, κατά τη γνώμη μου, θα είναι μισή.
Έχουν περάσει πάνω από 70 χρόνια από το τέλος του Εμφυλίου, τα πολιτικά πάθη έχουν καταλαγιάσει και η Εθνική Αντίσταση έχει αναγνωριστεί διά νόμου από το 1982. Η αξία της τιμάται σε ονομασίες δρόμων και διάφορα μνημεία σε όλη τη χώρα, γιατί λοιπόν επιμένουν να την αγνοούν οι εορτασμοί στα σχολεία της χώρας μας;
Ως εκπαιδευτικός θεωρώ, ότι κάτι τέτοιο πρέπει να σταματήσει και από το δικό μου «ταπεινό» μετερίζι θα προσπαθήσω, όποτε μου δίνεται η ευκαιρία να τιμήσω την επέτειο της 28η Οκτωβρίου, να μην ξεχνώ εκτός από τον πόλεμο του ’40 και τα υπόλοιπα κατορθώματα του ελληνικού λαού κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ακόμη κι αν κινδυνεύω να «χρωματιστώ» πολιτικά. Άλλωστε, τις πολιτικές μου πεποιθήσεις δεν έχω κανένα πρόβλημα να τις διατυπώνω και να τις υπερασπίζομαι δημόσια. Δυστυχώς, όμως υπάρχει και ο κίνδυνος να χρωματιστώ κομματικά. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα έδινε μια ψευδή εικόνα. Κατά τη γνώμη μου, το ΕΑΜ δεν μπορεί να ταυτιστεί κομματικά μόνο με ένα κόμμα και επί της ουσίας διαφέρει κατά πολύ ιδεολογικά από το κόμμα με το οποίο το ταυτίζουμε, διότι είναι πολύ διαφορετικό πράγμα η λαοκρατία από την κομματοκρατία.
Ωστόσο, κάπου εδώ νομίζω ότι πρέπει να σταματήσω, διότι η τεκμηρίωση της παραπάνω άποψης υπερβαίνει κατά πολύ τους στόχους του παρόντος κειμένου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Δελφάκης Ν. (2016), «Η καθιέρωση της 28ης Οκτωβρίου ως εθνικής γιορτής» στο arcadiaportal.gr.
[2] Μπέλλου, Ε. (2020), «Μια εθνική επέτειος σε λάθος ημερομηνία;» tvxs.gr
[3] Κωνσταντίνος Τσάτσος, Λογοδοσία μιας ζωής, τομ. 1ος, εκδ. Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 2000, σελ. 287-293.
[4] Επέτειος του Όχι από τη Βικιπαίδεια, wikipedia.org
[5] Λάζου, Β. (2015), «Ο λαϊκός ξεσηκωμός στη Μάχη της Κρήτης» imerodromos.gr
Ημέρα Πανελλαδικού Εορτασμού της Εθνικής Αντίστασης
Ανταρτοεπονίτες υποδειγματικής ομάδας
διμοιρίας ΙΙας Μεραρχίας ΕΛΑΣ στην Πάρνηθα
Η Ημέρα Πανελλαδικού Εορτασμού της Εθνικής Αντίστασης καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου το 1982 (νόμος 1582/82) και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 25 Νοεμβρίου (ημερομηνία της ανατίναξης της Γέφυρας του Γοργοποτάμου το 1942) για να τιμηθεί η αντίσταση των Ελλήνων κατά των κατοχικών δυνάμεων (Γερμανικών, Ιταλικών και Βουλγαρικών) την περίοδο 1941-1944.
Περισσότερα: Ελληνοϊταλικός Πόλεμος, Β' Παγκόσμιος, Δεκεμβριανά,
📍 Ώρα Μνήμης και Συμφιλίωσης για Όσους έχασαν τη ζωή τους στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ~ αφιέρωμα Video World War II
📍Η 28η Οκτωβρίου δεν είναι μόνο μια επέτειος... Ποτέ ξανά φασισμός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου