«Κυνηγέ, υποπτεύομαι γιατί σκοτώνεις τα πουλιά.
Τα απωθημένα σου φτερά εκδικείσαι. Λυτρώσου...
Ηρέμησε... Έχω κι εγώ ένα σωρό απωθημένους
ουρανούς μα δε σκοτώνω άστρα.» Κική Δημουλά
Πάνω της είχε επενδύσει η χώρα την προσδοκία –και λαχτάρα- για ένα ακόμα Νόμπελ Ποίησης. Η Κική Δημουλά, η γυναίκα που επί δεκαετίες έγραφε ποίηση, όσο ζούσε παράλληλα ως εργαζόμενη τράπεζας, μητέρα, στη συνέχεια συνταξιούχος και γιαγιά, καθόρισε το τοπίο της ποίησης στην Ελλάδα.
Ο θάνατός της χαρακτηρίζεται εθνική απώλεια. Ανάμεσα σε δαχτυλίδια, ή ευθυτενείς κορδέλες καπνού την θυμάμαι όσες φορές τη συνάντησα. Στα δάχτυλά της, δαχτυλίδια και ένα τσιγάρο σφηνωμένο με το χέρι κάπως υψωμένο, σαν για να πηγαίνει ο καπνός ψηλά, θυμίαμα προς τον ουρανό.
Η Κική Δημουλά, που τόσο την ένοιαζε να μην απογοητεύει τους ανθρώπους που αγαπούσε, που η τρυφερότητά της ξεχείλιζε για αυτούς, τους χαλούσε μόνο αυτό το χατήρι: Δεν σταματούσε να καπνίζει. Και ήταν αυτό το στοιχείο ίσως το μόνο που μαρτυρούσε στην εικόνα και στη ζωή της την ιδιότητα του ποιητή που από μόνη της οφείλει να φέρει μέσα της ένα φορτίο. Το φορτίο ενός βίου περίπλοκου, δύσκολου, μιας ζωής που αγαπά να κινείται στο περιθώριο.
Με βαθιά συστολή, σχεδόν ταραχή δεχόταν τα κομπλιμέντα και την αγάπη του κόσμου, σχεδόν σαν να μην το πιστεύει. Χωρίς την μποέμ απόσυρση ενός ελιτιστή ποιητή. Άλλωστε το μυαλό της, όταν δεν κατέγραφε στίχους, έτρεχε στα παιδιά και στα εγγόνια της, στα καλοκαίρια μαζί τους στο χωριό λίγο έξω από το Αίγιο, στους φίλους της και κυρίως στις φίλες της. Όλες αυτές τις υπέροχες νέες γυναίκες που βρίσκονταν γύρω τους και τους προσέφερε αγάπη και γνώση -σχεδόν ισότιμα ηλικιακά μαζί τους. Την μάλωναν όλοι για το κάπνισμα που ποτέ δεν σταμάτησε. Νοσηλεύτηκε κάποιες φορές με προβλήματα κυρίως αναπνευστικά αλλά δεν σταμάτησε. Ακόμα και τώρα, λίγες μέρες πριν φύγει από τη ζωή, όταν νοσηλευόταν στο Υγεία, έψαχνε ευκαιρίες να βγει στο μπαλκόνι να καπνίσει.
Έμαθε να ζει με την επιτυχία σχεδόν αποσιωπώντας την. Ήδη το 1972 τιμήθηκε με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου», το 1989 με το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Χαίρε ποτέ» και το 1995 με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή «Η εφηβεία της λήθης». Η Association Capitale Européenne des Littératures τη βράβευσε, τον Μάρτιο του 2010, με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας στο πλαίσιο της πέμπτης Ευρωπαϊκής Συνάντησης Λογοτεχνίας.
Το 2010 επίσης, πήρε το Μεγάλο Λογοτεχνικό Βραβείο για το συνολικό έργο της και το 2014 τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Φοίνικος. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά, τα ιταλικά, τα πολωνικά, τα βουλγαρικά, τα γερμανικά και τα σουηδικά. Το κοινό μυστικό, ο διαρκής πόθος από το μεγάλο της κοινό αλλά και από προσωπικότητες της διανόησης και της πολιτικής ήταν να πάρει το βραβείο Νόμπελ. Ακόμα και αυτό όμως όταν το άκουγε ένιωθε ενόχληση, δεν ήθελε να διακινείται αυτή η φημολογία, να δημιουργούνται προσδοκίες ή φορτίσεις γύρω από το έργο της.
Όταν μιλούσε για τη δημοφιλία της την χαρακτήριζε μαστίγιο «έλεγε κανείς ότι είναι δημοφιλής ποιητής ο Ελύτης;». Πληγώθηκε βαθιά όταν μια φράση της παρερμηνεύθηκε και της απέδωσαν τον τίτλο της ρατσίστριας. Σχεδόν αποτραβήχτηκε από τη δημοσιότητα, φοβισμένη από αυτό που είδε να συμβαίνει ερήμην της. Ήταν η περίφημη πλέον δήλωση για το παγκάκι. Εκείνη την εποχή έλεγε ότι αν μπορούσε να έφευγε από την Ελλάδα. Είχε αποδώσει τη στοχοποίησή της ακόμη και στο γεγονός ότι ακουγόταν πολύ εκείνη την εποχή ότι θα είναι υποψήφια για Νόμπελ.
Για την λειτουργία της ποίησης, έχει δώσει την πιο περιγραφική απάντηση, βαπτισμένη στο ελληνικό βίωμα. Κατά την ανακήρυξή της σε ακαδημαϊκό είπε: «Πιστεύω ότι η ποίηση βοηθάει όσο το κερί που ανάβουμε μπαίνοντας σε ένα έρημο, καταργημένο ξωκκλήσι, με φευγάτους όλους τους αγίους. Ωφελεί όσους την αγαπούν, επειδή βρίσκουν εντός της μικρά κομματάκια από σκισμένες φωτογραφίες του ψυχισμού τους. Περισσότερο και πιο σωστά ωφελεί εκείνους που πιστεύουν στη μαγεία της. Που δεν θέλουν να θέσουν τον δάκτυλό τους επί τον τύπον της κατανόησής της. Ωφελεί τη γλώσσα. Την περισυλλέγει από τους μεγάλους κάδους της βιασύνης και τη μεταγγίζει με σέβας στο τόσο δα μπουκαλάκι του αγιασμού, μια γουλιά, όσο ακριβώς χρειάζεται να πιει η ουσία. Τέλος ωφελεί όσο μια παυσίπονη σταγόνα η ποίηση, σε έναν ωκεανό λύπης. Δεν είναι λίγο».
Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, σε συνεργασία με τον υπουργό Εσωτερικών Τάκη Θεοδωρικάκο και τον υπουργό Οικονομικών Χρήστο Σταϊκούρα, ανακοίνωσαν ότι η κηδεία της μεγάλης και πολυβραβευμένης ποιήτριας θα γίνει δημοσία δαπάνη, ως ελάχιστος φόρος τιμής.
Πέθανε η Κική Δημουλά | 22/02/2020 | ΕΡΤ
Mariza Koch: Αγαπημένη μας, καλό παράδεισο. Συλλυπητήρια στα παιδιά σου. Θα θυμάμαι πάντα τα τελευταία λόγια σου στην τηλεφωνική μας επαφή, όπου σου τραγούδησα το ποίημά σου: «Βρετανικό Μουσείο (Ελγίνου μάρμαρα)». Αυτά που μου είπες ήταν συγκινητικά: «Να ξέρεις, Μαρίζα μου, ότι η αρπαγή των Μαρμάρων του Παρθενώνα δεν είναι απλώς μια θλίψη στις καρδιές των Ελλήνων. Είναι καημός που δεν πρέπει να τον αφήσουμε να μείνει αγιάτρευτος». Ναι, ναι, καλή μας. Δεν θα μείνει αγιάτρευτος. Η «Καρυάτιδά» σου κι ολόκληρο το έργο σου θα μας αφυπνίζουν πάντα... 22 Φεβ 2020
Στα Άκρα: Η ποιήτρια και ακαδημαϊκός
Κική Δημουλά είναι η πρώτη καλεσμένη
το 2012 της Βίκυς Φλέσσα για τη νέα
χρονιά και σχολιάζει από το Α έως το Ω.
«Και ένδυμα ουκ έχω ίνα εισέλθω εν αυτώ» Ενότητα ποιημάτων της Κικής Δημουλά που περιλαμβάνεται στην ποιητική συλλογή "Επί τα ίχνη" (1963). Ακούγονται τα ορχηστικά κομμάτια του Μάνου Χατζιδάκι "Πάει έφυγε το τραίνο", από το album "Η άλλη αγορά" (1998) σε ενορχήστρωση Νίκου Κυπουργού, και "Ο ταχυδρόμος πέθανε", από το LP "15 Εσπερινοί" (1964) σε ενορχήστρωση του συνθέτη. Οι πίνακες που προβάλλονται είναι του Γιάννη Τσαρούχη.
Η Δε Πόλις Ελάλησεν: Αθήνα - Κική Δημουλά (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ): Σειρά ντοκιμαντέρ πολιτιστικού περιεχομένου του ΓΙΑΝΝΗ ΣΜΑΡΑΓΔΗ, με θέμα ελληνικούς τόπους και δημιουργούς που σχετίστηκαν ή εμπνεύστηκαν από αυτούς. Το συγκεκριμένο επεισόδιο είναι αφιερωμένο στην Αθήνα και την ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ, μία από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης μεταπολεμικής ποίησης φιλοξενείται στο επεισόδιο αυτό της σειράς Η ΔΕ ΠΟΛΙΣ ΕΛΑΛΗΣΕΝ. Με το πέρασμα των χρόνων η ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ διαμόρφωσε το δικό της προσωπικό στυλ και διακρίθηκε για την ένταση του ποιητικού της λόγου. Η ηθοποιός ΜΑΓΙΑ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ και η ίδια η ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ απαγγέλλουν ποιήματα από τις συλλογές «ΧΑΙΡΕ ΠΟΤΕ», «ΤΟ ΛΙΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» και «ΕΠΙ ΤΑ ΙΧΝΗ», ενώ παράλληλα παρακολουθούμε πλάνα από διάφορες συνοικίες και περιοχές της πόλης των Αθηνών.
Σάββατο βράδυ, 10 Μάη 2008 μήνα, στην ΕΤ 1. Καλεσμένη στην εκπομπή της Εύης Κυριακοπούλου «Η ζωή είναι αλλού» η Κική Δημουλά. Η ποιήτρια. Συγκλονιστική. Μας χάρισε πολλαπλά ηλεκτροσόκ αλήθειας, συν - κίνησης, σοφίας, καθαρής σκέψης. Μας φώτισε, μέσα από τη δική της φωτιά.
Σε επίτιμη διδάκτορα του τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αναγορεύτηκε η σπουδαία ποιήτρια.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
• Βικιφθέγματα υπάρχει υλικό σχετικό με το λήμμα: Κική Δημουλά
• Ποιήματα της Κικής Δημουλά στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
• Ποιήματα της Κικής Δημουλά σε πολυτονικά
• Ποιήματα της Κικής Δημουλά στο translatum
• ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ - CNN.gr
• Η ποιήτρια Κική Δημουλά επίτιμη διδάκτωρ Θεολογίας
• Έθνος: Πέθανε η μεγάλη ποιήτρια αλλά οι στίχοι της είναι αθάνατοι
• Η Δημουλά που αγαπούν να μισούν: Όταν είσαι δημόσιο πρόσωπο είναι εύκολο να τεθείς στο στόχαστρο του κοινού. Πόσο μάλλον αν είσαι η ποιήτρια Κική Δημουλά, πρόσωπο με πολλούς θαυμαστές/στριες και πολλούς φανατικούς αρνητές της. Σ' ένα παγκάκι που βρυχάται αλαργινό, άρχισε η ιστορία
• Θλίψη στην πολιτική ηγεσία της χώρας έφερε το άκουσμα του θανάτου της Κικής Δημουλά. Η Ελλάδα χάνει μια από τις πιο σημαντικές ποιητικές φωνές της, τονίζει στο συλλυπητήριο μήνυμά του και ο πρωθυπουργός.
• ΕΙΠΑΝ ΚΑΙ ΕΓΡΑΨΑΝ για την ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ:
Kostas Hatziantoniou · ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ - In Memoriam: Εκείνη η «Μετέωρη κυρία» που κάποτε εξείχε στη βροχή «πάνω σ’ ένα ακυβέρνητο μπαλκόνι», διστακτική για το μέλλον, τότε που «εφτά εργάσιμες μελαγχολίες» κύκλωναν τη ζωή της, ήταν εκείνη που θα σμίλευε την πιο ευοίωνη «προτομή πιθανότητας» της μεταπολεμικής μας ποίησης.
«Δαπανηρή ιδέα ο βίος. Ναυλώνεις έναν κόσμο για να κάνεις το γύρο μιας βάρκας». Η Κική Δημουλά, συντάσσοντας το ιδιωτικό μητρώο της εποχής μας και συμπληρώνοντας το γενεαλογικό δέντρο των ονείρων που την γέννησαν, μίλησε για το υπαρκτικό μας αδιέξοδο πολύ πιο καίρια απ’ ότι διάφορες κοινωνιοκεντρικές ευαισθησίες κακοφορμισμένων εγωισμών. Γιατί η αληθινή ποίηση αγωνίζεται να καταλάβει μα και φοβάται πως αν καταλάβει θα σιωπήσει. Με μια απόσταση από τα πράγματα σαν ανάγκη να προεξοφλούμε εν ζωή λίγη από τη νηνεμία του θανάτου και παίρνοντας κουράγιο από «μερικές ευαισθησίες ταλαιπωρημένες από τα ταξίδια τους σε μακρινά ενδεχόμενα και κοντινές επαληθεύσεις». Κική Δημουλά: «Όνομα ουσιαστικόν. Πολύ ουσιαστικόν». Αντίο αγαπημένη.
Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών, όπου τελέστηκε δημοσία δαπάνη η κηδεία της, ως «ελάχιστος φόρος τιμής» στη σπουδαία ποιήτρια που με τη γλωσσική τόλμη που πάντα τη διέκρινε, μίλησε με μοναδικό τρόπο μέσα από το έργο της για την υπαρξιακή αγωνία, την απουσία, την απώλεια του χρόνου, τη φθορά και τη μοναξιά. Η Κική Δημουλά «έφυγε» από τη ζωή στα 89 της χρόνια, το μεσημέρι του περασμένου Σαββάτου » δείτε αναλυτικό αφιέρωμα
Παρόντες στην εξόδιο ακολουθία είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Πρικόπης Παυλόπουλος, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, η υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκη Κεραμέως, o Δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης, η βουλευτής της Ν.Δ. Όλγα Κεφαλογιάννη, ο Σταύρος Ξαρχάκος, η Ιωάννα Καρυστιάνη, ο Δημήτρης Λιγάνδης, ο Κώστας Γεωργουσόπουλος κ.α.
Επικήδειους εκφώνησαν η πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Άννα Μπενάκη, η υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκη Κεραμέως, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ο δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης, η εκπρόσωπος του εκδοτικού οίκου Ίκαρος Κατερίνα Καρύδη, ο ιατρός Στρατής Παττακός και ο γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών Βασίλειος Πετράκος.
Στεφάνια απέστειλαν, μεταξύ άλλων, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και η σύζυγός του Μαρέβα, ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας, ο Αντώνης Σαμαράς, η πρόεδρος και το ΔΣ του Συλλόγου «Ελπίδα», η Εταιρεία Συγγραφέων, το Ίδρυμα Κώστας και Ελένη Ουράνη, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ο Βαρδής και η Μαριάννα Βαρδινογιάννη, ο Γιώργος και η Άννα Νταλάρα, οι εκδόσεις Πατάκη, το Ίδρυμα Κωστή Παλαμά.
Δηλώσεις για την Κική Δημουλά
Σε δηλώσεις του στους δημοσιογράφους, ο Κώστας Γεωργουσόπουλος είπε: «Η Κική Δημουλά ήταν μία ποιήτρια που έκανε την καθημερινότητα μεταφυσική, έκανε το λίγο πολύ, έκανε αιωνιότητα τη θνητότητα».
Ο καρδιοχειρουργός Στρατής Παττακός δήλωσε: «Τα λόγια περιττεύουν για την απώλεια μιας τέτοιας ύπαρξης. Με τίμησε με τη φιλία της. Θα ζει για πάντα στις καρδιές μας».
Ο ζωγράφος Σωτήρης Σόρογκας δήλωσε: Είμαι πολύ συγκινημένος. Θα λείψει σε όλους μας η ποίηση της. Η Κική είχε μια ευαισθησία που ξεπέρναγε το μέτρο. Λυπάμαι πολύ που η Ελλάδα δεν πήρε το τρίτο Νόμπελ με την Κική».
Η κηδεία της Κικής Δημουλά έγινε δημοσία δαπάνη ως μια ελάχιστη ένδειξη τιμής και σεβασμού στο σπουδαίο έργο που άφησε πίσω της.
Με τους ποιητές μιλάς διαφορετικά από ό,τι με τους άλλους ανθρώπους. Οι ποιητές έχουν το δικαίωμα της ανεξαρτησίας από όλες τις ανοησίες των ανθρώπων.
Οι άνθρωποι είναι ανόητοι;
Δεν είναι ανόητοι, τους κάνει ανόητους το λεγόμενο κατεστημένο της ζωής, τους βάζει σε διάφορα καλούπια για εξυπηρέτηση διάφορων συμφερόντων. Και βέβαια οι άνθρωποι βολεύονται μέσα σε αυτά τα καλούπια, επειδή έχουν την ψευδαίσθηση της ασφάλειας και της σιγουριάς.
Οι ποιητές λοιπόν είναι άνθρωποι που δε δέχονται να μπουν σε κανένα καλούπι. Δρουν από μόνοι τους, έχουν την ευθύνη του εαυτού τους οι ίδιοι, κι όχι κάποιοι άλλοι.
Αυτό τους δίνει το δικαίωμα να δουν τον κόσμο όπως πραγματικά είναι. Ένα αξεδιάλυτο αίνιγμα, μια ανασφάλεια. Στην ουσία η ποίηση είναι μια αυταπάτη της αυταπάτης.
Ο άνθρωπος – αίνιγμα δημιουργεί ένα άλλο αίνιγμα που είναι η ποίηση. Δεν έχει βρει κανένας ποιητής καμιά απάντηση. Βέβαια δεν είναι ούτε Μαντείο των Δελφών, που οι απαντήσεις του είναι διφορούμενες και μπορείς να διαλέξεις ό,τι σε συμφέρει. Η σπουδαιότητα της ποίησης είναι ότι λέει τα πράγματα όπως παρουσιάζονται, όπως είναι, και όχι όπως θα ήθελε να είναι. Η ποίηση δεν έχει καμιά ελπίδα για τίποτε.
Αν θα θέλεις να ελπίζεις, μπες σε ένα καλούπι. Σε ένα οποιοδήποτε καλούπι, και υπάρχουν καλούπια για όλα τα γούστα. Πολλοί βάζουν και την ποίηση μέσα σε καλούπια. Δικαίωμά τους. Το να βάζεις την ποίηση μέσα σε καλούπια είναι ελπίδα, κι η ποίηση δεν έχει σχέση με την ελπίδα. Δεν είναι ούτε εναντίον της ελπίδας, ούτε υπέρ της. Αν καμιά φορά το κάνει κι ελπίζει, το κάνει για να νιώσει κι η ίδια μια σιγουριά. Αυτά είναι ανθρώπινα. Μετά όμως από λίγο η ποίηση ξαναελευθερώνεται.
Η ποίηση προσγειώνει τον άνθρωπο σε αυτό που πραγματικά είναι. Το τίποτα.
Καλό σου ταξίδι Κική Δημουλά στο τίποτα, όπως όλοι μας.
Οι ποιητές όταν μιλούν μεταξύ τους χρησιμοποιούν
Ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού γνωστοποιεί επιστολή της υπουργού Λίνας Μενδώνη προς την Επιτροπή Νόμπελ της Σουηδικής Ακαδημίας, με ημερομηνία 16 Ιανουαρίου 2020, με την οποία πρότεινε την υποψηφιότητα της Κικής Δημουλά για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ακολουθεί η μετάφραση της επιστολής της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού προς την Επιτροπή Νόμπελ της Σουηδικής Ακαδημίας:
«Αγαπητοί κύριοι,
Με την παρούσα επιστολή έχω την τιμή να προτείνω την υποψηφιότητα της Κικής Δημουλά για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Η Κική Δημουλά είναι μία ευρέως αναγνωρισμένη ποιήτρια, που τιμάται από τους κριτικούς λογοτεχνίας, τους συναδέλφους της και το κοινό. Έχει βραβευθεί από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, κατέχει την Έδρα Ποίησης της Ακαδημίας Αθηνών -είναι μόλις η τρίτη γυναίκα στην ιστορία της Ακαδημίας- και είναι, επίσης, Επίτιμη Διδάκτωρ του Τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης.
Η Κική Δημουλά θεωρείται η σημαντικότερη εν ζωή σύγχρονη ποιήτρια. Η ποίησή της μπορεί να φαίνεται αρκετά απλή, καθώς οι στίχοι της συχνά μιλάνε για την καθημερινή γυναίκα, τη ζωή της και τη ρουτίνα της. Ωστόσο, τα ποιήματά της είναι ταυτόχρονα εκλεπτυσμένα, τολμηρά, δημιουργικά. Είναι βιωματικά και φιλοσοφικά, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που η Δημουλά, όχι μόνο έχει υπάρξει επιτυχημένη και δημοφιλής ποιήτρια, αλλά συνέβαλε αποφασιστικά στη διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού της ποίησης, στην Ελλάδα.
Οι άνθρωποι ταυτίζονται με τα ποιήματά της, γιατί η Κική Δημουλά γράφει για τη θλίψη, το πένθος, την ενοχή, το αναπόφευκτο. Γράφει για τη θλίψη, αλλά τα ποιήματά της δεν είναι λυπηρά. Προσφέρουν ελπίδα και σύνδεση με την εσωτερική μας ανθρωπιά.
Με εκτίμηση,
Λίνα Μενδώνη
Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού»
Βίντεο από την Κηδεία της Ποιήτριας
Συγγενείς, εκπρόσωποι των γραμμάτων,
Ο συγκινητικός επικήδειος για την Κική Δημουλά
Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά
Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά
από συγγενείς, εκπρόσωπους γραμμάτων
και του πολιτικού κόσμου
Η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη στην επικήδειο ομιλία της ανέφερε: «Ένα βιογραφικό σημείωμα πρέπει, αφού γραφτεί, να μείνει επ′ αρκετόν καιρό κρεμασμένο στον αέρα από ένα τσιγκέλι αυστηρότητας, ώστε να στραγγίξουν καλά τα στερεότυπα, οι ωραιοποιήσεις, η ρόδινη παραγωγικότης και ο πρόσθετος ναρκισσισμός, πέραν εκείνου που ενυπάρχει στη φύση μιας αυτοπαρουσίασης.
Μόνον έτσι βγαίνει το καθαρό βάρος: το ήθος που επέβαλες να τηρεί η προσπάθειά σου. Αυτή είναι η πρώτη παράγραφος από τη βιογραφία της που έγραψε εκείνη… για εκείνη. Ήξερε πως όσοι θα μιλούν σήμερα ή στο μέλλον, θα βρίσκουν μόνο λόγια θαυμασμού για το έργο της, για την προσωπικότητά της. Όμως, η ίδια σημείωνε πόσο αυστηρή ήταν με τον εαυτό της, αυστηρή με τις λέξεις της, αυτές έπλαθε, ξαναέπλαθε και τις καλλιεργούσε..
Με το χρόνο, ωστόσο, δεν ήταν αυστηρή. Είχε την απόλυτη αίσθηση της φθοράς του και γι’ αυτό δεν τον φοβόταν. Δεν θα την έλεγες ποτέ αυστηρή με εκείνους που αγαπούσε. Ούτε καν στον έρωτα δεν στάθηκε αυστηρή, όταν τον παρατηρούσε να κυλάει προς την αγάπη.
Εμείς, σήμερα, είμαστε όλοι γύρω της να την αποχαιρετήσουμε επειδή ετοιμάστηκε να φύγει, χωρίς ποτέ να μας αφήσει. Να της πούμε δυο λόγια, όχι για το έργο της που είναι συγκλονιστικό στην κάθε στροφή του, καθρεφτίζοντας όλα εκείνα που στη ζωή μας εμείς δεν τολμάμε ακόμη να αρθρώσουμε.
Ούτε για τη λαμπρή λιακάδα, τα ποιήματά της, που μετανάστευσαν σε τόσες ξένες γλώσσες. Αλλά για αυτή την ομορφιά που εξέπεμπε χάρη στη μυστική αγάπη της για τη ζωή, που τη μετρούσε με το φως που ανεπαίσθητα χανόταν.
Και όσο χανόταν, τόσο δυνάμωνε η περιέργειά της να εξερευνήσει όσα έφυγαν, όσα συναισθήματα άφηναν το αποτύπωμά τους, όσα πονούσαν τη μνήμη της. Είμαστε όλοι ευλογημένοι που διασταυρωθήκαμε μαζί της.
Χαρήκαμε το λόγο της, τη παιγνιώδη της διάθεσή, την κρίση της για τα σοβαρά που τα συνόδευε πάντα η ευγένεια, η ταπεινότητα και η υπομονή της.
Κυρία Δημουλά, σας ευχαριστούμε που μπορούμε εμείς οι υπολειπόμενοι, μπορούν οι επόμενοι και οι επόμενοι να αφήνονται στη μαγεία των εικόνων που συνθέτουν οι στίχοι σας. Ο χρόνος υποκλίθηκε ενώπιον σας και θα σας κρατήσει στην αιωνία αγκαλιά του. Και αυτή θα είναι παραμυθία για τα παιδιά σας, για τα εγγόνια σας, για εκείνους, τους πάντα νέους, που θα καταφεύγουν στην ποίησή σας.
Εμείς είμαστε ευγνώμονες που μας κάνατε να σας αγαπήσουμε.
Ο,τι είχες να πείς
Για τα φθινόπωρα, τα κύκνεια,
Τις μνήμες, υδροροές των ερώτων
Την αλληλοκτονία των ωρών
Των αγαλμάτων τη αφερεγγυότητα
Ὅ,τι είχες να πείς
Γι ανθρώπους που σιγά σιγά λυγίζουν
Το είπες…
Κατέβα σοβαρή,
νηφάλια αὐτοεκθρονίσου
ἀπὸ τὰ χίλια σου παράθυρα.
Γιὰ ἕνα μήπως τ᾿ ἄνοιξες.
Κι αὐτοξεχάσου εὔχαρις.
iefimerida: Κική Δημουλά: Το σπαρακτικό αντίο της κόρης της -«Θα έρχομαι κάθε μέρα, κάθε ώρα κοντά σου για να είμαι μαζί σου» [εικόνες] Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου.
Ορθοδοξία News Agency: Το Πρακτορείο «ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ» στην Εξόδιο της Κικής Δημουλά Παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου τελέσθηκε η Εξόδιος της ποιήτριας Κική Δημουλά Archives
HuffPost Greece: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά Πλήθος κόσμου στο Α Νεκροταφείο, ανάμεσα τους ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο πρωθυπουργός. Kike Demoela HuffPost Greece
Newsbomb: Κική Δημουλά: Ραγίζει καρδιές το τελευταίο αντίο της κόρης της (pics) Το τελευταίο αντίο στη σπουδαία ποιήτρια Κική Δημουλά είπαν, στο Α' Νεκροταφείο οι Newsbomb.gr: Κική Δημουλά
Για την αγιάτρευτη μελαγχολία της: Απελπισία των γηρατειών σημαίνει ότι αισθάνεσαι το χώμα να κριτσανίζει στο στόμα σου. Για εξοικείωση...” HuffPost Greece Kike Demoela
Newsit: Κική Δημουλά: Ράγισε καρδιές η κόρη της με το τελευταίο: Το τελευταίο αντίο στην σπουδαία ποιήτρια Κική Δημουλά είπαν σήμερα Τρίτη (25.02.2020) στο Α' Νεκροταφείο συγγενείς, φίλοι, πολιτικοί και άνθρωποι των.
CNN Greece: Το «τελευταίο αντίο» στη μεγάλη Ελληνίδα ποιήτρια Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος συγκεντρώθηκαν λίγο μετά τις 16:00 το απόγευμα της Τρίτης στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, για να αποχαιρετήσουν την ... ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ - CNN.gr
NEWS 24/7: Πλήθος κόσμου για το τελευταίο 'αντίο' σήμερα στο Α' Νεκροταφείο για να πει το τελευταίο αντίο στην σπουδαία ποιήτρια, που έφυγε από τη ζωή
Real.gr: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά - Παρόντες Παυλόπουλος, Μητσοτάκης και πλήθος κόσμου Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών...
iefimerida Σήμερα η κηδεία της Κικής Δημουλά -Η παράκληση της οικογένειας Σήμερα, Τρίτη, θα τελεστεί η κηδεία της Κικής Δημουλά, η οποία έφυγε από τη ζωή το απόγευμα του Σαββάτου. | ΕΛΛΑΔΑ | iefimerida.gr | Κική Δημουλά, κηδεία.
Fthis Κικη Δημουλά: Οι πρώτες φωτογραφίες από την κηδεία της Η κηδεία της σπουδαίας ποιήτριας Κικής Δημουλά πραγματοποιείται αυτή τη ώρα, στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Η ίδια άφησε την τελευταία της πνοή το ...
In.gr Κική Δημουλά : Σήμερα το τελευταίο «αντίο» Το τελευταίο αντίο θα πουν φίλοι, συγγενείς και θαυμαστές της Κικής Δημουλά την ερχόμενη Τρίτη 25 Φεβρουαρίου στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών στις 16:00.
Reader.gr: Το τελευταίο αντίο στην ποιήτρια Κική Δημουλά Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο
TVXS - TV Χωρίς Σύνορα: Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο
Newsbeast.gr: Ήταν όλοι εκεί για το τελευταίο δυνατό χειροκρότημα για την Κική Δημουλά Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν...
Reader.gr: Το τελευταίο αντίο στην ποιήτρια Κική Δημουλά Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο...
Η Εφημερίδα των Συντακτών: Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά | Η Εφημερίδα των Συντακτών Με ένα δυνατό χειροκρότημα στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών
enikos.gr Κική Δημουλά: Σε κλίμα οδύνης το τελευταίο "αντίο" στη σπουδαία ποιήτρια - ΦΩΤΟ Πλήθος κόσμου κατέκλυσε το Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσει την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό, Κική Δημουλά, που έφυγε από τη ζωή το ...
Ethnos: Κική Δημουλά: Θλίψη στην κηδεία της ποιήτριας - Συγγενείς και φίλοι στο τελευταίο αντίο H εξόδιος ακολουθία της σπουδαίας ποιήτριας, που πέθανε το απόγευμα του περασμένου Σαββάτου, τελέστηκε δημοσία δαπάνη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.
ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ: Κική Δημουλά: Το τελευταίο «αντίο» στη σπουδαία ποιήτρια (photos) Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος έχουν συγκεντρωθεί στο Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό Κική Δημουλά.
Newpost.gr: Θλίψη στο τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά – Ποιοι έδωσαν το «παρών» (Φωτογραφίες) Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά είπαν στο Πρώτο Νεκροταφείο οι συγγενείς της, οι φίλοι της, εκπρόσωποι του πολιτικού και πνευματικού κόσμου αλλά καi...
Star.gr: Εκατοντάδες Παρευρισκόμενοι Στην Κηδεία Της Κικής Δημουλά Το «τελευταίο αντίο» στην σπουδαία πολυβραβευμένη ποιήτρια Κική Δημουλά, είπαν σήμερα στο Α΄νεκροταφείο φίλοι συγγενείς αλλά και απλοί άνθρωποι που τη ...
SKAI Κική Δημουλά: Το τελευταίο αντίο στην σπουδαία ποιήτρια (pics) Σε δηλώσεις του στους δημοσιογράφους, ο Κώστας Γεωργουσόπουλος είπε: «Η Κική Δημουλά ήταν μία ποιήτρια που έκανε την καθημερινότητα μεταφυσική,
Fthis: Κυριάκος Μητσοτάκης και Μαρέβα στην κηδεία της Κικής Δημουλά Στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών είπε πριν από λίγη ώρα πλήθος κόσμου το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά. Η σπουδαία ποιήτρια άφησε την τελευταία της πνοή ...
tech.in.gr: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά [Εικόνες] Το τελευταίο «αντίο» είπαν φίλοι, συγγενείς και θαυμαστές στην σπουδαία ποιήτρια Κική Δημουλά, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών το περασμένο ...
Κική Δημουλά: Λέξεις με χρώματα, φράσεις σαν βέλη, του Σάκη Ιωαννίδη Ποιήτρια του χειροπιαστού, πολυγραφότατη και πολυβραβευμένη, η Κική Δημουλά έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών. Η Καθημερινή
Σήμερα η κηδεία της Κικής Δημουλά -Η παράκληση της οικογένειας H εξόδιος ακολουθία της Κικής Δημουλά που πέθανε το απόγευμα του Σαββάτου θα τελεστεί, δημοσία δαπάνη, στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών στις 16:00. ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ Archives - zarpanews.gr
In.gr Κική Δημουλά: Σήμερα το τελευταίο «αντίο» Το τελευταίο αντίο θα πουν φίλοι, συγγενείς και θαυμαστές της Κικής Δημουλά την ερχόμενη Τρίτη 25 Φεβρουαρίου στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών στις 16:00.
Η Εφημερίδα των Συντακτών: «Παυσίπονη σταγόνα η ποίηση, σε έναν ωκεανό λύπης»: Μέχρι που η καρδιά της σταμάτησε να χτυπά, η κορυφαία Ελληνίδα ποιήτρια δεν έπαψε να αγωνιά και να ελπίζει, να παλεύει με τις λέξεις, δίνοντας νόημα στα ...
Σάββατο των ψυχών μάς έφυγες
μαθαίνοντάς μας, πως,
γίνεται πολύ με την ποίηση.
Αναπαύσου εν Ειρήνη
σε Τόπο Χλοερό †🌿
Αφιέρωμα της Σοφίας Ντρέκου
Ψυχοσάββατο κοιμήθηκε εν Κυρίω η κορυφαία Ελληνίδα ποιήτρια, Κική Δημουλά, σε ηλικία 89 ετών, αλλά τα ποιήματά της θα μείνουν Αθάνατα... μάς άφησε μεγάλη κληρονομιά και θα μείνει για πάντα στην ιστορία.
Μία από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης Ελληνικής Ποίησης. Τα πρώτα της βήματα στην Ποίηση τα έκανε το 1952 με την ποιητική συλλογή «Ποιήματα», την οποία αποκήρυξε μετά από λίγο και την απέσυρε από την κυκλοφορία. Με την πάροδο του χρόνου η Κική Δημουλά διαμόρφωσε το δικό της προσωπικό στυλ και καθιερώθηκε εξαιτίας της γνησιότητας, της δύναμης και του πλούτου του λόγου της, ως μία από τις αγαπημένες ποιήτριες των Ελλήνων.
«Πέθανε η μεγάλη ποιήτρια αλλά οι στίχοι της είναι αθάνατοι: Η Κική Δημουλά άφησε, πια, το σώμα της εδώ και είναι πνεύμα, αλλά έτσι κι αλλιώς αυτό συνέβαινε και εν ζωή. Ένα πνεύμα ήταν, μια ψυχή ζώσα, ένα μυαλό που δεν μας επιτρέπει να ηρεμήσουμε για την απώλειά της χρησιμοποιώντας τη λήθη. Θα τη θυμόμαστε για πάντα με γλύκα και σεβασμό και όχι σαν να ήταν δικός μας άνθρωπος που έφυγε.
Ήταν δικός μας άνθρωπος, έγινε δίχως να το καταλάβουμε και αυτή ήταν ίσως η μεγαλύτερη επιτυχία της, πολύ πιο πάνω από το ότι πούλησε χιλιάδες βιβλία με το όνομά της εκτυπωμένο στο εξώφυλλο. Η Δημουλά τυπώθηκε στις καρδιές μας και εντυπώθηκε στο μυαλό μας ως μια Κυρία, ως μια Γυναίκα που τίμησε το φύλο της – και δεν είναι λυτρωτικό παραλήρημα για να απαλύνεις τον πόνο σου, αποτελεί μια αδιασάλευτη αλήθεια την οποία γνώριζε -πρώτα- η ίδια. Και για αυτό έφυγε ήσυχη και ήσυχα, αν και στη ζωή μας έκανε έναν από τους πιο γαλήνιους «θορύβους», ξυπνώντας τα μέσα μας, αποδίδοντας ποιητικά τις «πτώσεις» μας.
(Από συνέντευξη το 2016 στην «Καθημερινή)
Η Κική Δημουλά γεννήθηκε στις 6 Ιουνίου 1931 στην Αθήνα. Το πατρικό της όνομα ήταν Βασιλική Ράδου με καταγωγή από την Καλαμάτα.
Μετά τις εγκύκλιες σπουδές της, προσελήφθη ως υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδος, στην οποία εργάστηκε επί 25 χρόνια, έως το 1974, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Για μια οκταετία εργάστηκε αποσπασμένη στη σύνταξη του περιοδικού Κύκλος, που εξέδιδε η τράπεζα, με λογοτεχνικό και οικονομικό περιεχόμενο, στο οποίο δημοσιεύονταν κείμενά της.
Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1952 με την ποιητική συλλογή «Ποιήματα», την οποία αποκήρυξε μετά από λίγο και την απέσυρε από την κυκλοφορία. Από τότε μέχρι και τις μέρες μας συνεχίζει να εκδίδει ποιητικές συλλογές, που συναντούν θερμή υποδοχή από το αναγνωστικό κοινό.
Το 1952 παντρεύτηκε τον ποιητή και πολιτικό μηχανικό Άθω Δημουλά, με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά, τον Δημήτρη (1956) και την Έλση (1957). Εργάστηκε σαν υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδος από το 1949 έως και το 1973. Είναι πρόεδρος του ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη (κοινωφελές Ν.Π.Ι.Δ. υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών).
Τιμήθηκε το 1972 με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου», το 1989 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Χαίρε ποτέ» και το 1995 με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή «Η εφηβεία της λήθης». Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, στα Γαλλικά, στα Ισπανικά, στα Ιταλικά, στα Πολωνικά, στα Βουλγαρικά, στα Γερμανικά και στα Σουηδικά. Το 2016 ήταν υποψήφια για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Σε μία ομιλία της για την ποίηση η Δημουλά όρισε ως εξής το ποίημα:
Μέσα στον ποιητικό της χώρο, κατοικεί η ίδια περιστοιχισμένη από τα άψυχα αντικείμενα και από τις αφηρημένες έννοιες. Στις τελευταίες, δίνει υπόσταση υποκειμένων, επιτρέποντάς τους έτσι να κινούνται, να αισθάνονται, να πάσχουν και γενικώς να συμπεριφέρονται ως δρώντα πρόσωπα. Υπάρχει, δηλαδή, κατά κανόνα μία ακινησία του ποιητικού εγώ, του μόνο έμψυχου εγκάτοικου του ποιητικού της κόσμου, και αντιστοίχως μία αέναη κινητικότητα του αφηρημένου. Πρόκειται για ένα από τα πιο ευδιάκριτα χαρακτηριστικά της ιδιότυπης ποιητικής φωνής της.
Συνεχή και αδιάλειπτα είναι τα σχόλια που αφορούν την απώλεια του χρόνου και τη φθορά, που αυτή η απώλεια συνεπάγεται, και διάχυτη η υπαρξιακή αγωνία.
Χαρακτηριστική είναι η γλωσσική της τόλμη που συχνά την οδηγεί σε μία ιδιαίτερα ευρηματική λεξιπλασία.
Η ποίηση της Δημουλά προσφέρει φιλόξενη στέγη σε καθημερινές πληγές και κοινά ανθρώπινα βιώματα, τολμά να δώσει διάσταση ποιητική και φιλοσοφική σε ποιήματα που αντλούν υλικό από το περιβάλλον του οικιακού βίου, και κατορθώνει να άρει τη γυναικεία καθημερινότητα στη σφαίρα της αυθεντικής ποίησης.
Ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά Ελλήνων ποιητών και η ποίησή της συγκεντρώνει μερικά από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης αυτής της γενιάς, τόσο σε θεματικό όσο και σε γλωσσικό επίπεδο: τον έρωτα, την εσωστρέφεια και τον υπαρξιακό προβληματισμό επενδυμένα με ένα λόγο λιτό και καθημερινό, συχνά ειρωνικό.
Η κριτική για το έργο της
«Στην ποίηση της Κικής Δημουλά, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο η ποιήτρια ‘πολιορκεί’ το εκάστοτε ερέθισμα που, κατά την κρίση ή τη διαίσθησή της, μπορεί ν’ αποτελέσει τον πυρήνα ενός ποιήματος. Το πώς, δηλαδή, κινητοποιείται από το τυχαίο και το συμπτωματικό, που υποπίπτει στην αντίληψή της -υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ν’ ανταποκρίνονται στη διαρκώς εν εγρηγόρσει ευρισκόμενη αισθαντικότητά της - και αποδέχεται, αφήνεται μάλλον, στο ανοιχτό ενδεχόμενο μιας προσωπικής περιπέτειας σ’ έναν χώρο που η λογική και το συναίσθημα αντιπαρατίθενται, χρησιμοποιώντας τρόπους απρόβλεπτους, καθώς βρισκόμαστε μπροστά σε μια ιδιότυπη περίπτωση συναισθηματοποίησης της λογικής και εκλογίκευσης του συναισθήματος […].
«Η Κική Δημουλά […] μιλάει για και με τη λύπη της, ζει αθόρυβα και μοναχικά, ζει στον ήχο της “ορθόδοξης ερημιάς” (Από το Λίγο του κόσμου). Ο χρόνος περνά στην ποίηση της μέσα από τη μνήμη ως ανάμνηση, που μακραίνει τη χρονική ύπαρξη του ανθρώπου με την αναβίωση του παρελθόντος. Ο νους επιστρατεύει, πλησιάζει και συρράπτει την εσωτερική χρονικότητα του ανθρώπου, που στη Δημουλά γίνεται ποιητική χρονικότητα, άλλοτε κοντά στο παρόν και άλλοτε με κατεύθυνση την αιωνιότητα.
Η ποίηση της βγαίνει από την απλή καθημερινότητα, η ζωή γίνεται ποίηση, οι λέξεις της είναι καθημερινές και απλές, που με την αναδόμηση, με την επανάληψη και την αιφνίδια ανατροπή γίνονται ποιητικές. Η Κική Δημουλά ποιεί ποίηση του εσωτερικού χώρου, ξεκινάει από πράγματα που κάποιος άλλος δεν θα παρατηρούσε, βγάζει από την αφάνεια τα ασήμαντα και με μια ασοβάρευτη απλή γλώσσα μιλάει για πολύ σοβαρά πράγματα, για τον έρωτα, για τη ζωή και το θάνατο, για τη γυναικεία ψυχολογία.
Η ποίηση της κινείται ανάμεσα στον αρνητικό και θετικό πόλο, συχνά εντοπίζεται στο έργο της υπαρξιακή αγωνία […]. Η γλώσσα της είναι μικτή και το λεξιλόγιο της αντλείται από τη λαϊκή λέξη ως τη λόγια με απροσδόκητες συνάψεις, “όρθια μπρος στο μεσίστιο μέλλον μου” (Ερήμην), “Λερώνει στους απάνω δρόμους ένα βρώμικο σύννεφο” (Το λίγο του κόσμου), τα ποιήματά της είναι άλλοτε αυστηρής και άλλοτε ελλιπούς ισορροπίας».
(Χρ. Αργυροπούλου, “Φιλολογική διαδρομή στην ανθολογημένη ποίηση της Κ. Δημουλά”, Φιλολογική, 18, 2000, σελ. 40-41)
«Ο χώρος, με την ευρύτερη και τη στενότερη έννοια του όρου, είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς άξονες οργάνωσης του ποιητικού υλικού της Δημουλά. Στα πρωιμότερα έργα της ο χώρος (εσωτερικός-εξωτερικός) προβάλλεται ή και περιγράφεται συχνά ως κεντρικό θέμα ή ακόμα και ως τουριστικό αξιοθέατο.
Στα υστερότερα συνδέεται με την καθημερινή της πραγματικότητα, γίνεται λειτουργικός, αφού αποκτά έναν οργανικότερο ρόλο και είναι πολλές φορές η δύναμη που κινητοποιεί τα συναισθήματα και τη σκέψη της. Γίνεται το σκηνικό και ο τόπος που φιλοξενεί τον ποιητικό μύθο και του δίνει και την αφορμή να αναπτυχθεί, εφ’ όσον είναι λειτουργικός για την εξέλιξη της ποιητικής αφήγησης, και επηρεάζει με διάφορους τρόπους τη διάθεση των ηρώων […].
Τα ποιήματα των οποίων η δράση εκτυλίσσεται στον εσωτερικό χώρο είναι πολύ λιγότερα από εκείνα, στα οποία η δράση εκτυλίσσεται στον εξωτερικό χώρο. Σπάνια, οι χώροι αυτοί προσφέρουν φιλοξενία και στέγη στους ήρωες των ποιημάτων της ποιήτριας, τους δίνουν την ευκαιρία να βρεθούν πιο κοντά και να συσφίξουν τις σχέσεις τους.
Συνήθως όμως, είναι φανερό ότι ο κλειστός χώρος στην ποίηση της Δημουλά λειτουργεί αντίστροφα από τον εξωτερικό και δεν επηρεάζει ευχάριστα τη διάθεση του ποιητικού υποκειμένου. Αντιθέτως, μέσα σ’ αυτόν, οι ήρωες έρχονται τις περισσότερες φορές πρόσωπο με πρόσωπο αντιμέτωποι μ’ όσα τους θλίβουν. Άλλοτε πάλι ασφυκτιούν -κυρίως οι γυναίκες- και καταπιέζονται από την καθημερινότητα, γι’ αυτό και θα ήθελαν να είχαν διαφύγει, αλλά σχεδόν πάντα οι (δι)έξοδοι φυγής είναι περιορισμένες […].
Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο σ’ αυτή την αντιπαράθεση εσωτερικού - εξωτερικού χώρου -ή ακόμα και στην απλή παρατήρηση του εξωτερικού στα ποιήματα της Δημουλά- είναι ο σημαντικός ρόλος των παραθύρων που συχνά λειτουργούν ως μεταίχμιο ανάμεσα στους δύο χώρους. Το παράθυρο, και μερικές φορές το μπαλκόνι, είναι το σημείο απ’ όπου ατενίζει συνήθως ο “έγκλειστος” ήρωας τον εξωτερικό χώρο. Απ’ αυτό ανοίγεται μπροστά του η άλλη όψη του εξωτερικού κόσμου και από το σημείο αυτό αντιπαραβάλλονται τα “αγαθά” που οι δύο χώροι / κόσμοι - εσωτερικός και εξωτερικός- μπορούν να προσφέρουν στους ήρωες».
(Αγάθη Γεωργιάδου, Εριέττα Δεληγιάννη, Διαβάζοντας Κική Δημουλά, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2001, σελ. 76, 101, 110)
«Με γλώσσα, που κυμαίνεται ανάμεσα στη λόγια και τη δημοτική και είναι γυμνή από κάθε έκδηλη συναισθηματική φόρτιση, η ποιήτρια προσπαθεί να δώσει τις εντυπώσεις και τις διαθέσεις της, καθώς βλέπει τα γύρω της πράγματα να ξεκαθαρίζουν όσο η ώρα προχωρεί (κυρίως στο δεύτερο μέρος) […].
Στο πρώτο μέρος η ποιήτρια προσπαθεί να δώσει τις ασαφείς εικόνες των πραγμάτων και τις εντυπώσεις της κατά τη μεταβατική ώρα του όρθρου. Η ασάφεια αυτή αφήνει ελεύθερη τη φαντασία της. Η καθαρότητα των χρωμάτων και των σχημάτων (στ. 15-16) αφαιρεί αυτή τη μαγεία και την επαναφέρει στην πραγματικότητα και στην αφύπνιση συναισθήματος ενοχής και της πίστης.
Στο δεύτερο μέρος όλα γύρω έχουν ξεκαθαρίσει κι η ποιήτρια αισθάνεται παράταιρη μέσα στις νηπιακές, ονειρικές διαθέσεις, που έζησε ως τώρα».
(Τάκης Καρβέλης, “Υπαρξιακή ποίηση, Κική Δημουλά”, Η νεότερη ποίηση – Θεωρία και Πράξη, Κώδικας, Αθήνα, 1983, σελ. 211-212)
Διακρίσεις
• 2001, Χρυσός Σταυρός του Tάγματος της Tιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.
• 2002, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην οποία κατέλαβε την έδρα των γραμμάτων που είχε μείνει κενή μετά τον θάνατο του Νικηφόρου Βρεττάκου — η τρίτη γυναίκα στην ιστορία της Ακαδημίας (μετά τις Γαλάτεια Σαράντη και Αγγελική Λαΐου).
• 20 Μαΐου του 2015, αναγορεύτηκε σε επίτιμη διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ.
Βραβεία
Η Κική Δημουλά, η διακεκριμένη και πολυβραβευμένη ποιήτρια της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, αναγορεύτηκε διδάκτωρ σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Τελετών της Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, την Τετάρτη 20 Μαΐου 2015. Στο ερώτημα για ποιο λόγο προτάθηκε η κ. Δημουλά ο Πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, καθηγητής κ. Χρυσόστομος Σταμούλης, με πρόταση του οποίου αποφασίστηκε η επιτιμοποίηση της ποιήτριας, έχει εδώ και καιρό εξηγήσει πειστικά. «Μα, ο υπαινικτικός της οντολογικός – ποιητικός της λόγος είναι κατ’ εξοχήν θεολογικός. Και οι ρίζες της θεολογίας είναι κατ’ εξοχήν ποιητικές”».
«Η σπουδαιότερη ποιήτρια της σύγχρονης Ελλάδας, Κική Δημουλά, αναχώρησε σήμερα για την αιωνιότητα, αφήνοντας ως πολύτιμη παρακαταθήκη το πολυβραβευμένο έργο της. Η θλίψη μας για την απώλειά της είναι βαθύτατη. Η Κική Δημουλά αποτελούσε μέλος της μεγάλης οικογένειας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, καθώς είχε αναγορευθεί Επίτιμη Διδάκτορας του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ τον Μάιο του 2015. Η φωνή της θα ακούγεται πάντα μέσα από τον εμπνευσμένο ποιητικό της λόγο».
Η πολυβραβευμένη Κική Δημουλά υπήρξε μία από τις δημοφιλέστερες και πλέον αγαπητές φωνές της ελληνικής λογοτεχνίας. Σε συνέντευξή της όταν ρωτήθηκε αν την απασχολεί η υστεροφημία, εκείνη απάντησε:
Θέματα που κυριαρχούν στα ποιήματά της είναι η απουσία, η φθορά, η απώλεια, η μοναξιά και ο χρόνος. Χαρακτηριστικά της ποίησής της είναι η προσωποποίηση αφηρημένων εννοιών, η ασυνήθιστη χρήση κοινών λέξεων και η πικρή φιλοπαίγμων διάθεση. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, τα Γαλλικά, τα Ισπανικά, τα Ιταλικά, τα Πολωνικά, τα Βουλγαρικά, τα Γερμανικά και τα Σουηδικά. Αποσπάσματα του έργου της έχουν συμπεριληφθεί στα σχολικά διδακτικά βιβλία.
Εργογραφία
Ποιητικές συλλογές
DVD: Συναντήσεις με την Κική Δημουλά, εκδ. «Ίκαρος», 2010
Κριτική-βιβλιογραφία
by Αέναη επΑνάσταση | www.Sophia-Ntrekou.gr
Από την Συλλογή «Το λίγο του κόσμου» (1971). Εκείνο που ιδιαίτερα πρέπει να προσέξετε στο ποίημα είναι ότι η ποιήτρια α) δεν περιορίζεται σε μια στατική και αντικειμενική περιγραφή του εξωτερικού κόσμου, αλλά τον δίνει με εικόνες, που κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η κινητικότητα (λ.χ. ξυπνάει ένα λευκό κουπί- φτεροκοπάει μια στέγη) και β) οι εικόνες εκφράζουν ή συμφύρονται με τις διαθέσεις της (λ.χ. με λήθη μοιάζει η θάλασσα: μας ξέχασαν).
Στην επίσημη σελίδα των εκδόσεων Ίκαρος δημοσιεύτηκε το εξής: «Με βαθιά θλίψη οι εκδόσεις Ίκαρος αποχαιρετούν την Κική Δημουλά. Η συνεργασία της Κικής Δημουλά με τον Ίκαρο ξεκίνησε το 1998. Η μεταξύ μας συμφωνία είχε από την πλευρά της έναν όρο: να εκδώσουμε και τα ποιήματα του Άθω Δημουλα. «Δεν μπορείτε να με καλέσετε σπίτι σας χωρίς τον άνδρα μου», είχε πει.
Αντίο κυρία Δημουλά μας. Αφήνετε δυσαναπλήρωτο κενό στην οικογένεια του Ίκαρου».
Συνέντευξη το 2016 στην έντυπη «Η Καθημερινή»
Άνω τελεία. Σημείο στίξης μεταφυσικό που εμπεριέχει το τέλος στη λιγότερο τετελεσμένη του μορφή. Σημείο στίξης συνώνυμο μιας στάσης προσωρινής. Με αφορμή την ομώνυμη ποιητική της συλλογή, που συμπυκνώνει όλους τους νόμους του ποιητικού της κόσμου και σκιαγραφεί με τρόπο συνολικό την ανθρώπινη κατάσταση, η ποιήτρια και ακαδημαϊκός Κική Δημουλά μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις, τις αγωνίες και τα ερωτήματα ενός ανθρώπου μπροστά στην τέχνη της ποίησης και τη μοίρα του ανθρώπου.
«Από τον κόσμο των γρίφων φεύγω ήσυχη.
Δεν έχω βλάψει στη ζωή μου αίνιγμα:
δεν έλυσα κανένα. Στο αίνιγμα του θανάτου
πάω ψυχωμένη. Φεύγω ήσυχη. (Κική Δημουλά)
Συναισθηματικά έχει σώσει πολλές ζωές,
τις ζωές μας, τις «φωτογράφισε», τις
σκιαγράφησε, τις έβαψε με χρώματα
πάθους και μας άφησε μεγάλη κληρονομιά.
Η σπουδαία ποιήτρια, επίτιμη διδάκτωρ του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, είχε υποστεί ανακοπή καρδιάς και νοσηλευόταν σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας από τις 2 Φεβρουαρίου. Το ιδιωτικό θεραπευτήριο «ΥΓΕΙΑ» εξέδωσε ιατρικό ανακοινωθέν για το θάνατο της Ελληνίδας ποιήτριας. Σύμφωνα με το ιατρικό ανακοινωθέν:
«Η ακαδημαϊκός και ποιήτρια κα. Κική Δημουλά προσήλθε στο Θεραπευτήριο ΥΓΕΙΑ στις 02/02/20 λόγω χρόνιας αναπνευστικής ανεπάρκειας. Σήμερα στις 22/02/20 και ώρα 17:56 απεβίωσε λόγω καρδιακής ανακοπής σε έδαφος σοβαρής χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας και καρδιακής ανεπάρκειας».
Μία από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης Ελληνικής Ποίησης. Τα πρώτα της βήματα στην Ποίηση τα έκανε το 1952 με την ποιητική συλλογή «Ποιήματα», την οποία αποκήρυξε μετά από λίγο και την απέσυρε από την κυκλοφορία. Με την πάροδο του χρόνου η Κική Δημουλά διαμόρφωσε το δικό της προσωπικό στυλ και καθιερώθηκε εξαιτίας της γνησιότητας, της δύναμης και του πλούτου του λόγου της, ως μία από τις αγαπημένες ποιήτριες των Ελλήνων.
«Πέθανε η μεγάλη ποιήτρια αλλά οι στίχοι της είναι αθάνατοι: Η Κική Δημουλά άφησε, πια, το σώμα της εδώ και είναι πνεύμα, αλλά έτσι κι αλλιώς αυτό συνέβαινε και εν ζωή. Ένα πνεύμα ήταν, μια ψυχή ζώσα, ένα μυαλό που δεν μας επιτρέπει να ηρεμήσουμε για την απώλειά της χρησιμοποιώντας τη λήθη. Θα τη θυμόμαστε για πάντα με γλύκα και σεβασμό και όχι σαν να ήταν δικός μας άνθρωπος που έφυγε.
Ήταν δικός μας άνθρωπος, έγινε δίχως να το καταλάβουμε και αυτή ήταν ίσως η μεγαλύτερη επιτυχία της, πολύ πιο πάνω από το ότι πούλησε χιλιάδες βιβλία με το όνομά της εκτυπωμένο στο εξώφυλλο. Η Δημουλά τυπώθηκε στις καρδιές μας και εντυπώθηκε στο μυαλό μας ως μια Κυρία, ως μια Γυναίκα που τίμησε το φύλο της – και δεν είναι λυτρωτικό παραλήρημα για να απαλύνεις τον πόνο σου, αποτελεί μια αδιασάλευτη αλήθεια την οποία γνώριζε -πρώτα- η ίδια. Και για αυτό έφυγε ήσυχη και ήσυχα, αν και στη ζωή μας έκανε έναν από τους πιο γαλήνιους «θορύβους», ξυπνώντας τα μέσα μας, αποδίδοντας ποιητικά τις «πτώσεις» μας.
Καλή στράτα, Κική Δημουλά. Το πιο ποιητικό
που μπορώ να γράψω για εσάς, είναι πως
οι στίχοι σας θα ζουν για πάντα,
αθάνατοι μέσα στα μετέωρα μυαλά μας.»
Κικὴ Δημουλᾶ - Αὐτο-βιογραφικό
«Ἕνα βιογραφικὸ σημείωμα πρέπει, ἀφοῦ γραφτεῖ, νὰ μείνει ἐπ᾿ ἀρκετὸν καιρὸ κρεμασμένο στὸν ἀέρα ἀπὸ ἕνα τσιγκέλι αὐστηρότητας, ὥστε νὰ στραγγίξουν καλὰ τὰ στερεότυπα, οἱ ὡραιοποιήσεις, ἡ ρόδινη παραγωγικότης καὶ ὁ πρόσθετος ναρκισσισμός, πέραν ἐκείνου ποὺ ἐνυπάρχει στὴ φύση μιᾶς αὐτοπαρουσίασης. Μόνον ἔτσι βγαίνει τὸ καθαρὸ βάρος: τὸ ἦθος ποὺ ἐπέβαλες νὰ τηρεῖ ἡ προσπάθειά σου.
Τὰ πόσα βιβλία ἔγραψε κανείς, πότε τὰ ἐξέδωσε, ποιὲς μεταφράσεις τὰ μεταναστεύουν σὲ μακρινὲς ξένες γλῶσσες καὶ ποιὲς διακρίσεις τὰ χειροκροτοῦν εἶναι τόσο τρέχοντα, ὅσο τὸ νὰ πεῖς ὅτι μέσα σ᾿ ἕναν βαρύτατο χειμῶνα ὑπῆρξαν καὶ κάποιες μέρες μὲ λαμπρὴ λιακάδα.
Ὡστόσο, ἐπειδὴ αὐτὸ εἶναι τὸ ὑλικό της πεπατημένης, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ συνεχίσει τὴ χάραξή της μὲ συνεσταλμένες καινοτόμες ἐπιφυλάξεις.
Γεννήθηκα στὴν Ἀθήνα τὸ 1931. Ἡ παιδικὴ ἡλικία πέρασε χωρὶς νὰ ἀναδείξει τὸ «παιδὶ θαῦμα». Τὸ 1949, τελειώνοντας τὸ Γυμνάσιο, ὑπέκυψα εὔκολα στὸ «πρέπει νὰ ἐργαστεῖς», καὶ ἐργάστηκα στὴν Τράπεζα τῆς Ἑλλάδος εἴκοσι πέντε χρόνια.
Ἀνώτερες σπουδές: ἡ μακρὰ ζωή μου κοντὰ στὸν ποιητὴ Ἄθω Δημουλᾶ. Χωρὶς ἐκεῖνον, εἶμαι σίγουρη ὅτι θὰ εἶχα ἀρκεστεῖ σὲ μιὰ ρεμβαστική, ἀμαθῆ τεμπελιά, πρὸς τὴν ὁποίαν, ἴσως καὶ σοφά, ἀκόμα ρέπω. Τοῦ ὀφείλω τὸ λίγο ἔστω ποὺ τῆς ξέφυγα, τὴν ἀτελῆ ἔστω μύησή μου στὸ τί εἶναι ἁπλῶς φωνῆεν στὴν ποίηση καὶ τί εἶναι σύμφωνον μὲ τὴν ποίηση, τοῦ ὀφείλω ἀκόμα τὴν πικρότατη δυνατότητα νὰ μπορῶ σήμερα, δημόσια, νὰ τὸν μνημονεύω εἰς ἐπήκοον τῆς πολυπληθοῦς λήθης.
Αὐταπαρνητική, παραχωρήθηκα στὸ ρόλο τῆς μητέρας καὶ μὲ τρυφερὴ γενναιότητα ἄκουσα νὰ προσφωνοῦμαι «γιαγιά». Κυλῶ τώρα μὲ ψυχραιμία καὶ χωρὶς βλέψεις διαιωνίσεως μέσα σ᾿ αὐτὲς τὶς νέες παρακαμπτήριες τοῦ αἵματός μου. Κυλῶ καί, ὅσο πλησιάζω στὶς ἐκβολές, ὅλο καὶ ὀνειρεύομαι ὅτι θὰ μοῦ πετάξει ἡ ποίηση ἕνα σωσίβιο ποίημα.
Δὲν νιώθω δημιουργός. Πιστεύω ὅτι εἶμαι ἕνας ἔμπιστος στενογράφος μίας πολὺ βιαστικῆς πάντα ἀνησυχίας, ποὺ κατὰ καιροὺς μὲ καλεῖ καὶ μοῦ ὑπαγορεύει κρυμμένη στὸ ἡμίφως ἑνὸς παραληρήματος, ψιθυριστά, ἀσύντακτα καὶ συγκεκομμένα, τὶς ἀκολασίες της μὲ ἕναν ἄγνωστο τρόπο ζωῆς. Ὅταν μετὰ ἀρχίζω νὰ καθαρογράφω, τότε μόνον, παρεμβαίνω κατ᾿ ἀνάγκην: ὅπου λείπουν λέξεις, φράσεις ὁλόκληρες συχνὰ καὶ τὸ νόημα τοῦ ὀργίου, προσθέτω ἐκεῖ δικές μου λέξεις, δικές μου φράσεις, τὸ δικό μου ὄργιο στὸ νόημα, ὅτι τέλος πάντων ἔχει περισσέψει ἀπὸ δικές μου ἀκολασίες μὲ ἕναν ἄλλον, ἄγνωστο τρόπο ζωῆς.
Τόσο μεταχειρισμένη καὶ ὑπηρεσιακὴ εἶναι ἡ ἀνάμειξή μου στὴ δημιουργία. Φύσει ὀλιγογράφος, ἐξέδωσα ὀκτὼ ποιητικὲς συλλογὲς μέσα σὲ σαράντα πέντε χρόνια. Ἡ σημασία τους εἶναι ἀκόμα συμβατική. Εἶναι γραμμένη στὴ λίστα ἀναμονῆς τῶν μεγάλων ἐπερχόμενων κυμάτων τοῦ μετα-κριτῆ χρόνου.»
Τον φοβάστε τον θάνατο;
Τον τρέμω. Πραγματικά τον τρέμω. Γιατί ξέρω ότι τότε δεν θα συμβαίνει τίποτα απ’ αυτά που συμβαίνουν τώρα. Αυτός είναι ο παντοδύναμος τελικά και όχι άλλος τις. Σκέψου ότι από τη στιγμή που γεννιέσαι, είσαι ετοιμοθάνατος. Διότι περί αυτού πρόκειται. Αυτό εγώ δεν το συνήθισα και δεν το συγχώρησα. Και είμαι ακόμα πεινασμένη για ζωή. Ίσως και η κίνηση να γράφω ακόμα ποιήματα στα ογδόντα πέντε μου να είναι η έκφραση αυτής της απροθυμίας μου να πεθάνω, της αδυναμίας μου να φανταστώ τι μπορεί να υπάρξει όταν ένα σώμα νεκρωθεί. Διότι, κακά τα ψέματα, ποια ψυχή χωρίς σώμα; Χωρίς σώμα ποια ψυχή; Το σώμα είναι το επιχείρημα της ψυχής για να υπάρχει.
Τὰ πόσα βιβλία ἔγραψε κανείς, πότε τὰ ἐξέδωσε, ποιὲς μεταφράσεις τὰ μεταναστεύουν σὲ μακρινὲς ξένες γλῶσσες καὶ ποιὲς διακρίσεις τὰ χειροκροτοῦν εἶναι τόσο τρέχοντα, ὅσο τὸ νὰ πεῖς ὅτι μέσα σ᾿ ἕναν βαρύτατο χειμῶνα ὑπῆρξαν καὶ κάποιες μέρες μὲ λαμπρὴ λιακάδα.
Ὡστόσο, ἐπειδὴ αὐτὸ εἶναι τὸ ὑλικό της πεπατημένης, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ συνεχίσει τὴ χάραξή της μὲ συνεσταλμένες καινοτόμες ἐπιφυλάξεις.
Γεννήθηκα στὴν Ἀθήνα τὸ 1931. Ἡ παιδικὴ ἡλικία πέρασε χωρὶς νὰ ἀναδείξει τὸ «παιδὶ θαῦμα». Τὸ 1949, τελειώνοντας τὸ Γυμνάσιο, ὑπέκυψα εὔκολα στὸ «πρέπει νὰ ἐργαστεῖς», καὶ ἐργάστηκα στὴν Τράπεζα τῆς Ἑλλάδος εἴκοσι πέντε χρόνια.
Ἀνώτερες σπουδές: ἡ μακρὰ ζωή μου κοντὰ στὸν ποιητὴ Ἄθω Δημουλᾶ. Χωρὶς ἐκεῖνον, εἶμαι σίγουρη ὅτι θὰ εἶχα ἀρκεστεῖ σὲ μιὰ ρεμβαστική, ἀμαθῆ τεμπελιά, πρὸς τὴν ὁποίαν, ἴσως καὶ σοφά, ἀκόμα ρέπω. Τοῦ ὀφείλω τὸ λίγο ἔστω ποὺ τῆς ξέφυγα, τὴν ἀτελῆ ἔστω μύησή μου στὸ τί εἶναι ἁπλῶς φωνῆεν στὴν ποίηση καὶ τί εἶναι σύμφωνον μὲ τὴν ποίηση, τοῦ ὀφείλω ἀκόμα τὴν πικρότατη δυνατότητα νὰ μπορῶ σήμερα, δημόσια, νὰ τὸν μνημονεύω εἰς ἐπήκοον τῆς πολυπληθοῦς λήθης.
Αὐταπαρνητική, παραχωρήθηκα στὸ ρόλο τῆς μητέρας καὶ μὲ τρυφερὴ γενναιότητα ἄκουσα νὰ προσφωνοῦμαι «γιαγιά». Κυλῶ τώρα μὲ ψυχραιμία καὶ χωρὶς βλέψεις διαιωνίσεως μέσα σ᾿ αὐτὲς τὶς νέες παρακαμπτήριες τοῦ αἵματός μου. Κυλῶ καί, ὅσο πλησιάζω στὶς ἐκβολές, ὅλο καὶ ὀνειρεύομαι ὅτι θὰ μοῦ πετάξει ἡ ποίηση ἕνα σωσίβιο ποίημα.
Δὲν νιώθω δημιουργός. Πιστεύω ὅτι εἶμαι ἕνας ἔμπιστος στενογράφος μίας πολὺ βιαστικῆς πάντα ἀνησυχίας, ποὺ κατὰ καιροὺς μὲ καλεῖ καὶ μοῦ ὑπαγορεύει κρυμμένη στὸ ἡμίφως ἑνὸς παραληρήματος, ψιθυριστά, ἀσύντακτα καὶ συγκεκομμένα, τὶς ἀκολασίες της μὲ ἕναν ἄγνωστο τρόπο ζωῆς. Ὅταν μετὰ ἀρχίζω νὰ καθαρογράφω, τότε μόνον, παρεμβαίνω κατ᾿ ἀνάγκην: ὅπου λείπουν λέξεις, φράσεις ὁλόκληρες συχνὰ καὶ τὸ νόημα τοῦ ὀργίου, προσθέτω ἐκεῖ δικές μου λέξεις, δικές μου φράσεις, τὸ δικό μου ὄργιο στὸ νόημα, ὅτι τέλος πάντων ἔχει περισσέψει ἀπὸ δικές μου ἀκολασίες μὲ ἕναν ἄλλον, ἄγνωστο τρόπο ζωῆς.
Τόσο μεταχειρισμένη καὶ ὑπηρεσιακὴ εἶναι ἡ ἀνάμειξή μου στὴ δημιουργία. Φύσει ὀλιγογράφος, ἐξέδωσα ὀκτὼ ποιητικὲς συλλογὲς μέσα σὲ σαράντα πέντε χρόνια. Ἡ σημασία τους εἶναι ἀκόμα συμβατική. Εἶναι γραμμένη στὴ λίστα ἀναμονῆς τῶν μεγάλων ἐπερχόμενων κυμάτων τοῦ μετα-κριτῆ χρόνου.»
Τον φοβάστε τον θάνατο;
Τον τρέμω. Πραγματικά τον τρέμω. Γιατί ξέρω ότι τότε δεν θα συμβαίνει τίποτα απ’ αυτά που συμβαίνουν τώρα. Αυτός είναι ο παντοδύναμος τελικά και όχι άλλος τις. Σκέψου ότι από τη στιγμή που γεννιέσαι, είσαι ετοιμοθάνατος. Διότι περί αυτού πρόκειται. Αυτό εγώ δεν το συνήθισα και δεν το συγχώρησα. Και είμαι ακόμα πεινασμένη για ζωή. Ίσως και η κίνηση να γράφω ακόμα ποιήματα στα ογδόντα πέντε μου να είναι η έκφραση αυτής της απροθυμίας μου να πεθάνω, της αδυναμίας μου να φανταστώ τι μπορεί να υπάρξει όταν ένα σώμα νεκρωθεί. Διότι, κακά τα ψέματα, ποια ψυχή χωρίς σώμα; Χωρίς σώμα ποια ψυχή; Το σώμα είναι το επιχείρημα της ψυχής για να υπάρχει.
(Από συνέντευξη το 2016 στην «Καθημερινή)
Η Κική Δημουλά (6 Ιουνίου 1931 - 22 Φεβρουαρίου 2020)
Ελληνίδα ποιήτρια, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών
και επίτιμη διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ
Η Κική Δημουλά γεννήθηκε στις 6 Ιουνίου 1931 στην Αθήνα. Το πατρικό της όνομα ήταν Βασιλική Ράδου με καταγωγή από την Καλαμάτα.
Μετά τις εγκύκλιες σπουδές της, προσελήφθη ως υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδος, στην οποία εργάστηκε επί 25 χρόνια, έως το 1974, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Για μια οκταετία εργάστηκε αποσπασμένη στη σύνταξη του περιοδικού Κύκλος, που εξέδιδε η τράπεζα, με λογοτεχνικό και οικονομικό περιεχόμενο, στο οποίο δημοσιεύονταν κείμενά της.
Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1952 με την ποιητική συλλογή «Ποιήματα», την οποία αποκήρυξε μετά από λίγο και την απέσυρε από την κυκλοφορία. Από τότε μέχρι και τις μέρες μας συνεχίζει να εκδίδει ποιητικές συλλογές, που συναντούν θερμή υποδοχή από το αναγνωστικό κοινό.Το 1952 παντρεύτηκε τον ποιητή και πολιτικό μηχανικό Άθω Δημουλά, με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά, τον Δημήτρη (1956) και την Έλση (1957). Εργάστηκε σαν υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδος από το 1949 έως και το 1973. Είναι πρόεδρος του ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη (κοινωφελές Ν.Π.Ι.Δ. υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών).
Τιμήθηκε το 1972 με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου», το 1989 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Χαίρε ποτέ» και το 1995 με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή «Η εφηβεία της λήθης». Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, στα Γαλλικά, στα Ισπανικά, στα Ιταλικά, στα Πολωνικά, στα Βουλγαρικά, στα Γερμανικά και στα Σουηδικά. Το 2016 ήταν υποψήφια για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Σε μία ομιλία της για την ποίηση η Δημουλά όρισε ως εξής το ποίημα:
«Βαδίζεις σε μιαν έρημο. Ακούς ένα πουλί να κελαηδάει. Όσο κι αν είναι απίθανο να εκκρεμεί ένα πουλί μέσα στην έρημο, ωστόσο εσύ είσαι υποχρεωμένος να του φτιάξεις ένα δέντρο. Αυτό είναι το ποίημα».Πράγματι η ποίηση της Δημουλά ανθεί πάνω στο άνυδρο έδαφος της στέρησης, της απώλειας, της συναισθηματικής ματαίωσης και, προκειμένου για τα μετά από τη συλλογή «Χαίρε ποτέ» ποιήματά της, πάνω στο έδαφος της απουσίας του αγαπημένου προσώπου. Αυτή τη στέρηση κι αυτή την απουσία αναπληρώνει επιτυγχάνοντας μέσα στο χώρο της ποίησης την επικοινωνία με ένα εσύ, με τον άλλον που λείπει, επικοινωνία που η πραγματικότητα αρνείται. Και από αυτή την άποψη η ποίηση της Δημουλά, όσο πικρά συναισθηματικά φορτία κι αν κουβαλά, στην ουσία επιτυγχάνει την κάθαρση και τη λύτρωση.
Μέσα στον ποιητικό της χώρο, κατοικεί η ίδια περιστοιχισμένη από τα άψυχα αντικείμενα και από τις αφηρημένες έννοιες. Στις τελευταίες, δίνει υπόσταση υποκειμένων, επιτρέποντάς τους έτσι να κινούνται, να αισθάνονται, να πάσχουν και γενικώς να συμπεριφέρονται ως δρώντα πρόσωπα. Υπάρχει, δηλαδή, κατά κανόνα μία ακινησία του ποιητικού εγώ, του μόνο έμψυχου εγκάτοικου του ποιητικού της κόσμου, και αντιστοίχως μία αέναη κινητικότητα του αφηρημένου. Πρόκειται για ένα από τα πιο ευδιάκριτα χαρακτηριστικά της ιδιότυπης ποιητικής φωνής της.
Συνεχή και αδιάλειπτα είναι τα σχόλια που αφορούν την απώλεια του χρόνου και τη φθορά, που αυτή η απώλεια συνεπάγεται, και διάχυτη η υπαρξιακή αγωνία.
Χαρακτηριστική είναι η γλωσσική της τόλμη που συχνά την οδηγεί σε μία ιδιαίτερα ευρηματική λεξιπλασία.
Η ποίηση της Δημουλά προσφέρει φιλόξενη στέγη σε καθημερινές πληγές και κοινά ανθρώπινα βιώματα, τολμά να δώσει διάσταση ποιητική και φιλοσοφική σε ποιήματα που αντλούν υλικό από το περιβάλλον του οικιακού βίου, και κατορθώνει να άρει τη γυναικεία καθημερινότητα στη σφαίρα της αυθεντικής ποίησης.
Σκύβοντας ουρανό ατένιζα.
Που έφτιαξα από πτώσεις.
Μαζεύοντας σπυρί-σπυρί
ό,τι δεν αφομοίωνε το ύψος.
(Το τελευταίο σώμα μου, 1981)
Ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά Ελλήνων ποιητών και η ποίησή της συγκεντρώνει μερικά από τα βασικά γνωρίσματα της ποίησης αυτής της γενιάς, τόσο σε θεματικό όσο και σε γλωσσικό επίπεδο: τον έρωτα, την εσωστρέφεια και τον υπαρξιακό προβληματισμό επενδυμένα με ένα λόγο λιτό και καθημερινό, συχνά ειρωνικό.
Η Δημουλά έχει προσωπικό ποιητικό ιδίωμα, με ιδιαίτερο γνώρισμα την επαναστατική χρήση λέξεων και φράσεων. Λέξεις, συνήθως κοινότοπες, κατασκευασμένες με ευτελή υλικά, επιστρατεύονται για να μεταδώσουν συνειρμικά με τη χρήση του υπερρεαλισμού δυνατές εντυπώσεις και συναισθήματα. Απροσδόκητοι συνδυασμοί λέξεων ή φράσεων, λεκτικά παιχνίδια, νεολογισμοί, σχήματα οξύμωρα και παρά προσδοκίαν φορτίζουν το ποίημα με ιδιαίτερο νοηματικό βάρος.
Το λεξιλόγιό της είναι απλό, σχεδόν λαϊκό, η γλώσσα πεζολογική, ευέλικτη, παιγνιώδης, αποφθεγματική. Οι στίχοι είναι μονολεκτικοί, διάστικτοι με λόγιες και εκκλησιαστικές εκφράσεις, οι στροφές άνισες, η δομή προσωπική, η σύνταξη επαναστατική: τα άψυχα υποκείμενα συνδυάζονται με έμψυχα αντικείμενα κι οι αφηρημένες έννοιες γίνονται υποκείμενα ενεργειών.
«Στην ποίηση της Κικής Δημουλά, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο η ποιήτρια ‘πολιορκεί’ το εκάστοτε ερέθισμα που, κατά την κρίση ή τη διαίσθησή της, μπορεί ν’ αποτελέσει τον πυρήνα ενός ποιήματος. Το πώς, δηλαδή, κινητοποιείται από το τυχαίο και το συμπτωματικό, που υποπίπτει στην αντίληψή της -υπό την προϋπόθεση, βέβαια, ν’ ανταποκρίνονται στη διαρκώς εν εγρηγόρσει ευρισκόμενη αισθαντικότητά της - και αποδέχεται, αφήνεται μάλλον, στο ανοιχτό ενδεχόμενο μιας προσωπικής περιπέτειας σ’ έναν χώρο που η λογική και το συναίσθημα αντιπαρατίθενται, χρησιμοποιώντας τρόπους απρόβλεπτους, καθώς βρισκόμαστε μπροστά σε μια ιδιότυπη περίπτωση συναισθηματοποίησης της λογικής και εκλογίκευσης του συναισθήματος […].
Χρονικογράφος του εφήμερου, μοιάζει να περιφέρεται επιζητώντας την προσωπική της παραμυθία και τον κατευνασμό των αισθημάτων της, ανακαλύπτοντας πρόσκαιρες αναζωογονητικές αντιστοιχίες ανάμεσα σε τρέχοντα συμβάντα, σε φευγαλέες ή μόνιμες καταστάσεις του κόσμου που την περιβάλλει από τη μια και σε πτυχές της διάθεσής της - του έρμαιου ψυχισμού από την άλλη. Γιατί το ‘νέο’ είναι οριστικά καταργημένο, και για να φανεί κάτι καινούριο χρειάζεται τη θαυματουργή διαμεσολάβηση της ψευδαίσθησης […]».
(Κ.Γ. Παπαγεωργίου, “Κική Δημουλά”, Η Ελληνική Ποίηση- Ανθολογία-Γραμματολογία Στ΄ (Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά), Σοκόλης, Αθήνα, 2002, σελ. 148-153)
(Κ.Γ. Παπαγεωργίου, “Κική Δημουλά”, Η Ελληνική Ποίηση- Ανθολογία-Γραμματολογία Στ΄ (Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά), Σοκόλης, Αθήνα, 2002, σελ. 148-153)
«Η Κική Δημουλά […] μιλάει για και με τη λύπη της, ζει αθόρυβα και μοναχικά, ζει στον ήχο της “ορθόδοξης ερημιάς” (Από το Λίγο του κόσμου). Ο χρόνος περνά στην ποίηση της μέσα από τη μνήμη ως ανάμνηση, που μακραίνει τη χρονική ύπαρξη του ανθρώπου με την αναβίωση του παρελθόντος. Ο νους επιστρατεύει, πλησιάζει και συρράπτει την εσωτερική χρονικότητα του ανθρώπου, που στη Δημουλά γίνεται ποιητική χρονικότητα, άλλοτε κοντά στο παρόν και άλλοτε με κατεύθυνση την αιωνιότητα.
Η ποίηση της βγαίνει από την απλή καθημερινότητα, η ζωή γίνεται ποίηση, οι λέξεις της είναι καθημερινές και απλές, που με την αναδόμηση, με την επανάληψη και την αιφνίδια ανατροπή γίνονται ποιητικές. Η Κική Δημουλά ποιεί ποίηση του εσωτερικού χώρου, ξεκινάει από πράγματα που κάποιος άλλος δεν θα παρατηρούσε, βγάζει από την αφάνεια τα ασήμαντα και με μια ασοβάρευτη απλή γλώσσα μιλάει για πολύ σοβαρά πράγματα, για τον έρωτα, για τη ζωή και το θάνατο, για τη γυναικεία ψυχολογία.
Η ποίηση της κινείται ανάμεσα στον αρνητικό και θετικό πόλο, συχνά εντοπίζεται στο έργο της υπαρξιακή αγωνία […]. Η γλώσσα της είναι μικτή και το λεξιλόγιο της αντλείται από τη λαϊκή λέξη ως τη λόγια με απροσδόκητες συνάψεις, “όρθια μπρος στο μεσίστιο μέλλον μου” (Ερήμην), “Λερώνει στους απάνω δρόμους ένα βρώμικο σύννεφο” (Το λίγο του κόσμου), τα ποιήματά της είναι άλλοτε αυστηρής και άλλοτε ελλιπούς ισορροπίας».
(Χρ. Αργυροπούλου, “Φιλολογική διαδρομή στην ανθολογημένη ποίηση της Κ. Δημουλά”, Φιλολογική, 18, 2000, σελ. 40-41)
«Ο χώρος, με την ευρύτερη και τη στενότερη έννοια του όρου, είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς άξονες οργάνωσης του ποιητικού υλικού της Δημουλά. Στα πρωιμότερα έργα της ο χώρος (εσωτερικός-εξωτερικός) προβάλλεται ή και περιγράφεται συχνά ως κεντρικό θέμα ή ακόμα και ως τουριστικό αξιοθέατο.
Στα υστερότερα συνδέεται με την καθημερινή της πραγματικότητα, γίνεται λειτουργικός, αφού αποκτά έναν οργανικότερο ρόλο και είναι πολλές φορές η δύναμη που κινητοποιεί τα συναισθήματα και τη σκέψη της. Γίνεται το σκηνικό και ο τόπος που φιλοξενεί τον ποιητικό μύθο και του δίνει και την αφορμή να αναπτυχθεί, εφ’ όσον είναι λειτουργικός για την εξέλιξη της ποιητικής αφήγησης, και επηρεάζει με διάφορους τρόπους τη διάθεση των ηρώων […].
Τα ποιήματα των οποίων η δράση εκτυλίσσεται στον εσωτερικό χώρο είναι πολύ λιγότερα από εκείνα, στα οποία η δράση εκτυλίσσεται στον εξωτερικό χώρο. Σπάνια, οι χώροι αυτοί προσφέρουν φιλοξενία και στέγη στους ήρωες των ποιημάτων της ποιήτριας, τους δίνουν την ευκαιρία να βρεθούν πιο κοντά και να συσφίξουν τις σχέσεις τους.
Συνήθως όμως, είναι φανερό ότι ο κλειστός χώρος στην ποίηση της Δημουλά λειτουργεί αντίστροφα από τον εξωτερικό και δεν επηρεάζει ευχάριστα τη διάθεση του ποιητικού υποκειμένου. Αντιθέτως, μέσα σ’ αυτόν, οι ήρωες έρχονται τις περισσότερες φορές πρόσωπο με πρόσωπο αντιμέτωποι μ’ όσα τους θλίβουν. Άλλοτε πάλι ασφυκτιούν -κυρίως οι γυναίκες- και καταπιέζονται από την καθημερινότητα, γι’ αυτό και θα ήθελαν να είχαν διαφύγει, αλλά σχεδόν πάντα οι (δι)έξοδοι φυγής είναι περιορισμένες […].
Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο σ’ αυτή την αντιπαράθεση εσωτερικού - εξωτερικού χώρου -ή ακόμα και στην απλή παρατήρηση του εξωτερικού στα ποιήματα της Δημουλά- είναι ο σημαντικός ρόλος των παραθύρων που συχνά λειτουργούν ως μεταίχμιο ανάμεσα στους δύο χώρους. Το παράθυρο, και μερικές φορές το μπαλκόνι, είναι το σημείο απ’ όπου ατενίζει συνήθως ο “έγκλειστος” ήρωας τον εξωτερικό χώρο. Απ’ αυτό ανοίγεται μπροστά του η άλλη όψη του εξωτερικού κόσμου και από το σημείο αυτό αντιπαραβάλλονται τα “αγαθά” που οι δύο χώροι / κόσμοι - εσωτερικός και εξωτερικός- μπορούν να προσφέρουν στους ήρωες».
(Αγάθη Γεωργιάδου, Εριέττα Δεληγιάννη, Διαβάζοντας Κική Δημουλά, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2001, σελ. 76, 101, 110)
«Με γλώσσα, που κυμαίνεται ανάμεσα στη λόγια και τη δημοτική και είναι γυμνή από κάθε έκδηλη συναισθηματική φόρτιση, η ποιήτρια προσπαθεί να δώσει τις εντυπώσεις και τις διαθέσεις της, καθώς βλέπει τα γύρω της πράγματα να ξεκαθαρίζουν όσο η ώρα προχωρεί (κυρίως στο δεύτερο μέρος) […].
Στο πρώτο μέρος η ποιήτρια προσπαθεί να δώσει τις ασαφείς εικόνες των πραγμάτων και τις εντυπώσεις της κατά τη μεταβατική ώρα του όρθρου. Η ασάφεια αυτή αφήνει ελεύθερη τη φαντασία της. Η καθαρότητα των χρωμάτων και των σχημάτων (στ. 15-16) αφαιρεί αυτή τη μαγεία και την επαναφέρει στην πραγματικότητα και στην αφύπνιση συναισθήματος ενοχής και της πίστης.
Στο δεύτερο μέρος όλα γύρω έχουν ξεκαθαρίσει κι η ποιήτρια αισθάνεται παράταιρη μέσα στις νηπιακές, ονειρικές διαθέσεις, που έζησε ως τώρα».
(Τάκης Καρβέλης, “Υπαρξιακή ποίηση, Κική Δημουλά”, Η νεότερη ποίηση – Θεωρία και Πράξη, Κώδικας, Αθήνα, 1983, σελ. 211-212)
Διακρίσεις
• 2001, Χρυσός Σταυρός του Tάγματος της Tιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.
• 2002, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην οποία κατέλαβε την έδρα των γραμμάτων που είχε μείνει κενή μετά τον θάνατο του Νικηφόρου Βρεττάκου — η τρίτη γυναίκα στην ιστορία της Ακαδημίας (μετά τις Γαλάτεια Σαράντη και Αγγελική Λαΐου).
• 20 Μαΐου του 2015, αναγορεύτηκε σε επίτιμη διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ.
Βραβεία
- 1964, Εύφημη μνεία από την Ομάδα των Δώδεκα, για την ποιητική συλλογή Επί τα ίχνη.
- 1972, Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για την ποιητική συλλογή Το λίγο του κόσμου.
- 1989, Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για την ποιητική συλλογή Χαίρε ποτέ.
- 1997, Βραβείο Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, για την ποιητική συλλογή Η εφηβεία της λήθης.
- 2001, Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου της.
- 2003, Μακεδονικό Βραβείο, για το σύνολο του έργου της.
- 2009, Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας (Prix Européen de Littérature), για το σύνολο του έργου της.
- 2010, Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, για το σύνολο του έργου της.
Η ποιήτρια Κική Δημουλά επίτιμη διδάκτωρ Θεολογίας
Η Κική Δημουλά, η διακεκριμένη και πολυβραβευμένη ποιήτρια της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, αναγορεύτηκε διδάκτωρ σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στην Αίθουσα Τελετών της Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, την Τετάρτη 20 Μαΐου 2015. Στο ερώτημα για ποιο λόγο προτάθηκε η κ. Δημουλά ο Πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, καθηγητής κ. Χρυσόστομος Σταμούλης, με πρόταση του οποίου αποφασίστηκε η επιτιμοποίηση της ποιήτριας, έχει εδώ και καιρό εξηγήσει πειστικά. «Μα, ο υπαινικτικός της οντολογικός – ποιητικός της λόγος είναι κατ’ εξοχήν θεολογικός. Και οι ρίζες της θεολογίας είναι κατ’ εξοχήν ποιητικές”».
Απόσπασμα από την ομιλία της ποιήτριας Κικής Δημουλά
Η πλάνη
«Ζητώ από τον παρόντα χρόνο να μου διαθέσει ένα δυο χειροδύναμα δευτερόλεπτα, να βοηθήσουν να ισορροπήσει η επικίνδυνα κλυδωνιζόμενη ψυχραιμία μου, εξ αιτίας του ότι προσέρχομαι να δώσω εισιτήριες εξετάσεις στην ανωτάτη αποδοχή σας. Με βλέπω στους επιλαχόντες, και δικαίως, αφού, στο μάθημα της φιλοδοξίας ή της έπαρσης, παραμένω αδιάβαστη. Πρέπει να αιτιολογήσω αυτή την έλλειψη ψυχραιμίας. Επιστήμονας δεν είμαι ως γνωστόν. Είμαι ένας αυτοσχέδιος άνθρωπος. Ο εαυτός μου με ανάγκασε να είμαι.
Με είδε ο Θεός που ήταν αρμόδιος να επιβλέπει την ποιότητα των αυθαιρεσιών και μου είπε: χάλια είσαι. Κάτσε να σε διορθώσω λίγο. Και κόλλησε στο πλευρό μου ένα καχεκτικό φτερό. Εγώ διαμαρτυρήθηκα: Ένα φτερό τι να το κάνω; Πώς θα πετάξω; Αυτό είναι δική σου υπόθεση. Προσπάθησε, μου απάντησε. Έκτοτε απλώς προσπαθώ. Σπανίως και χαμηλά πετάω, συστηματικά δε πέφτω και σωριάζομαι επάνω στην αβέβαιη φύση μου. Αυτά. Τώρα.
Δικαίως θ’ αναρωτηθείτε γιατί έδωσα ένα εντελώς αντιεπιστημονικό και κάπως υπόπτου ηθικής τίτλο, σ’ αυτόν τον έντιμα, συγκινημένο χαιρετισμό που απευθύνω σε σας, και σε τούτο μάλιστα το χώρο, τον ταγμένο και στην καταπολέμηση της πλάνης, μέσω της θαυματουργού παιδείας. Υπάρχει απάντηση. Αλλά την κρατάω για το τέλος. Μήπως το διασκεδάσω λίγο, επειδή κι αυτό το καημένο, όπως και κάθε τέλος, είναι θλιμμένο καθώς έχει πια χάσει την προσφιλή σε όλους μας συνέχεια.
Εν τω μεταξύ, θα επιχειρήσω να κάνω μια εντελώς αδόκιμη προσέγγιση της πλάνης, πλέκοντας το εγκώμιό της, με το ίδιο όμως νήμα με το οποίον θα πλέκω συγχρόνως και τον ψόγο της. Η πλάνη έχει κοινωφελή δραστηριότητα αλλά και φάρμακα, που ναι μεν θεραπεύουν το πάσχον σημείο, αλλά βλάπτουν τη γείτονα αθώα περιοχή. Η λειτουργία της πλάνης συνδέεται στα σημεία, με κείνη των ονείρων. Όνειρα και πλάνη αλληλοσυμπληρώνουν την ανθρωπιστική τους δράση.
Η ευεργεσία των ονείρων συνίσταται κυρίως, στο ότι υπερπηδούν το εμπόδιο της πραγματικότητας, αψηφώντας το αδύνατον, κι έτσι, ένα σωρό πεινασμένα απραγματοποίητα, μπορούν να γεύονται ολίγην απολαυστική ψευδαίσθηση, οι δε εξόριστες από τη ζωή παρουσίες προσώπων, να παίρνουν άδεια εισόδου και να επισκέπτονται νύκτωρ και εν τάχει, την αγαπημένη τους πατρίδα που είναι η Ύπαρξη. Ξαναφεύγουν κρυφά, αμέσως μόλις πάει για ύπνο η σκοπιά των άστρων, κι αναλαμβάνει τη φύλαξη της τροχιάς, το δειλό στην αρχή, και σαν έτοιμο να μετανοήσει ξημέρωμα. Και τη μεν άφιξη των ονείρων, την υποδέχεται ο ύπνος μας εν χορδαίς και οργάνοις, αλλά την αναχώρησή τους την πληροφορείται καθυστερημένα, η λύπη της αφύπνισής μας.
Όσο για την πλάνη, αυτή έχει μια πιό περίπλοκη δραστηριότητα από κείνη των ονείρων. Το φως της ημέρας, δεν δυσκολεύει καθόλου τη μανιώδη φιλοδοξία της να επικρατήσει, για να δειχθεί ενίοτε, πιο φιλική απέναντί μας, από όσο είναι η ασυγκίνητη αυστηρότητα του σωστού. Προσωπικά οφείλω στην πλάνη. Ότι μου εξασφάλισε λιγοστά έστω, αλλά ανέλπιστα απρόοπτα, κατατροπώνοντας το τελεσίδικο ρήμα: αποκλείεται. Της οφείλω, ότι μεσολάβησε και εξέλαβα, θηριώδεις αλήθειες, ως ήρεμα κατοικίδια πλάσματα. Ακόμη, δύσμορφες καταστάσεις, στις οποίες συχνά ενεπλάκην, σμιλευμένες ωστόσο σιγά σιγά από την πλάνη μεταμορφώθηκαν σε καλλίμορφες, τόσο, που μου ήταν δύσκολο να τις αποχωριστώ.
Επίσης συνετέλεσε στο να ξεφορτώνομαι επ’ ολίγον τη φορτική ευθυκρισία, γνωστή για τις ωμότητές της, προς τον άμαχο ψυχισμό μας. Τέχνασμα της πλάνης και η φωτογραφία, είναι δε νοσηρή σχεδόν η εξάρτησή μου από την γενναιόδωρη εξαπάτηση που μου προσφέρει.
Συμβιώνω με τη φωτογραφία, και ευεργετούμαι, κυρίως από την ευαίσθητη, ζωτική εχεμύθειά της: Κρύβει όσα συνέβησαν, όσα άλλαξαν, όσα λείπουν, κρύβει προς τα που το καθένα τράβηξε, κρύβει προς τα που το καθένα τράβηξε, κρύβει προπάντων, ότι όλα, από τα τόσα πολλά που ήθελαν να είναι, τώρα αρκέστηκαν να είναι οι πικροί άγνωστοι της φωτογραφίας τους. Δεν προτείνω την πλάνη, απλώς εκτιμώ ότι προμηθεύει κάποιες αντιστάσεις στις αδυναμίες και τους φόβους μας.»
Δήλωση του πρύτανη του ΑΠΘ για τον θάνατο της Κικής Δημουλά:
«Η σπουδαιότερη ποιήτρια της σύγχρονης Ελλάδας, Κική Δημουλά, αναχώρησε σήμερα για την αιωνιότητα, αφήνοντας ως πολύτιμη παρακαταθήκη το πολυβραβευμένο έργο της. Η θλίψη μας για την απώλειά της είναι βαθύτατη. Η Κική Δημουλά αποτελούσε μέλος της μεγάλης οικογένειας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, καθώς είχε αναγορευθεί Επίτιμη Διδάκτορας του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ τον Μάιο του 2015. Η φωνή της θα ακούγεται πάντα μέσα από τον εμπνευσμένο ποιητικό της λόγο».
Η πολυβραβευμένη Κική Δημουλά υπήρξε μία από τις δημοφιλέστερες και πλέον αγαπητές φωνές της ελληνικής λογοτεχνίας. Σε συνέντευξή της όταν ρωτήθηκε αν την απασχολεί η υστεροφημία, εκείνη απάντησε:
«Παρά τα όσα λέω, μάλλον θα με απασχολεί. Αλλά ξυστά. Προς τι να την ποθώ, αφού δεν θα γνωριστούμε ποτέ; Ποιος θα τη νέμεται αυτή την υστεροφημία; Η αιωνιότητα της απουσίας μου;».
«Η αγάπη είναι ένα θύμα του
σωματέμπορα εγωισμού μας.»
«Μάνα, λες να είναι κληρονομική
η πραγματικότης;» (Κική Δημουλά)
Εργογραφία
Ποιητικές συλλογές
- Ποιήματα, 1952 (αποκηρυγμένα)
- Έρεβος, 1956, εκδόσεις «Στιγμή», Αθήνα 1990
- Ερήμην, εκδ. Δίφρος, Αθήνα 1958. Εκδ. «Στιγμή», 1990.
- Επί τα ίχνη, εκδ. «Φέξης» Αθήνα 1963. Εκδ. «Στιγμή», 1989.
- Το λίγο του κόσμου, εκδ. «Νεφέλη», Αθήνα 1971, 1983. Εκδ. «Στιγμή», 1990.
- Το τελευταίο σώμα μου, εκδ, «Κείμενα», Αθήνα 1981. Εκδ. «Στιγμή», 1989.
- Χαίρε ποτέ, «Στιγμή», 1988
- Η εφηβεία της λήθης, «Στιγμή», 1994
- Ποιήματα, εκδόσεις «Ίκαρος», Αθήνα 1998 (Συγκεντρωτική έκδοση· περιλαμβάνονται όλες οι προηγούμενες συλλογές εκτός από τα Ποιήματα.)
- Ενός λεπτού μαζί, «Ίκαρος», 1998
- Ήχος απομακρύνσεων, «Ίκαρος», 2001
- Χλόη θερμοκηπίου, «Ίκαρος», 2005
- Συνάντηση, Γιάννης Ψυχοπαίδης, Κική Δημουλά, «Ίκαρος», 2007 (ανθολογία με εβδομήντα τρία ζωγραφικά έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη)
- Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως, «Ίκαρος», 2007
- Τα εύρετρα, «Ίκαρος», 2010
- Δημόσιος καιρός, «Ίκαρος», 2014
- Άνω τελεία, «Ίκαρος», 2016
- Ο φιλοπαίγμων μύθος, εκδ. «Ίκαρος», Αθήνα 2004 (Η ομιλία που εκφώνησε η Κική Δημουλά στην Ακαδημία Αθηνών κατά την τελετή υποδοχής της.)
- Εκτός σχεδίου, «Ίκαρος», 2005 (επιλογή πεζών κειμένων)
- Έρανος σκέψεων, «Ίκαρος», 2009 (η ομιλία της Κικής Δημουλά στην Αρχαιολογική Εταιρεία στις 26 Ιανουαρίου 2009)
DVD: Συναντήσεις με την Κική Δημουλά, εκδ. «Ίκαρος», 2010
Κριτική-βιβλιογραφία
- [Αφιέρωμα], Νέα Ευθύνη, τχ. 24 (Ιουλ. - Αυγ. 2014), σ. 420 - 472.
- [Αφιέρωμα], Εντευκτήριο, τχ. 83 (2008).
- [Αφιέρωμα], Λέξη, τχ. 194 (Οκτ. - Δεκ. 2007), σ. 299 - 415.
- [Αφιέρωμα], Διαβάζω, τχ. 435 (Δεκ. 2002), σ. 93 - 131.
- [Αφιέρωμα], Εντευκτήριο, τχ. 57 (Απρ. - Ιουν. 2002), σ. 7 - 46.
- Δήμου, Νίκος. Στην τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας. Αθήνα: Στιγμή, 1991.
- Θωμάς, Παναγιώτης, Προς αποζήτηση της σωστής διάταξης: σχόλια στο ποίημα της Κικής Δημουλά "Λάθος διάταξη, Σύναξη, τχ. 118 (Απρ. - Ιουν. 2011), σ. 42 - 52.
- Παπαγεωργίου, Κώστας Γ. Κική Δημουλά - χρονικογράφος του εφήμερου. Αθήνα: Κέδρος, 2013.
- Στέφος, Αναστάσιος, Αρχαιοελληνικές απηχήσεις στην ποίηση της Κικής Δημουλά, Φιλόλογος, τχ. 159 (Ιαν. - Μαρ. 2015), σ. 63 - 71.
- Δοκίμιο του Νίκου Δήμου
by Αέναη επΑνάσταση | www.Sophia-Ntrekou.gr
Ακολουθούν μερικά ποιήματα της Κικής Δημουλά:
Άωρα και παράωρα
Από την Συλλογή «Το λίγο του κόσμου» (1971). Εκείνο που ιδιαίτερα πρέπει να προσέξετε στο ποίημα είναι ότι η ποιήτρια α) δεν περιορίζεται σε μια στατική και αντικειμενική περιγραφή του εξωτερικού κόσμου, αλλά τον δίνει με εικόνες, που κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η κινητικότητα (λ.χ. ξυπνάει ένα λευκό κουπί- φτεροκοπάει μια στέγη) και β) οι εικόνες εκφράζουν ή συμφύρονται με τις διαθέσεις της (λ.χ. με λήθη μοιάζει η θάλασσα: μας ξέχασαν).
Ανάμεσα νύχτας και αυγής
σφηνωμένη βρήκα την άωρη ώρα.
Ασεβής ευθυμία πουλιών με ξύπνησε τόσο νωρίς
και βγήκα στων σκοταδιών την άμπωτη.
Το μπαλκόνι μου ήσυχα λάμνει
στ' αβαθή χρώματα.
Ονειρεύονται ακόμα οι κήποι
ερχομό αγνώστων ανθέων.
Αργά ξεδιπλώνεται ο περιβόητος ορίζοντας
σα φθηνή κορδέλα του μέτρου.
Με λήθη μοιάζει το άπειρο. Άπειρος λήθη.
Ένα καΐκι ξεκουρδίζεται στο βάθος,
το παίρν' η απόσταση και παίζει.
Μουρμουριστά των χρωμάτων η στάθμη ανεβαίνει.
Με βήμα περιπάτου πλησιάζουνε τα σχήματα.
Ξυπνάει ένα λευκό κουπί,
φτεροκοπάει μια στέγη,
ένα παραθυρόφυλλο σπαρτάρισε.
Έντρομο αφυπνίζεται κάποιο καμπαναριό,
ένοχο η πίστη πρέπει να ξυπνάει πρώτη.
Πρώτη απ' όλα.
Με βήμα περιπάτου πλησιάζουνε τα σχήματα.
Διαγράφονται κλειστές οι πόρτες
και τα όρια πεισμώνουν.
Σ΄ενάργεια βγήκαν τα βουνά
και σε γυρίζουν πίσω.
Και συ προσδοκία που πας;
Έχουν ξυπνήσει από ώρα οι αρνήσεις.
Κι εγώ, εγώ που είμαι και ονομάζομαι
προχωρημένη ώρα,
τι γυρεύω ανάμεσα σε τούτες τις νήπιες διαθέσεις;
Ο ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ὁ ἔρωτας,
ὄνομα οὐσιαστικόν,
πολὺ οὐσιαστικόν,
ἑνικοῦ ἀριθμοῦ,
γένους οὔτε θηλυκοῦ, οὔτε ἀρσενικοῦ,
γένους ἀνυπεράσπιστου.
Πληθυντικὸς ἀριθμὸς
οἱ ἀνυπεράσπιστοι ἔρωτες.
Ὁ φόβος,
ὄνομα οὐσιαστικὸν
στὴν ἀρχὴ ἑνικὸς ἀριθμὸς
καὶ μετὰ πληθυντικὸς
οἱ φόβοι.
Οἱ φόβοι
γιὰ ὅλα ἀπὸ δῶ καὶ πέρα.
Ἡ μνήμη,
κύριο ὄνομα τῶν θλίψεων,
ἑνικοῦ ἀριθμοῦ
μόνον ἑνικοῦ ἀριθμοῦ
καὶ ἄκλιτη.
Ἡ μνήμη, ἡ μνήμη, ἡ μνήμη.
Ἡ νύχτα,
Ὄνομα οὐσιαστικόν,
Γένους θηλυκοῦ,
Ἑνικὸς ἀριθμός.
Πληθυντικὸς ἀριθμὸς
Οἱ νύχτες.
Οἱ νύχτες ἀπὸ δῶ καὶ πέρα.
ΣΤΟΝ ΧΩΡΙΣΜΟ ΜΗΤΕ ΑΝΤΙΟ ΜΗΤΕ ΦΙΛΙ
Παράξενο πολύ,
γιατί όσο ένα ανοιξιάτικο σύννεφο έμεινε,
όσο χρειάζεται για να ειπωθεί ένα αντίο.
Υπέροχο μνημείο.
Διάχυτος σαν μυρουδιά,
απροσδιόριστος σαν το άπειρο,
βλέμμα σάμπως σ’ ατέλειωτη νύχτα.
Μπροστά μας ένα σταχτοδοχείο
όπου τινάζαμε μια τεφρωμένη ολοκλήρωση.
Το ρολόγι του σχεδίαζε με το χρόνο
κάποιο ξεκίνημα πικρό.
Και τότε εγώ
σήκωνα το ποτήρι
και πίναμε μαζί κάποιο σαλπάρισμα
ανάκατο με μια σιγή.
Στον χωρισμό μήτε αντίο
μήτε φιλί.
ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΟ
Σκορπίζουν
τῶν δακρύων οἱ μεγάλες συγκεντρώσεις.
Μνήμη καὶ παρὸν ψάχνουν νὰ κρυφτοῦν
ἀπὸ τὴ διαύγειά τους.
Ἀραιὰ ποῦ καὶ ποῦ καμιὰ τουφεκιὰ
πότε ἀπὸ κεῖνο τὸ εὐκρινὲς
χαράκωμα ἡ λύπη πότε ἀπὸ ἀμυδρότερο.
Στρατηγικὴ νὰ δείξει τάχα
ὅτι ἔρχονται ἐνισχύσεις.
Ἂς παραδοθεῖ.
Ἔχει σχεδὸν ἐπικρατήσει ἡ φωτογραφία σου.
Ἐξαπλώθηκε ὅπου βρῆκε ἄμαχη ἐπιφάνεια
ἀποδεκατισμένη αἴσθηση πρόθυμη γιὰ γαλήνη.
Ἀνεμίζει στῶν βλεμμάτων τὰ ὑψώματα
ὄχι σὰν ἔθιμο ἀδρανὲς μελαγχολικὸ
μὰ ὡς γενναῖος συκοφάντης τῆς ἀπώλειάς σου.
Μέρα τὴ μέρα πείθει πῶς τίποτα δὲν ἄλλαξε
ὅτι ἤσουν πάντα ἔτσι, ἀπὸ χαρτὶ
ἐκ γενετῆς φωτογραφία σὲ συνάντησα
ἀνέκαθεν πὼς ἔτσι σ᾿ ἀγαποῦσα γυρολόγα
ἀπὸ εἰκόνα σὲ ἀπεικόνιση
κι ἀπὸ ἀπεικόνιση σὲ εἰκόνα σου ἀρκέστηκα.
Μνήμη καὶ παρὸν πρέπει νὰ κρυφτοῦν
ἀπὸ τὴ διαύγειά τους.
Ἀραιὰ ποῦ καὶ ποῦ καμιὰ τουφεκιὰ ἀμυδρὴ
Μαρτυρία ὑπέρ σου ἡ λύπη
ἂς παραδοθεῖ.
Ὁ μόνος ἀξιόπιστος μάρτυρας ὅτι ζήσαμε
εἶναι ἡ ἀπουσία μας.
ΠΑΡΑΝΟΜΙΕΣ
Ἐπεκτείνομαι καὶ βιώνω
παράνομα
σὲ περιοχὲς ποὺ σὰν ὑπαρκτὲς
δὲν παραδέχονται οἱ ἄλλοι.
Ἐκεῖ σταματῶ καὶ ἐκθέτω
τὸν καταδιωγμένο κόσμο μου,
ἐκεῖ τὸν ἀναπαράγω
μὲ πικρὰ κι ἀπειθάρχητα μέσα,
ἐκεῖ τὸν ἀναθέτω
σ᾿ ἕναν ἥλιο
χωρὶς σχῆμα, χωρὶς φῶς,
ἀμετακίνητο,
προσωπικό μου.
Ἐκεῖ συμβαίνω.
Κάποτε, ὅμως,
παύει αὐτό.
Καὶ συστέλλομαι,
κι ἐπανέρχομαι βίαια
(πρὸς καθησυχασμόν)
στὴ νόμιμη καὶ παραδεκτὴ
περιοχὴ
στὴν ἐγκόσμια πίκρα.
Καὶ διαψεύδομαι.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 1948
Κρατῶ λουλοῦδι μᾶλλον.
Παράξενο.
Φαίνετ᾿ ἀπ᾿ τὴ ζωή μου
πέρασε κῆπος κάποτε.
Στὸ ἄλλο χέρι
κρατῶ πέτρα.
Μὲ χάρη καὶ ἔπαρση.
Ὑπόνοια καμιὰ
ὅτι προειδοποιοῦμαι γι᾿ ἀλλοιώσεις,
προγεύομαι ἄμυνες.
Φαίνετ᾿ ἀπ᾿ τὴ ζωή μου
πέρασε ἄγνοια κάποτε.
Χαμογελῶ.
Ἡ καμπύλη του χαμόγελου,
τὸ κοῖλο αὐτῆς τῆς διαθέσεως,
μοιάζει μὲ τόξο καλὰ τεντωμένο,
ἕτοιμο.
Φαίνετ᾿ ἀπ᾿ τὴ ζωή μου
πέρασε στόχος κάποτε.
Καὶ προδιάθεση νίκης.
Τὸ βλέμμα βυθισμένο
στὸ προπατορικὸ ἁμάρτημα:
τὸν ἀπαγορευμένο καρπὸ
τῆς προσδοκίας γεύεται.
Φαίνετ᾿ ἀπ᾿ τὴ ζωή μου
πέρασε πίστη κάποτε.
Ἡ σκιά μου, παιχνίδι τοῦ ἥλιου μόνο.
Φοράει στολὴ δισταγμοῦ.
Δὲν ἔχει ἀκόμα προφθάσει νὰ εἶναι
σύντροφός μου ἢ καταδότης.
Φαίνετ᾿ ἀπ᾿ τὴ ζωή μου
πέρασ᾿ ἐπάρκεια κάποτε.
Σὺ δὲν φαίνεσαι.
Ὅμως γιὰ νὰ ὑπάρχει γκρεμὸς στὸ τοπίο,
γιὰ νά ῾χω σταθεῖ στὴν ἄκρη του
κρατώντας λουλούδι
καὶ χαμογελώντας,
θὰ πεῖ πὼς ὅπου νά ῾ναι ἔρχεσαι.
Φαίνετ᾿ ἀπ᾿ τὴ ζωή μου
ζωὴ πέρασες κάποτε.
ΓΗ ΤΩΝ ΑΠΟΥΣΙΩΝ
Τώρα θὰ κοιτάζεις μία θάλασσα.
Ἡ διάθεση νὰ σὲ ἐντοπίσω
στὴ συστρεφόμενη ἐντός μου γῆ τῶν ἀπουσιῶν
ἔτσι σὲ βρίσκει:
πικρὴ παραθαλάσσια ἀοριστία.
Ἐκεῖ δὲν ἔχει ἀκόμα νυχτώσει
κι ἂς νύχτωσε τόσο ἐδῶ
τῶν τόπων οἱ κρίσιμες ὧρες
σπάνια συμπίπτουν.
Κάτι σὰν φῶς καὶ οὔτε φῶς,
ἡ ὥρα τοῦ ἑαυτοῦ σου ἔχει πέσει.
Χορεύουν φύκια
κάτω ἀπ᾿ τὸ τζάμι τοῦ νεροῦ.
Τὰ ρηχά, ἔχουν κι αὐτὰ
τὰ βάσανά τους καὶ τὰ γλέντια τους.
Τώρα θὰ ἔχουν λύσει τὰ μαλλιά τους
οἱ ἁγνὲς ἡσυχίες τριγύρω
μὲ τὴ σιωπή σου θὰ τὶς κάνεις
γυναῖκες σου ἐκπληρωμένες.
Ξαπλώνουν δίπλα σου.
Ἡ σκέψη σου στερεώνει σκαλοπάτια στὸν ἀέρα
κι ἀνεβαίνει. Σὲ κρατάει στὸ ράμφος της.
Ποῦ ξέρω ἐγὼ τὰ εὐαίσθητα σημεῖα τοῦ πελάγους
γιὰ νὰ σὲ καταλάβω;
Θὰ κοιτάζεις μία ἔρημη θάλασσα.
Τὸ βλέμμα σου δὲν παραλλάζει
ἀπὸ πλαγιὰ ποὺ γλυκὰ
καὶ μ᾿ ἀνακούφιση σκουραίνει
κατρακυλώντας μὲς στὴν ἀπομάκρυνση.
Ἀναπνέεις μὲ τὸ στέρνο τῶν μακρινῶν ἠρεμιῶν,
ποὺ ἔχω γι᾿ αὐτὲς διαβάσει
στοὺς πολύτομους κόπους ποὺ ἔδεσα.
Σ᾿ ἕνα ἀβαθῆ σου στεναγμὸ βούλιαξε ἕνα βαπόρι.
Δὲν θὰ ἤτανε βαπόρι. Θὰ ἤτανε σκιάχτρο
στὰ ὑγρὰ περβόλια τῆς φυγῆς
νὰ μὴν πηγαίνουν οἱ διαθέσεις
νὰ τὴν τσιμπολογᾶνε.
Ἡ τερατώδης τοῦ πελάγους δυνατότητα,
ἡ κίνηση τοῦ πλάτους,
φθάνει στὰ πόδια σου ἀφρός,
ψευτοεραστὴς στὰ πρῶτα βότσαλα.
Τοὺς σκάει ἕνα φιλὶ καὶ ξεμεθάει.
Τώρα, θὰ σοῦ ἔχουν πεῖ ὅ,τι εἶχαν νὰ σοῦ ποῦν
Οἱ ἀναδιπλώσεις τῶν κυμάτων
καὶ θὰ ἐπιστρέφεις κάπου.
Θὰ παίρνεις κάποιο χωματόδρομο,
μιὰ ἄλλη ἅπλα,
ἀλλοῦ γυμνὴ κι ἀλλοῦ ντυμένη μὲ βλάστηση.
Ἡ σκέψη σου, μετὰ ἀπὸ τόση θάλασσα,
κατέβηκε ἀπὸ γλάρος,
βάζει τὸ δέρμα τῆς προσαρμογῆς καὶ χάνεται.
Ὅπου εἶναι θάμνος, πράσινη
ὅπου σκοτεινό, σκοτεινή.
Ἐκεῖ ποὺ οἱ καλαμιὲς σπέρνουν ψιθύρους,
ψιθυριστή,
ὅπου περνάει ρίζα, ριζωμένη
ὅπου κυλάει ρυάκι, ρέουσα
κι ὅπου δαγκώνει ἡ πέτρα, πέτρινη.
Στὴν ψυχή σου δὲν φθάνει κανεὶς
οὔτε διὰ ξηρᾶς οὔτε διὰ θαλάσσης.
Αὐτὸ τὸ δισκίο,
τὸ ἀκουμπισμένο στὸ μαῦρο ἀτμοσφαιρικὸ τραπέζι,
ποὺ τὸ περνᾷς κι ἐσύ, ὅπως κι οἱ ἄλλοι, γιὰ φεγγάρι,
ἄσ᾿ το, δὲν εἶναι φεγγάρι.
Εἶναι τὸ βραδινό μου χάπι
τὸ ψυχοτρόπο.
ΓΡΑΜΜΑ
Ὁ ταχυδρόμος,
σέρνοντας στὰ βήματά του τὴν ἐλπίδα μου
μοῦ ῾φερε καὶ σήμερα ἕνα φάκελο
μὲ τὴ σιωπή σου.
Τὸ ὄνομά μου γραμμένο ἀπ᾿ ἔξω μὲ λήθη.
Ἡ διεύθυνσή μου ἕνας ἀνύπαρκτος δρόμος.
Ὅμως ὁ ταχυδρόμος
τὸν βρῆκε ἀποσυρμένο στὴ μορφή μου,
κοιτώντας τὰ παράθυρα ποὺ ἔσκυβαν μαζί μου,
διαβάζοντας τὰ χέρια μου
ποὺ ἔπλαθαν κιόλας μιὰ ἀπάντηση.
Θὰ τὸν ἀνοίξω μὲ τὴν καρτερία μου
καὶ θὰ ξεσηκώσω μὲ τὴ μελαγχολία μου
τ᾿ ἄγραφά σου.
Κι αὔριο θὰ σοῦ ἀπαντήσω
στέλνοντάς σου μιὰ φωτογραφία μου.
Στὸ πέτο θὰ ἔχω σπασμένα τριφύλλια,
στὸ στῆθος σκαμμένο
τὸ μενταγιὸν τῆς συντριβῆς.
Καὶ στ᾿ αὐτιά μου θὰ κρεμάσω-συλλογίσου-
τὴ σιωπή σου.
ΔΕΝ ΕΧΕΙΣ ΤΙ ΝΑ ΧΑΣΕΙΣ
Καλὰ τὰ βγάζει πέρα ἡ μοναξιὰ
φτωχικὰ ἀλλὰ τίμια.
Ἀλλοῦ κοιμᾶται αὐτὴ
κι ἀλλοῦ τὸ ἐγκρατὲς σκεπτικὸ ἐάν.
Μόνο καμιὰ φορὰ
σὲ πειραματισμοὺς τὴν παρασύρει
ἡ περιέργεια
- ὄφις προγενέστερος
καὶ πιὸ φανατικὸς
ἀπ᾿ τὸν νερόβραστον ἐκεῖνον τῆς μηλέας.
Δοκίμασε τῆς λέει, μὴ φοβᾶσαι
δὲν ἔχεις τί νὰ χάσεις
καὶ τὴν πείθει
νὰ κουλουριάζεται πνιχτὰ
νὰ τρίβεται σὰ γάτα ἀνεπαίσθητη
πάνω στὸν διαθέσιμο ἀέρα
ποῦ ἀφήνεις προσπερνώντας.
Ἀπόλαυση πολὺ μοναχικότερη
ἀπὸ τὴ στέρησή της.
ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΜΕΝΑ ΚΑΙ ΣΕ ΜΕΝΑ
Σοῦ εἶπα:
- Λύγισα.
Καὶ εἶπες:
- Μὴ θλίβεσαι.
Ἀπογοητεύσου ἥσυχα.
Ἤρεμα δέξου νὰ κοιτᾷς
σταματημένο τὸ ρολόι.
Λογικὰ ἀπελπίσου
πῶς δὲν εἶναι ξεκούρδιστο,
ὅτι ἔτσι δουλεύει ὁ δικός σου χρόνος.
Κι ἂν αἴφνης τύχει
νὰ σαλέψει κάποιος λεπτοδείκτης,
μὴ ριψοκινδυνέψεις νὰ χαρεῖς.
Ἡ κίνηση αὐτὴ δὲν θά ῾ναι χρόνος.
Θά ῾ναι κάποιων ἐλπίδων ψευδορκίες.
Κατέβα σοβαρή,
νηφάλια αὐτοεκθρονίσου
ἀπὸ τὰ χίλια σου παράθυρα..
Γιὰ ἕνα μήπως τ᾿ ἄνοιξες.
Κι αὐτοξεχάσου εὔχαρις.
Ὅ,τι εἶχες νὰ πεῖς,
γιὰ τὰ φθινόπωρα, τὰ κύκνεια,
τὶς μνῆμες, ὑδροροὲς τῶν ἐρώτων,
τὴν ἀλληλοκτονία τῶν ὠρῶν,
τῶν ἀγαλμάτων τὴν φερεγγυότητα,
ὅ,τι εἶχες νὰ πεῖς
γι᾿ ἀνθώπους ποὺ σιγὰ-σιγὰ λυγίζουν,
τὸ εἶπες.
Στην επίσημη σελίδα των εκδόσεων Ίκαρος δημοσιεύτηκε το εξής: «Με βαθιά θλίψη οι εκδόσεις Ίκαρος αποχαιρετούν την Κική Δημουλά. Η συνεργασία της Κικής Δημουλά με τον Ίκαρο ξεκίνησε το 1998. Η μεταξύ μας συμφωνία είχε από την πλευρά της έναν όρο: να εκδώσουμε και τα ποιήματα του Άθω Δημουλα. «Δεν μπορείτε να με καλέσετε σπίτι σας χωρίς τον άνδρα μου», είχε πει.
Τον Σεπτέμβριο εκδόθηκε η πρώτη της ποιητική συλλογή στον Ίκαρο, με τον τίτλο «Ενός λεπτού μαζί» και αμέσως μετά το σύνολο των ποιητικών συλλογών που είχε εκδώσει μέχρι τότε σε έναν τόμο.
Τα χρόνια που ακολούθησαν, εκδόθηκαν άλλες έξι συλλογές, ένας τόμος με τα πεζά κείμενα που είχε γράψει νεότερη, οι ομιλίες της και η εκτενής ανθολογία ποιημάτων σε εικονογράφηση του Γιάννη Ψυχοπαίδη.
Κάθε νέο βιβλίο ερχόταν πάντα μέσα σε ένα ντοσιέ. Τα πρώτα χρόνια τα ποιήματα γραμμένα στη γραφομηχανή, και μετέπειτα στον υπολογιστή. «Γυρίζω από τον Πλάτανο με ντοσιέ» έλεγε, και ξέραμε. Ακολουθούσε μια υπέροχη διαδικασία. Ήξερε πάντα ποιά ποιήματα ήταν πιο δυνατά, αλλά ήθελε και τη δική μας γνώμη. Με συνοδεία τυρόπιτες από την Στοά, ή σοκολάτες από το Αριστοκρατικόν και αμέτρητα, αμέτρητα τσιγάρα, κουβεντιάζαμε κάθε στίχο στο πατάρι του Ίκαρου. Ύστερα περνούσανε στα χέρια της Γεωργίας Παπαγεωργίου, που επιμελήθηκε όλα της τα βιβλία. Δεν ήταν λίγες οι φορές που κατά τη διάρκεια της επιμέλειας ερχόντουσαν νέα ποιήματα και έμπαιναν στη συλλογή. Σαν όλη αυτή η διαδικασία να μην την άφηνε να ησυχάσει, και να γεννιόντουσαν διαρκώς νέοι στίχοι. Η έκδοση κάθε βιβλίου είχε στοιχεία μαγείας.
Η Κική Δημουλά μας τίμησε με την εμπιστοσύνη της με έναν τρόπο μεγαλειώδη και γενναιόδωρο. Με τον καιρό η σχέση μας έπαψε να είναι η σχέση εκδότη- δημιουργού και μεταλλάχθηκε σε μια βαθιά φιλία. Ήξερε λεπτομέρειες από την προσωπική μας ζωή, μας μιλούσε κι εκείνη ανοιχτά για τις χαρές και τις αγωνίες της, μοιραζόμασταν μυστικά. Με μεγάλη αγάπη. Για χρόνια προσπαθούσε να μας πείσει να της μιλάμε στον ενικό. Αλλά το «κυρία Δημουλά μας» είχε μέσα τόση τρυφερότητα όσο σεβασμό είχε και η σχέση.
Αντίο κυρία Δημουλά μας. Αφήνετε δυσαναπλήρωτο κενό στην οικογένεια του Ίκαρου».
Κική Δημουλά: «Είμαι ακόμα πεινασμένη για ζωή»
Συνέντευξη το 2016 στην έντυπη «Η Καθημερινή»
Άνω τελεία. Σημείο στίξης μεταφυσικό που εμπεριέχει το τέλος στη λιγότερο τετελεσμένη του μορφή. Σημείο στίξης συνώνυμο μιας στάσης προσωρινής. Με αφορμή την ομώνυμη ποιητική της συλλογή, που συμπυκνώνει όλους τους νόμους του ποιητικού της κόσμου και σκιαγραφεί με τρόπο συνολικό την ανθρώπινη κατάσταση, η ποιήτρια και ακαδημαϊκός Κική Δημουλά μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις, τις αγωνίες και τα ερωτήματα ενός ανθρώπου μπροστά στην τέχνη της ποίησης και τη μοίρα του ανθρώπου.
Κική Δημουλά, σ’ ένα ποίημά σας λέτε: «Μακρύ κουραστικό ταξίδι/ το πεπρωμένο/ μα το χειρότερο/ πας ή έρχεσαι δεν ξέρεις.» Έρχεσαι από πού και πας πού;Διαδίδεται ότι μετά απ’ αυτή τη ζωή υπάρχει μια άλλη. Εγώ ούτε το πιστεύω αυτό, αλλά ούτε και με παρηγορεί. Γι’ αυτό λέω «δεν ξέρεις». Ξεκινάς να πας στην άλλη ζωή ή έρχεσαι από την άλλη κι αυτή είναι η καινούργια; Το πεπρωμένο είναι άγνωστο, αλλά και βέβαιο ταυτόχρονα. Κι αυτό το πιστεύω χωρίς να έχω καμία απόδειξη και κανένα επιχείρημα. Με εντυπωσιάζει όμως ότι όλα εφαρμόζονται σαν να είναι προμελετημένα. Και εφαρμόζονται με τόση ακρίβεια, που δεν μπορώ να το πω τυχαίο. Δεν μπορώ να πω «έτυχε». Το «έτυχε», βέβαια, το θεωρώ υπεύθυνο για πολλές δημιουργίες, του δίνω πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι στο προγραμματισμένο. Αλλά στην περίπτωσή μας, όπου υπάρχει ζωή υπάρχει και θάνατος. Αυτό δεν θα το αλλάξει ποτέ κανείς.
Θεωρείτε ότι υπάρχει κάποιος εντολέας;Ναι. Και είναι ο ρυθμός. Ο ρυθμός της ζωής. Δεν βλέπω άλλο. Και δεν μπορώ να ενοχοποιήσω, βέβαια, κανέναν Θεό. Αν υπήρχε και αν υπάρχει, πιστεύω ότι δεν είναι τόσο σκληρός όσο το πεπρωμένο. Διότι το πεπρωμένο είναι σκληρό. Από τη στιγμή που προβλέπεται θάνατος την ώρα που έχεις μάθει να ζεις, την ώρα που έχεις συνηθίσει αυτό το πράγμα το φοβερό, αν θέλεις και το ανούσιο –γιατί στα γεράματα η ζωή δεν έχει και πολύ νόημα– εντούτοις το προτιμάς απ’ το να πεθάνεις, απ’ το να πας προς αυτό το άγνωστο. Αλλά δεν είναι τόσο ότι δεν θέλεις το άγνωστο. Είναι ότι δεν θέλεις να χάσεις το γνωστό. Διότι αυτό γνωρίσαμε εμείς. Εμείς εδώ ήρθαμε μέσω της ζωής, δεν ήρθαμε μέσω του θανάτου. Και αυτή είναι η μεγάλη μπαμπεσιά από μέρους της φύσης: ότι μας έστειλε εδώ απροετοίμαστους να αντιμετωπίσουμε αυτό που θα γίνει.
Τον φοβάστε τον θάνατο;Τον τρέμω. Πραγματικά τον τρέμω. Γιατί ξέρω ότι τότε δεν θα συμβαίνει τίποτα απ’ αυτά που συμβαίνουν τώρα. Αυτός είναι ο παντοδύναμος τελικά και όχι άλλος τις. Σκέψου ότι από τη στιγμή που γεννιέσαι, είσαι ετοιμοθάνατος. Διότι περί αυτού πρόκειται. Αυτό εγώ δεν το συνήθισα και δεν το συγχώρησα. Και είμαι ακόμα πεινασμένη για ζωή. Ισως και η κίνηση να γράφω ακόμα ποιήματα στα ογδόντα πέντε μου να είναι η έκφραση αυτής της απροθυμίας μου να πεθάνω, της αδυναμίας μου να φανταστώ τι μπορεί να υπάρξει όταν ένα σώμα νεκρωθεί. Διότι, κακά τα ψέματα, ποια ψυχή χωρίς σώμα; Χωρίς σώμα ποια ψυχή; Το σώμα είναι το επιχείρημα της ψυχής για να υπάρχει.
Το επιχείρημα και ο τόπος της.Ναι. Μέσα σ’ αυτό το σώμα καλλιεργείται και καλλιεργεί. Βέβαια, δεν αποκλείεται να έχει ποιήσει τα πάντα εν σοφία, δεν είμαι σε θέση να το αποκλείσω. Απλώς δεν είμαι ενθουσιώδης θιασώτης όλου αυτού του πράγματος και όλης αυτής της αβεβαιότητας που δεν ξέρεις ποιος είναι ο κατασκευαστής μας. Αυτό θα ήθελα να το ξέρω. Εκτός αν δεν έπρεπε ή δεν πρέπει να ξέρω. Τελικά, η ίδια η ζωή είναι επιφυλακτική απέναντί μας. Ούτε μας προδίδει τίποτα, ούτε μας προλέγει τίποτα, ούτε μας αποκαλύπτει τίποτα. Ο,τι έρχεται είναι σαν να το ζούμε πρώτη φορά, ενώ ενδεχομένως το έχουμε ξαναζήσει.
Ούτε μας υπόσχεται;Όχι. Ο πόθος μας μας υπόσχεται. Ο πόθος μας παριστάνει τη φωνή της ζωής. Η ίδια είναι αμέτοχη και ηθική. Και καθόλου ψεύτρα. Δεν υπόσχεται η ζωή. Εμείς φανταζόμαστε. Η ζωή απλώς υπάρχει και σε αφήνει να τη δεις όπως θέλεις. Γι’ αυτό και άλλοι άνθρωποι είναι πάρα πολύ ευτυχισμένοι όπως είναι διαμορφωμένος ο κόσμος κι άλλοι είναι απογοητευμένοι και δυστυχείς. Το θέμα είναι να αναλύσει κανείς και να αξιολογήσει αυτό που δεν μπορεί να μη συμβαίνει αλλιώς. Γι’ αυτό γράφουμε ποιήματα με την ψευδαίσθηση ότι θα αλλάξουμε αυτό που συμβαίνει ή θα το πούμε κάπως αλλιώς.
Πόσο βέβαιη έχετε αισθανθεί απέναντι στην ποίηση;Εγώ δεν αισθάνθηκα ποτέ βέβαιη για τίποτα. Ποτέ. Μόνο για το ότι θα πεθάνω. Και την ποίηση τη θεωρώ εξαιρετικά ύπουλη κατάσταση και θανατηφόρα. Δεν σου λέει ότι την πάτησες. Δεν σου λέει ότι αυτό το έχεις ξαναπεί. Δεν σου λέει ότι επαναλαμβάνεσαι. Τίποτα. Σε παρασύρει, σε βάζει σε μια παγίδα και εσύ νομίζεις ότι αυτή τη φορά το είπες κάπως αλλιώς απ’ την προηγούμενη, ενώ το έχεις πει έτσι.
Είναι πλανεύτρα δηλαδή λίγο κι αυτή, όπως η ζωή;Ναι. Τη βοηθάμε, βέβαια, εμείς σ’ αυτό. Της δίνουμε ένα πρόσωπο που η καημένη μπορεί να μην έχει. Με το που υπήρξε η ποίηση, υπήρξε και η προσποίηση. Η ποίηση είναι μια ηθοποιία. Κάτι παίζεις την ώρα που γράφεις, κάποιους ρόλους φτιάχνεις. Δεν μπορώ να σκεφτώ αλλιώς αυτή την επιμονή ή ακόμα και τη φιλοδοξία – γιατί σου υπόσχεται ότι κάποιοι άνθρωποι θα σε συζητούν, θα τους απασχολείς, θα τους επηρεάζεις. Αλλά δεν είναι αυτό. Είναι μια δύναμη που δεν μπορώ να την αναχαιτίσω. Και το γεγονός ότι γράφω ακόμα είναι ίσως μια κίνηση απογνώσεως για να απομακρύνω τα γεράματα. Γιατί η ποίηση είναι ένας τρόπος να μην καταλαβαίνεις τον χρόνο. Να τον ξοδεύεις, προσπαθώντας να γράψεις και νομίζοντας ότι αυτό είναι αποταμίευση τελικά και όχι έξοδο.
Μέσα από την προσποίηση αυτή δεν αποκαλύπτεται, όμως, τελικά μια αλήθεια;Δεν ξέρουμε αν είναι αλήθεια. Είναι ένα άλλο προσωπείο. Εγώ πιστεύω ότι όλα όσα κυκλοφορούν, ό,τι εμφανίζουμε, ό,τι χρησιμοποιούμε, είναι ένα προσωπείο. Τι πραγματικά και ποιοι είμαστε ή δεν το ξέρουμε ή δεν θέλουμε να το ξέρουμε. Διότι και η ποίηση είναι αποτέλεσμα μιας αίσθησης ανεπάρκειας. Γιατί να φτιάξεις αλλιώς τον κόσμο δηλαδή; Διότι αυτό είναι η ποίηση: επιχειρείς να δημιουργήσεις έναν νέο κόσμο. Ποιος, όμως, θα τον πιστέψει τον κόσμο αυτό και ποιος θα τον κατοικήσει;
Δεν αρκεί να τον κατοικήσει ο δημιουργός του; Η ποίηση δεν είναι ένας τρόπος μεγέθυνσης της ζωής;Είναι μάλλον μια ψευδαίσθηση ότι μ’ αυτόν τον τρόπο καταπολεμάς τον θάνατο του να φύγεις και να ξεχαστείς ολότελα. Εδώ είναι η πλάνη, πώς δεν θα ξεχαστείς. Και τι έγινε αν θυμάται κανείς στιγμιαία τον σπουδαίο Τάσο Λειβαδίτη, τον Σεφέρη, τον Ελύτη ή τον Καβάφη μου, εμένα, τον δικό μου; Τι αλλάζει; Εγώ ξέρω ότι έχουμε ο καθένας έναν χαρακτήρα διαφορετικό, τον οποίο πάση θυσία υπηρετούμε. Ετσι, ένας άνθρωπος που είναι απαισιόδοξος, δεν είναι από βίτσιο. Είναι οι ορμόνες του που το φτιάχνουν αυτό. Ούτε είναι γιατί θα άξιζε να έχει μια άλλη ζωή – ούτε ξέρει ποια ζωή θέλει. Απλώς είναι γεννημένος να ανησυχεί. Κι αυτή την ανησυχία κάπου πρέπει να την εμπιστευτεί. Και την εμπιστεύεται, νομίζω, στα ποιήματα.
Μιλήστε μου για την πρώτη λέξη ενός ποιήματος. Πόσο σημαντική είναι αυτή η πρώτη λέξη;Η λέξη αυτή είναι «Εσύ». «Εσύ», ο συνομιλητής μου ή αυτός που ονειρεύομαι και θέλω να συγκινήσω ή να πονέσω. Διότι πάντα ο στόχος είναι ο Αλλος. Το εγώ σου δεν μπορεί να είναι απλαισίωτο, όσο κι αν εσένα εξυπηρετεί. Είναι δυνατόν να θέλεις να είσαι μόνος; Άλλωστε, ο ίδιος ο ποιητής δεν νομίζω να είναι σε θέση να αναλύσει τα ποιήματά του, γιατί γίνεται μοιραία επιεικής προς αυτά. Αν και εγώ ευχαρίστως τα αποκεφαλίζω. Ο αναγνώστης, όμως, δεν θα ήθελα να μου τα αποκεφαλίσει. Τέλος πάντων. Μία είναι η θεότης εδώ: η αβεβαιότητα. Όχι μόνο στα ποιήματα. Παντού. Αυτή είναι και η κινητήρια δύναμη. Αυτή είναι η θεά. Μπορεί να είναι βασανιστική θεά, αλλά, από την άλλη, δίνει τόση γοητεία σ’ αυτό που δεν σου προσφέρει μετά σιγουριάς, που τελικά την αγαπάς. Είναι σοφή. Σε προφυλάσσει από την πλήξη. Γιατί είναι μια πλήξη να ξέρεις τι θα συμβεί. Δεν πρέπει να ξέρεις.
Διότι δεν μπορείς να εξηγήσεις;Ακριβώς. Γι’ αυτό λέω «με σιγαστήρα σε καθαρίζει το ανεξήγητο/ κι άντε να το συλλάβεις». Αυτό δεν κάνουμε; Δεν αγωνιζόμαστε να συλλάβουμε κάτι το οποίο είναι ανεξήγητο; Και το ανεξήγητο σε πονάει, σε σκοτώνει. Όλα τα ανεξήγητα που συμβαίνουν στη ζωή μας, όσο κι αν έχουνε το βάρος και τη σημασία ενός καινούργιου ενδύματος, παραλλαγές είναι. Μόνο ο θάνατος διαφοροποιεί. Αν σκεφτείς, και ο έρωτας είναι ένας θάνατος –δικός του– ο οποίος θα συμβεί οπωσδήποτε. Ρωτώ λοιπόν τον Ύψιστο, ρωτώ κι εσένα: «Γιατί πεθαίνουμε;». Πώς έγινε δηλαδή αυτό; Να μου το πει κάποιος. Η οδύνη του θανάτου δεν έπρεπε να είναι μέσα στο πεπρωμένο του ανθρώπου. Και είναι. Είναι μια οδύνη που δεν την έχει ξαναζήσει. Ούτε στους έρωτες που πεθαίνουνε. Αυτά είναι μεγάλα λόγια. Οδυνηρός θάνατος είναι μόνο το τέλος της ζωής. Τον έρωτα τον ξαναδημιουργείς – γιατί και ο έρωτας πλαστός είναι, μόνοι μας τον φτιάχνουμε. Τη ζωή όμως δεν την ξαναφτιάχνεις.
Τα «όνειρα και ο έρωτας», όμως, όπως λέτε σε κάποιο ποίημά σας, είναι μέρος αυτής της ζωής.Είναι πολύ φθαρτά, πολύ μικρής αντοχής. Να ήταν όλη η ζωή ένας έρωτας, αυτό ήθελα εγώ. Όλη η ζωή. Κάποτε θα τελείωνε βεβαίως, αλλά αυτό το πολύ στιγμιαίο των παράφορων καταστάσεων μας πονάει. Μας δημιουργεί έναν φόβο η ενδεχόμενη απώλειά του. Και όλο αυτό το πράγμα νομίζω ότι, εν τέλει, όπως είναι φτιαγμένο, έχει μια σοφία. Γιατί, αν δεν ήταν έτσι, ίσως να επικρατούσε τελικά μια κούραση, η οποία τώρα δεν προφταίνει να δράσει. Έρχεται το νέο πλάσμα, το ξεκούραστο, το διψασμένο να ζήσει αυτό όλο το ψέμα που είναι ο βίος μας. Γιατί περί ενός ψέματος πρόκειται, ενός ψέματος το οποίο διαρκεί άλλοτε πολλά χρόνια, άλλοτε λίγα. Βέβαια, αν μου λέγανε, θα ήθελες τώρα να ξαναγεννηθείς και να μην είσαι μπλεγμένη με αυτό το ψέμα; Τώρα ναι, δεν θα είμαι, γιατί είμαι δεμένη με ό,τι υπήρξε.
Αυτό που υπήρξε το αγαπήσατε;Βεβαίως. Και πρώτα πρώτα τις πράξεις μου. Και οι πράξεις μου είναι να έχω γεννήσει παιδιά και να τα έχω μεγαλώσει όπως τα μεγάλωσα. Μία πράξη μου δεν αγαπώ: ότι μεγάλωσα εγώ. Τελικά πιστεύω ότι δικός μας, και όχι ολότελα, είναι μόνο ο εαυτός μας. Ο εαυτός μας και τα σφάλματά μας. Γι’ αυτό κάπου λέω: «Σοφή δεν είναι η πείρα/ απλώς έχασε τη δύναμη να σφάλλει». Διότι με το σφάλμα δεν σε νοιάζει τίποτα. Τολμάς. Εγώ, όμως, τώρα πώς να σφάλλω; Τι πειρασμούς έχω πια να αντιμετωπίσω;
Τον πειρασμό να πιστέψετε, παρ’ όλ’ αυτά, στη ζωή.Μα αν τρέμω τον θάνατο, είναι γιατί πιστεύω σ’ αυτήν. Και «πιστεύω» δεν θα πει «της έχω εμπιστοσύνη». Θα πει «την αγαπάω». Πιστεύουμε κάποιον που αγαπάμε. Εγώ θα ήθελα να ξέρω, θα ήθελα να έχω δει το πρόσωπο του Θεού. Και, θα μου πεις, έχει αξία η πίστη όταν πατάει σε μια βεβαιότητα; Μα δεν μπορώ να καταλάβω πώς θα είναι πιστός κανείς σε μια αβεβαιότητα. Γενικά η ζωή σού το διδάσκει να θέλεις να θέσεις το δάχτυλο «επί τον τύπον», δεν το έβγαλες εσύ από ατέλειές σου. Η ζωή σού λέει: «Θέλω να το πιάσω αυτό που με εξουσιάζει». Διότι υποτίθεται ότι απάνω είναι εξουσία όλος ο ουρανός.
Και ο χρόνος; Πώς θα χαρακτηρίζατε σήμερα τη σχέση σας με τον χρόνο;Κακή. Πολύ κακή. Δεν κοιτάζω το ρολόι μου, αλλά θα σου πω το εξής. Αν είχα ένα παλιό ρολόι που πάει συνεχώς δύο δευτερόλεπτα πίσω, αυτή την καραβάνα θα φορούσα. Ακριβώς διότι, αν πολλαπλασιάσεις δύο δευτερόλεπτα κάθε μέρα πίσω, σκέψου πόσο χρόνο κερδίζεις. Ο χρόνος είναι κάτι που δεν κερδίζεται με τίποτα παρά μόνο εάν ξεχάσεις. Διότι μαζί μ’ αυτό θα έχεις ξεχάσει ότι χάνεται κι αυτός. Η καλή μέθοδος είναι να ξεχνάς. Αν πάλι ξεχνάς, είσαι ένα κενό δοχείο που δεν ξέρεις σε τι χρησιμεύει. Δηλαδή ποτέ δεν είναι έτσι και μόνο έτσι τα πράγματα. Είναι έτσι και αλλιώς. Και ό,τι σε τραβήξει, το γεμάτο ή το άδειο. Και για την επιλογή σου αυτή δεν φταις εσύ. Η φύση σε κάνει έτσι, τα χιλιάδες κύτταρα που προηγήθηκαν, που σε προγραμμάτισαν, που σε άλλαξαν και σε διαμόρφωσαν. Όλο αυτό το μυστηριώδες πράγμα.
Που ονομάζουμε πεπρωμένο.\Και όπου, να το ξανατονίσω, αν «πας ή έρχεσαι, δεν ξέρεις». Και αυτό κουράζει πολύ περισσότερο από τη λέξη την ίδια, που είναι από μόνη της πολύ κουραστική.
• Αφιέρωμα by Αέναη επΑνάσταση | www.Sophia-Ntrekou.gr
Ευλογημένο ΨυχοΣάββατο πέταξες
αγαπημένη Ποιήτρια Κική Δημουλά
🌹 Καλή Ανάσταση † 🌿
«Η ελληνική ποίηση έχασε σήμερα την εμβληματική μούσα της η οποία της χάρισε μιαν ακόμη αυθεντική λάμψη διεθνούς ακτινοβολίας. Το έργο της θα διασφαλίζει την πνευματική αιωνιότητα που της αναλογεί, κάνοντας όμως ακόμη πιο επώδυνο το κενό, το οποίο αφήνει πίσω της», δήλωσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος για τον θάνατο της Κικής Δημουλά.
Κική Δημουλά: «Μισή ντροπή δική μου, μισή του θανάτου»
Η ήρεμη τρυφερή ζωή και η τρικυμιώδης σαρωτική ποίησή της
Πάνω της είχε επενδύσει η χώρα την προσδοκία –και λαχτάρα- για ένα ακόμα Νόμπελ Ποίησης. Η Κική Δημουλά, η γυναίκα που επί δεκαετίες έγραφε ποίηση, όσο ζούσε παράλληλα ως εργαζόμενη τράπεζας, μητέρα, στη συνέχεια συνταξιούχος και γιαγιά, καθόρισε το τοπίο της ποίησης στην Ελλάδα.
Ο θάνατός της χαρακτηρίζεται εθνική απώλεια. Ανάμεσα σε δαχτυλίδια, ή ευθυτενείς κορδέλες καπνού την θυμάμαι όσες φορές τη συνάντησα. Στα δάχτυλά της, δαχτυλίδια και ένα τσιγάρο σφηνωμένο με το χέρι κάπως υψωμένο, σαν για να πηγαίνει ο καπνός ψηλά, θυμίαμα προς τον ουρανό.
Η Κική Δημουλά, που τόσο την ένοιαζε να μην απογοητεύει τους ανθρώπους που αγαπούσε, που η τρυφερότητά της ξεχείλιζε για αυτούς, τους χαλούσε μόνο αυτό το χατήρι: Δεν σταματούσε να καπνίζει. Και ήταν αυτό το στοιχείο ίσως το μόνο που μαρτυρούσε στην εικόνα και στη ζωή της την ιδιότητα του ποιητή που από μόνη της οφείλει να φέρει μέσα της ένα φορτίο. Το φορτίο ενός βίου περίπλοκου, δύσκολου, μιας ζωής που αγαπά να κινείται στο περιθώριο.
Οδός Πυθίας, ο δρόμος της Κικής Δημουλά
Δεν ίσχυαν αυτά, ακριβώς έτσι, για την Κική Δημουλά που έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών. . Αγαπημένη κόρη, αγαπημένη σύζυγος, αγαπημένη μητέρα του Δημήτρη και της Έλσης και μετά γιαγιά (έχει τρία εγγόνια, την Κική, τον Ανδρέα και την Ιωάννα). Με ένα αίσθημα λατρείας αλλά και χρέους απέναντι στην οικογένειά της. Αυτή λοιπόν, που έμελλε να γίνει η πιο σημαντική Ελληνίδα ποιήτρια της εποχής μας και να θεωρείται διαρκώς υποψήφια για βραβείο Νόμπελ, μεγάλωσε ανάμεσα σε σύννεφα καπνού. Και γεννήθηκε σε ένα σπίτι στην Αθήνα, στον οδό Πυθίας.
Λίγα σπίτια πιο πέρα ζούσε ο Άθως Δημουλάς, τον οποίο από νωρίς ερωτεύθηκε και για χάρη του άρχισε να γράφει ποιήματα. Ο Άθως ήταν μαθηματικός και ποιητής και η Κική Δημουλά -τότε Βασιλική Ράδου- άρχισε να γράφει για να τον εντυπωσιάσει. Σε ένα ποίημά της, το «Αναερείπωση» κάνοντας διάλογο με ένα παλιό ποίημα του Άθω, έγραφε η Κική Δημουλά: «Πότε μὲ εἶχες φέρει ἐδῶ νὰ μὲ ξεναγήσεις στοὺς χρησμούς; Νὰ ρωτήσω τὴ μάντιδα Μνήμη. Ἢ ἄλλη, ἡ διπλανὴ ἱέρεια Λήθη, ἔχει πολὺ κόσμο πνίγεται στὴ δουλειὰ ἀμάσητα καταπίνει τὰ καπνώδη φύλλα τῶν λησμονητέων».
Μεγάλωσε σε μια οικογένεια ιδιαιτέρως αυστηρή, περιορισμένη, χωρίς ελευθερία κινήσεων -δεν πήγαινε καν στις εκδρομές του σχολείου. Λαχταρούσε τη μετάβαση στην επόμενη κατάσταση της πραγματικής της ζωής. Έτσι, μόλις 21 ετών παντρεύτηκε τον Άθω. Βρέθηκε να ζει και πάλι στην οδό Πυθίας, με τους γονείς της σε απόσταση αναπνοής και μαζί με την πεθερά της. Το πρωί δούλευε στην Τράπεζα της Ελλάδος, ενώ ταυτόχρονα μεγάλωνε δύο παιδιά, τον Δημήτρη και την Έλση. Έγραφε όμως ασταμάτητα, επιζητώντας πάντα την επιδοκιμασία, το νεύμα του Άθω Δημουλά. Η ίδια έλεγε ότι πάντα στη ζωή της άκουγε την άποψη, την συμβουλή του Δημουλά, ότι την προστάτευε από λάθη και όταν αυτός πέθανε, το 1985, τη θέση του ως σύμβουλος πήρε η κόρη της η Έλση.
Ο πολυλογάς βίος και οι αγαπημένες λέξεις της Κικής Δημουλά
Ο τρόπος που έγραφε ποίηση η Δημουλά υπήρξε χειμαρρώδης στην παραγωγή και τις ιδέες, απολύτως ιδιοσυγκρασιακός στο ύφος. Κοφτερή ποίηση, ευφυής, με απρόβλεπτες στροφές νοήματος, αναφορές στην απόλυτη καθημερινότητα με έναν τρόπο που κατέληγε να είναι υψιπετώς ποιητικός πριν πάλι γειωθεί στην πραγματική ζωή. Έλεγε ότι οι λέξεις είναι υπερκινητικές. Η μνήμη και η λήθη ήταν ένα δίπολο που την απασχόλησε πολύ, σχεδόν βασανιστικά στην ποίησή της, επισκεπτόταν ξανά και ξανά αυτές τις έννοιες. «Πάλι μνήμη πάλι λήθη. Διαρκώς τις ίδιες λέξεις χρησιμοποιώ. Κι ο βίος ο πολυλογάς σ' αυτές τις δύο λέξεις αρκείται εν τέλει, μνήμη και λήθη» έγραφε στην τελευταία ποιητική συλλογή της.
Η απώλεια του συζύγου της Άθω Δημουλά την συνέτριψε και εγκαθίδρυσε στην ποίησή της την ιδέα του θανάτου. Τελευταία μιλούσε πολύ για τον θάνατο, την αναμέτρησή μαζί του αν και δεν παρέλειπε να αστειεύεται λέγοντας ότι αφού καπνίζει τόσο πολύ, τελικά μάλλον δεν τον φοβάται όσο νομίζει. Μιλούσε για τον θάνατο χορταστικά, με μεγάλες λέξεις και φράσεις και εν τέλει έμοιαζε μάλλον να τον περιπαίζει.
H Δημουλά μιλούσε για τον θάνατο με ένα τσιγάρο στο χέρι
Την θυμάμαι καθισμένη στο καφέ απέναντι από τον ιστορικό εκδοτικό Ίκαρο στην οδό Βουλής, να καπνίζει, πίνοντας τον καφέ της και να μου λέει ότι βρίσκει σχεδόν ευεργετική την ιδέα του θανάτου «σου επιτρέπει να κάνεις πράγματα χωρίς να πολυντρέπεσαι». Μια ρουφηξιά ακόμα τσιγάρο, μάτια χαμογελαστά και «μπορώ να πω ό,τι θέλω, όσο τολμηρό ή αποτυχημένο και αν είναι. Πάντα όμως θα λέω στο τέλος “δεν πειράζει, μισή ντροπή δική μου, μισή του θανάτου”». Και μετά γελώντας να ομολογεί ότι το μόνο που δεν έχει καταλάβει ως τώρα από τη ζωή είναι γιατί πεθαίνουμε… Το χιούμορ της ήταν τρυφερό και μαζί τόσο αιχμηρό, οξύ. Μπορούσε να παίζει με τις λέξεις με έναν τρόμο μοναδικό και ταχύτητα εντυπωσιακή -σχεδόν πίστευες αυτό που έλεγε: ότι δεν διαλέγει η ίδια τις λέξεις, αλλά οι λέξεις διαλέγουν τη Δημουλά.
Έγραψε από το 1952 ως το 2016 17 ποιητικές συλλογές – τελευταία η «Άνω Τελεία»- ενώ η ομιλία που απήθυνε στην Ακαδημία Αθηνών το 2002 με τίτλο «Ο φιλοπαίγμων μύθος» εκδόθηκε επίσης από τον Ίκαρο. Η σχέση της με τον οίκο Ίκαρο και κυρίως με τους ανθρώπους του, την Κατερίνα και τη Χρυσή Καρύδη, την Μαριλένα Πανουργιά, τον Νίκο Αργύρη, ξεπερνούσε κατά πολύ αυτή των συνεργατών. Μια σχέση βαθιάς φιλίας, με συναισθήματα που παραπέμπουν σε στενούς οικογενειακούς δεσμούς. Όταν από τη δεκαετία του '80 και μετά η Κική Δημουλά άρχισε να διαβάζεται ασταμάτητα, να γίνεται γνωστή, η μορφή της να καταγράφεται, δεν ήταν λίγοι αυτοί που στέκονταν με δέος στην οδό Βουλή όταν την αντίκριζαν να στέκεται στην πόρτα του ιστορικού κτιρίου του Ικάρου και να καπνίζει.
Η Κική Δημουλά παίρνει τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος
του Φοίνικος από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας
Προσδοκώντας να πάρει η Κική Δημουλά το Νόμπελ
Με βαθιά συστολή, σχεδόν ταραχή δεχόταν τα κομπλιμέντα και την αγάπη του κόσμου, σχεδόν σαν να μην το πιστεύει. Χωρίς την μποέμ απόσυρση ενός ελιτιστή ποιητή. Άλλωστε το μυαλό της, όταν δεν κατέγραφε στίχους, έτρεχε στα παιδιά και στα εγγόνια της, στα καλοκαίρια μαζί τους στο χωριό λίγο έξω από το Αίγιο, στους φίλους της και κυρίως στις φίλες της. Όλες αυτές τις υπέροχες νέες γυναίκες που βρίσκονταν γύρω τους και τους προσέφερε αγάπη και γνώση -σχεδόν ισότιμα ηλικιακά μαζί τους. Την μάλωναν όλοι για το κάπνισμα που ποτέ δεν σταμάτησε. Νοσηλεύτηκε κάποιες φορές με προβλήματα κυρίως αναπνευστικά αλλά δεν σταμάτησε. Ακόμα και τώρα, λίγες μέρες πριν φύγει από τη ζωή, όταν νοσηλευόταν στο Υγεία, έψαχνε ευκαιρίες να βγει στο μπαλκόνι να καπνίσει.
Έμαθε να ζει με την επιτυχία σχεδόν αποσιωπώντας την. Ήδη το 1972 τιμήθηκε με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου», το 1989 με το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Χαίρε ποτέ» και το 1995 με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή «Η εφηβεία της λήθης». Η Association Capitale Européenne des Littératures τη βράβευσε, τον Μάρτιο του 2010, με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας στο πλαίσιο της πέμπτης Ευρωπαϊκής Συνάντησης Λογοτεχνίας.
Το 2010 επίσης, πήρε το Μεγάλο Λογοτεχνικό Βραβείο για το συνολικό έργο της και το 2014 τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Φοίνικος. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά, τα ιταλικά, τα πολωνικά, τα βουλγαρικά, τα γερμανικά και τα σουηδικά. Το κοινό μυστικό, ο διαρκής πόθος από το μεγάλο της κοινό αλλά και από προσωπικότητες της διανόησης και της πολιτικής ήταν να πάρει το βραβείο Νόμπελ. Ακόμα και αυτό όμως όταν το άκουγε ένιωθε ενόχληση, δεν ήθελε να διακινείται αυτή η φημολογία, να δημιουργούνται προσδοκίες ή φορτίσεις γύρω από το έργο της.
Η ποίηση για τη Δημουλά ήταν σαν ένα κερί σε καταργημένο ξωκλήσι
Όταν μιλούσε για τη δημοφιλία της την χαρακτήριζε μαστίγιο «έλεγε κανείς ότι είναι δημοφιλής ποιητής ο Ελύτης;». Πληγώθηκε βαθιά όταν μια φράση της παρερμηνεύθηκε και της απέδωσαν τον τίτλο της ρατσίστριας. Σχεδόν αποτραβήχτηκε από τη δημοσιότητα, φοβισμένη από αυτό που είδε να συμβαίνει ερήμην της. Ήταν η περίφημη πλέον δήλωση για το παγκάκι. Εκείνη την εποχή έλεγε ότι αν μπορούσε να έφευγε από την Ελλάδα. Είχε αποδώσει τη στοχοποίησή της ακόμη και στο γεγονός ότι ακουγόταν πολύ εκείνη την εποχή ότι θα είναι υποψήφια για Νόμπελ.
Για την λειτουργία της ποίησης, έχει δώσει την πιο περιγραφική απάντηση, βαπτισμένη στο ελληνικό βίωμα. Κατά την ανακήρυξή της σε ακαδημαϊκό είπε: «Πιστεύω ότι η ποίηση βοηθάει όσο το κερί που ανάβουμε μπαίνοντας σε ένα έρημο, καταργημένο ξωκκλήσι, με φευγάτους όλους τους αγίους. Ωφελεί όσους την αγαπούν, επειδή βρίσκουν εντός της μικρά κομματάκια από σκισμένες φωτογραφίες του ψυχισμού τους. Περισσότερο και πιο σωστά ωφελεί εκείνους που πιστεύουν στη μαγεία της. Που δεν θέλουν να θέσουν τον δάκτυλό τους επί τον τύπον της κατανόησής της. Ωφελεί τη γλώσσα. Την περισυλλέγει από τους μεγάλους κάδους της βιασύνης και τη μεταγγίζει με σέβας στο τόσο δα μπουκαλάκι του αγιασμού, μια γουλιά, όσο ακριβώς χρειάζεται να πιει η ουσία. Τέλος ωφελεί όσο μια παυσίπονη σταγόνα η ποίηση, σε έναν ωκεανό λύπης. Δεν είναι λίγο».
ΑΝΑΕΡΕΙΠΩΣΗ ΙΙ
Και
φοβάμαι ακόμη των χεριών μου
το άγγιγμα στις πέτρες τούτες
μην επιτείνει τη φθορά, μην επισπεύδει
των ερειπίων την ερείπωση.
ΑΘΩΣ ΔΗΜΟΥΛΑΣ
Πότε με είχες φέρει εδώ
να με ξεναγήσεις στους χρησμούς;
Να ρωτήσω τη μάντιδα Μνήμη.
Ή άλλη, η διπλανή ιέρεια Λήθη,
έχει πολύ κόσμο πνίγεται στη δουλειά
αμάσητα καταπίνει τα καπνώδη φύλλα
των λησμονητέων.
Βρέχει από χτες.
Ό,τι βλέπω απ' το παράθυρο του εστιατορίου
θέλει να χαθεί. Με το ζόρι συγκρατώ αντίκρυ
τους κίονες μην πέσουν της Αθηνάς Προναίας
-να προσέξω όταν θα καθαρογράφω αυτή τη θέα
μη με παρασύρει ο δαίμων της συνήχησης
και γράψω Προνέας. Θα πουν πως ξεναγώ
στα ερείπια καθρέφτη.
Βρέχει. Καταφεύγουν στο εστιατόριο
μεγάλες παρέες θορύβων.
Συντοπίτες, εραστές της ιστορίας, ζευγάρια
Ερωτευμένα -σπουδαστές του μέλλοντός τους
περιηγητικοί συνταξιούχοι,
αναπαλαιωτές της ανίας οικογένειες
σωματεία πρόεδροι ομιλήτριες ανθοδέσμες.
Ρέουν ξένες γλώσσες σε ποτηράκια της δικής μας
ξιφομαχεί με τα μαχαιροπήρουνα η βροχή
καταβροχθίζοντας μερίδες συζητήσεων,
μπουκάλια κρασιού ξελαιμιάζονται να διηγούνται
ανέκδοτα αστεία σπάνε γέλια.
Οι σερβιτόρες εντυπώσεις πηδούν εκστασιασμένες
από τραπέζι σε τραπέζι
κραυγαλέα επιδόρπια παραγγέλνει η συντροφικότης.
Ενώ εγώ σέβομαι - συντρώγω χαμηλόφωνα
με το ένα απολλώνειο κουβέρ μου.
Από τη συλλογή «Η εφηβεία της Λήθης»
• Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Κική Δημουλά
• Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Δημουλά Κική (1931)
• BiblioNet, Κική Δημουλά
• Ένα «ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ» για την Κική Δημουλά
• Ακαδημία Αθηνών, Κική Δημουλά
• Εταιρεία Συγγραφέων, Κική Δημουλά
• Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Βραβεία Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη
• Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Δημουλά Κική (1931)
• BiblioNet, Κική Δημουλά
• Ένα «ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ» για την Κική Δημουλά
• Ακαδημία Αθηνών, Κική Δημουλά
• Εταιρεία Συγγραφέων, Κική Δημουλά
• Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Βραβεία Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη
• Υποσημειώσεις, προσθήκες, ποιήματα www.sophia-ntrekou.gr
• Σημειώσεις Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Κωνσταντίνου Μάντη
• Το οπτικοακουστικό υλικό (Βίντεο) από www.YouTube, εταιρεία της Google.
• Ιδιωτική Οδός: Η ποιήτρια Κική Δημουλά επίτιμη διδάκτωρ Θεολογίας Α.Π.Θ.
• Κική Δημουλά: «Μισή ντροπή δική μου, μισή του θανάτου» iefimerida.gr
• Σημειώσεις Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Κωνσταντίνου Μάντη
• Το οπτικοακουστικό υλικό (Βίντεο) από www.YouTube, εταιρεία της Google.
• Ιδιωτική Οδός: Η ποιήτρια Κική Δημουλά επίτιμη διδάκτωρ Θεολογίας Α.Π.Θ.
• Κική Δημουλά: «Μισή ντροπή δική μου, μισή του θανάτου» iefimerida.gr
Πηγή: Αέναη επΑνάσταση | www.Sophia-Ntrekou.gr
Βιντεο/αφιέρωμα στην αγαπημένη Κική Δημουλά
Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, σε συνεργασία με τον υπουργό Εσωτερικών Τάκη Θεοδωρικάκο και τον υπουργό Οικονομικών Χρήστο Σταϊκούρα, ανακοίνωσαν ότι η κηδεία της μεγάλης και πολυβραβευμένης ποιήτριας θα γίνει δημοσία δαπάνη, ως ελάχιστος φόρος τιμής.
Πέθανε η Κική Δημουλά | 22/02/2020 | ΕΡΤ
Mariza Koch: Αγαπημένη μας, καλό παράδεισο. Συλλυπητήρια στα παιδιά σου. Θα θυμάμαι πάντα τα τελευταία λόγια σου στην τηλεφωνική μας επαφή, όπου σου τραγούδησα το ποίημά σου: «Βρετανικό Μουσείο (Ελγίνου μάρμαρα)». Αυτά που μου είπες ήταν συγκινητικά: «Να ξέρεις, Μαρίζα μου, ότι η αρπαγή των Μαρμάρων του Παρθενώνα δεν είναι απλώς μια θλίψη στις καρδιές των Ελλήνων. Είναι καημός που δεν πρέπει να τον αφήσουμε να μείνει αγιάτρευτος». Ναι, ναι, καλή μας. Δεν θα μείνει αγιάτρευτος. Η «Καρυάτιδά» σου κι ολόκληρο το έργο σου θα μας αφυπνίζουν πάντα... 22 Φεβ 2020
Ζωντανή ηχογράφηση από το Μουσικοθεατρικό Ανάλογιο
«Το Ξανθό Κορίτσι της Σαντορίνης» στις 2 Νοεμβρίου 2019.
Ποίημα Καρυάτιδα: Κική Δημουλά - Μουσική: Μαρίζα Κωχ
Viola da gamba: Αντώνης Σκαμνάκης
Καρυάτιδα - Αφιέρωμα στην Κική Δημουλά - Μαρίζα Κωχ
«Το Ξανθό Κορίτσι της Σαντορίνης» στις 2 Νοεμβρίου 2019.
Ποίημα Καρυάτιδα: Κική Δημουλά - Μουσική: Μαρίζα Κωχ
Viola da gamba: Αντώνης Σκαμνάκης
Καρυάτιδα - Αφιέρωμα στην Κική Δημουλά - Μαρίζα Κωχ
Στα Άκρα: Η ποιήτρια και ακαδημαϊκός
Κική Δημουλά είναι η πρώτη καλεσμένη
το 2012 της Βίκυς Φλέσσα για τη νέα
χρονιά και σχολιάζει από το Α έως το Ω.
«Και ένδυμα ουκ έχω ίνα εισέλθω εν αυτώ» Ενότητα ποιημάτων της Κικής Δημουλά που περιλαμβάνεται στην ποιητική συλλογή "Επί τα ίχνη" (1963). Ακούγονται τα ορχηστικά κομμάτια του Μάνου Χατζιδάκι "Πάει έφυγε το τραίνο", από το album "Η άλλη αγορά" (1998) σε ενορχήστρωση Νίκου Κυπουργού, και "Ο ταχυδρόμος πέθανε", από το LP "15 Εσπερινοί" (1964) σε ενορχήστρωση του συνθέτη. Οι πίνακες που προβάλλονται είναι του Γιάννη Τσαρούχη.
Η Δε Πόλις Ελάλησεν: Αθήνα - Κική Δημουλά (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ): Σειρά ντοκιμαντέρ πολιτιστικού περιεχομένου του ΓΙΑΝΝΗ ΣΜΑΡΑΓΔΗ, με θέμα ελληνικούς τόπους και δημιουργούς που σχετίστηκαν ή εμπνεύστηκαν από αυτούς. Το συγκεκριμένο επεισόδιο είναι αφιερωμένο στην Αθήνα και την ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ, μία από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης μεταπολεμικής ποίησης φιλοξενείται στο επεισόδιο αυτό της σειράς Η ΔΕ ΠΟΛΙΣ ΕΛΑΛΗΣΕΝ. Με το πέρασμα των χρόνων η ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ διαμόρφωσε το δικό της προσωπικό στυλ και διακρίθηκε για την ένταση του ποιητικού της λόγου. Η ηθοποιός ΜΑΓΙΑ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ και η ίδια η ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ απαγγέλλουν ποιήματα από τις συλλογές «ΧΑΙΡΕ ΠΟΤΕ», «ΤΟ ΛΙΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» και «ΕΠΙ ΤΑ ΙΧΝΗ», ενώ παράλληλα παρακολουθούμε πλάνα από διάφορες συνοικίες και περιοχές της πόλης των Αθηνών.
Σάββατο βράδυ, 10 Μάη 2008 μήνα, στην ΕΤ 1. Καλεσμένη στην εκπομπή της Εύης Κυριακοπούλου «Η ζωή είναι αλλού» η Κική Δημουλά. Η ποιήτρια. Συγκλονιστική. Μας χάρισε πολλαπλά ηλεκτροσόκ αλήθειας, συν - κίνησης, σοφίας, καθαρής σκέψης. Μας φώτισε, μέσα από τη δική της φωτιά.
Σε επίτιμη διδάκτορα του τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αναγορεύτηκε η σπουδαία ποιήτρια.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
• Βικιφθέγματα υπάρχει υλικό σχετικό με το λήμμα: Κική Δημουλά
• Ποιήματα της Κικής Δημουλά στο Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
• Ποιήματα της Κικής Δημουλά σε πολυτονικά
• Ποιήματα της Κικής Δημουλά στο translatum
• ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ - CNN.gr
• Η ποιήτρια Κική Δημουλά επίτιμη διδάκτωρ Θεολογίας
• Έθνος: Πέθανε η μεγάλη ποιήτρια αλλά οι στίχοι της είναι αθάνατοι
• Η Δημουλά που αγαπούν να μισούν: Όταν είσαι δημόσιο πρόσωπο είναι εύκολο να τεθείς στο στόχαστρο του κοινού. Πόσο μάλλον αν είσαι η ποιήτρια Κική Δημουλά, πρόσωπο με πολλούς θαυμαστές/στριες και πολλούς φανατικούς αρνητές της. Σ' ένα παγκάκι που βρυχάται αλαργινό, άρχισε η ιστορία
• Θλίψη στην πολιτική ηγεσία της χώρας έφερε το άκουσμα του θανάτου της Κικής Δημουλά. Η Ελλάδα χάνει μια από τις πιο σημαντικές ποιητικές φωνές της, τονίζει στο συλλυπητήριο μήνυμά του και ο πρωθυπουργός.
• ΕΙΠΑΝ ΚΑΙ ΕΓΡΑΨΑΝ για την ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ:
Kostas Hatziantoniou · ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ - In Memoriam: Εκείνη η «Μετέωρη κυρία» που κάποτε εξείχε στη βροχή «πάνω σ’ ένα ακυβέρνητο μπαλκόνι», διστακτική για το μέλλον, τότε που «εφτά εργάσιμες μελαγχολίες» κύκλωναν τη ζωή της, ήταν εκείνη που θα σμίλευε την πιο ευοίωνη «προτομή πιθανότητας» της μεταπολεμικής μας ποίησης.
«Δαπανηρή ιδέα ο βίος. Ναυλώνεις έναν κόσμο για να κάνεις το γύρο μιας βάρκας». Η Κική Δημουλά, συντάσσοντας το ιδιωτικό μητρώο της εποχής μας και συμπληρώνοντας το γενεαλογικό δέντρο των ονείρων που την γέννησαν, μίλησε για το υπαρκτικό μας αδιέξοδο πολύ πιο καίρια απ’ ότι διάφορες κοινωνιοκεντρικές ευαισθησίες κακοφορμισμένων εγωισμών. Γιατί η αληθινή ποίηση αγωνίζεται να καταλάβει μα και φοβάται πως αν καταλάβει θα σιωπήσει. Με μια απόσταση από τα πράγματα σαν ανάγκη να προεξοφλούμε εν ζωή λίγη από τη νηνεμία του θανάτου και παίρνοντας κουράγιο από «μερικές ευαισθησίες ταλαιπωρημένες από τα ταξίδια τους σε μακρινά ενδεχόμενα και κοντινές επαληθεύσεις». Κική Δημουλά: «Όνομα ουσιαστικόν. Πολύ ουσιαστικόν». Αντίο αγαπημένη.
Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά
«Ἡ μνήμη,
κύριο ὄνομα τῶν θλίψεων,
ἑνικοῦ ἀριθμοῦ
μόνον ἑνικοῦ ἀριθμοῦ
καὶ ἄκλιτη.
Ἡ μνήμη, ἡ μνήμη, ἡ μνήμη.»
Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών, όπου τελέστηκε δημοσία δαπάνη η κηδεία της, ως «ελάχιστος φόρος τιμής» στη σπουδαία ποιήτρια που με τη γλωσσική τόλμη που πάντα τη διέκρινε, μίλησε με μοναδικό τρόπο μέσα από το έργο της για την υπαρξιακή αγωνία, την απουσία, την απώλεια του χρόνου, τη φθορά και τη μοναξιά. Η Κική Δημουλά «έφυγε» από τη ζωή στα 89 της χρόνια, το μεσημέρι του περασμένου Σαββάτου » δείτε αναλυτικό αφιέρωμα
Η κόρη της σπουδαίας ποιήτριας, Έρση Δημουλά, ευχαρίστησε συγκινημένη τη μητέρα της και είπε: «Ο χρόνος σου δεν τελειώνει. Θα έρχομαι κάθε μέρα, κάθε ώρα κοντά σου για να είμαι μαζί σου».
Επικήδειους εκφώνησαν η πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Άννα Μπενάκη, η υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκη Κεραμέως, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ο δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης, η εκπρόσωπος του εκδοτικού οίκου Ίκαρος Κατερίνα Καρύδη, ο ιατρός Στρατής Παττακός και ο γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών Βασίλειος Πετράκος.
Στεφάνια απέστειλαν, μεταξύ άλλων, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και η σύζυγός του Μαρέβα, ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας, ο Αντώνης Σαμαράς, η πρόεδρος και το ΔΣ του Συλλόγου «Ελπίδα», η Εταιρεία Συγγραφέων, το Ίδρυμα Κώστας και Ελένη Ουράνη, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ο Βαρδής και η Μαριάννα Βαρδινογιάννη, ο Γιώργος και η Άννα Νταλάρα, οι εκδόσεις Πατάκη, το Ίδρυμα Κωστή Παλαμά.
Δηλώσεις για την Κική Δημουλά
Σε δηλώσεις του στους δημοσιογράφους, ο Κώστας Γεωργουσόπουλος είπε: «Η Κική Δημουλά ήταν μία ποιήτρια που έκανε την καθημερινότητα μεταφυσική, έκανε το λίγο πολύ, έκανε αιωνιότητα τη θνητότητα».
Ο καρδιοχειρουργός Στρατής Παττακός δήλωσε: «Τα λόγια περιττεύουν για την απώλεια μιας τέτοιας ύπαρξης. Με τίμησε με τη φιλία της. Θα ζει για πάντα στις καρδιές μας».
Ο ζωγράφος Σωτήρης Σόρογκας δήλωσε: Είμαι πολύ συγκινημένος. Θα λείψει σε όλους μας η ποίηση της. Η Κική είχε μια ευαισθησία που ξεπέρναγε το μέτρο. Λυπάμαι πολύ που η Ελλάδα δεν πήρε το τρίτο Νόμπελ με την Κική».
Η κηδεία της Κικής Δημουλά έγινε δημοσία δαπάνη ως μια ελάχιστη ένδειξη τιμής και σεβασμού στο σπουδαίο έργο που άφησε πίσω της.
Η ποίηση προσγειώνει τον άνθρωπο σε
αυτό που πραγματικά είναι. Το τίποτα.
Με τους ποιητές μιλάς διαφορετικά από ό,τι με τους άλλους ανθρώπους. Οι ποιητές έχουν το δικαίωμα της ανεξαρτησίας από όλες τις ανοησίες των ανθρώπων.
Οι άνθρωποι είναι ανόητοι;
Δεν είναι ανόητοι, τους κάνει ανόητους το λεγόμενο κατεστημένο της ζωής, τους βάζει σε διάφορα καλούπια για εξυπηρέτηση διάφορων συμφερόντων. Και βέβαια οι άνθρωποι βολεύονται μέσα σε αυτά τα καλούπια, επειδή έχουν την ψευδαίσθηση της ασφάλειας και της σιγουριάς.
Οι ποιητές λοιπόν είναι άνθρωποι που δε δέχονται να μπουν σε κανένα καλούπι. Δρουν από μόνοι τους, έχουν την ευθύνη του εαυτού τους οι ίδιοι, κι όχι κάποιοι άλλοι.
Αυτό τους δίνει το δικαίωμα να δουν τον κόσμο όπως πραγματικά είναι. Ένα αξεδιάλυτο αίνιγμα, μια ανασφάλεια. Στην ουσία η ποίηση είναι μια αυταπάτη της αυταπάτης.
Ο άνθρωπος – αίνιγμα δημιουργεί ένα άλλο αίνιγμα που είναι η ποίηση. Δεν έχει βρει κανένας ποιητής καμιά απάντηση. Βέβαια δεν είναι ούτε Μαντείο των Δελφών, που οι απαντήσεις του είναι διφορούμενες και μπορείς να διαλέξεις ό,τι σε συμφέρει. Η σπουδαιότητα της ποίησης είναι ότι λέει τα πράγματα όπως παρουσιάζονται, όπως είναι, και όχι όπως θα ήθελε να είναι. Η ποίηση δεν έχει καμιά ελπίδα για τίποτε.
Αν θα θέλεις να ελπίζεις, μπες σε ένα καλούπι. Σε ένα οποιοδήποτε καλούπι, και υπάρχουν καλούπια για όλα τα γούστα. Πολλοί βάζουν και την ποίηση μέσα σε καλούπια. Δικαίωμά τους. Το να βάζεις την ποίηση μέσα σε καλούπια είναι ελπίδα, κι η ποίηση δεν έχει σχέση με την ελπίδα. Δεν είναι ούτε εναντίον της ελπίδας, ούτε υπέρ της. Αν καμιά φορά το κάνει κι ελπίζει, το κάνει για να νιώσει κι η ίδια μια σιγουριά. Αυτά είναι ανθρώπινα. Μετά όμως από λίγο η ποίηση ξαναελευθερώνεται.
Η ποίηση προσγειώνει τον άνθρωπο σε αυτό που πραγματικά είναι. Το τίποτα.
Καλό σου ταξίδι Κική Δημουλά στο τίποτα, όπως όλοι μας.
Οι ποιητές όταν μιλούν μεταξύ τους χρησιμοποιούν
μια δική τους γλώσσα. Τη γλώσσα της αλήθειας.
Η γλώσσα της αλήθειας δεν ήταν ποτέ ελπίδα.
Καλό σου ταξίδι Κική Δημουλά, καλό σου ταξίδι.
Η γλώσσα της αλήθειας δεν ήταν ποτέ ελπίδα.
Καλό σου ταξίδι Κική Δημουλά, καλό σου ταξίδι.
Η υπουργός Πολιτισμού είχε προτείνει τον Ιανουάριο
υποψηφιότητα της Κ.Δημουλά για Νόμπελ Λογοτεχνίας
«Αγαπητοί κύριοι,
Με την παρούσα επιστολή έχω την τιμή να προτείνω την υποψηφιότητα της Κικής Δημουλά για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Η Κική Δημουλά είναι μία ευρέως αναγνωρισμένη ποιήτρια, που τιμάται από τους κριτικούς λογοτεχνίας, τους συναδέλφους της και το κοινό. Έχει βραβευθεί από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, κατέχει την Έδρα Ποίησης της Ακαδημίας Αθηνών -είναι μόλις η τρίτη γυναίκα στην ιστορία της Ακαδημίας- και είναι, επίσης, Επίτιμη Διδάκτωρ του Τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης.
Η Κική Δημουλά θεωρείται η σημαντικότερη εν ζωή σύγχρονη ποιήτρια. Η ποίησή της μπορεί να φαίνεται αρκετά απλή, καθώς οι στίχοι της συχνά μιλάνε για την καθημερινή γυναίκα, τη ζωή της και τη ρουτίνα της. Ωστόσο, τα ποιήματά της είναι ταυτόχρονα εκλεπτυσμένα, τολμηρά, δημιουργικά. Είναι βιωματικά και φιλοσοφικά, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που η Δημουλά, όχι μόνο έχει υπάρξει επιτυχημένη και δημοφιλής ποιήτρια, αλλά συνέβαλε αποφασιστικά στη διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού της ποίησης, στην Ελλάδα.
Οι άνθρωποι ταυτίζονται με τα ποιήματά της, γιατί η Κική Δημουλά γράφει για τη θλίψη, το πένθος, την ενοχή, το αναπόφευκτο. Γράφει για τη θλίψη, αλλά τα ποιήματά της δεν είναι λυπηρά. Προσφέρουν ελπίδα και σύνδεση με την εσωτερική μας ανθρωπιά.
Με εκτίμηση,
Λίνα Μενδώνη
Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού»
Συγγενείς, εκπρόσωποι των γραμμάτων,
πολιτικού κόσμου την "αποχαιρέτησαν"
Ο συγκινητικός επικήδειος για την Κική Δημουλά
Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά
Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά
από συγγενείς, εκπρόσωπους γραμμάτων
και του πολιτικού κόσμου
Ο επικήδειος της Λίνας Μενδώνη
Η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη στην επικήδειο ομιλία της ανέφερε: «Ένα βιογραφικό σημείωμα πρέπει, αφού γραφτεί, να μείνει επ′ αρκετόν καιρό κρεμασμένο στον αέρα από ένα τσιγκέλι αυστηρότητας, ώστε να στραγγίξουν καλά τα στερεότυπα, οι ωραιοποιήσεις, η ρόδινη παραγωγικότης και ο πρόσθετος ναρκισσισμός, πέραν εκείνου που ενυπάρχει στη φύση μιας αυτοπαρουσίασης.
Μόνον έτσι βγαίνει το καθαρό βάρος: το ήθος που επέβαλες να τηρεί η προσπάθειά σου. Αυτή είναι η πρώτη παράγραφος από τη βιογραφία της που έγραψε εκείνη… για εκείνη. Ήξερε πως όσοι θα μιλούν σήμερα ή στο μέλλον, θα βρίσκουν μόνο λόγια θαυμασμού για το έργο της, για την προσωπικότητά της. Όμως, η ίδια σημείωνε πόσο αυστηρή ήταν με τον εαυτό της, αυστηρή με τις λέξεις της, αυτές έπλαθε, ξαναέπλαθε και τις καλλιεργούσε..
Με το χρόνο, ωστόσο, δεν ήταν αυστηρή. Είχε την απόλυτη αίσθηση της φθοράς του και γι’ αυτό δεν τον φοβόταν. Δεν θα την έλεγες ποτέ αυστηρή με εκείνους που αγαπούσε. Ούτε καν στον έρωτα δεν στάθηκε αυστηρή, όταν τον παρατηρούσε να κυλάει προς την αγάπη.
Εμείς, σήμερα, είμαστε όλοι γύρω της να την αποχαιρετήσουμε επειδή ετοιμάστηκε να φύγει, χωρίς ποτέ να μας αφήσει. Να της πούμε δυο λόγια, όχι για το έργο της που είναι συγκλονιστικό στην κάθε στροφή του, καθρεφτίζοντας όλα εκείνα που στη ζωή μας εμείς δεν τολμάμε ακόμη να αρθρώσουμε.
Ούτε για τη λαμπρή λιακάδα, τα ποιήματά της, που μετανάστευσαν σε τόσες ξένες γλώσσες. Αλλά για αυτή την ομορφιά που εξέπεμπε χάρη στη μυστική αγάπη της για τη ζωή, που τη μετρούσε με το φως που ανεπαίσθητα χανόταν.
Και όσο χανόταν, τόσο δυνάμωνε η περιέργειά της να εξερευνήσει όσα έφυγαν, όσα συναισθήματα άφηναν το αποτύπωμά τους, όσα πονούσαν τη μνήμη της. Είμαστε όλοι ευλογημένοι που διασταυρωθήκαμε μαζί της.
Χαρήκαμε το λόγο της, τη παιγνιώδη της διάθεσή, την κρίση της για τα σοβαρά που τα συνόδευε πάντα η ευγένεια, η ταπεινότητα και η υπομονή της.
Κυρία Δημουλά, σας ευχαριστούμε που μπορούμε εμείς οι υπολειπόμενοι, μπορούν οι επόμενοι και οι επόμενοι να αφήνονται στη μαγεία των εικόνων που συνθέτουν οι στίχοι σας. Ο χρόνος υποκλίθηκε ενώπιον σας και θα σας κρατήσει στην αιωνία αγκαλιά του. Και αυτή θα είναι παραμυθία για τα παιδιά σας, για τα εγγόνια σας, για εκείνους, τους πάντα νέους, που θα καταφεύγουν στην ποίησή σας.
Εμείς είμαστε ευγνώμονες που μας κάνατε να σας αγαπήσουμε.
Ο,τι είχες να πείς
Για τα φθινόπωρα, τα κύκνεια,
Τις μνήμες, υδροροές των ερώτων
Την αλληλοκτονία των ωρών
Των αγαλμάτων τη αφερεγγυότητα
Ὅ,τι είχες να πείς
Γι ανθρώπους που σιγά σιγά λυγίζουν
Το είπες…
Κατέβα σοβαρή,
νηφάλια αὐτοεκθρονίσου
ἀπὸ τὰ χίλια σου παράθυρα.
Γιὰ ἕνα μήπως τ᾿ ἄνοιξες.
Κι αὐτοξεχάσου εὔχαρις.
iefimerida: Κική Δημουλά: Το σπαρακτικό αντίο της κόρης της -«Θα έρχομαι κάθε μέρα, κάθε ώρα κοντά σου για να είμαι μαζί σου» [εικόνες] Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου.
Ορθοδοξία News Agency: Το Πρακτορείο «ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ» στην Εξόδιο της Κικής Δημουλά Παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου τελέσθηκε η Εξόδιος της ποιήτριας Κική Δημουλά ArchivesHuffPost Greece: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά Πλήθος κόσμου στο Α Νεκροταφείο, ανάμεσα τους ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο πρωθυπουργός. Kike Demoela HuffPost Greece
Newsbomb: Κική Δημουλά: Ραγίζει καρδιές το τελευταίο αντίο της κόρης της (pics) Το τελευταίο αντίο στη σπουδαία ποιήτρια Κική Δημουλά είπαν, στο Α' Νεκροταφείο οι Newsbomb.gr: Κική Δημουλά
LiFO: «Τελευταίο αντίο» στην Κική Δημουλά: Πλήθος κόσμου στην κηδεία της σπουδαίας ποιήτριας Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν Κική Δημουλά η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Η κηδεία της ...
in.gr: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά [Εικόνες] Το τελευταίο «αντίο» είπαν φίλοι, συγγενείς και θαυμαστές στην σπουδαία ποιήτρια Κική Δημουλά, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών το περασμένο ...
iefimerida: Συγκίνηση: Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά -Παρόντες Κυριάκος και Μαρέβα Μητσοτάκη [εικόνες] Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος συγκεντρώθηκαν στο Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό Κική Δημουλά ...
iefimerida: Συγκίνηση: Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά -Παρόντες Κυριάκος και Μαρέβα Μητσοτάκη [εικόνες] Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος συγκεντρώθηκαν στο Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό Κική Δημουλά ...
Για την αγιάτρευτη μελαγχολία της: Απελπισία των γηρατειών σημαίνει ότι αισθάνεσαι το χώμα να κριτσανίζει στο στόμα σου. Για εξοικείωση...” HuffPost Greece Kike Demoela
Newsit: Κική Δημουλά: Ράγισε καρδιές η κόρη της με το τελευταίο: Το τελευταίο αντίο στην σπουδαία ποιήτρια Κική Δημουλά είπαν σήμερα Τρίτη (25.02.2020) στο Α' Νεκροταφείο συγγενείς, φίλοι, πολιτικοί και άνθρωποι των.
CNN Greece: Το «τελευταίο αντίο» στη μεγάλη Ελληνίδα ποιήτρια Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος συγκεντρώθηκαν λίγο μετά τις 16:00 το απόγευμα της Τρίτης στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, για να αποχαιρετήσουν την ... ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ - CNN.gr
Πρώτο ΘΕΜΑ: Η Ελλάδα αποχαιρέτησε την Κική Δημουλά Η κηδεία της σπουδαίας ποιήτριας πραγματοποιήθηκε στο Α' Νεκροταφείο παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου και του ...
iefimerida: Κική Δημουλά: Ο επικήδειος της Μενδώνη -«Ο χρόνος υποκλίθηκε ενώπιόν σας και θα σας κρατήσει στην αιώνια αγκαλιά του» Επικήδειο στην κηδεία της εκφώνησε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνας Μενδώνη.
iefimerida: Κική Δημουλά: Ο επικήδειος της Μενδώνη -«Ο χρόνος υποκλίθηκε ενώπιόν σας και θα σας κρατήσει στην αιώνια αγκαλιά του» Επικήδειο στην κηδεία της εκφώνησε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνας Μενδώνη.
NEWS 24/7: Πλήθος κόσμου για το τελευταίο 'αντίο' σήμερα στο Α' Νεκροταφείο για να πει το τελευταίο αντίο στην σπουδαία ποιήτρια, που έφυγε από τη ζωήReal.gr: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά - Παρόντες Παυλόπουλος, Μητσοτάκης και πλήθος κόσμου Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών...
Η Καθημερινή: Κική Δημουλά: Λέξεις με χρώματα, φράσεις σαν βέλη, του Σάκη Ιωαννίδη Ποιήτρια του χειροπιαστού, πολυγραφότατη και πολυβραβευμένη, η Κική Δημουλά έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών
Athens Voice Online: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά: Συγγενείς, φίλοι, εκπρόσωποι των γραμμάτων & των τεχνών, του πολιτικού κόσμου και απλός κόσμος «αποχαιρέτησαν» την Κική Δημουλά.
Πρώτο ΘΕΜΑ: Κική Δημουλά: Σήμερα το τελευταίο «αντίο» Οικογένεια, συγγενείς και φίλοι θα συγκεντρωθούν σήμερα στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, στις 16:00 το απόγευμα για το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά.
Η Καθημερινή: Τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά | Ελλάδα | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών, ...
Newsit: Κική Δημουλά: Ύστατο χαίρε στην σπουδαία ποιήτρια Συγγενείς, φίλοι, πολιτικοί, καλλιτέχνες και απλός κόσμος συγκεντρώθηκαν στο Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την ποιήτρια και ακαδημαϊκό Κική ...
Athens Voice Online: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά: Συγγενείς, φίλοι, εκπρόσωποι των γραμμάτων & των τεχνών, του πολιτικού κόσμου και απλός κόσμος «αποχαιρέτησαν» την Κική Δημουλά.
Πρώτο ΘΕΜΑ: Κική Δημουλά: Σήμερα το τελευταίο «αντίο» Οικογένεια, συγγενείς και φίλοι θα συγκεντρωθούν σήμερα στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, στις 16:00 το απόγευμα για το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά.
Η Καθημερινή: Τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά | Ελλάδα | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών, ...Newsit: Κική Δημουλά: Ύστατο χαίρε στην σπουδαία ποιήτρια Συγγενείς, φίλοι, πολιτικοί, καλλιτέχνες και απλός κόσμος συγκεντρώθηκαν στο Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την ποιήτρια και ακαδημαϊκό Κική ...
The TOC: Συγγενείς, φίλοι, εκπρόσωποι των γραμμάτων "αποχαιρέτησαν" την Κική Δημουλά Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος συγκεντρώθηκαν στο Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την The TOC: Κική Δημουλά
SKAI: Κική Δημουλά: Το τελευταίο αντίο στην σπουδαία ποιήτρια (pics) Σε δηλώσεις του στους δημοσιογράφους, ο Κώστας Γεωργουσόπουλος είπε: «Η Κική Δημουλά ήταν μία ποιήτρια που έκανε την καθημερινότητα μεταφυσική, ...
Star.gr: Εκατοντάδες Παρευρισκόμενοι Στην Κηδεία Της Κικής Δημουλά Το «τελευταίο αντίο» στην σπουδαία πολυβραβευμένη ποιήτρια Κική Δημουλά, είπαν σήμερα στο Α' νεκροταφείο φίλοι συγγενείς αλλά και απλοί άνθρωποι που τη ...
Newsbomb Κηδεία Κικής Δημουλά: Θρήνος στο τελευταίο «αντίο» για την σπουδαία λογοτέχνη Το τελευταίο αντίο στη σπουδαία ποιήτρια Κική Δημουλά λένε αυτή την ώρα, στο Α' Νεκροταφείο οι συγγενείς της, οι φίλοι της newsbomb/tag/kikh-dhmoyla
Athens Magazine Συγκίνηση στο τελευταίο αντίο της σπουδαίας ποιήτριας, Κικής Δημουλά - Ποιοι έδωσαν το παρών; (photo-video) Οικογένεια, φίλοι και θαυμαστές της σπουδαίας ποιήτριας, Κικής Δημουλά, έδωσαν το «παρών» στην κηδεία της, που έγινε το μεσημέρι στο Α' νεκροταφείο...
altsantiri.gr Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά – Πλήθος κόσμου στην κηδεία
Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος συγκεντρώθηκαν στο Α' Νεκροταφείο όπου με ένα δυνατό χειροκρότημα αποχαιρέτησαν την πολυβραβευμένη ποιήτρια και.
Star.gr: Εκατοντάδες Παρευρισκόμενοι Στην Κηδεία Της Κικής Δημουλά Το «τελευταίο αντίο» στην σπουδαία πολυβραβευμένη ποιήτρια Κική Δημουλά, είπαν σήμερα στο Α' νεκροταφείο φίλοι συγγενείς αλλά και απλοί άνθρωποι που τη ...Newsbomb Κηδεία Κικής Δημουλά: Θρήνος στο τελευταίο «αντίο» για την σπουδαία λογοτέχνη Το τελευταίο αντίο στη σπουδαία ποιήτρια Κική Δημουλά λένε αυτή την ώρα, στο Α' Νεκροταφείο οι συγγενείς της, οι φίλοι της newsbomb/tag/kikh-dhmoyla
Athens Magazine Συγκίνηση στο τελευταίο αντίο της σπουδαίας ποιήτριας, Κικής Δημουλά - Ποιοι έδωσαν το παρών; (photo-video) Οικογένεια, φίλοι και θαυμαστές της σπουδαίας ποιήτριας, Κικής Δημουλά, έδωσαν το «παρών» στην κηδεία της, που έγινε το μεσημέρι στο Α' νεκροταφείο...
altsantiri.gr Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά – Πλήθος κόσμου στην κηδεία
Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος συγκεντρώθηκαν στο Α' Νεκροταφείο όπου με ένα δυνατό χειροκρότημα αποχαιρέτησαν την πολυβραβευμένη ποιήτρια και.
Η Εφημερίδα των Συντακτών: Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά | Η Εφημερίδα των Συντακτών Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών, ...
enikos.gr Κική Δημουλά: Σε κλίμα οδύνης το τελευταίο "αντίο" στη σπουδαία ποιήτρια - ΦΩΤΟ Πλήθος κόσμου κατέκλυσε το Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσει την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό, Κική Δημουλά, που έφυγε από τη ζωή το ...
Ορθοδοξία διεθνές πρακτορείο εκκλησιαστικών ειδήσεων Το Πρακτορείο «ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ» στην Εξόδιο της Κικής Δημουλά Παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου τελείται, κατ' αυτή την ώρα, η Εξόδιος της ποιήτριας ...
ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ Κική Δημουλά: Το τελευταίο «αντίο» στη σπουδαία ποιήτρια (photos) Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος έχουν συγκεντρωθεί στο Α' Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό Κική Δημουλά.
Fthis: Κυριάκος Μητσοτάκης και Μαρέβα στην κηδεία της Κικής Δημουλά Στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών είπε πριν από λίγη ώρα πλήθος κόσμου το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά. Η σπουδαία ποιήτρια άφησε την τελευταία της πνοή ...
enikos.gr Κική Δημουλά: Σε κλίμα οδύνης το τελευταίο "αντίο" στη σπουδαία ποιήτρια - ΦΩΤΟ Πλήθος κόσμου κατέκλυσε το Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσει την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό, Κική Δημουλά, που έφυγε από τη ζωή το ...
Ορθοδοξία διεθνές πρακτορείο εκκλησιαστικών ειδήσεων Το Πρακτορείο «ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ» στην Εξόδιο της Κικής Δημουλά Παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου τελείται, κατ' αυτή την ώρα, η Εξόδιος της ποιήτριας ...
ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ Κική Δημουλά: Το τελευταίο «αντίο» στη σπουδαία ποιήτρια (photos) Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος έχουν συγκεντρωθεί στο Α' Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό Κική Δημουλά.
Fthis: Κυριάκος Μητσοτάκης και Μαρέβα στην κηδεία της Κικής Δημουλά Στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών είπε πριν από λίγη ώρα πλήθος κόσμου το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά. Η σπουδαία ποιήτρια άφησε την τελευταία της πνοή ...
Gossip-tv.gr Κηδεία Κικής Δημουλά: Το τελευταίο «αντίο» στη σπουδαία ποιήτρια! (photos) To τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά λένε αυτή την ώρα φίλοι, γνωστοί και συγγενείς στο Α' Νεκροταφείο!
Europost: Η Ελλάδα αποχαιρέτησε τη σπουδαία ποιήτριά της Κική Δημουλά! Πλήθος κόσμου και απέραντη θλίψη! (Φωτο) «Ἡ μνήμη, κύριο ὄνομα τῶν θλίψεων, ἑνικοῦ ἀριθμοῦ μόνον ἑνικοῦ ἀριθμοῦ καὶ ἄκλιτη. Ἡ μνήμη, ἡ μνήμη, ἡ μνήμη.» Το τελευταίο αντίο στη σπουδαία...
Protagon Πλήθος κόσμου στην κηδεία της Κικής Δημουλά Συγγενείς, φίλοι και πολλοί πολιτικοί συγκεντρώθηκαν στο Α' Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την πολυβραβευμένη ποιήτρια...
Europost: Η Ελλάδα αποχαιρέτησε τη σπουδαία ποιήτριά της Κική Δημουλά! Πλήθος κόσμου και απέραντη θλίψη! (Φωτο) «Ἡ μνήμη, κύριο ὄνομα τῶν θλίψεων, ἑνικοῦ ἀριθμοῦ μόνον ἑνικοῦ ἀριθμοῦ καὶ ἄκλιτη. Ἡ μνήμη, ἡ μνήμη, ἡ μνήμη.» Το τελευταίο αντίο στη σπουδαία...
Protagon Πλήθος κόσμου στην κηδεία της Κικής Δημουλά Συγγενείς, φίλοι και πολλοί πολιτικοί συγκεντρώθηκαν στο Α' Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την πολυβραβευμένη ποιήτρια...iefimerida Σήμερα η κηδεία της Κικής Δημουλά -Η παράκληση της οικογένειας Σήμερα, Τρίτη, θα τελεστεί η κηδεία της Κικής Δημουλά, η οποία έφυγε από τη ζωή το απόγευμα του Σαββάτου. | ΕΛΛΑΔΑ | iefimerida.gr | Κική Δημουλά, κηδεία.
Ethnos Κική Δημουλά: Θλίψη στην κηδεία της ποιήτριας - Συγγενείς και φίλοι στο τελευταίο αντίο H εξόδιος ακολουθία της σπουδαίας ποιήτριας, που πέθανε το απόγευμα του περασμένου Σαββάτου, τελέστηκε δημοσία δαπάνη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.
Fthis Κικη Δημουλά: Οι πρώτες φωτογραφίες από την κηδεία της Η κηδεία της σπουδαίας ποιήτριας Κικής Δημουλά πραγματοποιείται αυτή τη ώρα, στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Η ίδια άφησε την τελευταία της πνοή το ...
In.gr Κική Δημουλά : Σήμερα το τελευταίο «αντίο» Το τελευταίο αντίο θα πουν φίλοι, συγγενείς και θαυμαστές της Κικής Δημουλά την ερχόμενη Τρίτη 25 Φεβρουαρίου στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών στις 16:00.Reader.gr: Το τελευταίο αντίο στην ποιήτρια Κική Δημουλά Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο
TVXS - TV Χωρίς Σύνορα: Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο
SDNA: Κική Δημουλά: Σε κλίμα οδύνης το τελευταίο «αντίο» στη σπουδαία ποιήτρια Πλήθος κόσμου κατέκλυσε το Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσει την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό, Κική Δημουλά, που έφυγε από τη ζωή το ...
Newsbeast.gr: Ήταν όλοι εκεί για το τελευταίο δυνατό χειροκρότημα για την Κική Δημουλά
Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς.
Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς.
Madata.gr: Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά - Παρόντες Παυλόπουλος, Μητσοτάκης και πλήθος κόσμου Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών,
iefimerida.gr: Κική Δημουλά: Το σπαρακτικό αντίο της κόρης της -«Θα έρχομαι κάθε μέρα, κάθε ώρα κοντά σου για να είμαι μαζί σου» [εικόνες] Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου
ZarpaNews: Κική Δημουλά: Θλίψη στην κηδεία της ποιήτριας – Συγγενείς και φίλοι στο τελευταίο αντίο | Photos Οικογένεια, φίλοι και θαυμαστές της σπουδαίας ποιήτριας, Κικής Δημουλά, έδωσαν το «παρών» στην κηδεία της, που έγινε το μεσημέρι της Τρίτης.
TVXS - TV Χωρίς Σύνορα: Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά: Με ένα δυνατό χειροκρότημα στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών
Real.gr: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά - Παρόντες Παυλόπουλος, Μητσοτάκης και πλήθος κόσμου η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι...
iefimerida: Κική Δημουλά: Ο επικήδειος της Μενδώνη -«Ο χρόνος υποκλίθηκε ενώπιόν σας και θα σας κρατήσει στην αιώνια αγκαλιά του» Επικήδειο εκφώνησε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνας Μενδώνη.
Newsit: Κική Δημουλά: Ράγισε καρδιές η κόρη της με το τελευταίο Το τελευταίο αντίο στην σπουδαία ποιήτρια είπαν Τρίτη (25.02.2020) στο Α' Νεκροταφείο συγγενείς, φίλοι, πολιτικοί και άνθρωποι των.
iefimerida.gr: Κική Δημουλά: Το σπαρακτικό αντίο της κόρης της -«Θα έρχομαι κάθε μέρα, κάθε ώρα κοντά σου για να είμαι μαζί σου» [εικόνες] Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου
ZarpaNews: Κική Δημουλά: Θλίψη στην κηδεία της ποιήτριας – Συγγενείς και φίλοι στο τελευταίο αντίο | Photos Οικογένεια, φίλοι και θαυμαστές της σπουδαίας ποιήτριας, Κικής Δημουλά, έδωσαν το «παρών» στην κηδεία της, που έγινε το μεσημέρι της Τρίτης.TVXS - TV Χωρίς Σύνορα: Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά: Με ένα δυνατό χειροκρότημα στο Πρώτο Νεκροταφείο ΑθηνώνReal.gr: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά - Παρόντες Παυλόπουλος, Μητσοτάκης και πλήθος κόσμου η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι...
iefimerida: Κική Δημουλά: Ο επικήδειος της Μενδώνη -«Ο χρόνος υποκλίθηκε ενώπιόν σας και θα σας κρατήσει στην αιώνια αγκαλιά του» Επικήδειο εκφώνησε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνας Μενδώνη.
Newsit: Κική Δημουλά: Ράγισε καρδιές η κόρη της με το τελευταίο Το τελευταίο αντίο στην σπουδαία ποιήτρια είπαν Τρίτη (25.02.2020) στο Α' Νεκροταφείο συγγενείς, φίλοι, πολιτικοί και άνθρωποι των.Newsbeast.gr: Ήταν όλοι εκεί για το τελευταίο δυνατό χειροκρότημα για την Κική Δημουλά Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν...Reader.gr: Το τελευταίο αντίο στην ποιήτρια Κική Δημουλά Με ένα δυνατό χειροκρότημα, αποχαιρέτησαν την Κική Δημουλά, η οικογένειά της, συγγενείς, φίλοι αλλά και πλήθος κόσμου, στο Πρώτο Νεκροταφείο...
Η Εφημερίδα των Συντακτών: Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά | Η Εφημερίδα των Συντακτών Με ένα δυνατό χειροκρότημα στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών
enikos.gr Κική Δημουλά: Σε κλίμα οδύνης το τελευταίο "αντίο" στη σπουδαία ποιήτρια - ΦΩΤΟ Πλήθος κόσμου κατέκλυσε το Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσει την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό, Κική Δημουλά, που έφυγε από τη ζωή το ...
Ethnos: Κική Δημουλά: Θλίψη στην κηδεία της ποιήτριας - Συγγενείς και φίλοι στο τελευταίο αντίο H εξόδιος ακολουθία της σπουδαίας ποιήτριας, που πέθανε το απόγευμα του περασμένου Σαββάτου, τελέστηκε δημοσία δαπάνη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ: Κική Δημουλά: Το τελευταίο «αντίο» στη σπουδαία ποιήτρια (photos) Συγγενείς, φίλοι και απλός κόσμος έχουν συγκεντρωθεί στο Α΄ Νεκροταφείο για να αποχαιρετήσουν την πολυβραβευμένη ποιήτρια και ακαδημαϊκό Κική Δημουλά.
Newpost.gr: Θλίψη στο τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά – Ποιοι έδωσαν το «παρών» (Φωτογραφίες) Το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά είπαν στο Πρώτο Νεκροταφείο οι συγγενείς της, οι φίλοι της, εκπρόσωποι του πολιτικού και πνευματικού κόσμου αλλά καi...
Star.gr: Εκατοντάδες Παρευρισκόμενοι Στην Κηδεία Της Κικής Δημουλά Το «τελευταίο αντίο» στην σπουδαία πολυβραβευμένη ποιήτρια Κική Δημουλά, είπαν σήμερα στο Α΄νεκροταφείο φίλοι συγγενείς αλλά και απλοί άνθρωποι που τη ...SKAI Κική Δημουλά: Το τελευταίο αντίο στην σπουδαία ποιήτρια (pics) Σε δηλώσεις του στους δημοσιογράφους, ο Κώστας Γεωργουσόπουλος είπε: «Η Κική Δημουλά ήταν μία ποιήτρια που έκανε την καθημερινότητα μεταφυσική,
Fthis: Κυριάκος Μητσοτάκης και Μαρέβα στην κηδεία της Κικής Δημουλά Στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών είπε πριν από λίγη ώρα πλήθος κόσμου το τελευταίο αντίο στην Κική Δημουλά. Η σπουδαία ποιήτρια άφησε την τελευταία της πνοή ...tech.in.gr: Το τελευταίο «αντίο» στην Κική Δημουλά [Εικόνες] Το τελευταίο «αντίο» είπαν φίλοι, συγγενείς και θαυμαστές στην σπουδαία ποιήτρια Κική Δημουλά, που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών το περασμένο ...Κική Δημουλά: Λέξεις με χρώματα, φράσεις σαν βέλη, του Σάκη Ιωαννίδη Ποιήτρια του χειροπιαστού, πολυγραφότατη και πολυβραβευμένη, η Κική Δημουλά έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών. Η Καθημερινή
Σήμερα η κηδεία της Κικής Δημουλά -Η παράκληση της οικογένειας H εξόδιος ακολουθία της Κικής Δημουλά που πέθανε το απόγευμα του Σαββάτου θα τελεστεί, δημοσία δαπάνη, στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών στις 16:00. ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ Archives - zarpanews.grIn.gr Κική Δημουλά: Σήμερα το τελευταίο «αντίο» Το τελευταίο αντίο θα πουν φίλοι, συγγενείς και θαυμαστές της Κικής Δημουλά την ερχόμενη Τρίτη 25 Φεβρουαρίου στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών στις 16:00.
Η Εφημερίδα των Συντακτών: «Παυσίπονη σταγόνα η ποίηση, σε έναν ωκεανό λύπης»: Μέχρι που η καρδιά της σταμάτησε να χτυπά, η κορυφαία Ελληνίδα ποιήτρια δεν έπαψε να αγωνιά και να ελπίζει, να παλεύει με τις λέξεις, δίνοντας νόημα στα ...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου