(Πρελούδιο Άγγελου) Η ανάβαση της ψυχής στο φως, όπως την φαντάστηκε
ο λυρικός ζωγράφος, Μικαλόγιους Κονσταντίνας Τσιουρλιόνις το 1909.
Η ψυχή υψώνεται, όχι με φτερά σώματος, αλλά με φτερά νοήματος.
Ανήκει στη συλλογή του Εθνικού Μουσείου Čiurlionis στη Λιθουανία. (βλ.
ανάλυση στο τέλος) Mikalojus Konstantinas Čiurlionis (1909), Angel (Prelude) *
Η ψυχή στη Βίβλο, στους Πατέρες, στη φιλοσοφία και
στην ψυχολογία. Μια ολοκληρωμένη θεώρηση για την
✍️ Κείμενο: Σοφία Ντρέκου
Εισαγωγή - Η ψυχή ως ζωή
Η ψυχή ως ζωή αποτελεί θεμελιώδη έννοια στην Αγία Γραφή, στην πατερική θεολογία, στη φιλοσοφία αλλά και στη σύγχρονη ψυχολογία. Οι Πατέρες την περιγράφουν ως «αντίγραφο του ουρανού», ο Χριστός την ονομάζει πολύτιμο θησαυρό, ενώ οι φιλόσοφοι τη θεωρούν αθάνατη και θείας προέλευσης.
Στο δοκίμιο αυτό φωτίζουμε την ψυχή ως ζωή, την αθανασία της ψυχής, τη σχέση σώματος και πνεύματος, τη σημασία της προσευχής υπέρ των κεκοιμημένων, αλλά και την υπαρξιακή της διάσταση στην ψυχολογία και τη φιλοσοφία.
Πρόκειται για μια αναζήτηση που ενώνει θεολογία, φιλοσοφία και ψυχολογία γύρω από το μυστήριο της ψυχής. Ένα θεολογικό, φιλοσοφικό και ψυχολογικό δοκίμιο για την ψυχή.
Η ψυχή ως ζωή
Η λέξη ψυχή είναι από τις πιο πυκνές και αινιγματικές στην ανθρώπινη γλώσσα. Είναι ταυτόχρονα θεολογικός όρος, φιλοσοφική έννοια και ύψιστο υπαρξιακό βίωμα. Στην στην Αγία Γραφή, στους Πατέρες και τις Μητέρες της Εκκλησίας, αλλά και στη σκέψη των μεγάλων φιλοσόφων, η ψυχή δεν είναι ένα απλό στοιχείο του ανθρώπου, είναι η ζωή του ανθρώπου, το άυλο κέντρο της ύπαρξής του, η «αναπνοή» του Θεού που δόθηκε κατά την πλάση.
Η ψυχή στην Αγία Γραφή: Ζωή και σωτηρία
Ο Ιησούς Χριστός χρησιμοποιεί συχνά τη λέξη ψυχή όχι απλώς με την έννοια της ύπαρξης, αλλά ως πολύτιμο θησαυρό που δεν συγκρίνεται με κανένα υλικό αγαθό:
«Τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος ἐὰν τὸν κόσμον ὅλον κερδήσῃ, τὴν δὲ ψυχὴν αὐτοῦ ζημιωθῇ;» (Ματθ. 16, 26)
Η ψυχή δεν είναι απλώς αυτό που επιβιώνει του θανάτου· είναι το πεδίο όπου κρίνεται η σωτηρία, το σημείο επαφής του ανθρώπου με τον Θεό. Γι’ αυτό και στην προτροπή του Κυρίου προς τους μαθητές:
«Εν τῇ ὑπομονῇ ὑμῶν κτήσασθε τὰς ψυχὰς ὑμῶν» (Λουκ. 21,19), βλέπουμε ότι η σωτηρία της ψυχής συνδέεται με την καλλιέργεια της υπομονής, της πίστης, της σταθερότητας.
Η ψυχή στον Πλάτωνα και στον Πυθαγόρα
Στον αρχαίο ελληνικό στοχασμό, η ψυχή θεωρείται ουσία αθάνατη και θείας προελεύσεως. Ο Πλάτων, στον Φαίδωνα, παρουσιάζει την ψυχή ως αιώνια και μη φθαρτή. Είναι η ψυχή που γνωρίζει, θυμάται, αγαπά, μετέχει της Αλήθειας και του Αγαθού.
O φιλόσοφος, μαθηματικός Πυθαγόρας ο Σάμιος (580 π.Χ. - 496 π.Χ.), πίστευε στην καθαρότητα της ψυχής και στη δυνατότητα να ενωθεί με το Θείο μέσω της κάθαρσης και της αρετής:
«Από την καθαρή ψυχή, καλύτερο μέρος πάνω στη γη δεν έχει ο Θεός.»
Ο θάνατος, σαν το καταλάβουμε είναι αθανασία. «Τι ωφελείται άνθρωπος εάν τον κόσμον όλον κερδήση, την δε ψυχήν αυτού ζημιωθή; Η τι δώσει άνθρωπος αντάλλαγμα της ψυχής αυτού;» [Ματθ. ιστ’ 26]
Η φιλοσοφία έτσι διαλέγεται με τη θεολογία: και οι δύο βλέπουν στην ψυχή την ουσία της ζωής, την έδρα της συνείδησης, και το κλειδί για την αιωνιότητα.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας: η ψυχή ως εικόνα του Θεού
Ο Μέγας Βασίλειος, με τον στοχαστικό του λόγο, γράφει: «Ψυχή είναι αντίγραφο τ’ ουρανού, γιατί σε αυτήν κατοικεί ο Κύριος. Η σάρκα προέρχεται από την γη, σε αυτήν κατοικούν θνητοί άνθρωποι και άλογα ζώα.»
Η διαφορά ψυχής και σώματος δεν είναι απλώς βιολογική· είναι οντολογική. Η ψυχή καθιστά τον άνθρωπο πρόσωπο και όχι απλώς οργανισμό. Είναι αυτή που δίνει κατεύθυνση, νόημα και καρδιά στη ζωή μας. Γι’ αυτό και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος προτρέπει:
«Ας κάνουμε την ψυχή ουρανό. Είναι λαμπρός ο ουρανός εκ φύσεως· αλλά μπορεί να γίνει ακόμη πιο λαμπρή η ψυχή μέσω της αρετής.»
Η ψυχή στην ψυχολογία: από τον Φρόιντ στον Βίκτορ Φρανκλ
Αν και η σύγχρονη ψυχολογία απομακρύνθηκε από τη μεταφυσική προσέγγιση της ψυχής, εξακολουθεί να αναγνωρίζει ότι ο άνθρωπος δεν είναι απλώς σώμα και ένστικτο. Ο Σίγκμουντ Φρόυντ (Freud Sigmund 1856-1939) μίλησε για το «ψυχικό όργανο», για τη συνείδηση, το ασυνείδητο, τις ενορμήσεις.
Ο Βίκτορ Φρανκλ (Frankl Victor 1905-1997), επιζών του Ολοκαυτώματος, ορίζει την ψυχή ως φορέα του νοήματος της ζωής, ως την υπαρξιακή διάσταση που μας βοηθά να υπομείνουμε και τα πιο φρικτά βάσανα, εφόσον βρίσκουμε νόημα.
«Ο άνθρωπος είναι ον που μπορεί να ζήσει με κάθε "πώς", αν έχει ένα "γιατί"» γράφει ο Φρανκλ. Και αυτό το «γιατί» είναι πάντα ψυχικό.
Το Σάββατο των ψυχών – Μνήμη και προσευχή
Δεν είναι τυχαίο ότι η Εκκλησία όρισε κάθε Σάββατο να γίνεται μνημόνευση των ψυχών. Στην εβραϊκή γλώσσα, «Σάββατο» σημαίνει κατάπαυση. Και όπως οι ζωντανοί παύουν κάθε Σάββατο από τα έργα τους, έτσι και οι κεκοιμημένοι έχουν πλέον παύσει από τα βιωτικά.
Όμως η ψυχή τους ζει. Η Εκκλησία δεν ξεχνά... συνδέει. Ενώνει ζώντες και κεκοιμημένους σε μια λειτουργική μνήμη, που είναι ταυτόχρονα πράξη αγάπης και πίστη στην Ανάσταση. Γι’ αυτό κάθε Σάββατο κάνουμε δεήσεις, μνημόσυνα και δεόμενοι στον Θεό για τις ψυχές των κεκοιμημένων.
Ο Όσιος Μακάριος ο Αιγύπτιος, σε ένα από τα πλέον συγκλονιστικά επεισόδια του βίου του, ρώτησε ένα ξηρό κρανίο ειδωλολάτρη εάν ωφελούνται οι ψυχές από τις δεήσεις των ζώντων. Και το κρανίο αποκρίθηκε:
«Ναι, τίμιε πάτερ, πολλήν άνεσιν λαμβάνομεν, όταν υπέρ των κεκοιμημένων παρακαλής τον Θεόν.»
Αυτό δεν είναι μεταφυσικό παραμύθι. Είναι μαρτυρία ζωής πέραν του θανάτου, εμπειρία Εκκλησίας, απόδειξη ότι η ψυχή δεν παύει να υφίσταται ούτε να σχετίζεται.
Η ψυχή ως ζωή
Η ψυχή είναι η ζωή που δεν σβήνει. Δεν είναι απλώς ένα «μέσα» στον άνθρωπο... είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Ολόκληρος. Με τα βάθη, τους πόνους, τις ελπίδες, τις αναζητήσεις του.
Η ψυχή θυμάται. Θρηνεί. Συγχωρεί. Επιθυμεί. Καλεί τον Θεό, ακόμα κι όταν το στόμα μένει κλειστό. Όταν η ψυχή σιωπά, ο κόσμος σκοτεινιάζει. Όταν προσεύχεται, φωτίζεται.
Και τελικά, όλη η ζωή μας είναι ένας τρόπος να μαθαίνουμε να ζούμε με την ψυχή μας. Να μην την προδώσουμε. Να την θρέψουμε. Να την ελευθερώσουμε.
«Ἐκ χειρὸς ᾅδου λυτρώσῃ τὴν ψυχήν μου, ὅταν παραλάβῃ με.»
- Ψαλμός 48, 16 (κατά ΛΧΧ)
Η ελπίδα της ψυχής δεν είναι μόνο η σωτηρία από τη φθορά· είναι η λυτρωτική ένωση με τον Δημιουργό. Οι Ψαλμοί, αυτοί οι αιώνιοι αναστεναγμοί της ανθρώπινης καρδιάς, μιλούν με τρόπο που η ψυχή αναγνωρίζει αμέσως ως δικό της λόγο.
Και όπως ψάλλει ο ανώνυμος μοναχός του 10ου αιώνα, σε ποίημα που διασώζεται σε βυζαντινό χειρόγραφο:
Ψυχή μου, φύλαγε καλά το φως.
Μην το σκεπάσεις με το εγώ σου,
γιατί σαν έρθει ο Χριστός να σε καλέσει,
θα φανερωθεί η γύμνια σου.
Γίνε φτερό προσευχής,
ανάλαφρη σαν του αγγέλου το δάκρυ.
Γιατί η ψυχή που θυμάται τον ουρανό,
δεν φοβάται πια τον θάνατο.
Το ποίημα αυτό γίνεται προσευχή για κάθε ψυχή που πορεύεται ανάμεσα στη γη και στον ουρανό, συνειδητά.
Η ψυχή ως ζωή χρησιμοποιείται από τον Κύριο και τους αγίους Αποστόλους. «Εν τη υπομονή υμών κτήσασθε τας ψυχάς υμών».
Η ψυχή ως αθάνατη ζωή
Η Ορθόδοξη παράδοση, η φιλοσοφία και η ψυχολογία συναντιούνται στην κοινή βεβαιότητα ότι η ψυχή είναι ο πυρήνας της ύπαρξης και η προοπτική της αθανασίας. Η ψυχή ως ζωή δεν περιορίζεται στη βιολογική ύπαρξη αλλά εκφράζει τη θεϊκή πνοή, την εικόνα του Θεού μέσα στον άνθρωπο, τη μνήμη του ουρανού. Γι’ αυτό και κάθε προσευχή, κάθε πράξη αγάπης και κάθε αναζήτηση νοήματος γίνεται μέριμνα για την ψυχή και μαρτυρία ότι η ζωή δεν τελειώνει με τον θάνατο.
Κοσμολογική και ψυχαναλυτική θεώρηση της ψυχής
Η ψυχή είναι το «σημείο τομής» του ανθρώπου με το άπειρο· μια κοσμολογική διάσταση που μας συνδέει με το Σύμπαν και μια ψυχαναλυτική πραγματικότητα που φανερώνει τα βάθη της ύπαρξης. Στη φιλοσοφία είναι φορέας νοήματος, στη θεολογία είναι εικόνα Θεού, και στην ψυχολογία είναι ο χώρος της μνήμης, του τραύματος και της ίασης. Έτσι η ψυχή δεν είναι απλώς ζωή, αλλά η ίδια η πορεία της ζωής προς την αθανασία, ένα μυστήριο που ενώνει γη και ουρανό, συνείδηση και χάρη, ύπαρξη και αιωνιότητα.
✒️ Αέναη επΑνάσταση
Περισσότερα Θέματα: Ψυχολογία, Θεολογία,
Εσχατολογία, Θάνατος, Σ. Ντρέκου
*Ανάλυση του κεντρικού πίνακα
ΠΙΝΑΚΑΣ Πρελούδιο Άγγελου: Ψυχή που υψώνεται - Το φως ως ανάμνηση του Ουρανού. Καλλιτεχνική απεικόνιση της ψυχής που ανεβαίνει προς το φως.
Το έργο «Angel Prelude» (Πρελούδιο Άγγελου) είναι μια σύνθεση του Λιθουανού ζωγράφου και συνθέτη Mikalojus Konstantinas Čiurlionis. Απεικονίζει μια ουράνια σκηνή με αγγέλους και γέφυρες. Η ζωγραφιά παρουσιάζει μια αγγελική φιγούρα με φτερά που θυμίζουν ηλιοβασίλεμα, να παίζει ένα έγχορδο όργανο σε ένα μυστικιστικό, ουράνιο τοπίο με αψιδωτές γέφυρες και ασαφείς πλατφόρμες πάνω από ένα ήρεμο, καθαρό νερό.
Βασικά χαρακτηριστικά του έργου:
Πρόκειται για μια ζωγραφική με τέμπερα σε χαρτί, που δημιουργήθηκε το 1909 από τον Λιθουανό καλλιτέχνη MK Čiurlionis. Ένας άγγελος που παίζει μουσική σε ένα ονειρικό, ουράνιο βασίλειο.
Θέμα: Απεικονίζει ένα τοπίο με μια κεντρική αγγελική μορφή, φτερά στα χρώματα του ουράνιου τόξου και τοξωτές γέφυρες που συνδέουν τα γήινα και τα ουράνια βασίλεια.
Σύνθεση: Μια γαλήνια και αιθέρια σκηνή, όπου η φιγούρα του αγγέλου βρίσκεται στο επίκεντρο. Ο πίνακας προκαλεί μια αίσθηση γαλήνης και απόκοσμης ατμόσφαιρας, με παστέλ χρώματα και περίπλοκες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες.
Χρώματα: Χρήση απαλών, παστέλ χρωμάτων, με έμφαση στις μεταβάσεις από το μωβ στο ροζ του ουρανού και τις απαλές αποχρώσεις των κτιρίων και του τοπίου.
Ατμόσφαιρα: Το έργο δημιουργεί μια ειρηνική, στοχαστική διάθεση, προσκαλώντας τον θεατή να σκεφτεί την ομορφιά της σκηνής και την πιθανή μουσική που παράγεται. Ο άγγελος απεικονίζεται στην κορυφή ενός λόφου, πιθανώς αντιπροσωπεύοντας την επιθυμία όλων των αγγέλων.
ΠΙΝΑΚΑΣ Πρελούδιο Άγγελου: Ψυχή που υψώνεται - Το φως ως ανάμνηση του Ουρανού. Καλλιτεχνική απεικόνιση της ψυχής που ανεβαίνει προς το φως.
Το έργο «Angel Prelude» (Πρελούδιο Άγγελου) είναι μια σύνθεση του Λιθουανού ζωγράφου και συνθέτη Mikalojus Konstantinas Čiurlionis. Απεικονίζει μια ουράνια σκηνή με αγγέλους και γέφυρες. Η ζωγραφιά παρουσιάζει μια αγγελική φιγούρα με φτερά που θυμίζουν ηλιοβασίλεμα, να παίζει ένα έγχορδο όργανο σε ένα μυστικιστικό, ουράνιο τοπίο με αψιδωτές γέφυρες και ασαφείς πλατφόρμες πάνω από ένα ήρεμο, καθαρό νερό.
Βασικά χαρακτηριστικά του έργου:
Πρόκειται για μια ζωγραφική με τέμπερα σε χαρτί, που δημιουργήθηκε το 1909 από τον Λιθουανό καλλιτέχνη MK Čiurlionis. Ένας άγγελος που παίζει μουσική σε ένα ονειρικό, ουράνιο βασίλειο.
Θέμα: Απεικονίζει ένα τοπίο με μια κεντρική αγγελική μορφή, φτερά στα χρώματα του ουράνιου τόξου και τοξωτές γέφυρες που συνδέουν τα γήινα και τα ουράνια βασίλεια.
Σύνθεση: Μια γαλήνια και αιθέρια σκηνή, όπου η φιγούρα του αγγέλου βρίσκεται στο επίκεντρο. Ο πίνακας προκαλεί μια αίσθηση γαλήνης και απόκοσμης ατμόσφαιρας, με παστέλ χρώματα και περίπλοκες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες.
Χρώματα: Χρήση απαλών, παστέλ χρωμάτων, με έμφαση στις μεταβάσεις από το μωβ στο ροζ του ουρανού και τις απαλές αποχρώσεις των κτιρίων και του τοπίου.
Ατμόσφαιρα: Το έργο δημιουργεί μια ειρηνική, στοχαστική διάθεση, προσκαλώντας τον θεατή να σκεφτεί την ομορφιά της σκηνής και την πιθανή μουσική που παράγεται. Ο άγγελος απεικονίζεται στην κορυφή ενός λόφου, πιθανώς αντιπροσωπεύοντας την επιθυμία όλων των αγγέλων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου