Ιερός Ναός Αγίας Σοφίας Ακροπόλεως Αθηνών - Μερόπειο Ίδρυμα: ιστορία, τόπος και μνήμη | Αέναη επΑνάσταση

Η Αγία Σοφία ένα βροχερό σούρουπο, στον πεζόδρομο επί της Διονυσίου Αρεοπαγίτου 

κάτω από την Ακρόπολη. Βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλαγιά του Ηρώδου του Αττικού.

Εξωτερική άποψη του Ιερού Ναού Αγίας Σοφίας κάτω από την

Ακρόπολη, επάνω στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου.

Στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, στη σκιά της Ακρόπολης· μονόκλιτη βασιλική, θεμελίωση το χίλια εννιακόσια δεκαεννιά (1919), εγκαίνια το 1926, με κοινωνικό έργο του Μεροπείου.

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος

Πρόλογος

Στη νοτιοδυτική πλαγιά του Ιερού Βράχου, στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου 45, στέκει ο Ιερός Ναός Αγίας Σοφίας του Μεροπείου Ιδρύματος, ένας ήρεμος σταθμός πίστης και μνήμης στην καρδιά της Αθήνας. Ο ναός, ρυθμού μονόκλιτης βασιλικής, θεμελιώθηκε το 1919 και εγκαινιάστηκε το 1926· στην τοιχοδομή του ενσωματώνονται τμήματα κλασικών και ελληνιστικών κτισμάτων, ενώ κατά τις εργασίες βρέθηκαν μωσαϊκά και άγαλμα της Αθηνάς, υπενθυμίζοντας πως ο τόπος υπήρξε παλαιό ιερό συνδεδεμένο με τον νεοπλατωνικό Πρόκλο.

Σήμερα ο ναός παραμένει ανοιχτός, με τακτικές ακολουθίες, και ο δροσερός κήπος του φιλοξενεί εκδηλώσεις του Μεροπείου, από τις οποίες στηρίζονται ηλικιωμένες κυρίες της Πρότυπης Μονάδας Φροντίδας. Ανάμεσα σε Ακρόπολη, Ηρώδειο, Θησείο και Μακρυγιάννη, η Αγία Σοφία γίνεται οικείος φάρος για κατοίκους και ταξιδιώτες που αναζητούν μια πνοή εκκλησιαστικής γαλήνης μέσα στην πόλη.

Αγία Σοφία Ακροπόλεως· Μερόπειο Ίδρυμα:

ναός, ιστορία, γειτονιά και κοινωνικό έργο

Ίσως όταν κοιτάζεις τις γωνιές τις Αθήνας, είναι τελικά πολύ ομορφότερη από ότι έχεις στο μυαλό σου. Μπορείς να περπατάς και να ζεις ανάμεσα από μνημεία χιλιάδων ετών όπως η Ακρόπολη και η Πλάκα, μέρη ατμοσφαιρικά και με υπέροχη ενέργεια. Ένας τέτοιος δρόμος είναι η Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Καθώς την διασχίζεις συναντάς το Μερόπειο Ίδρυμα και την εκκλησία της Αγίας Σοφίας.

Ο Ναός της Αγίας Σοφίας είναι για πολλούς (πάρα πολλούς) τουρίστες, η πρώτη επαφή τους με την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Γειτονιά· Θησείο, Μακρυγιάννη, Ακρόπολη

Το Θησείο, έχει πάρει την ονομασία του από το έξοχα διατηρημένο Θησείο (τον αρχαίο ναό του Ηφαίστου), και διαθέτει ένα μικρό δασικό πάρκο και μερικούς λιγότερο πολυσύχναστους δρόμους.

Το μεγαλύτερο κομμάτι της οδού Αποστόλου Παύλου έχει πεζοδρομηθεί και καθώς ενώνει την Ακρόπολη με το άλσος του λόφου του Φιλοπάππου είναι ιδανική για περίπατο, προσφέροντας απολαυστικές πανοραμικές εικόνες της πόλης μέχρι που ενώνεται με την οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου.

Εκείνη με τη σειρά της μάς οδηγεί στην ανερχόμενη περιοχή Μακρυγιάννη, στο κέντρο της οποίας δεσπόζει το μεγαλοπρεπές νέο μουσείο της Ακρόπολης. Απέναντι από το μουσείο βρίσκεται η νότια είσοδος της Ακρόπολης, ενώ ο ομώνυμος σταθμός του μετρό βρίσκεται ακριβώς δίπλα, στην κορυφή της οδού Μακρυγιάννη.

Το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας – τέμπλο και χώρος προσευχής.

Δεσπόζει η φορητή εικόνα της Αγίας Σοφίας με τις Θυγατέρες της

Ταυτότητα – Πού βρίσκεται ο ναός

Ο Ελληνορθόδοξος Ιερός Ναός της Αγίας Σοφίας, ρυθμού μονόκλιτης βασιλικής, βρίσκεται στην Αθήνα. στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου 45, κάτω από την Ακρόπολη και ανήκει στο Μερόπειο Ίδρυμα.

Είναι αφιερωμένος στην Αγία Μεγαλομάρτυρα Σοφία και τις τρεις θυγατέρες της Πίστη, Ελπίδα και Αγάπη που μαρτύρησαν το 122 μΧ στη Ρώμη επί αυτοκράτορος Αδριανού και πανηγυρίζει την 17η Σεπτεμβρίου. (Βλ. εδώ)

► Αγία Σοφία και οι Κόρες της Πίστη, Ελπίδα και Αγάπη (Αφιέρωμα)

Κήπος - Εκδηλώσεις - Κοινωνικό έργο

Έχει μεγάλο δροσερό κήπο που βρίσκεται πίσω ακριβώς από τον Ναό για δεξιώσεις, επιστημονικά συνέδρια, συνελεύσεις Συλλόγων, συναυλίες, Bazaars και με τα έσοδα συντηρούνται 33 ηλικιωμένες και άπορες κυρίες που φιλοξενούνται στην Πρότυπη Μονάδα Φροντίδας Ηλικιωμένων που διατηρεί το Μερόπειο στην Καλλιθέα.

Είναι ένα πανέμορφο εκκλησάκι απέναντι από το Ηρώδειο, στον πεζόδρομο, στη σκιά της Ακρόπολης. Χτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και εγκαινιάστηκε το 1926. Με τις επιβλητικές δωρικές κολώνες του περιστυλίου του δένει αρμονικά με τον Παρθενώνα και τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης κάτω από τον οποίο και δεσπόζει.

► Μυσταγωγία στην Ακρόπολη: η Φωταγώγηση του Παρθενώνα στέλνει μήνυμα σε όλο τον Πλανήτη «το φως του 21ου αιώνα αγκαλιάζει» τον Ιερό Βράχο

Λειτουργική ζωή

Ο Ιερός Ναός παραμένει ανοικτός καθημερινά και η Θεία Λειτουργία τελείται ανελλιπώς κάθε Σάββατο και Κυριακή καθώς και τις μεγάλες Δεσποτικές και Θεομητορικές Εορτές.

Η εικόνα της Αγίας Σοφίας στο εξωτερικό του Ναού της Ακροπόλεως

– στο Μερόπειο, στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου.

Η ιστορία της ανέγερσής του

Η τοιχοδομή του Ιερού Ναού αποτελείται εξολοκλήρου από τα σπαράγματα κλασσικών και ελληνιστικών κτισμάτων του. Θεμελιώθηκε πάνω στα «ερείπια» της προϋπάρχουσας θρησκείας του δωδεκάθεου.

Αρχαιολογικός τόπος· Πρόκλος και άγαλμα Αθηνάς

Στη θέση αυτή υπήρχε ιερό της Αθηνάς, ενώ η έρευνα λέει ότι δίπλα στο ιερό αυτό κατοικούσε ο μεγάλος νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πρόκλος, διευθυντής της Ακαδημίας του Πλάτωνα. Κατά την κατασκευή του ναού ανακαλύφθηκαν μωσαϊκά, άγαλμα της Αθηνάς και άλλα αρχαία. Χαρακτηριστικό επίσης, ότι στην τοιχοδομή του χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό τμήματα κλασικών και ελληνιστικών κτισμάτων.

► Η Ακαδημία του Πλάτωνα και οι εξαιρετικοί σπουδαστές της (2.400 χρόνια)

Αρχιτεκτονική· Μονόκλιτη βασιλική, δωρικές αναφορές

Ο Ιερός Ναός θεμελιώθηκε το 1919 από τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρυσόστομο τον Α', είναι κτισμένος σε ρυθμό μονόκλιτης Βασιλικής και εδράζεται πάνω στα ερείπια αρχαιοελληνικού Ιερού της Παλλάδος Αθηνάς που βρισκόταν στο νότιο τμήμα της οικίας του περίφημου Νεοπλατωνικού Φιλοσόφου Πρόκλου που υπήρξε Διευθυντής της Πλατωνικής Σχολής των Αθηνών. Κατά την εκσκαφή των θεμελίων του πέρα των εξαιρετικών μωσαϊκών και άλλων ευρημάτων βρέθηκε και περικαλλέστατο μαρμάρινο άγαλμα της Αθηνάς που παραδόθηκε στην Αρχαιολογική υπηρεσία.

Δεδομένου ότι η Αθηνά υπήρξε η θεά της Σοφίας και το «Μερόπειον» είχε ως πρωταρχικό του μέλημα την εκπαίδευση μικρών άπορων κοριτσιών, το πρώτο Συμβούλιο αποφάσισε το 1914 να αφιερώσει τον Ιερό Ναό που επιθυμούσε να ανεγείρει στο κέντρο του εκπαιδευτικού του συγκροτήματος, στην Αγία Μεγαλομάρτυρα Σοφία και τις τρεις θυγατέρες της Πίστη, Αγάπη και Ελπίδα. 

Μερόπειο Ίδρυμα· Αποστολή και κτήριο

Μερόπειον Ίδρυμα – ο ναός της Αγίας Σοφίας ανήκει

στη φιλανθρωπική αυτή εστία της πόλης. Μερόπειο

Διώροφο κτήριο. Πρόκειται για το Μερόπειο Φιλανθρωπικό Ίδρυμα, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που ιδρύθηκε από την Άννα Θεωδοροπούλου. Το κτήριο αυτό βρίσκεται στη συμβολή των οδών Διονυσίου Αρεοπαγίτου 45 και Ερεχθείου 50, χτίστηκε την περίοδο 1915-1920 και φέρει νεοκλασικά χαρακτηριστικά. Ολοκλήρωση κατασκευής: 1920

Αποστολή του Μεροπείου Ιδρύματος ήταν η μόρφωση φτωχών κοριτσιών. Γι' αυτό και το πρώτο συμβούλιο του Ιδρύματος το 1914 αποφάσισε να ανεγείρει ναό εντός των εγκαταστάσεών του επ' ονόματι της Αγίας Σοφίας.

Κήπος - Εκδηλώσεις - Κοινωνικό έργο

Το ίδρυμα στεγάζεται σε ιδιόκτητο νεοκλασικό κτίριο των αρχών του 20ου αιώνα (1915 έως 1920), επί της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτη κάτω από την Ακρόπολη. Το ίδιο το κτίριο και ο χώρος της αυλής και του κήπου του θυμίζουν την παλιά Αθήνα και μια εποχή που έφυγε, μάλλον ανεπιστρεπτί.

Επί της οδού και δίπλα στο κυρίως κτίριο βρίσκεται ο ιερός ναός της Αγίας Σοφίας, ένα πραγματικό κόσμημα, όχι μόνο του ιδρύματος, αλλά και ολόκληρης της περιοχής. 

Ο ναός πήρε αυτό το όνομα, γιατί κατά τις εργασίες στα θεμέλιά του βρέθηκε ένα αρχαίο άγαλμα της θεάς Αθηνάς, της θεάς της Σοφίας που λατρευόταν στην πόλη των Αθηνών.

Τα θεμέλιά του τέθηκαν το 1919 από τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρυσόστομο Α'. Τα εγκαίνια έγιναν το 1926. Χτίστηκε σε σημείο όπου βρίσκονταν τα ερείπια ιερού της Αθηνάς.

Το ιερό υπήρχε στη νότια πλευρά του σπιτιού όπου κατοικούσε ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πρόκλος, διευθυντής της πλατωνικής Ακαδημίας. Κατά τη διάρκεια των εργασιών για να μπουν τα θεμέλια του ναού, ανακαλύφθηκαν μωσαϊκά, άγαλμα της θεάς Αθηνάς και άλλα αντικείμενα.

►Δείτε επίσης Οι Εκκλησίες της Αθήνας

Σημειωτέον ότι για να κατασκευαστεί η τοιχοδομή του ναού χρησιμοποιήθηκαν τμήματα προϋπαρχόντων εκεί κλασικών και ελληνιστικών κτισμάτων.

Ο ναός της Αγίας Σοφίας τη βροχερή ώρα του σούρουπου, στον πεζόδρομο 

της Ακρόπολης με αναμμένους εξωτερικούς φωτισμούς, ησυχία και φως .

Η Αγία Σοφία ως γέφυρα πόλης και μνήμης 

Στην Αθήνα όπου ο χρόνος εναποθέτει στρώματα νοήματος, ο ναός της Αγίας Σοφίας στέκει σαν γέφυρα: ανάμεσα στην αρχαία σοφία και την εκκλησιαστική εμπειρία, ανάμεσα στο αστικό παρόν και την ανάγκη για προσανατολισμό.

Το ότι οικοδομήθηκε πάνω σε τόπο παλαιού ιερού, με σπαράγματα κλασικών και ελληνιστικών κτισμάτων, δεν είναι μόνο αρχαιολογικό δεδομένο· είναι σύμβολο μεταμόρφωσης: η πόλη δεν ακυρώνει το παρελθόν της, το βαπτίζει σε μνήμη και ευθύνη.

Η γειτονιά του Μακρυγιάννη, ο πεζόδρομος της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, το μουσείο και το Ηρώδειο γίνονται σκηνή συνύπαρξης όπου το εκκλησάκι χαρίζει τόπο αναπνοής. Κι εκεί, στο Μερόπειο, η φιλανθρωπία αποκτά μορφή: ο κήπος δεν φιλοξενεί απλώς εκδηλώσεις, αλλά συντηρεί πρόσωπα, ιστορίες, αξιοπρέπεια.

Η Αγία Σοφία θυμίζει ότι οι πόλεις μας δεν σώζονται μόνο με σχέδια, αλλά με νοήματα: με σοφία που διακρίνει, με πίστη που εμπνέει εμπιστοσύνη, με ελπίδα που ανοίγει μέλλον και με αγάπη που συγκροτεί κοινότητα. Έτσι ο ναός γίνεται όχι μόνο μνημείο, αλλά υπόσχεση κοινού βίου.

✍️ Σοφία Ντρέκου

Βιβλιογραφία - Παραπομπές

• Θ. Γιοχάλας - Τ. Καφετζάκη, «Αθήνα ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία» (έκδοση Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 165).

• Σχολιασμοί, φωτογραφίες, Σοφία Ντρέκου στην Αέναη επΑνάσταση

• Monumenta «Καταγραφή, Τεκμηρίωση και Ανάδειξη κτηρίων 19ου και 20ου αιώνα στην Αθήνα» με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ).

• Μερόπειον Ίδρυμα, Αγία Σοφία, meropion. Μερόπειο Φιλανθρωπικό Σωματείο / Website: www.meropion.gr / acropolismeropeio.blogspot.com
• Αρχαιολογικοί Χώροι: Athens Attica / https://athensattica.com
• ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΜΕΡΟΠΕΙΟ acropolismeropeio.com

• Πηγή: Sophia-Ntrekou.gr | Αέναη επΑνάσταση

Περισσότερα: Αγία Σοφία, Ακρόπολη, ΑΘΗΝΑ