Ανάλυση του πίνακα 🎨 Το μαρτύριο του Πατριάρχη Γρηγορίου (1925) του στρατιωτικού ζωγράφου Γεωργίου Ροϊλού για το σώμα του Πατριάρχη στον Βόσπορο

Ροϊλός Γεώργιος. Το μαρτύριο του Πατριάρχη Γρηγορίου, πριν το 1925

Ανάλυση του έργου του Ροϊλού για το

σώμα του Πατριάρχη στον Βόσπορο

Επιμέλεια, Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος

Γεώργιος Ροϊλός - Το μαρτύριο του Πατριάρχη Γρηγορίου, πριν το 1925. Έλληνες ναυτικοί περισυλλέγουν το σώμα του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε´ στον Βόσπορο, 1910- 1919, ελαιογραφία, 172χ296 εκ., Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου.

Ο Γεώργιος Ροϊλός υπήρξε ο κατ’ εξοχήν στρατιωτικός ζωγράφος της Ελλάδας και παρέστησε σκηνές επίκαιρων μαχών, του άτυχου 1897 και των νικηφόρων βαλκανικών πολέμων 1912-1913.

Ο πίνακας που αναφέρεται στο μαρτύριο του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε´ απασχόλησε για πολλά χρόνια τον ζωγράφο και έμεινε στο εργαστήριό του ως το 1919, όταν εκδηλώθηκε το ενδιαφέρον για την αποκατάσταση των συνόρων της Μεγάλης Ελλάδας και αγοράστηκε από την Κοινή Επιτροπεία των Αλυτρώτων, «ίνα εν καιρώ ευθέτω τον αναρτήση υπεράνω της πύλης του μαρτυρίου εις το Οικουμενικόν Πατριαρχείον».

Το έργο διακρίνεται για τα εμπρεσιονιστικά του χαρακτηριστικά, τόσο στα περιγράμματα όσο και στη χρήση των ιδιαίτερα ψυχρών χρωμάτων και η δραματικότητα της σκηνής που ξετυλίγεται μέσα σε αχλή με φόντο την Κωνσταντινούπολη και την Αγιά Σοφιά, αποκτά έναν συμβολισμό δυσοίωνο για την έκβαση της Μεγάλης Ιδέας.

Στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα τα θέματα του ‘21 σπανίζουν, επειδή το ενδιαφέρον είναι στραμμένο στα σύγχρονα εθνικά θέματα. Γι’ αυτό ο πίνακας του Ροϊλού, που συνδέεται με τις ελπίδες και τις προσδοκίες του Έθνους τη δεδομένη χρονική περίοδο, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ο Γεώργιος Ροϊλός απαθανάτισε το μαρτύριο του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ σύμφωνα με τις μεταϊμπρεσιονιστικές αντιλήψεις, μέσα σε μια ατμόσφαιρα μεταβαλλόμενη και ρευστή από τις αλλαγές του φωτισμού.

Η χρωματική απόδοση του φυσικού χώρου και η σχεδιαστική άνεση δηλώνουν ότι ο Ροϊλός προσπάθησε να αποδώσει το γεγονός με καθαρά ζωγραφικές αξίες. Μεταφέρει στη ζωγραφική επιφάνεια τα διδάγματα από το γαλλικό Ιμπρεσιονισμό που γνώρισε κατά τα χρόνια μαθητείας του, στην Ακαδημία Julian, στο Παρίσι.

Τρεις ναύτες περισυλλέγουν το σώμα του Πατριάρχη, ενώ το παιχνίδισμα του φωτός στα νερά τονίζει τη ρευστότητα και την εντύπωση του μεταβλητού της ατμόσφαιρας. 

Οι λεπτομέρειες του βάθους αχνοφαίνονται σύμφωνα με την ατμοσφαιρική προοπτική. Η σκηνή αυτή αιχμαλωτίζει καταστάσεις τόσο στιγμιαίες και αιφνίδιες, όπως είναι η περισυλλογή ενός ανθρώπινου σώματος στη θάλασσα.

Η χρωματική κλίμακα του έργου διαγράφεται φωτεινή, με τους συμπληρωματικούς τόνους του γαλάζιου και πορτοκαλί να αποδίδουν την ατμόσφαιρα του φυσικού τοπίου.

Grigorios V, patriarch of Constantinople, Lithography 1907

collection Pandektis: Modern Greek Visual Prosopography

συλλογή: Θησαυρός Ελληνικής Ιστορίας & Πολιτισμού

Με διαταγή της 10ης Απριλίου 1821 ο νέος Μεγάλος Βεζίρης Μπεντερλή Αλή πασάς, ζήτησε την καθαίρεση και εκτέλεση του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, η οποία είχε ή δη εγκριθεί από τον Σουλτάνο.

Ο Άγιος Γρηγόριος Ε΄, σε ηλικία 75 ετών, απαγχονίστηκε στην κεντρική Πύλη του Πατριαρχείου, όπου παρέμεινε κρεμασμένος επί τρεις ημέρες. Σύμφωνα με το γιαφτά (έγγραφο καταδίκης) που αναρτήθηκε στο σώμα του, κρίθηκε ένοχος προδοσίας προς τη Διοίκηση και προς το έθνος του, με δεδομένες τις επαφές του με συντοπίτες του Μοραΐτες οπλαρχηγούς και την πλήρη γνώση του σχεδίου της Επανάστασης.

Κατόπιν εντολής, ομάδα Εβραίων έριξαν το σώμα του στη θάλασσα, αφού το περιφέρανε στους δρόμους της πόλης. Το περισυνέλλεξε στο πλοίο του ο Κεφαλλονίτης έμπορος Νικόλαος Σκλάβος και το μετέφερε στην Οδησσό, όπου ετάφη.

Η εκτέλεση ήταν μια σπασμωδική κίνηση παραδειγματισμού, με σκοπό να τρομοκρατήσει και να διχάσει το χριστιανικό μιλλέτ*. Η κεντρική πύλη του Πατριαρχείου έκτοτε παραμένει σφραγισμένη.

Αναγνωρίστηκε εθνομάρτυρας, ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε Άγιο τιμώντας τη μνήμη του στις 10 Απριλίου, ημέρα του απαγχονισμού του από τους Οθωμανούς Τούρκους.

*Το μιλλέτ (τουρκ. millet), (μιλέτι ή μιλλέτι ή και σπανιότερα μιλλαέτι στα ελληνικά) είναι οθωμανικός όρος που περιγράφει ένα σύνολο ανθρώπων προσδιορισμένο βάσει της θρησκείας τους.

Ροϊλός Γεώργιος: Ο πρώτος πολεμικός μας ζωγράφος

αυτοπροσωπογραφία του ζωγράφου Ροϊλού, 1926

Πολεμά για δύο ιδέες. Την πατρίδα με το ντουφέκι

του και τη τέχνη με τα σύνεργα της ζωγραφικής

Ο Γεώργιος Ροϊλός (Στεμνίτσα Γορτυνίας, 1867 – Αθήνα, 28 Αυγούστου 1928) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους της Σχολής του Μονάχου, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ιστορικά θέματα και την προσωπογραφία.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1867. Γράφτηκε στο Πολυτεχνείο Αθηνών όπου παρακολούθησε μαθήματα Καλών Τεχνών. υπήρξε ένας από τους μαθητές του Νικηφόρου Λύτρα (ζωγράφος, Καθηγητής της Σχολής του Μονάχου από την Τήνο, Καθηγητής ΑΣΚΤ, 1832-1904).

Ως καθηγητής της Ελαιογραφίας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στη θέση του Ιακωβίδη από το 1910, παρέκκλινε από τις ακαδημαϊκές τάσεις, που ήταν ενταγμένες σε τυποποιημένο κώδικα προτύπων, ενδιαφερόμενος κυρίως για την ανανέωση της διδασκαλίας με την επιβολή μεγαλύτερης ελευθερίας.

Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας από το 1880 μέχρι το 1887, και ένα χρόνο μετά την αποφοίτησή του, με υποτροφία του κληροδοτήματος Κρήτση, παρακολούθησε μαθήματα στην Ακαδημία του Μονάχου, για να συνεχίσει τις σπουδές του κοντά στον Νικόλαο Γύζη.

Το 1890 συνέχισε τις σπουδές του στη Σχολή Καλών Τεχνών στην πόλη του νεότερου φωτός εκείνη την εποχή, το Παρίσι, ο Ροϊλός πηγαίνει φεύγοντας από το Μόναχο εκεί και μαθητεύει σ’ έναν ζωγράφο ιστορικών θεμάτων αλλά εξαίρετο και στην προσωπογραφία του Μπενζαμέν Κονστάν (Benjamin Constant). Στη συνέχεια μαθητεύει δίπλα σ’ έναν ιστορικό ζωγράφο του Ζαν Πώλ Λωράνς (Paul Laurence).

Ήταν μια εποχή που στην ρομαντική ζωγραφική αλλά και στις υπόλοιπες τέχνες της Δυτικής Ευρώπης ανθούσε μία τάση που ονομάστηκε στρατονομία. Αυτή η τάση επηρέασε και τον νεαρό ζωγράφο τον Ροϊλό με μία βέβαια διαφορά.

Ο Ροϊλός είχε εγκολπωθεί και τους δυο αναπαραστατικούς τρόπους που ακολουθούσαν στις μέρες του οι Ευρωπαίοι ζωγράφοι.

Πρώτα τον στατικό που είχε σαν αφετηρία του την πόζα από φυσικά μοντέλα, και τον δυναμικό που χαρακτηρίζεται από την ορμητική κίνηση των σχεδίων, τα οποία ο ζωγράφος πραγματοποιεί κατά τη στιγμή του πολεμικού γεγονότος.

Αν σ’ αυτές τις δύο μικρότερες επιρροές προσθέσουμε και τις ευρύτερες της Γερμανικής και της Γαλλικής τέχνης, θα έχουμε μπροστά μας την πλήρη εικόνα με τα καλλιτεχνικά εφόδια, με τα οποία ο Ροϊλός επέστρεψε στην Ελλάδα.

Το 1894 επέστρεψε στην Αθήνα και από το 1895, ύστερα από τον θάνατο του Σπυρίδωνος Προσαλέντη, σε ηλικία 27 χρονών διορίστηκε καθηγητής στην έδρα Αγαλματογραφίας της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας.

Με την κήρυξη του ελληνοτουρκικού πολέμου το 1897 (γνωστός στην Ελλάδα και ως Μαύρο '97 ή Ατυχής πόλεμος) επιστρατεύτηκε και απεικόνισε σκηνές από την πολεμική σύρραξη, τις οποίες εξέθεσε αργότερα, στην έκθεση του Δημαρχείου της Αθήνας το 1902 και στη Διεθνή Έκθεση των Αθηνών το 1903.

Στον άτυχο για την Ελλάδα αυτό πόλεμο που προκάλεσε ο φανατισμός των μελών της «Εθνικής Εταιρείας», ο Ροϊλός βρέθηκε να πολεμά για δυο ιδέες: Την Πατρίδα και την Τέχνη. Μαζί με το τουφέκι του είχε και τα σύνεργα της ζωγραφικής του. Μια ευκαιρία που περίμενε τόσα χρόνια. Πολεμούσε και ζωγράφιζε, ζωγράφιζε και πολεμούσε.

έπειτα από την πολύμηνη συντήρηση στα Εργαστήρια της Εθνικής

Πινακοθήκης το μνημειώδες έργο, Η μάχη των Φαρσάλων, 1897-1903 

Λάδι σε μουσαμά, 38 x 55 εκ. Συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη

Οι πίνακές του «Πανικός επί του προμαχώματος», «Η Μάχη των Φαρσάλων» (ελαιογραφία), «Δελέρεια», κλπ., αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα αυτής της πλευράς του έργου του, της δυναμικής έκφρασης.

Παράλληλα ο Ροϊλός ζωγράφιζε και στατικά ιστορικά θέματα, πάρα πολλές προσωπογραφίες και ιστορικές συνθέσεις.

Οι ελαιογραφίες του, τα σχέδια, οι γελοιογραφίες, οι χαλκογραφίες του είναι εκατοντάδες που άφησε πεθαίνοντας πίσω του. Και παραγωγικός αλλά και δραστήριος ζωγράφος.

Ζωγράφιζε, έπαιρνε μέρος σε ομαδικές εκθέσεις τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, οργάνωνε ατομικές του εκθέσεις, έκανε σκίτσα και γελοιογραφίες για το «Άστυ», τον Ρωμηό του Σουρή, την Εστία και άλλες εφημερίδες ή περιοδικά, δίδασκε και ζωγραφική και γλυπτική.

Μέχρι το 1903 δίδαξε ζωγραφική και αγαλματοποιΐα, έφυγε στο Λονδίνο, όπου έγινε μέλος του εκεί Καλλιτεχνικού Συνδέσμου, και στη συνέχεια για άλλα δυο χρόνια στο Λίβερπουλ, όπου εκλέχτηκε μέλος της Ακαδημίας της πόλης και πήρε μέρος σε διάφορες εκθέσεις.

Επέστρεψε στην Αθήνα ξανά το 1908 και από το 1910 έως το 1927 και διορίσθηκε εκ νέου στην έδρα Ελαιογραφίας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, όπου δίδαξε έως το 1927, και καθιέρωσε το μάθημα της σπουδής στο ύπαιθρο.

Το 1912 βρέθηκε και πάλι στο μέτωπο, για να αποδώσει εικαστικά τα γεγονότα των Βαλκανικών πολέμων. 

Τα επόμενα χρόνια συνέχισε την καλλιτεχνική του δράση, πραγματοποιώντας μάλιστα και ατομικές εκθέσεις (1919, 1925, 1927).

Αποσύρθηκε για ένα χρόνο και μετά έφυγε από τη ζωή, το 1928.

Απεικόνισε πορτρέτα, ηθογραφικές και πολεμικές σκηνές, καθώς και όψεις της ελληνικής φύσης σύμφωνα με μεταϊμπρεσιονιστικές αντιλήψεις.

Είχε το εργαστήριό του στο δεξιό από τα δύο δίδυμα αντικριστά Πυργόσπιτα της οδού Παυσίλυπου στην Καστέλλα. Ελαιογραφίες - Πινακοθήκη

Πέθανε 28 Αυγούστου 1928 στην Αθήνα.

Αν εξαιρέσουμε τον Παναγιώτη Ζωγράφο, το λαϊκό ζωγράφο από τη Σπάρτη που κατ’ εντολή και τις οδηγίες του Στρατηγού Μακρυγιάννη δημιούργησε μια σειρά 25 ζωγραφικών έργων με θέμα την Επανάσταση του 1821, ο τίτλος του πρώτου πολεμικού μας ζωγράφου ανήκει στον Γεώργιο Ροϊλό από τη Γορτυνία.

► Εικόνες του Αγώνος ⚔ εικονογράφηση οι μάχες της Επανάστασης του 1821 από τον ίδιο τον Στρατηγό Μακρυγιάννη (αφιέρωμα)

Είχε όμως την τύχη πριν φύγει από τη ζωή να γνωρίσει και άλλους ζωγράφους που ακολούθησαν το δρόμο που πρώτος αυτός άνοιξε, τη Θάλεια Φλωρά – Καραβιά, που μας έσωσε σκηνές από τους πολέμους 1912-13 και τον ζωγράφο της Μικρασιατικής καταστροφής, Γιώργο Προκοπίου από τη Σμύρνη (Σμύρνη 1876- Αργυρόκαστρο 1940) να συνεχίζουν το δρόμο που αυτός πρώτος απ’ όλους τους σπουδαιότερους ζωγράφους μας άνοιξε το δρόμο που με τα έργα τους αποθανάτισαν τους ελληνικούς πολέμους.

Οι νεότεροι που ακολούθησαν ήταν ο Ουμβέρτος Αργυρός (1882-1963, ζωγράφος από την Καβάλα, Καθηγητής ΑΣΚΤ, Ακαδημαϊκός) και ο ζωγράφος Αλέξανδρος Αλεξανδράκης (1913-1968), που έγινε γνωστός από τις ιδιαιτέρως δυναμικές απεικονίσεις του Ελληνοϊταλικού Πολέμου του 1940).

Βιβλιογραφία

• Έλληνες ναυτικοί περισυλλέγουν το σώμα του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ στον Βόσπορο. Εκτίθεται: Παράρτημα Ναυπλίου, στην Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου ή απλά Εθνική Πινακοθήκη (ονομασία ίδρυσης) είναι μουσείο εικαστικών τεχνών που ιδρύθηκε το 1900 και βρίσκεται στην Αθήνα. Οργανικά συνδεδεμένη με την Εθνική Γλυπτοθήκη, αποτελεί την μεγαλύτερη και σημαντικότερη συλλογή νεοελληνικής τέχνης, με συγκεντρωμένα περισσότερα από 15.000 έργα από τα μεταβυζαντινά χρόνια μέχρι σήμερα.
• Ανάλυση του έργου του Ροϊλού για το σώμα του Πατριάρχη στον Βόσπορο από την `Εταιρεία Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης (EEIT)
• Λαμπρινή Καρακούρτη, Ιστορικός Τέχνης ΕΠΜΑΣ. Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. 14. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. 2000.
• Χρήστου, Χρύσανθος (1983). Η ελληνική ζωγραφική 1832-1922. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
• Ροϊλός Γεώργιος: Ο πρώτος πολεμικός μας ζωγράφος από την Γορτυνία (1867-1928) καθ. Λίτσα Παρισάκη - taxydromos.gr
• Μεντζαφού-Πολύζου, Όλγα, επιμ. (2001). Εθνική Πινακοθήκη: 100 χρόνια: Τέσσερις αιώνες ελληνικής ζωγραφικής. Αθήνα: Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου.
• «Ροϊλός, Γεώργιος (Στεμνίτσα Γορτυνίας, 1867 - Αθήνα, 1928)». Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό: Εκπαιδευτική Εγκυκλοπαίδεια. 9Α. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. 1983, σσ. 94-95.
• Μίλεσης, Στέφανος (18 Απριλίου 2012). «Στα Πυργόσπιτα της οδού Παυσιλύπου στην Καστέλλα (στο ατελιέ του Ροϊλού)». Pireorama ιστορίας και πολιτισμού

Πηγή: Αέναη επΑνάσταση | Sophia Ntrekou.gr

Περισσότερα: Γρηγόριος ο Ε', Τέχνες, 1821

► Βιογραφία για τον Άγιο Γρηγόριο Ε΄ από τον π. Γεώργιο Μεταλληνό

► ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Άγιος Γρηγόριος ο Ε' Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο κορυφαίος των νεομαρτύρων (Απριλίου 1821, Κυριακή του Πάσχα)

► Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης σχολιάζει το ποίημα του (1872) ο ανδριάς του αοιδίμου Γρηγορίου Ε΄ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως