Οι γερμανοί στην Αθήνα
της Σοφίας Ντρέκου (Sophia Drekou)
Αρθρογράφος (BSc in Psychology)
Ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος, κατά κόσμον Χαρίλαος Φιλιππίδης (Γρατινή Ροδόπης, 1881 – Αθήνα, 28 Σεπτεμβρίου 1949) ήταν Έλληνας Ορθόδοξος ιεράρχης, θεολόγος και ακαδημαϊκός (1940). Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης (1897-1903) και στα πανεπιστήμια Λειψίας και Λωζάνης (1907-1911).
Κατά τη Δικτατορία Μεταξά υπήρξε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών (3 Δεκεμβρίου 1938), παυθείς από την κατοχική κυβέρνηση Τσολάκογλου (2 Ιουνίου 1941) και Μητροπολίτης Τραπεζούντας (1913-1938).
Ο Χρύσανθος διετέλεσε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος από το 1938 έως το 1941. Η δράση του υπήρξε πολλαπλή, όχι μόνον ως ιεράρχη, αλλά και ως διπλωμάτη και συγγραφέα. Είχε αναπτυγμένο στον ύψιστο βαθμό το αίσθημα της εθνικής και προσωπικής αξιοπρέπειας. «Προτιμώ ιπτάμενος ως αετός να πέσω ή έρπων να ζήσω», συνήθιζε να λέει.
Η άρνησή του να ορκίσει την πρώτη κυβέρνηση δοσιλόγων υπό τον στρατηγό Τσολάκογλου συνετέλεσε στην αποκαθήλωσή του από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο.
Η κυβέρνηση Γεωργίου Τσολάκογλου ήταν η πρώτη διορισμένη κυβέρνηση της ελληνικής Πολιτείας από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Διορίστηκε επίσημα στις 30 Απριλίου 1941, αμέσως μετά την κατάληψη της Αθήνας από τους Γερμανούς, ενώ η νόμιμη κυβέρνηση Τσουδερού είχε ήδη καταφύγει στην Κρήτη.
Πρωθυπουργός και πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου ορίστηκε ο στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου, η κυβέρνησή του οποίου κράτησε τυπικά τα ηνία της χώρας μέχρι τις 2 Δεκεμβρίου 1942.
Ωστόσο, στις 2 Ιουνίου του 1941, ο τελευταίος μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος (κατά κόσμον Χαρίλαος Φιλιππίδης), που εκείνη την περίοδο ήταν Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, είχε αρνηθεί να ορκίσει την κατοχική κυβέρνηση.
Στη πορεία για να κατέβει η σβάστικα από την Ακρόπολη και να κυματίσει ξανά η γαλανόλευκη σημαία, οι θυσίες του ελληνικού λαού υπήρξαν τεράστιες.
ΔΕΙΤΕ επίσης: Όταν κατέβασαν τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη ο Γλέζος και Σάντας
Οι ιστορικές και συνάμα κρίσιμες εκείνες ώρες, όμως, σημαδεύτηκαν από τη γενναία στάση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθου (Φιλιππίδη), του από Τραπεζούντος.
Σθεναρή υπήρξε η στάση του εναντίον των Γερμανών κατακτητών. Είχε αποφύγει να παραστεί στην παράδοση της Αθήνας στα στρατεύματα κατοχής (27 Απριλίου 1941) και είχε αρνηθεί να ορκίσει την πρώτη κυβέρνηση δωσίλογων του στρατηγού Τσολάκογλου, τονίζοντας και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις γερμανικές αρχές κατοχής, δηλώνοντας:
«Οι Έλληνες Ιεράρχες δεν παραδίδουν τας πόλεις εις τον εχθρόν, αλλά καθήκον των είναι να εργασθούν για την απελευθέρωσιν αυτών».
Αρνείται να μεταβεί στο ναό για δοξολογία λέγοντας:
«Δοξολογία δεν έχει θέσιν επί τη υποδουλώσει της Πατρίδος μας. Η ώρα της Δοξολογίας θα είναι άλλη». Αρνείται, επίσης, να ορκίσει την κυβέρνηση Τσολάκογλου ξεκαθαρίζοντας: «Δεν μπορώ να ορκίσω Κυβέρνησιν προβληθείσαν υπό του εχθρού. Ημείς γνωρίζωμεν ότι τας Κυβερνήσεις ορίζει ο λαός και ο Βασιλεύς. Εδώ τώρα, ούτε ο λαός εψήφισεν την Κυβέρνησιν ούτε ο Βασιλεύς την όρισεν».
Τα ΟΧΙ του και το ήθος του εμψύχωσαν την αγωνιστικότητα των Ελλήνων.
Η ΑΡΝΗΣΗ του Αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου
Ἡ Γερμανικὴ Κατοχὴ βρίσκει τὸν Χρύσανθο στὴν Ἀρχιεπισκοπή. Ἀπὸ τὸ γραφεῖο τοῦ παρακολουθεῖ τὴν ὑποστολὴ τῆς Ἑλληνικῆς Σημαίας ἀπὸ τὴν Ἀκρόπολη, καὶ τὴν ἔπαρση τῆς Γερμανικῆς Σβάστιγγος.
Δέχεται τρία μηνύματα.
Τὸ ἕνα εἶναι νὰ συμμετάσχει μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους προύχοντες στὴν ἐπιτροπὴ παραδόσεως τῆς πόλεως τῶν Ἀθηνῶν. Ἡ ἀπάντησή του εἶναι μοναδική. «Οἱ Ἕλληνες Ἱεράρχες δὲν παραδίδουν τὰς πόλεις εἰς τὸν ἐχθρόν, ἀλλὰ καθῆκον τῶν εἶναι νὰ ἐργασθοῦν διὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν αὐτῶν».
Τὸ δεύτερο μήνυμα λέει ὅτι θὰ πρέπει νὰ μεταβεῖ στὸν Ναὸ γιὰ νὰ τελέσει Δοξολογία. Καὶ πάλι ἡ ἀπάντηση τοῦ Χρυσάνθου δείχνει τὴν λεβέντικη καὶ Ρωμαίϊκη ψυχή του: «Δοξολογία δὲν ἔχει θέσιν ἐπὶ τὴ ὑποδουλώσει τῆς Πατρίδος μας. Ἡ ὥρα τῆς Δοξολογίας θὰ εἶναι ἄλλη».
Τὸ τρίτο μήνυμα εἶναι ὅτι ὁ Ἀνώτατος Γερμανὸς Στρατιωτικὸς Διοικητὴς θέλει νὰ τὸν ἐπισκεφτεῖ. Ἡ ἀπάντηση μονολεκτική. «Νά ἔρθει». Ὁ Γερμανὸς Διοικητὴς βρίσκεται στὸ Γραφείου τοῦ Χρυσάνθου. Ἡ συζήτηση ἔγινε στὰ Γερμανικά.
Ὁ διάλογος εἶναι συγκλονιστικός.
- Χρύσανθος: «Κύριε Στρατάρχα, πρωτίστως ὁ στρατὸς σας εἰσέβαλεν εἰς ἕνα τόπον τοῦ ὁποίου ὁ λαὸς ἠγωνίσθη διὰ τὴν ἐλευθερίαν του καὶ ἐξακολουθεῖ νὰ πιστεύει εἰς τὰ ἰδανικά του. Καὶ ἔχω καθῆκον, ὡς Ἀρχηγὸς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος νὰ σᾶς συστήσω νὰ σεβαστὴ ἡ Γερμανικὴ Διοίκησις τὸν ἠρωϊκὸν λαὸν τῆς χώρας αὐτῆς διὰ νὰ ἀποφευχθοῦν τὰ δυσάρεστα».
- Φὸν Στοῦμε: «Εἴμεθα βέβαιοι ὅτι, ἡ Ἑλληνικὴ Ἐκκλησία θὰ συνεργαστῆ ἁρμονικὰ καὶ ἐγκάρδια μὲ τὰς στρατιωτικᾶς ἀρχὰς κατοχῆς, ἀκριβῶς γιὰ νὰ ἀποφευχθοῦν τὰ δυσάρεστα».
- Χρύσανθος: «Νὰ εἶστε βέβαιος ὅτι ἡ Ἑλληνικὴ Ἐκκλησία θὰ κάνει τὸ καθῆκον της καὶ κατὰ τὴν κρίσιμον αὐτὴν περιοδον».
- Φὸν Στοῦμε: «Κατερχόμενοι εἴδομεν τὰς καταστροφάς ποὺ ἐπροξένησαν εἰς τὴν χώραν σας οἱ Ἄγγλοι. Ποιὸς θὰ πληρώσει διὰ τὰς ζημίας αὐτάς;»
- Χρύσανθος: «Θὰ πληρώσει ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος θὰ χάσει τὸν πόλεμον», εἶπε μὲ νόημα.
Στὴν συνέχεια ὁ Χρύσανθος ἀρνεῖται νὰ ὁρκίσει τὴν κατοχικὴ Κυβέρνηση Τσολάκογλου λέγοντας: «Δὲν μπορῶ νὰ ὁρκίσω Κυβέρνησιν προβληθεῖσαν ὑπὸ τοῦ ἐχθροῦ. Ἡμεῖς γνωρίζωμεν ὅτι τὰς Κυβερνήσεις ὁρίζει ὁ λαὸς καὶ ὁ Βασιλεύς. Ἐδῶ τώρα, οὔτε ὁ λαὸς ἐψήφισεν τὴν Κυβέρνησιν οὔτε ὁ Βασιλεὺς τὴν ὅρισεν».
Μετὰ ἀπὸ αὐτὸ τὸ γεγονός, ὁ Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος ἐπαύθη ἀπὸ τὸν θρόνο του στὶς 2 Ἰουλίου τοῦ 1941. Ἀποτραβήχτηκε στὸ σπίτι του στὴν Κυψέλη στὴν ὁδὸ Σουμελὰ παρακολουθώντας τὰ γεγονότα, ἐνῶ συγχρόνως λειτουργεῖ καὶ παράνομο Ραδιοφωνικὸ Σταθμό, τὸν πρῶτο ἀντιστασιακὸ Σταθμὸ στὴν Κατοχὴ μὲ τὴν ὀνομασία «Ἀσύρματος τοῦ Δεσπότη».
Ὁ Χρύσανθος ὑποβάλλει καὶ ἐπίσημα τὴν παραίτησή του ἀπὸ τὸν θρόνο του στὸν Βασιλέα τῶν Ἑλλήνων Γεώργιο τὸν Β’ μὲ τὸ τέλος τῆς Κατοχῆς.
Δείτε επίσης: Το χρονικό και η πείνα στην γερμανική κατοχή του 1941
Για τη στάση του αυτή, στις 2 Ιουνίου του 1941, με Συντακτική Πράξη της κατοχικής κυβέρνησης, καθαιρέθηκε από το αξίωμά του. Η μεθόδευση της απομάκρυνσής του ενισχυόταν και από τον Δαμασκηνό ο οποίος ήταν πρόθυμος να παράσχει τη συναίνεσή του στο σχηματισμό της κατοχικής κυβέρνησης κρίνοντάς το ως μέτρο ανάγκης.
Επίσης η τότε κυβέρνηση τονίζοντας τον απολυταρχικό χαρακτήρα του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, ήθελε να ταυτίσει τον Χρύσανθο με τη μεταξική διακυβέρνηση. Ο Χρύσανθος θα αντιδράσει χαρακτηρίζοντας την κυβέρνηση Τσολάκογλου εξίσου δικτατορική με την προκάτοχό της. Ο κατοχικός υπουργός της Εθνικής Οικονομίας Πλάτων Χατζημιχάλης, συνδεόταν φιλικά με τον Χρύσανθο και τον θεωρούσε νόμιμο Αρχιεπίσκοπο, ενώ πίστευε ότι η κυβέρνηση στην οποία συμμετείχε είχε υπηρεσιακό χαρακτήρα, επομένως ήταν αναρμόδια για την επίλυση του αρχιεπισκοπικού ζητήματος.
Στις 17 Ιουνίου του 1941, η Κυβέρνηση Τσολάκογλου δημοσίευσε Νομοθετικό Διάταγμα για τη σύγκληση Μείζονος Συνόδου που θα αποφάσιζε για το κύρος της αρχιεπισκοπικής εκλογής του Χρύσανθου και «ουσιαστικά μεθοδευόταν [...] η επαναφορά του Δαμασκηνού στην ηγεσία της Εκκλησίας».
Η Σύνοδος θεώρησε, με απόφασή της, ως μη γενόμενη την εκλογή του Χρύσανθου και ανύπαρκτη την αρχιεπισκοπική του θητεία, ενώ χαρακτηριζόταν «επιβάτης» του θρόνου, δηλαδή παράνομα ευρισκόμενος στην ηγεσία της ελλαδικής Εκκλησίας. Το 1939-1941 συνεργάστηκε δημιουργικά με τον επιλεγέντα υπ' αυτού ως Πρωτοσύγκελο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Αρχιμανδρίτη Γερβάσιο Παρασκευόπουλο, μετέπειτα Άγιο Γερβάσιο των Πατρών.
Το διάγγελμα του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρύσανθου
προς τον ελληνικό λαό την 28η Οκτωβρίου 1940
Η προσφορά της Εκκλησίας στο έπος του ’40 ήταν εκείνη που μαζί με τον ακατάβλητο ηρωισμό του ελληνικού στρατού άνοιξε τον δρόμο για την ελευθερία. Οι στρατιώτες αντλούσαν ηρωισμό από την πίστη στον Θεό και αυτή η δύναμη τους έδωσε πνευματική ισχύ σε ολόκληρο το μέτωπο.
ΔΕΙΤΕ επίσης: Το ΟΧΙ του κλήρου της ορθόδοξης Εκκλησίας στην Γερμανική Κατοχή 1940 - 1944 (αφιέρωμα)
Η προσφορά της Εκκλησίας εκφράστηκε από εκπροσώπους της σε κάθε γωνιά της πατρίδας, από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο, τη μεγάλη εκκλησιαστική και εθνική φυσιογνωμία, μέχρι κάθε ηρωικό ιερέα που βρισκόταν στα βουνά προσφέροντας με κάθε τρόπο και εμψυχώνοντας τους στρατιώτες.
Τον αγώνα των στρατιωτών μας στα βουνά της Βορείου Ηπείρου στήριξε και ο ίδιος και η Εκκλησία της Ελλάδος με κάθε τρόπο, ηθικό και υλικό. Αμέσως μόλις εκδηλώθηκε η ιταμή ιταλική επίθεση ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος απηύθυνε ραδιοφωνικό και γραπτό Διάγγελμα εκφράζοντας την απόλυτη συμπαράσταση της Εκκλησίας στη μάχη του Έθνους. Το κείμενο άρχιζε με μία φράση που θύμιζε τον όρκο των Αρχαίων Αθηναίων Εφήβων: ”Η Εκκλησία ευλογεί όπλα τα ιερά”.
Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος έστειλε διάγγελμα στον ελληνικό λαό, στο οποίο διακήρυττε:
«Τέκνα εν Κυρίω αγαπητά. Η Α.Μ. ο Βασιλεύς και ο πρόεδρος της Εθνικής ημών Κυβερνήσεως, καλούν ημάς πάντας ίνα αποδυθώμεν εις Άγιον υπέρ Πίστεως και Πατρίδος αμυντικόν αγώνα. Η Εκκλησία ευλογεί τα όπλα τα ιερά και πέποιθεν ότι τα τέκνα της Πατρίδος ευπειθή εις το κάλεσμα Αυτής και του Θεού θα σπεύσουν εν μία ψυχή και καρδία να αγωνισθούν υπέρ βωμών και εστιών και της Ελευθερίας και τιμής και θα συνεχίσουν ούτω την απ’ αιώνων πολλών αδιάκοπτον σειράν των τιμίων και ενδόξων αγώνων και θα προτιμήσουν τον ωραίον θάνατον από την άσχημον ζωήν της δουλείας.
Και μη φοβούμεθα από των αποκτεινόντων το σώμα, την δε ψυχήν μη δυνάμενων αποκτείναι, ας φοβούμεθα δε μάλλον τον δυνάμενον και ψυχήν και σώμα απολέσαι. Επιρρίψωμεν επί Κύριον την μέριμναν ημών και αυτός θα είναι βοηθός και αντιλήπτωρ εν τη αμύνη κατά της αδίκου επιθέσεως των εχθρών. Ούτοι εν αρμάσι και ούτοι εν ίπποις, ημείς δε εν ονόματι Κυρίου του Θεού και εν τη γενναιότητι και ανδρία μεγαλυνθησόμεθα. Η Χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατρός επί πάντων ημών.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθος».
Η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών έστειλε και στον Ιερό Κλήρο την παρακάτω εγκύκλιο:
«Ως γνωστόν το Έθνος εκηρύχθη εν επιστρατεύσει… Εις την πρόσκλησιν ταύτην δεν πρέπει να υστερήση ο Ιερός Κλήρος, ο οποίος εις πάσαν εθνικήν περιπέτειαν πρωτηγωνίστησεν…Όθεν… παρακαλούμεν πάντας υμάς των ενοριών και των Ιερών Ναών υμών, παρέχοντες πάντοτε πρόθυμον την υμετέραν συνδρομήν και βοήθειαν εις τους ευσεβείς ημών ενορίτας, ενθαρρύνοντες και παρηγορούντες αυτούς και προφρόνως συντρέχοντες εις τας ανάγκας αυτών, όπου ζητηθεί η υμετέρα αρωγή και αντίληψις, προσκαρερήτε δε τη προσευχή και τη δεήσει, τακτικώς και ανελλιπώς εν πάση ευλαβεία και εν φόβω Θεού επιτελούντες καθ’ εκάστην πρωτίστως μεν απάσας τας ενδιατάκτους Ακολουθίας Εσπερινού, Όρθρου και Λειτουργίας, ιδία δε και καθ’ εκάστην εσπέραν τελήτε την Ακολουθίαν της Παρακλήσεως
«Υπέρ ειρήνης και καταστάσεως του σύμπαντος κόσμου, ευσταθείας των Αγίων του Θεού Εκκλησιών, Υπέρ… ευοδώσεως και ενισχύσεως του φιλοχρίστου κατά γην, θάλασσαν και αέρα Στρατού ημών, διαφυλάξεως, σκέπης, βοηθείας και αντιλήψεως του ευσεβούς ημών Έθνους...».
Βιβλιογραφία
• Θεοδόσης Τσιρώνης, Εκκλησία πολιτευομένη. Ο πολιτικός λόγος της Εκκλησίας της Ελλάδος (1913-1941), εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 414 υποσ. 854. όπ.π., σελ.416. όπ.π.,σελ.421
• Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)
• Ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος ο από Τραπεζούντος. Η εθνική και εκκλησιαστική δράσις του 1926-1949 (εκ του αρχείου του), υπό Γεωργίου Ν. Τασούδη (βιβλίον δεύτερον), Αθήνα 1972
• Χρυσάνθου Αρχιεπισκόπου Αθηνών του από Τραπεζούντος, Άρθρα και μελέτες 1911-1949, υπό Γεωργίου Ν. Τασούδη (βιβλίον τρίτον), Αθήνα 1977
• Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος (1938-1941): Ο Πρώτος Αντιστασιακός της Εκκλησίας κατά το Έπος του 1940 και τη Γερμανική Κατοχή » Ιωάννης Ελ. Σιδηράς, Θεολόγος – Εκκλησιαστικός Ιστορικός – Νομικός, καθώς και υπεύθυνος διαχειριστής του ιστολογίου “ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΣ ΑΜΒΩΝ ΦΑΝΑΡΙΟΥ“.
by Sophia Drekou ✧ Αέναη επΑνάσταση
Περισσότερα Θέματα: Β' Παγκόσμιος, Ιστορία
Σχετικά Θέματα:
• Το ΟΧΙ του κλήρου της ορθόδοξης Εκκλησίας στην Γερμανική Κατοχή 1940 - 1944 (αφιέρωμα)
• Όταν κατέβασαν τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη ο Γλέζος και Σάντας (video αφιέρωμα)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου