Παύλος Μελάς: Ο πλούσιος αντάρτης
που έγινε σύμβολο απελευθέρωσης
της Μακεδονίας.
ο βίος του μάθημα Γενναιότητας
Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος
(Sophia Drekou, BSc in Psychology)
Η «τρέλα» αυτού του έθνους είναι κληρονομική. Μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά. Όποια σελίδα της Ελληνικής ιστορίας και να δεις σε «τρελούς» θα πέσεις.
Αμέτρητα τα παραδείγματα: Μαραθών, Θερμοπύλες, Άλωση, 1821, Μακεδονικός Αγών, 1912-13, Αλμυρά Έρημος, Πίνδος, Ε.Ο.Κ.Α., ΕΛΔΥΚ. Δυστυχώς, διάφοροι «τρελοί» μας άναβαν πάντα φωτιές. Θεμιστοκλής, Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος, Κων. Παλαιολόγος, Κολοκοτρώνης, Νικηταράς ο τουρκοφάγος, Παύλος Μελάς, Αυξεντίου, Μπελογιάννης, Ηρώ Κωνσταντοπούλου, Παναγούλης, Λαμπράκης, Λέλα Καραγιάννη και τόσοι άλλοι. Όπως ο ευγενής αστός που μετατράπηκε στο σκληρό αντάρτη Μίκη Ζέζα. 13 Οκτωβρίου του 1904 σκοτώνεται από προδοσία κι αυτός, ο Αντάρτης Μακεδονομάχος Παύλος Μελάς.
Στις 13 Οκτωβρίου 1904 σκοτώνουν, μετά από προδοσία, σε ηλικία μόλις 34 ετών, ο Μακεδονομάχος και λοχαγός του Πυροβολικού, Παύλος Μελάς.
Η Ημέρα του Μακεδονικού Αγώνα τιμάται κάθε χρόνο την πρώτη Κυριακή μετά την 13η Οκτωβρίου (ημερομηνία θανάτου του Παύλου Μελά το 1904) στη Μακεδονία και τη Θράκη, σύμφωνα με το Βασιλικό Διάταγμα 157 της 25/2/1969 (ΦΕΚ 46/11.3.1969).
Στις 28 Αυγούστου του 1904, ο Παύλος Μελάς συνοδευόμενος από ομάδα Μακεδόνων, Λακώνων και Κρητικών, περνάει στα τουρκοκρατούμενα εδάφη της Μακεδονίας, κάνοντας έναρξη του επικού και τιμημένου Μακεδονικού αγώνα κατά της Βουλγαρικής επιβουλής των κομιτατζήδων και γράφοντας μια από τις πλέον χρυσές σελίδες της Νεώτερης Ελληνικής ιστορίας.
Π. Μελάς: «Αναλαμβάνω αυτόν τον αγώνα
με όλη μου την ψυχήν και με την ιδέαν
ότι είναι υποχρεωμένος να τον αναλάβω.»
Ο Παύλος Μελάς Έλληνας αξιωματικός του Στρατού, πρωτομάρτυρας και σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα, στάθηκε από τους πρωτεργάτες και πέθανε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων στην περιοχή της Μακεδονίας. Στην Ελλάδα θεωρείται ηρωική μορφή και έχουν ονομαστεί προς τιμή του το χωριό Μελάς της Καστοριάς και ο Δήμος Παύλου Μελά στην κεντρική Μακεδονία.
«O θάνατος του είναι ζωή στους κουρασμένους από τη μετριότητα του κόσμου. Ο Θάνατος του ανασταίνει τους κοιμισμένους, ταράζει τούς μαργωμένους, δυναμώνει τους αδύνατους, δροσίζει τους διψασμένους, ο θάνατος του Νέου, ο θάνατος του Ωραίου ο θάνατος του Αντρείου. Ψυχή, ψυχή ωραία, γλυκιά πενταπάρθενη που ερωτεύτηκες το θάνατο δίδαξε μας, ω, μάθε μας να μη πονεί και να μην καίει το αντίκρισμα της αγωνίας σου, ψυχή ωραία πενταπάρθενη». (Ιων Δραγούμης 1878 - 31 Ιουλ 1920, διπλωμάτης, πολιτικός και λογοτέχνης. Υπήρξε βασικός οργανωτής των ελληνικών κοινοτήτων κατά τον Μακεδονικό αγώνα.)Ας γίνει ο βίος του μάθημα γενναιότηταςστον συχνά διασπασμένο και δίβουλο εθνικόκαι πατριωτικό χώρο που εξαντλείταισε ρητορείες άνευ συχνά αντικρίσματος.
Ο ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ
Ο γιος του Μιχαήλ Μελά, βουλευτή και κατόπιν δημάρχου Αθηνών, Παύλος Μελάς, ανθυπολοχαγός, γαμπρός του Στέφανου Δραγούμη, αφού είχε πραγματοποιήσει δύο αναγνωριστικές αποστολές στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία (τη δεύτερη φορά με το ψευδώνυμο «Παύλος Δέδες»), για να προετοιμάσει το έδαφος, τον Αύγουστο 1904 αποφασίζει, με το ψευδώνυμο «Μίκης Ζέζας», που του θύμιζε τα παιδιά του στην Αθήνα, τον Μίκη (Μιχαήλ) και τη Ζωή, να δημιουργήσει εκεί αντάρτικο σώμα έχοντας 35 άνδρες.
Την ήττα του 1897 τη θεωρούσε προσωπική ταπείνωση απέναντι στον πατέρα του. Ο αγώνας στη Μακεδονία του έδινε την ευκαιρία να εργαστεί για την πατρίδα και ταυτόχρονα να εξιλεωθεί στα µάτια του νεκρού ήδη πατέρα του. Είναι χαρακτηριστική η σκηνή όπου επισκέπτεται τον τάφο του Μιχαήλ Μελά την ημέρα της αναχώρησής του για τη Μακεδονία:
«Κάθηµαι ολίγην ώραν παρά το μνήμα του. Αισθάνομαι την ψυχήν του πολύ κοντάν µου. Ενθυμούμαι µε πόσην φωτιά αγαπούσε αυτός την Πατρίδα· ενθυμούμαι ότι ωρκίσθην επί του φερέτρου του να αποθάνω εν ανάγκη υπέρ αυτής... Όλαι αυταί αι σκέψεις µε δίδουν θάρρος και επαναφέρουν ολίγην γαλήνην εις την ψυχήν µου διότι σκέπτομαι ότι και εάν φονευθώ θα επανεύρω την ψυχήν του αγίου εκείνου ανθρώπου...», γράφει ο ίδιος.
Ο ευγενής αστός μετατράπηκε στο σκληρό αντάρτη Μίκης Ζέζας που τον σέβονταν και τον υπάκουαν όλοι, ακόμα κι αν δεν εμπιστεύονταν τις στρατηγικές ικανότητές του.
Ο Μίκης Ζέζας και οι αντάρτες του είχαν διμέτωπο αγώνα. Η κατάσταση στη Μακεδονία, από την Πηνελόπη Δέλτα:
«Oι Τούρκοι αδιαφορούσαν για το αλληλοφάγωμα των Χριστιανών, όχι όμως και για το επαναστατικό κήρυγμα των κομιτατζήδων[…] Με λύσα αλληλοσπαράζουνταν Έλληνες και Βούλγαροι, ποιος να εκτοπίσει τον άλλο από το τουρκοπατημένο έδαφος, όπου έπρεπε ν’ αλληλοπολεμούνται και συνάμα να φυλάγονται από τον κοινό εχθρό, τον τακτικό στρατό του Τούρκου, που αμείλικτα καταδίωκε τ’ αντάρτικα σώματα, είτε Έλληνες ήταν είτε Βούλγαροι.» (Π. Σ. Δέλτα, Στα μυστικά του Βάλτου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1995)
Ένας από τους οδηγούς του, σε συνεργασία με τον κομιτατζή Μήτρο Βλάχου, ειδοποίησε τους Τούρκους για τις κινήσεις του Μελά.
Όταν οι αντάρτες του Π. Μελά, μετά από αποτυχημένη μάχη, έφτασαν στη Στάτιστα (13 Οκτ. 1904), κυκλώθηκαν από τούρκικο στρατό. Στη συμπλοκή ο Παύλος Μελάς πληγώθηκε θανάσιμα. Η ταφή έγινε πρόχειρα κάπου στην περιοχή, ενώ σύντροφός του προσπαθώντας να κάνει μυστική εκταφή για μεταφορά της σορού στην Καστοριά, κατ' εντολή του Μητροπολίτη, κατάφερε να κόψει βιαστικά το κεφάλι του ήρωα. Ο Μητροπολίτης Γερμανός μετέφερε τα οστά του ακέφαλου πια σώματος στην Καστοριά το 1904.
Ο θάνατός του Μελά συγκλόνισε το πανελλήνιο και αφύπνισε τις συνειδήσεις... Ο ήρωας Παύλος Μελάς έγινε σύμβολο του μακεδονικού αγώνα, ΑΝΤΑΡΤΗ και της ανιδιοτελούς θυσίας για την πατρίδα.
Ο μακεδονικός αγώνας συνεχίστηκε. Είχε δικαιωθεί η πολιτική του Μακεδονικού Κομιτάτου. Με φιλοπατρία ακολούθησαν νέοι εθελοντές από την ελεύθερη Ελλάδα και νέες αντάρτικες ομάδες. Το 1905 βρίσκονταν 1000 περίπου ένοπλοι Έλληνες στη Μακεδονία.
Αντάξιος συνεχιστής του αγώνα ο αντάρτης Σαράντος Αγαπηνός ή Τέλλος Άγρας, ο οποίος το 1906, σε μια κάμψη του αγώνα και διάλυσης πολλών αντάρτικων ομάδων, έδρασε δυναμικά στην περιοχή του βάλτου των Γιαννιτσών.
1908 με το κίνημα των Νεοτούρκων και την αναμενόμενη φιλελευθεροποίηση της Τουρκίας ο μακεδονικός αγώνας ατονεί εν αναμονή των εξελίξεων.
Ο Κωστής Παλαμάς για τον Παύλο Μελά
πίνακας ζωγραφικής Θεόφιλου Χατζημιχαήλ (εδώ)
Συγκλονίστηκε ολόκληρη η Ελλάδα όταν μαθεύτηκε πως στην Μακεδονία εκείνον τον Οκτώβρη του 1904 άφησε την τελευταία του πνοή ο Παύλος Μελάς. Ανάμεσα σε αυτούς που συγκλονίστηκαν και ο μεγάλος εθνικός ποιητής Κωστής Παλαμάς, που έγραψε για τον θάνατο του παλληκαριού:
Ο Βίος του Μακεδονομάχου ήρωα Παύλου Μελά
Πορτραίτο του Μελά από το Γεώργιο Ιακωβίδη
φιλοτεχνημένο πάνω στη φωτογραφία
του Μελά της 21ης Αυγούστου 1915,
Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
Το κεφάλι του αποκόπηκε από τους συμπολεμιστές του και τάφηκε στο ναό της Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι. Το σώμα του παραδόθηκε από τις οθωμανικές αρχές στον μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό (Καραβαγγέλη) και τάφηκε στον βυζαντινό ναό των Ταξιαρχών στην Καστοριά, όπου αναπαύεται και η κάρα του από το 1950. Στον ίδιο ναό έχει ταφεί και η σύζυγός του Ναταλία, κατ’ επιθυμίαν της.
Ο θάνατος του Παύλου Μελά έγινε γνωστός στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου και συγκλόνισε την κοινή γνώμη, λόγω του ακέραιου και αγνού χαρακτήρα του ανδρός, αλλά και του γνωστού ονόματος της οικογένειάς του, που είχε μεγάλους δεσμούς με τη Μακεδονία και την κοινωνία των Αθηνών. Η θυσία του σηματοδότησε την ουσιαστική έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, που κορυφώθηκε με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913.
Η ταινία «Παύλος Μελάς» (1973)
γυρισμένη στην Καστοριά (βίντεο)
Σκηνοθέτης: Φίλιππος Φυλακτός
Περιγραφή: Μια μοναδική υπερπαραγωγή για τα δεδομένα του ελληνικού κινηματογράφου. Πλούσιο ιστορικό έπος διάρκεια 195' περιγράφει την πορεία του εθνικού ήρωα από τα αθηναϊκά σαλόνια, στα σκλαβωμένα μέρη της Μακεδονίας και στο αγώνα για την απελευθέρωσή της. Αναπαράσταση της εποχής τόσο με αυθεντικά σκηνικά και κοστούμια όσο και με γυρίσματα στους πραγματικούς χώρους όπου διαδραματίστηκαν τα γεγονότα. Αλλά και η δράση στις σκηνές δράσεις είναι καταιγιστική σφοδρές μάχες, που κρατούν συνεχώς αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή. Καταφέρνει να φέρει το θεατή σε άμεση επαφή με τα ιστορικά εθνικά και πολεμικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στις αρχές του 20ου αιώνα, με πρόσωπα επώνυμα και ανώνυμα που αγωνίστηκαν στο Μακεδονικό Αγώνα.
Υπόθεση: 1886. Ενώ η Μακεδονία στενάζει κάτω από τον ζυγό των Τούρκων και των Βουλγάρων κομιτατζήδων, η Ελλάδα αδυνατεί να οργανώσει τον απελευθερωτικό αγώνα. Μόνο μεμονωμένες αποστολές βοήθειας από ιδιώτες, όπως του Μελά, ο οποίος ονειρεύεται ο γιος του Παύλος να γίνει αξιωματικός του Ελληνικού στρατού.
1897: Ο Παύλος Μελάς και οι συμφοιτητές του στην στρατιωτική σχολή, οργανώνουν μία ομάδα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Η πρώτη αποστολή στην Θεσσαλία, αποτυγχάνει
1904. Με το όνομα καπετάν Μίκης Ζέζας, ο Παύλος για πρώτη φορά πηγαίνει στην Μακεδονία να ηγηθεί του επαναστατικού αγώνα, μαζί με το μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη.
Καστοριά και παραλειπόμενα: Η ταινία σε μεγάλο μέρος της γυρίστηκε σε περιοχές της Καστοριάς, ακολουθώντας τα βήματα της διαδρομής του κεντρικού ήρωα, τόσο σε εξωτερικούς, όσο και σε εσωτερικούς χώρους. Την πρώτη προβολή της το 1974 παρακολούθησε σύσσωμη η καστοριανή μαθητιώσα νεολαία της εποχής, καθώς και ήταν υποχρεωτική η παρακολούθησή της από όλους τους μαθητές με ευθύνη των σχολείων, μετά από οδηγίες του Υπουργείου Παιδείας. Οι προβολές ξεκινούσαν από το πρωί, κάθε μέρα στον κινηματογράφο «ΟΡΦΕΑ».
Το εμβατήριο της ταινίας σε μουσική του Γιάννη Σπανού. Ακουγόταν για χρόνια από τα μεγάφωνα στο χωμάτινο γήπεδο (τώρα πάρκο Ολυμπιακής Φλόγας), κάθε φορά που η ποδοσφαιρική ομάδα της Καστοριάς έμπαινε στον αγωνιστικό χώρο (πολύ πριν υιοθετηθεί και τραγουδηθεί από φιλάθλους άλλων ομάδων και αθλημάτων). (το ακούτε εδώ)
Σύνοψη της υπόθεσης: Στα τέλη του 19ου αιώνα, η υπό τουρκική κατοχή Μακεδονία και οι ελληνικοί πληθυσμοί της υποφέρουν διπλά, μιας και οι Βούλγαροι κομιτατζήδες δρουν στην περιοχή παράλληλα με τις τουρκικές δυνάμεις. Ο Παύλος Μελάς (Λάκης Κομνηνός), μέλος της Εθνικής Εταιρείας από τα χρόνια του στην Σχολή Ευελπίδων, αποφασίζει το 1904 να αναλάβει την ηγεσία του αγώνα στη Μακεδονία. Μαζί με τους άνδρες του θα φέρουν σε πέρας τρεις αποστολές, αλλά στο τέλος θα παγιδευτούν, κατόπιν προδοσίας, και ο Μελάς θα σκοτωθεί στο χωριό Σιάτιστα.
Δείτε ολόκληρη την ταινία ΕΔΩ
Κωστής Παλαμάς - Παύλος Μελάς
«Σε κλαίει ο λαός. Πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι
Στον τόπο, που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλληκάρι.
Πανάλαφρος ο ύπνος σου του Απρίλη τα πουλιά
Σαν του σπιτιού σου να τ’ ακούς λογάκια και φιλιά,
Και να σου φτάνουν του χειμώνα οι καταρράχτες,
Σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες.
Πλατειά του ονείρου μας η γη και απόμακρη.
Και γέρνεις Εκεί... και σβεις γοργά.
Ιερή στιγμή. Σαν πιο πλατειά τη δείχνεις,
Ο Κωστής Παλαμάς και η Μακεδονία στη Φλογέρα του Βασιλιά (ανάλυση και ολόκληρο το βιβλίο)
Το 1870 στη Μασσαλία
γεννήθηκε ο Παύλος Μελάς
για να έρθει στην Ελλάδα
ν’ αρχίσει την απελευθέρωση
της Μακεδονίας όταν αυτή
ήταν τουρκοκρατούμενη
κι έπρεπε να παλέψει
κι ενάντια στους κομιτατζήδες
που ήθελαν να κατασπαράξουν
την περιοχή για να επιβάλλουν
τον τρόπο σκέψης
του πανσλαβισμού,
κι εσύ αναρωτιέσαι
τι πρέπει να κάνεις τώρα.
Ο Μίκης Ζέζας δεν ήταν μόνο
το ψευδώνυμο του Παύλου Μελά
αλλά μετά τον θάνατό του
και του Λάκη Πύρζα
για να συνεχιστεί ο αγώνας
των Μακεδονομάχων
έως το τέλος
με το ίδιο σύμβολο
για την απελευθέρωση
της Μακεδονίας μας.
Σχετικά:
Βιντεο/αφιέρωμα στον Παύλο Μελά
Παύλος Μελάς: Η ζωή, η δράση και ο δοξασμένος
θάνατος του θρυλικού ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα.
Η κόρη του Παύλου Μελά, Ζωή εξιστορεί το χρονικό του θανάτου του Ηρωικού πατέρα της: Η Ζωή Μελά κόρη του Μεγάλου Ήρωα του Μακεδονικού Αγώνος Παύλου Μελά, εξιστόρησε πριν πολλά χρόνια σε γεροντική ηλικία το χρονικό της τραγικής είδησης του ηρωικού θανάτου του πατέρα της. Δυστυχώς εμείς αυτή την εποχή γινόμαστε μάρτυρες της ξεδιάντροπης προδοσίας και ξεπουλήματος της Μακεδονίας και της θυσίας των Ηρώων από κάποιους που λέγονται πολιτικοί.
Ερείπιο το σπίτι του Παύλου Μελά
Μεταδόθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2018
Το σπίτι που δολοφονήθηκε το 1904 ο πρωτεργάτης
του Μακεδονικού Αγώνα, στο χωριό Μελάς ν.Καστοριάς
ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ Γράμματα από τη Μακεδονία: Η ταινία διαπραγματεύεται την τελική φάση του Μακεδονικού Ζητήματος από το 1870 κι εξής, μέσα από την προσωπικότητα και τη δράση του Π. Μελά. Το πρώτο επεισόδιο προβάλλει στοιχεία από τη ζωή και την πολυσχιδή προσωπικότητά του προκειμένου να αναδείξει τα ταλέντα και τις άγνωστες πτυχές της.
Το δεύτερο μέρος της ταινίας «ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ: Γράμματα από τη Μακεδονία» στηρίζεται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στα γράμματα που ο ίδιος στέλνει από τη Μακεδονία στη γυναίκα του Ναταλία Δραγούμη, αλλά και στα προσωπικά του σημειωματάρια που είχε πάντα μαζί του σ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα του. Η ταινία κλείνει με τον αντίκτυπο του αγώνα του στην απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Η Εκπαιδευτική Τηλεόραση του ΥΠΕΠΘ λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες του σχολικού προγράμματος, αλλά κι έχοντας ως στόχο γενικότερα την ενημέρωση των Ελλήνων εντός και εκτός Ελλάδας, για καίρια ιστορικά ζητήματα αποφάσισε την παραγωγή εκπαιδευτικής ταινίας με θέμα την προσωπικότητα του Παύλου Μελά και την συμβολή του στον Μακεδονικό Αγώνα, έτσι ώστε να αναδειχθεί ο ήρωας, αλλά και το αντίστοιχο κομμάτι της Ελληνικής ιστορίας.
Προς το σκοπό αυτό και για την επιστημονική υποστήριξη της ταινίας η Εκπαιδευτική Τηλεόραση συνεργάστηκε με το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα και τους ιστορικούς κ. Β. Γούναρη και κ. Π. Καραμπάτη, όπως επίσης και με την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδας και τον Γενικό Γραμματέα της, ιστορικό, κ. Ι. Μαζαράκη-Αινιάν. Η Νάτα Ιωαννίδου-Μελά χορήγησε το οικογενειακό φωτογραφικό αρχείο και ταυτοποίησε το πρόσωπο του Π. Μελά.
Την ιδέα του εκπαιδευτικού σεναρίου και την έρευνα για την εκπόνησή του, αλλά και την οργάνωση της παραγωγής έκανε από την πλευρά της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης η ιστορικός κ. Μαρία Ν. Τσακίρη. Τη σκηνοθεσία έκανε ο σκηνοθέτης κ. Τ. Κομηνέας και την παραγωγή ανέλαβε μέσω μειοδοτικού διαγωνισμού για λογαριασμό του ΥΠΕΠΘ ο κ. Γ. Κουρμούζας.
Η Μηχανή του χρόνου (29/03/2008) - Ο Μακεδονικός Αγώνας,
Μακεδονομάχοι, Παύλος Μελάς, καπετάν Κώττας, Τέλλος Άγρας.
Εξωτερικοί Σύνδεσμοι:
• Ο Παύλος Μελάς και η σημασία της θυσίας του για τη Μακεδονία
• Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΟΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟ ΚΑΙ ΜΑΡΤΙΟ ΤΟΥ 1878. ΚΑΝΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΠΩΣ, ΜΕ ΤΗΝ ΘΥΣΙΑ ΤΟΥΣ, ΟΙ ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΑΝΕΤΡΕΨΑΝ ΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. (ΕΔΩ)
• Τράπεζα Ἰδεῶν - Παύλος Μελάς… Aθάνατος - Η θυσία του νεαρού αυτού αξιωματικού αποτελεί σύμβολο του αγώνα για τη σωτηρία της Μακεδονίας [13 Οκτωβρίου 1904]
• παύλος μελάς - ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ