Η Πρόσκληση, η Απάντηση και το Υπόμνημα
που ζητήθηκε στην κ. Προκοπάκη από την Βουλή.
Τι κατέθεσε η ψυχίατρος Kαλλιόπη Προκοπάκη, στη
Βουλή για την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια;;;
Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος
(Sophia Drekou, BSc in Psychology)
Στη δυνατότητα τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια αναφέρεται υπόμνημα της ψυχιάτρου Παιδιών και εφήβων Καλλιόπη Προκοπάκη το οποίο απέστειλε στις ειδικές επιτροπές στη Βουλή με αφορμή το νομοσχέδιο για το γάμο των ομόφυλων ζευγαριών.
Μεταξύ άλλων επισημαίνει την ανάγκη των παιδιών να έχουν την φροντίδα δύο ετερόφυλων γονέων, «με τις διαφορετικές συνεισφορές τους στον ψυχισμό του.» Θέτει ως ερώτημα τη σταθερότητα που εγγυάται στο παιδί ένας ομόφυλος «γάμος», παραθέτοντας στοιχεία από τη Σουηδία, την πρώτη χώρα που καθιέρωσε τέτοιους «γάμους», από τα οποία προκύπτει -με βάση μελέτη εικοσαετούς διάρκειας-, ότι οι ομόφυλοι λεσβιακοί γάμοι είναι εξαιρετικά ασταθείς.
Επιπλέον, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ως προς την επιστημονική έρευνα για την ψυχική υγεία, σχολική και κοινωνική προσαρμογή των παιδιών που ζουν με ομόφυλα ζευγάρια, τα αποτελέσματα είναι αντικρουόμενα. «Ακόμη κι αν πολλές μελέτες δεν εντοπίζουν κάποιο πρόβλημα, υπάρχουν αρκετές που αναφέρουν προβλήματα όπως άγχος, κατάθλιψη, μειωμένες σχολικές επιδόσεις, δυσκολίες στον ρόλο και στην ταυτότητα φύλου και ομοφυλοφιλικό σεξουαλικό προσανατολισμό» τονίζει.
Υπογραμμίζει πως για αποφάσεις που έχουν μεγάλη βαρύτητα καθώς ανατρέπουν τους υπάρχοντες θεσμούς που βασίζονται στην ανθρώπινη φύση και μας οδηγούν σε αχαρτογράφητα νερά κάνει λόγο μεταξύ άλλων της ψυχιάτρου Παιδιών και Εφήβων κ. Καλλιόπης Προκοπάκη στην κατάθεσή της στις επιτροπές στη Βουλή με αφορμή το νομοσχέδιο για το γάμο των ομόφυλων ζευγαριών.
Αναλυτικά το υπόμνημά της:
ΠΡΟΣ
ΔΙΑΡΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
ΔΙΑΡΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
ΕΙΔΙΚΗ ΜΟΝΙΜΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΣΟΤΗΤΑΣ, ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Κυρίες και Κύριοι Βουλευτές
Κατόπιν προσκλήσεως που μου αποστείλατε, θεωρώ τιμή και υποχρέωσή μου να καταθέσω την επιστημονική μου άποψη, που πηγάζει από τις Ιατρικές σπουδές μου, από πολλά χρόνια κλινικής εμπειρίας και άσκησης της Ειδικότητος της Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων, την μακροχρόνια ενασχόληση μου με το θέματα σεξουαλικότητας, και την συστηματική μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας. Θα ήθελα να είναι σαφές ότι δεν εκπροσωπώ οποιοδήποτε κόμμα.
Το ζήτημα ως προς το οποίο μπορώ να συνεισφέρω, αφορά στην δυνατότητα τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια, που θα ακολουθήσει αναπόφευκτα την δυνατότητα γάμου. Θα προσπαθήσω να παρουσιάσω εν συντομία κάποιες από τις σύνθετες των βιολογικές, ψυχολογικές, κοινωνικές και δεοντολογικές πλευρές του θέματος, ώστε να διευκολυνθεί η ενημερωμένη απόφαση σας. Τα ζητήματα στα οποία θα αναφερθώ και τα οποία περισσότερο η λιγότερο έχουν τεθεί στον δημόσιο διάλογο, είναι τα εξής:
1. Τρόποι απόκτησης τέκνων από ζευγάρια μη-συμβατά με αναπαραγωγή
2. Γονεϊκότητα
3. Μητέρα και «παρένθετη μητέρα»
4. Μελέτες για την ανάπτυξη των παιδιών που έχουν ομοφύλους κηδεμόνες
5. Σημασία των λέξεων «γονέας» και «φυσιολογικό».
6. Συμπέρασμα
Τρόποι απόκτησης τέκνων από ζευγάρια μη-συμβατά με αναπαραγωγή
- Τέκνο που αποκτήθηκε μέσα σε ετερόφυλη σχέση, ακολούθησε χωρισμός και σύναψη ομόφυλης σχέσης.
- Απόκτηση τέκνου με φυσιολογικό τρόπο, κατόπιν σεξουαλικής επαφής με άτομο του αντίθετου φύλου, όχι σε πλαίσιο σχέσης αγάπης, αλλά με μόνο σκοπό την σύλληψη και γέννηση.
- Απόκτηση τέκνου μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης, με χορήγηση γενετικού υλικού (σπέρματος ή ωαρίου), χωρίς χρήση «παρένθετης μητέρας».
- Παρένθετη μητέρα
- Τεκνοθεσία
Γονεϊκότητα
Από νωρίς στην εγκυμοσύνη η γυναίκα αρχίζει να συμπεριφέρεται μητρικά και ο άντρας πατρικά. Οι οργανικές και ψυχολογικές αλλαγές του ζευγαριού κατά την εγκυμοσύνη πυροδοτούνται από την ενεργοποίηση βασικών, μόνιμα ενσωματωμένων, νευρικών κυκλωμάτων του εγκεφάλου. Αυτό καταδεικνύει και την σημασία τους στην φυλογενετική εξέλιξη και διαιώνιση του είδους.
Άλλωστε, σε όλα τα είδη, τα αρσενικά και τα θηλυκά άτομα έχουν διαφέρουσες γονεϊκκές συμπεριφορές. Οι διαφορές αυτές οφείλονται στον φυλετικό διμορφισμό του εγκεφάλου, που σημαίνει ότι νευρικά κυκλώματα λειτουργούν διαφορετικά στα θηλυκά και στα αρσενικά άτομα. Η σύγχρονη κοινωνική νευροεπιστήμη, ένας πρωτοποριακός συνθετικός κλάδος, διερευνά και την νευροβιολογία της γονεϊκότητας και δείχνει ότι νευρικά δίκτυα που διατηρήθηκαν μέσα στις χιλιετίες της ανθρώπινης εξέλιξης ενεργούν συντονισμένα, για να υποστηρίξουν την κατάλληλη ανταπόκριση των γονέων προς το βρέφος: το συναίσθημα, την προσοχή, την κατανόηση και ενσυναίσθηση, το κίνητρο, την λήψη αποφάσεων, την φροντίδα (Swain J et al,2007).
Οι γονεϊκές συμπεριφορές διαμορφώνονται επίσης πολιτισμικά και ψυχολογικά, ως ψυχικά βιώματα των γονέων. Είναι γνωστό ότι η ακατάλληλη γονεϊκή συμπεριφορά αυξάνει την πιθανότητα να μην έχει καλές γονεϊκές δεξιότητες το τέκνο όταν γίνει γονέας. Η φροντίδα των γονέων διαμορφώνει καθοριστικά τόσο την τωρινή όσο και την μελλοντική συμπεριφορά του βρέφους. Η σχέση γονέα-βρέφους παρέχει στο παιδί τις πρώτες κοινωνικές εμπειρίες, δημιουργεί πρότυπα για το τι μπορεί να περιμένει από τους άλλους και πως να ανταποκρίνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις προσδοκίες των άλλων. Ο John Bowlby τόνισε την σημασία της δημιουργίας δεσμού και το πως μέσω αυτού το παιδί χτίζει εσωτερικές αναπαραστάσεις του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος και του εαυτού του, που επηρεάζουν την ικανότητα του να δημιουργεί οικείες σχέσεις με τους άλλους.
Γνωρίζουμε ότι η διαμόρφωση του ψυχισμού, και των στάσεων ζωής επηρεάζεται βαθύτατα από τις σχέσεις και τα συναισθήματα που δρουν συνειδητά και ασυνείδητα μέσα στην οικογένεια. Πχ. η παιδική αγάπη μέχρι έρωτος προς τον ετερόφυλο γονέα προσδιορίζει ερωτικές επιλογές στο μέλλον, οι ταυτίσεις, οι συγκρούσεις και τα τραύματα επηρεάζουν καθοριστικά τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις στάσεις ζωής την διαμόρφωση κοινωνικών ρόλων και την επιλογή συντρόφων. Ο τρόπος ανατροφής και οι μορφές οικειότητας επηρεάζουν τον μελλοντικό ρόλο του ατόμου ως γονέα και σύντροφο.
Όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός ενός ατόμου καθορίζει την ικανότητά του να αγαπήσει και να φροντίσει ένα παιδί. Ούτε προδιαγράφουν ότι όλα τα ετερόφυλα ζευγάρια φροντίζουν τα παιδιά τους με τον αρμόζοντα τρόπο. Όμως επισημαίνουν την κατ’ αρχάς ανάγκη των παιδιών να έχουν την φροντίδα δύο ετερόφυλων γονέων, με τις διαφορετικές συνεισφορές τους στον ψυχισμό του.
Κάθε παιδί αναζητά απάντηση στο ερώτημα «πως και γιατί ήρθα στον κόσμο»; Ποιο θα είναι το αφήγημα που θα ειπωθεί στο παιδί ως απάντηση; Οι αφηγήσεις τύπου «σε φιλοξένησε μία κυρία στην κοιλίτσα της» όσο κι αν μοιάζουν ειλικρινείς, δεν διαφωτίζουν το μυστήριο της έλευσης ενός ανθρώπου στον κόσμο. Οι περιγραφικές εξηγήσεις προσπαθούν να προτείνουν απαντήσεις, όταν η ίδια η κατάσταση οικογένειας που βιώνει το παιδί, του στερεί την δυνατότητα να τις σκεφτεί και να τις κατανοήσει. Το παιδί δεν ζητά εξήγηση του «πως έγινε», η σύλληψή του, κάτι τέτοιο θα αποτελούσε μόνο κυριολεκτική κατανόηση του ερωτήματος του. Αυτό που στην πραγματικότητα ρωτάει είναι ποιος είναι ο λόγος ύπαρξής του. Όταν οι δύο γονείς είναι συνδημιουργοί (ή δυνητικά συνδημιουργοί), μπορεί να συλλάβει μία ύπαρξη με νόημα, μία δημιουργία με σκοπό, και αυτό με όλες τις υπαρξιακές διαστάσεις. Αντίθετα, όταν αποδίδεται στους ενηλίκους ένας ψευδής ρόλος δημιουργού, που δεν μπορούν να κατέχουν, παγιδεύουμε την σκέψη του. Η ψευδής νομιμοποίηση του ομόφυλου συντρόφου ως γονέα σημαίνει ότι επιβάλλουμε στο παιδί να πιστέψει το ασύλληπτο. Γιατί άραγε η δική του σύλληψη να αποφασίστηκε από την επιστημονική τεχνογνωσία, όταν των άλλων παιδιών αποφασίζεται από την φύση; Γιατί οι δικοί του "γονείς" χρειάστηκαν εμπλοκή και άλλων προσώπων, όταν οι άλλοι γονείς είναι συνδημιουργοί ζωής;
Ας δούμε επίσης την περίπτωση όπου, ένας διαφυλικός άντρας (γυναίκα βιολογικά με αντρική ταυτότητα) που έχει ως σύντροφο γυναίκα, διεκδικεί «ρόλο πατέρα». Η πατρότητα δεν είναι ένας ρόλος, είναι βιωματική σχέση που έχει ρίζες στο παρελθόν και προεκτείνεται στο μέλλον. Ο διαφυλικός άντρας δεν υπήρξε ποτέ «γιός του πατέρα του», αλλά «κόρη του πατέρα της». Άρα είχε μία άλλης τάξης σχέση τόσο με τον πατέρα όσο και με την μητέρα, άλλη ψυχική θέση και άλλες φαντασιώσεις, βάσει των οποίων μετρήθηκε με την πραγματικότητα και δόμησε την προσωπικότητά «του». Το μήνυμα προς το παιδί στην περίπτωση αυτή, είναι: «ήμουν μια κόρη που ήθελε να είναι γιος, μια γυναίκα που ήθελε να είναι άντρας, μια εν δυνάμει μητέρα που θέλει να είναι πατέρας».
Αυτό το διαγενεακό κενό στο βίωμα και η διαγενεακή σύγχυση ως προς τα ψυχικά περιεχόμενα των γονεικών ιδιοτήτων, μεταβιβάζεται στο παιδί. Το παιδί παγιδεύεται σε ένα διπλό μήνυμα, μεταξύ αυτού που φαίνεται και αυτού που είναι, όχι μόνο στο ψυχικό επίπεδο, αλλά και στο σωματικό. Η τεκνοθεσία από ένα μόνο άτομο διαφέρει, γιατί διατηρεί ένα κενό στην θέση του δεύτερου γονέα και έτσι η προέλευση του παιδιού από δύο φύλα ούτε διαστρεβλώνεται, ούτε ακυρώνεται. (Christian Flavigny, 2020)
Τέλος, ένα σημαντικό ερώτημα είναι η σταθερότητα που εγγυάται στο παιδί ένας ομόφυλος «γάμος». Στην Σουηδία, που ήταν η πρώτη χώρα που καθιέρωσε τέτοιους «γάμους», προκύπτει από μελέτη εικοσαετούς διάρκειας, ότι οι ομόφυλοι λεσβιακοί γάμοι είναι εξαιρετικά ασταθείς (Kolk M, Andersson G, 2020)
Μητέρα και «Παρένθετη Μητέρα»
Ο ρόλος της μητέρας που κυοφορεί είναι πολύ σημαντικός. Η μητέρα κατά την κύηση είναι το περιβάλλον και ταυτόχρονα ο ρυθμιστής του περιβάλλοντος του εμβρύου. Οι αλλαγές στην φυσιολογία του μητρικού σώματος, συνοδεύονται από ψυχολογικές αλλαγές που ευαισθητοποιούν την γυναίκα στις ανάγκες του μωρού που αναπτύσσεται μέσα της. Η μητέρα και το βρέφος αποτελούν μία αδιάσπαστη σωματική και ψυχική ενότητα, η οποία σε ένα βαθμό συνεχίζεται και μετά την γέννηση. Στην ψυχολογία του βάθους, στην έννοια βρέφος εμπεριέχεται η φροντίδα που αυτό λαμβάνει από την μητέρα. Μετά την γέννηση, η ταύτιση της μητέρας με το μωρό, της επιτρέπει να αντιλαμβάνεται και να συναισθάνεται τις ανάγκες του, να το φροντίζει, να το προστατεύει και να θέτει την σχέση τους σε απόλυτη προτεραιότητα στις σκέψεις της, στα συναισθήματα, της, στις ανησυχίες και στις πράξεις της. Χάρι σε αυτή την ευαίσθητη σωματική και ψυχική φροντίδα, το μωρό αρχίζει να αποκτά μία αίσθηση συνέχειας της ύπαρξής του και να αναπτύσσει το δυναμικό που έχει κληρονομήσει (Winnicott DW, 1960).
H ικανότητα της μητέρας να «διαβάζει το παιδί», δηλαδή να το κατανοεί χωρίς λόγια, είναι προϋπόθεση για την παροχή επαρκούς φροντίδας. Μελέτες δείχνουν ότι αυτή η ικανότητα της μητέρας διευκολύνει τα θετικά συναισθήματα του βρέφους και ενισχύει την συναισθηματική του ρύθμιση και την ψυχική του ανθεκτικότητα (Hanford LC et al, 2018). Το αίσθημα εμπιστοσύνης που δημιουργεί στο παιδί η αξιόπιστη και ευαίσθητη φροντίδα, αποτελεί το θεμέλιο του αισθήματος ταυτότητας. (Κ. Προκοπάκη, 2020)
Τι σημαίνει «παρένθετη μητέρα»; Μια μητέρα που παύει να είναι μητέρα μόλις γεννήσει ένα τέκνο που δεν κυοφορήθηκε από την μητέρα της οποίας φέρει (η και δεν φέρει καν) το γενετικό υλικό. Τι συμβαίνει όταν κλείσει η παρένθεση της «παρένθετης»; τι βιώνει η μητέρα που πια δεν «παρεμβάλλεται»; πώς νοιώθει μια γυναίκα αφού «χρησιμοποιηθεί» ως μητέρα; Τι σημαίνει για ένα βρέφος να αποκλεισθεί από το σώμα που του προσέφερε την δυνατότητα να ζήσει; Πως επηρεάζει την εξέλιξή του; Πρακτικές που υπερβαίνουν τα όρια της φύσης και μετατρέπουν την γυναίκα σε μηχανή αναπαραγωγής και το βρέφος σε απόκτημα. Παρά την μη-κερδοσκοπική επίφαση, πρόκειται πολύ συχνά για μία αμειβόμενη εργασία και εμπορευματοποίηση της εγκυμοσύνης. Αυτή είναι μία συζήτηση που δεοντολογικά και επιστημονικά εκκρεμεί.
Μελέτες για την ανάπτυξη των παιδιών που έχουν ομοφύλους κηδεμόνες
Στην συζήτηση για την τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια είναι απαραίτητες οι επιστημονικές έρευνες και τα συμπεράσματά τους. Στον δημόσιο διάλογο κυριαρχεί η άποψη (χωρίς να τεκμηριώνεται) ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός των γονέων δεν έχει επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών ή στην κοινωνική τους προσαρμογή. Όμως δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Η αλήθεια είναι ότι τα αποτελέσματα των ερευνών είναι αντικρουόμενα: κάποιες έρευνες δεν βρίσκουν διαφορά μεταξύ ομόφυλων και ετερόφυλων κηδεμόνων, άλλες βρίσκουν μειονεκτήματα και κάποιες άλλες πλεονεκτήματα.
Πολλές μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν με ομόφυλα ζευγάρια δεν παρουσιάζουν διαφορές από τα παιδιά που ζουν με ετερόφυλα ζευγάρια σε θέματα ψυχικής υγείας, όμως τα αποτελέσματα διαφέρουν ανάλογα με τα δείγματα πληθυσμού (Mazrekaj, D., Jin, Y, 2023). Στην πλειοψηφία τους τα δείγματα του πληθυσμού είναι δείγματα ευκολίας, μικρά , μη-τυχαιοποιημένα και μη-αντιπροσωπευτικά, πληθυσμιακά ομοιογενή, που δεν απεικονίζουν την ποικιλία των ομόφυλων ζευγαριών. Πχ, ομόφυλα λευκά ζευγάρια, Αμερικανοί, με υψηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, που έκαναν ιδιωτικές υιοθεσίες, και ενεγράφησαν στις έρευνες μέσω επιλεγμένων ομάδων στήριξης ομόφυλων ατόμων.
Στις περισσότερες έρευνες δεν υπάρχει ομάδα ελέγχου, (ομάδα ετερόφυλων γονέων αντίστοιχη με την ομάδα των ομόφυλων γονέων) ώστε να υπάρχει σύγκριση. Ή, όταν υπάρχει, τα χαρακτηριστικά της δεν αντιστοιχούν με τα χαρακτηριστικά της ομάδας των ομόφυλων ατόμων, άρα δεν μπορούν να συγκριθούν. Επίσης δεν διευκρινίζονται σημαντικοί παράγοντες, όπως ποια παιδιά ζουν και με τον φυσικό γονιό του άλλου φύλου, ποια δεν είχαν ποτέ έναν γονιό του άλλου φύλου, ποια παιδιά διαθέτουν babysitter διαφορετικού φύλου από το ομόφυλο ζευγάρι, αν υπάρχουν αδέλφια, πόσα παιδιά είναι υιοθετημένα, πόσα αποκτήθηκαν με ιατρικές τεχνολογίες. Σημαντικό ρόλο επίσης παίζει η πηγή των πληροφοριών, που συνήθως είναι οι ίδιοι οι κηδεμόνες (που πιθανότατα θέλουν να παρουσιάσουν μία ευνοϊκή εικόνα) και όχι ειδικοί ψυχικής υγείας.
Οι περισσότερες έρευνες εξετάζουν σύντομες περιόδους ενώ ελάχιστες παρακολουθούν μακροπρόθεσμα την εξέλιξη των παιδιών στην ενηλικίωση. Οι περισσότερες μελέτες αναφέρονται σε ζευγάρια ομοφυλόφιλων γυναικών, λίγες σε ζευγάρια ομοφυλόφιλων ανδρών και ακόμα λιγότερες σε ζευγάρια αμφισεξουαλικών ή τρανσέξουαλ ατόμων Τέλος, σε πολλές από τις μελέτες απουσιάζει η πηγή χρηματοδότησης και η δήλωση σύγκρουσης συμφερόντων (conflict of interest). Τα προβλήματα αυτά συνιστούν σημαντικούς περιορισμούς για την ισχύ, την αξιοπιστία και σημασία των συμπερασμάτων τους.
Υπάρχουν επιστημονικές ανακοινώσεις που υιοθετήθηκαν ευρέως και διαμόρφωσαν την κοινή γνώμη, αν και παρουσίασαν σοβαρότατα σφάλματα δεν βασίζονται σε ορθή ερευνητική μεθοδολογία. Παραθέτω τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα:
Η American Academy of Pediatrics, το 2002 δήλωσε ότι δεν υπάρχουν διαφορές στην στάση και συμπεριφορά των "γονέων", στην συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη, στην ταυτότητα φύλου και στον σεξουαλικό προσανατολισμό, μεταξύ παιδιών ετερόφυλων και ομόφυλων οικογενειών. Παραδέχεται βέβαια ότι οι στατιστικές δεν είναι ακριβείς,, ότι τα δείγματα των μελετών είναι πολύ μικρά και αφορούν μόνο σε παιδιά μικρής ηλικίας, και συνιστά επιφυλακτικότητα στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων (American Academy of Pediatrics, 2002).
Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία το 2005 ανακοίνωσε ότι «σε 59 έρευνες δεν έχει βρεθεί ούτε μία μελέτη που να δείχνει ότι τα παιδιά των λεσβιών ή ομοφυλόφιλων γονέων είναι σε μειονεκτική θέση από κάθε άποψη, σε σχέση με τα παιδιά των ετεροφυλόφιλων γονέων». (American Psychological Association, 2005)). Όμως η εξέταση των ερευνών αυτών δείχνει ότι στην πλειοψηφία τους παρουσιάζουν σοβαρά μεθοδολογικά και συστηματικά σφάλματα (Marks L. 2012).
Μία από τις συχνότερα αναφερόμενες μελέτες ( Reczek C et al 2016) χρησιμοποίησε δεδομένα του Εθνικού Κέντρου Στατιστικών Υγείας των Η.Π.Α. (National Center for Health Statistics) για τα έτη 2004-2013 που αποδείχθηκαν λανθασμένα για την περίοδο 2004-2007: πάνω από τα τρία τέταρτα των ζευγαριών που χαρακτηρίστηκαν αρχικά ως ομόφυλα ταξινομήθηκαν λανθασμένα ως ετερόφυλα! Μετά την διόρθωση προέκυψε ότι, τα συναισθηματικά προβλήματα στα παιδιά των ομόφυλων ζευγαριών ήταν διπλάσια από τα αρχικά αναφερόμενα και ότι ο γάμος των ομόφυλων ζευγαριών δεν παρείχε πλεονεκτήματα στα παιδιά, όπως αρχικά είχε αναφερθεί (Sullins DP, 2017).
Αντίστοιχο σφάλμα υπάρχει και σε άλλες τρείς μελέτες, όπου το 61,3 % των εφήβων που αρχικά αναφέρθηκε ότι ζούσαν με λεσβιακό ζευγάρι, ζούσαν στην πραγματικότητα κυρίως με τον πατέρα και την συντροφό του. Εξετάζοντας το υπόλοιπο 38,6% των εφήβων, που όντως ζούσαν αποκλειστικά με το λεσβιακό ζευγάρι, διαπιστώθηκε ότι είχαν πολύ χειρότερα αποτελέσματα σε ψυχομετρικές αξιολογήσεις άγχους και αυτονομίας, σε σύγκριση με εφήβους που ζούσαν με ετερόφυλα γονεικά ζευγάρια.
Άλλες μελέτες εντόπισαν σημαντικές διαφορές, όπως δυσκολίες στον ρόλο φύλου, δυσκολίες στην οικειότητα και εμπιστοσύνη ή αυξημένη κατάθλιψη στην ενηλικίωση. Σύμφωνα με πρόσφατη ανασκόπηση, αν και δεν παρατηρήθηκαν διαφορές στην γενική προσαρμογή στα παιδιά που ζούσαν με ομόφυλα ζευγάρια, επηρεάστηκε η ταυτότητα φύλου και ο σεξουαλικός προσανατολισμός ήταν πιθανότερο να είναι ομοφυλοφιλικός (Yun Zhang, et al, 2023). Η μόνη μελέτη που έχει γίνει σε αμφιφυλόφιλα ζευγάρια (bisexual) έδειξε ότι τα παιδιά έχουν αυξημένα προβλήματα ψυχικής υγείας (Calzo et al., 2019).
Σημασία των λέξεων «γονέας» και «φυσικό»
Οι λέξεις έχουν μεγάλη βαρύτητα, καθώς δεν είναι παρά συμβολικές αναπαραστάσεις πραγματικοτήτων. Άρα, λανθασμένη χρήση, και σημασία διαστρεβλώνει την πραγματικότητα. Για αυτό, επιλέγω προς το παρόν να χρησιμοποιώ την λέξη κηδεμόνας για την τεκνοθεσια. Η λέξη γονέας δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εν προκειμένω, καθώς προέρχεται από την λέξη γόνος, που είναι το προϊόν των γονάδων, δηλαδή των όρχεων και των ωοθηκών, και προτιμητέο είναι να χρησιμοποιείται όταν πρόκειται για βιολογικό γονέα. Το πώς θα αποκαλούνται θεσμικά οι ομόφυλοι κηδεμόνες παιδιών είναι θέμα που συζητείται. Επίσης δεν είναι σαφές το πώς θα τους αποκαλεί το κηδεμονευόμενο παιδί.
Ο όρος "φυσικό” αναφέρεται ευθέως σε αυτό που παρέχεται από την φύση. Δύο σπερματοζωάρια, δεν δημιουργούν παιδί, ούτε δύο ωάρια, αλλά χρειάζεται ένα από το κάθε είδος. Η συμπληρωματική προσφορά γονιδίων από ωάριο και σπερματοζωάριο, προσφέρει επιπλέον δυνατότητες στον νέο οργανισμό και προστασία από νόσους. Ακόμη και αν το ένα σπερματοζωάριο η ωάριο διαιρεθούν με κλωνοποίηση και δημιουργήσουν οργανισμό, αυτός θα είναι μη βιώσιμος.
Όπως αποδεικνύει ο Antonio Damasio, ο πολιτισμός απορρέει από την βιολογία. Από την πιο απλή μονοκύτταρη μορφή ζωής έως το πολυσύνθετο ανθρώπινο ον, η επιταγή για ζωή δίνει την ώθηση στην εξέλιξη και αποτελεί προϋπόθεση επιβίωσης, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Η γονεϊκότητα είναι βαθιά ριζωμένη βιολογική διαδικασία και εξυπηρετεί τις ανάγκες του νέου οργανισμού, ο οποίος φυσιολογικά δημιουργείται και ανατρέφεται από δύο φύλα, επωφελούμενος από τις διαφορετικές βιολογικές και ψυχολογικές συνεισφορές τους. Η γονεϊκότητα μεταβιβάζει την αναπαραγωγική εξουσία από γενιά σε γενιά, καθώς ο πατέρας και η μητέρα παραδίδουν την «σκυτάλη» της γονιμότητας στα παιδιά τους, ο πατέρα και η μητέρα στον γιό και στην κόρη. Και αυτό είναι σαφές, φυσικό και αυτονόητο!
Συμπέρασμα
Χιλιετίες εξέλιξης του ανθρώπινου είδους οδήγησαν στην επιλογή των κοινωνιών να ανατρέφονται τα παιδιά από τους γονείς και των δύο φύλων. Η μητρότητα και η πατρότητα έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά βιολογικά και ψυχολογικά και συνεισφέρουν με διαφορετικό τρόπο στην ανάπτυξη των παιδιών. Μέθοδοι όπως "παρένθετη μητέρα", δεν έχουν ελεγχθεί και θα πρέπει να επανεξεταστούν ως προς τις επιπτώσεις στα παιδιά, στην παρένθετη, αλλά και στους γονείς που κάνουν αυτή την "χρήση".
Ως προς την επιστημονική έρευνα για την ψυχική υγεία, σχολική και κοινωνική προσαρμογή των παιδιών που ζουν με ομόφυλα ζευγάρια, τα αποτελέσματα είναι αντικρουόμενα. Ακόμη κι αν πολλές μελέτες δεν εντοπίζουν κάποιο πρόβλημα, υπάρχουν αρκετές που αναφέρουν προβλήματα όπως άγχος, κατάθλιψη, μειωμένες σχολικές επιδόσεις, δυσκολίες στον ρόλο και στην ταυτότητα φύλου και ομοφυλοφιλικό σεξουαλικό προσανατολισμό. Όλοι δε παραδέχονται ότι παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα μεθοδολογίας, που συνιστούν σημαντικούς περιορισμούς για την ισχύ, την αξιοπιστία και σημασία των συμπερασμάτων τους. Επίσης όλοι συμφωνούν στο ότι χρειάζεται περισσότερη και πιο αξιόπιστη έρευνα για το θέμα αυτό.
Στις νομοθετικές αποφάσεις πρέπει να είναι σαφές αν η προτεραιότητα δίδεται στις διεκδικήσεις των ενηλίκων, ή στο συμφέρον των παιδιών. Αυτοί που αποφασίζουν για θέματα γονεικότητας, θα πρέπει να μην αγνοούν τις πραγματικές διαστάσεις των ζητημάτων που διαχειρίζονται. Τέτοιες αποφάσεις έχουν μεγάλη βαρύτητα καθώς ανατρέπουν τους υπάρχοντες θεσμούς που βασίζονται στην ανθρώπινη φύση και μας οδηγούν σε αχαρτογράφητα νερά.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Swain J, Lorberbaum JP, Kose S, Strathearn L. Brain basis of early parent-infant interactions: psychology, physiology, and in vivo functional neuroimaging studies. J Child Psychol Psychiatry, 2007;48:262-287
• Christian Flavigny «Θέλω μπαμπά και μαμά – το διακύβευμα απόκτησης παιδιού εκτός ετερόφυλου γάμου» Εκδόσεις Παρρησία, 2020
• Winnicott DW. The theory of parent-infant relationship. The International Journal of Psychoanalysis, 1960;585-595
• Hanford LC, Schmithorst VC, Panigrahy A, et al. The impact of caregiving on the association between infant emotional behavior and resting state neural network functional topology. Front Psychol, 2018;9:1968.doi:10.3389/fpsyg.2018.01968
• Kolk, M., Andersson, G. Two Decades of Same-Sex Marriage in Sweden: A Demographic Account of Developments in Marriage, Childbearing, and Divorce. Demography 57, 147–169 (2020). https://doi.org/10.1007/s13524-019-00847-6
• Καλλιόπη Προκοπάκη. Πρόλογος στο βιβλίο του Γάλλου Παιδοψυχιατρου και Ψυχαναλυτή Christian Flavigny «Θέλω μπαμπά και μαμά» kalliopiprokopaki.gr
• Mazrekaj, D., Jin, Y. Mental health of children with gender and sexual minority parents: a review and future directions. Humanit Soc Sci Commun 10, 509 (2023). https://doi.org/10.1057/s41599-023-02019-9
• American Psychological Association, 2005) “Lesbian and gay parenting” http://www.apa.org/pi/parent.ht
• Marks L. Same-sex parenting and children’s outcomes: A closer examination of the American Psychological Association’s brief on lesbian and gay parenting. Social Science Research, 2012;41:735–751
• Reczek C, Spiker R, Liu H, Crosnoe R. Family Structure and Child Health: Does the Sex Composition of Parents Matter? Demography. 2016 Oct;53(5):1605-1630. doi: 10.1007/s13524-016-0501-y. PMID: 27553617; PMCID: PMC5050144.
• Sullins DP. Sample errors call into question conclusions regarding same-sex married parents: A comment on “Family structure and child health: does the sex composition of parents matter? Demography, 2017;54:2375-2383
• Calzo JP, et al. Parental Sexual Orientation and Children's Psychological Well-Being: 2013–2015 National Health Interview Survey. Child Development, 2019;90:4
• Yun Zhang, Haimei Huang, Min Wang, et al. Family outcome disparities between sexual minority and heterosexual families: a systematic review and meta-analysis.
• BMJ Glob Health. 2023 Feb;8(3):e010556. doi: 10.1136/bmjgh-2022-010556
• Antonio Damasio. Η παράξενη κατάσταση των πραγμάτων. Η ζωή, τα συναισθήματα και η δημιουργία των πολιτισμών. Εκδόσεις Ενάλιος, 2020
Δείτε σχετικό θέμα: Παρένθετη μητέρα ο θεσμός, οι νόμοι και τα συναισθηματικά ερωτήματα με μαρτυρίες - Surrogacy harms children
Δυσφήμιση της ψυχιάτρου κ Προκοπάκη, λόγω του υπομνήματος
Αθήνα, 13 Φεβρουαρίου 2024
ΠΡΟΣ
ΠΡΟΕΔΡΟ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ
ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ
ΔΙΑΡΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
ΕΙΔΙΚΗ ΜΟΝΙΜΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΙΣΟΤΗΤΑΣ, ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Κοινοποίηση: ΜΜΕ
Ο κύριος Χρήστος-Γεώργιος Σκέρτσος, εισηγητής του νομοσχεδίου «Ισότητα στον πολιτικό γάμο, τροποποίηση του Αστικού Κώδικα και άλλες διατάξεις» στις 12/2/2024, χαρακτήρισε το Υπόμνημα που κατέθεσα, μετά από πρόσκληση των αρμόδιων Επιτροπών, “ψευδοεπιστήμη”. Άραγε, από ποια θέση κρίνει την επιστημονική μου άποψη; Δεν είναι Ιατρός, ούτε ειδικός Ψυχικής υγείας. Ανέφερε ότι έχει στα χέρια του κάποιες μελέτες, που όμως δεν δημοσιοποίησε, όπως έκανα εγώ για στηρίξω τις θέσεις μου.
Επίσης, ο τρόπος που αναφέρθηκε στο Υπόμνημα μου, (αναρωτήθηκε γιατί κατέθεσε άποψη ένας μεμονωμένος επιστήμονας), άφησε να εννοηθεί, ότι έστειλα ένα κείμενο με δική μου πρωτοβουλία, και ότι δεν είχα το θάρρος να καταθέσω στην συνεδρίαση της 7/2/2024. Η αλήθεια όμως είναι ότι συμμετείχα κατόπιν πρόσκλησης, από τις αρμόδιες Επιτροπές της Βουλής, ενημέρωσα ότι δεν θα μπορέσω να παρευρεθώ, για σοβαρούς λόγους υγείας, απέστειλα εγκαίρως το Υπόμνημα όπως μου ζητήθηκε, και αυτό προωθήθηκε από την αρμόδια Γραμματεία, με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο στους βουλευτές. Επισυνάπτω την πρόσκληση, την απάντηση μου, καθώς και το Υπόμνημα.
Εάν ο κανονισμός της Βουλής δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο, ο κ Σκέρτσος θα έπρεπε να είχε κάνει εγκαίρως ένσταση στην διαδικασία και διόρθωση του λάθους. Εάν η πρόσκληση μου είναι νόμιμη και έγκυρη, ίσως ο κύριος Σκέρτσος, που έχει σπουδάσει Δημοσιογραφία, ΜΜΕ, Πολιτική διαχείριση και Lobbying, να θεωρεί ότι στο Κοινοβούλιο μπορούν να εκφράζουν άποψη μόνον ομάδες (και lobby) αλλά όχι οι Έλληνες πολίτες ατομικά.
Κατόπιν αυτών καλώ τον εισηγητή του νομοσχεδίου να ανακαλέσει δημόσια, ή να αντικρούσει επί της ουσίας την επιχειρηματολογία μου, δημοσιοποιώντας αντιστοίχως τις επιστημονικά τεκμηριωμένες απόψεις που υποστηρίζουν τη θέση του και αντικρούουν τις δικές μου θέσεις όπως παρουσιάστηκαν στο υπόμνημα μου. Σε κάθε περίπτωση, επειδή η αναφορά του στο πρόσωπο μου είναι απαξιωτική προς την επιστημονική μου επάρκεια και συνιστά συκοφαντική δυσφήμιση μου, προκειμένου να υπερασπιστώ την τιμή και υπόληψη μου καθώς και την επιστημονική μου θέση, επιφυλάσσομαι παντός νόμιμου δικαιώματος μου.
Επισυνάπτω:
1. ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
Δευτέρα 5 Φεβρουαρίου 2024 στις 06:06:37 μ.μ. GMT+2, ο χρήστης Δνση Κοινοβουλευτικών Επιτροπών <epitropes@parliament.gr> έγραψε:
ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΤΑΞΗΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ
ΕΙΔΙΚΗ ΜΟΝΙΜΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΙΣΟΤΗΤΑΣ, ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
ΠΡΟΣ
Κυρία, Καλλιόπη Προκοπάκη,
Ψυχίατρο παιδιών και εφήβων
Μετά την απόφαση που έλαβαν η Διαρκής Επιτροπή Δημόσιας Διοίκησης, Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης, η Διαρκής Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων και η Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, κατά την κοινή συνεδρίασή τους, στις 5 Φεβρουαρίου 2024, παρακαλείσθε να προσέλθετε σε συνεδρίαση των Επιτροπών, την Τετάρτη, 7 Φεβρουαρίου 2024 και ώρα 13.00΄, η οποία θα πραγματοποιηθεί στην Αίθουσα Γερουσίας για να εκθέσετε εν συντομία τις απόψεις σας σχετικά με το σχέδιο νόμου του Υπουργού Επικρατείας, κ. Χρήστου – Γεωργίου Σκέρτσου, με τίτλο «Ισότητα στον πολιτικό γάμο, τροποποίηση του Αστικού Κώδικα και άλλες διατάξεις» (2η συνεδρίαση – ακρόαση εξωκοινοβουλευτικών προσώπων).
Σε περίπτωση που δεν μπορείτε να προσέλθετε, σας ενημερώνουμε ότι υπάρχει δυνατότητα συμμετοχής σας και μέσω τηλεδιάσκεψης, κατά τα οριζόμενα στον Κανονισμό της Βουλής (Άρθρο 38 παρ. 9). Η εφαρμογή που θα πρέπει να χρησιμοποιήσετε, για να συμμετέχετε στην τηλεδιάσκεψη, είναι το WebEx Meetings της Cisco. Παρακαλούμε θερμά να εισέλθετε στην πλατφόρμα κατά το δυνατόν εγκαίρως.
Επισημαίνεται ότι πριν την προσέλευση ή τη σύνδεση μέσω τηλεδιάσκεψης, θα πρέπει υποχρεωτικά να αποσταλούν στο παρόν e-mail epitropes@parliament.gr τα στοιχεία του εκπροσώπου του φορέα (ονοματεπώνυμο και ιδιότητα).
Σε κάθε περίπτωση, μπορείτε να υποβάλλετε και γραπτό υπόμνημα. Τα υπομνήματα ή/και σημειώματα θα αποστέλλονται στο ως άνω e-mail και όχι στην πλατφόρμα WebEx κατά τη διάρκεια της σύνδεσης, διότι δημιουργούνται προβλήματα επικοινωνίας με τους υπόλοιπους συνδεδεμένους χρήστες και εν γένει στο σύστημα, γεγονός που αλλοιώνει τον ήχο και την τηλεοπτική εικόνα.
Βουλή των Ελλήνων
Διεύθυνση Διαρκών Επιτροπών/Διεύθυνση Ειδικών Μόνιμων Επιτροπών
Γραμματεία Δ.Ε. Δημόσιας Διοίκησης
Όλγα Θεοδωροπούλου – Αργυρώ Κούφη – Παύλος Δέδες
210.3707494 – 7416 – 7352
Γραμματεία Δ.Ε. Κοινωνικών Υποθέσεων
Σπύρος Γκίκας – Τριαντάφυλλος Χριστοφόρου
210.3707359 – 7363
Γραμματεία ΕΙΔ.Μ.Ε. Ισότητας
Μαρία Φύτρου – Αλκμήνη Καλτσά
210.3708562 – 7822
2. ΑΠΑΝΤΗΣΗ
5 Φεβρουαρίου, 6.06μμ
Σας ευχαριστώ πολύ για την τιμητική πρόσκληση, στην οποία θα ανταποκριθώ.
Δεν θα μπορέσω να παρευρεθώ ή να συμμετέχω στην τηλεδιάσκεψη λόγω σοβαρού προβλήματος υγείας. Υποβάλλω όμως γραπτό Υπόμνημα, που σας αποστέλλω συνημμένα.
Με εκτίμηση
Καλλιόπη Προκοπάκη
Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων
τ, Διευθύντρια στο Παιδοψυχιατρικό Τμήμα ΚΚΨΥ του ΓΝΑ «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ»
Ειδικότητα Παιδοψυχιατρικής 20/1/1997, Αρ Πρωτ 26540
Άδεια Ασκήσεως Ιατρικού Επαγγέλματος 28/6/1990 Νομαρχία Αθηνών Αρ. Πρωτ. 12815
Καλλιόπη Προκοπάκη Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων
Σύντομο Βιογραφικό
Η κα Kαλλιόπη Προκοπάκη είναι Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων, Διευθύντρια ΕΣΥ, Κοινοτικό Κέντρο Ψυχικής Υγείας Παγκρατίου του ΓΝΑ «Ευαγγελισμός».
Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Εργάζεται ως Ψυχίατρος παιδιών και Εφήβων από το 1997, αξιολογώντας διαγνωστικά και παρακολουθώντας θεραπευτικά παιδιά, εφήβους και τις οικογένειες τους, με ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία, ψυχοεκπαίδευση και συμβουλευτική.
Έχει ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση στην Σωματική Ψυχοθεραπεία (ψυχοθεραπεία ψυχαναλυτικής κατεύθυνσης με έμφαση στις νευροβιολογικές και σωματικές παραμέτρους των ψυχικών μηχανισμών) καθώς και στην Ψυχοθεραπεία Gestalt.
Θεραπεία Gestalt
Η θεραπεία Gestalt (γερμανικά: Gestalttherapie), ακαδημαϊκά γνωστή και ως μορφολογική θεραπεία**, είναι μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που δίνει έμφαση στην προσωπική ευθύνη και εστιάζει στην εμπειρία του ατόμου στην παρούσα στιγμή, στη σχέση θεραπευτή-θεραπευόμενου, στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά πλαίσια της ζωής ενός ατόμου και στις αυτορυθμιζόμενες προσαρμογές των ανθρώπων ως αποτέλεσμα της συνολικής τους κατάστασης.
Αναπτύχθηκε από τους Φριτς Περλς, Λάουρα Περλς και Πωλ Γκούντμαν στις δεκαετίες 1940 και 1950 και περιγράφηκε για πρώτη φορά στο βιβλίο Gestalt Therapy το 1951 στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η μορφολογική θεραπεία παρότι συνδυάζει τις αρχές του υπαρξισμού και της μορφολογικής θεωρίας, αποτελεί μία ξεχωριστή θεραπευτική προσέγγιση και ερμηνεία για την ανθρώπινη συμπεριφορά και την εξέλιξη του ανθρωπίνου είδους.
Η μορφολογική θεραπεία πήρε το όνομά της από την μορφολογική σχολή της ψυχολογίας που αναπτύχθηκε στη Γερμανία στα τέλη του 19ου αιώνα, και υποστήριζε ότι ότι ο άνθρωπος μπορεί να κατανοηθεί μόνο στη βάση της ολότητας του. Η μορφολογική θεραπεία δεν είναι κλάδος της μορφολογικής ψυχολογίας, αλλά περισσότερο μια αντίδραση του μαθητή του Φρόιντ, Φ. Περλς, στη παραδοσιακή ψυχαναλυτική προσέγγιση του δασκάλου του.
Βιβλιογραφικές πηγές
• Υπόμνημα ψυχιάτρου στη Βουλή KAI Δυσφήμιση της ψυχιάτρου κ Προκοπάκη, λόγω του υπομνήματος που κατέθεσε στην Bουλή για το νομοσχέδιο των ομόφυλων γάμων. Βιοηθική και Ιατρική. mumdadandkids.gr - Capital.gr
• Σύντομο Βιογραφικό της κ. Προκοπάκη: kalliopiprokopaki.gr
• Δημητρόπουλος, Ε (1999). Συμβουλευτική Προσανατολισμός. Αθήνα: Γρηγόρης. σελίδες 75–78.
** Gestalt ως μορφολογική θεραπεία, (Στα ελληνικά δεν υπάρχει ακριβής λέξη με την οποία μπορεί να αποδοθεί ο όρος. Περιφραστικά μπορούμε να πούμε ότι σημαίνει δίνω νόημα σε αυτό που μου συμβαίνει ή αλλιώς ανασυνθέτω (αναδομώ) τις εμπειρίες μου ώστε να δίνουν ένα νέο νόημα, «όλον». πηγή: «Τι είναι θεωρία;» (PDF). ΕΚΠΑ. σελ. 15.)
• Τόμας Κίρναν (1977). Μαστράκη, επιμ. Ψυχοθεραπεία. Αθήνα: Επίκουρος. σελίδες 205–211, 290, 293–296. (Thomas Kiernan 13 Ιανουαρίου 1933 - 22 Δεκεμβρίου 2003, ΗΠΑ)
Σημ.: Οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα και οι εικόνες που
παρατίθενται στο κείμενο, οφείλονται στην Αέναη επΑνάσταση.
Πηγή: sophia-ntrekou.gr
Δείτε σχετικά:
► Παρένθετη μητέρα ο θεσμός, οι νόμοι και τα συναισθηματικά ερωτήματα με μαρτυρίες - Surrogacy harms children
► Ορθόδοξη Θεολογία και Ψυχολογία του Βάθους - π. Νικόλαος Λουδοβίκος
Εξωτερικοί Σύνδεσμοι
• Οι θέσεις του ΚΚΕ για τον πολιτικό γάμο των ομόφυλων ζευγαριών και τις επιπτώσεις του στα δικαιώματα των παιδιών
• Κουτσούμπας: Γιατί καταψηφίσαμε το σύμφωνο συμβίωσης ομόφυλων και ετερόφυλων ζευγαριών. Ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ εξήγησε το σκεπτικό πίσω από την εν λόγω απόφαση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου