Όσιος Ιάκωβος (Τσαλίκης) ο Θεοφόρος, καθηγούμενος της Μονής Οσίου
Δαυΐδ του εν Ευβοία (22 Νοεμβρίου) με κερί στο βλέμμα της άδολης αγάπης.
Πώς ο Άγιος Ιάκωβος (Τσαλίκης) γίνεται πρόσωπο ψυχικής θεραπείας, συλλογικού μετασχηματισμού και πνευματικού φωτισμού στη σύγχρονη κοινωνία. Μια ψυχαναλυτική, αρχετυπική και θεολογική ανάγνωση της αγιότητάς του.
Ο Άγιος Ιάκωβος (Τσαλίκης) δεν υπήρξε μόνο μια αγιασμένη μορφή του 20ού αιώνα αλλά ένα ζωντανό αρχέτυπο ψυχικής θεραπείας και πνευματικής αναγέννησης. Στον βίο του συναντώνται η θεολογία, η ψυχανάλυση και η κοινωνική εμπειρία ενός λαού που αναζητά σταθερότητα μέσα στην κρίση.
Ο Όσιος Ιάκωβος λειτουργεί ως «θεραπευμένη σκιά», κατά την jungian ορολογία: μια μορφή που μεταμορφώνει το τραύμα σε φως, την ενοχή σε συγχώρηση και την ανθρώπινη αδυναμία σε χώρο ελευθερίας. Σήμερα, σε μια κοινωνία σε μετάβαση, η σιωπηλή του παρουσία παραμένει ένας ψυχικός τόπος όπου ο άνθρωπος μπορεί να αναπνεύσει, να σταθεί και να ξαναβρεί τον εαυτό του.
🌗 Ο Άγιος της Συγγνώμης και ο Ψυχισμός μιας Κοινωνίας σε Μετάβαση
Στο πρόσωπο του Οσίου Ιακώβου (Τσαλίκη) αντικρίζουμε κάτι περισσότερο από έναν άγιο της εποχής μας∙ βλέπουμε ένα ψυχικό πρότυπο που λείπει από τον σύγχρονο κόσμο: τη δύναμη να αγαπάς χωρίς άμυνα, να συγχωρείς χωρίς όρους και να παραμένεις ακέραιος σε μια κοινωνία που μαθαίνει να ζει πίσω από μάσκες. Ίσως γι’ αυτό ο Γέροντας Ιάκωβος ξεπερνά τα όρια του θρησκευτικού βιώματος και αγγίζει τον ψυχαναλυτικό πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης: έρχεται εκεί όπου ο άνθρωπος σπάει, εκεί όπου η ενοχή πνίγει, εκεί όπου η ντροπή γίνεται σκιά.
Σε πολιτικό επίπεδο, η παρουσία του λειτουργεί σαν αντίβαρο σε μια εποχή όπου η εξουσία συχνά μεταμφιέζεται σε αλάθητο εγώ, ενώ η κοινωνία καλείται να επιβιώσει ανάμεσα σε διαψεύσεις, κρίσεις και αποσυνθέσεις θεσμών. Ο Όσιος Ιάκωβος θυμίζει ότι η πραγματική αναγέννηση δεν ξεκινά από τις δομές, αλλά από τη μεταμόρφωση του ανθρώπου, από εκείνη την εσωτερική επανάσταση που στέκεται απέναντι στη βία, την αλαζονεία και την πνευματική κατάπτωση.
Κι αν ο σύγχρονος κόσμος ασφυκτιά από θόρυβο, σύγχυση και απαιτήσεις, ο Γέροντας Ιάκωβος προσφέρει ένα άλλο μοντέλο δύναμης: τη σιωπή που θεραπεύει, τη συγγνώμη που λυτρώνει και την ταπείνωση που δεν είναι αδυναμία, αλλά η πιο ριζική μορφή ελευθερίας. Στο τέλος, ίσως αυτό να είναι το μεγάλο μήνυμά του: ότι η κοινωνία αλλάζει μόνο όταν ο άνθρωπος μαθαίνει να συμφιλιώνεται με την αλήθεια του.
🌗 Η Σιωπή που Αγγίζει το Άπειρο
Ο Άγιος Ιάκωβος Τσαλίκης υπήρξε από εκείνες τις σπάνιες παρουσίες που δεν χρειάστηκε να μιλήσουν για να ακουστούν. Η σιωπή του είχε βάρος, η ταπείνωσή του είχε δύναμη, και η απλότητά του είχε τη διαύγεια των μεγάλων αληθειών.
Σε μια εποχή όπου η πνευματικότητα συχνά διαμεσολαβείται από θόρυβο, ιδεολογίες και μηχανισμούς προβολής, ο Όσιος Ιάκωβος στέκεται σαν αρχετυπική μορφή θεραπευτή της ανθρώπινης ψυχής... ένας «φορέας φωτός» που δεν εξηγεί τον κόσμο αλλά τον θεραπεύει.
Το πρόσωπό του υπενθυμίζει ότι το ιερό δεν είναι μια υψηλή φιλοσοφία∙ είναι η καθημερινή υπέρβαση του εγώ, η υπομονή μέσα στην ασθένεια, η καλοσύνη μέσα στη δοκιμασία, η πίστη που επιμένει να ανθίζει ακόμη και μέσα στα χώματα του πόνου.
Και ίσως αυτός να είναι ο μεγαλύτερος πολιτικός και κοινωνικός λόγος ενός Αγίου: να θυμίζει σε όλους μας ότι η αληθινή αλλαγή του κόσμου αρχίζει από το βάθος της ανθρώπινης καρδιάς.
Όπου υπάρχει καθαρότητα, η κοινωνία αναπνέει.
Όπου υπάρχει αγιότητα, η Ιστορία αποκτά νόημα.
Ο Όσιος Ιάκωβος δεν μας κληροδότησε λόγους·
μάς άφησε τροπικότητα... έναν τρόπο να υπάρχουμε.
🌗 Ο Άγιος ως Θεραπευτής του Πρωτογενούς Τραύματος
Στο πρόσωπο του Οσίου Ιακώβου Τσαλίκη, η Ορθοδοξία δεν προβάλλει έναν άγιο του άθλου, αλλά μια μορφή που λειτουργεί -στην βαθύτερη ψυχαναλυτική της ανάγνωση- ως θεραπευτής του αρχαϊκού τραύματος.
Όπως θα έλεγε ο Freud, ο άνθρωπος κουβαλά μέσα του εκείνες τις ρωγμές της παιδικής εξάρτησης, τις σκιές της μνήμης που ποτέ δεν αρθρώθηκαν, αλλά διαμόρφωσαν ολόκληρη την ψυχή. Και όπως θα επισήμαινε ο Ντόναλντ Γουΐνικοτ (Donald Winnicott), ο άνθρωπος αναζητά απεγνωσμένα έναν «χώρο υποδοχής», έναν holding environment, μέσα στον οποίο μπορεί ξανά να υπάρξει χωρίς να συντριβεί.
Ο Όσιος Ιάκωβος υπήρξε ακριβώς αυτό: ένας άνθρωπος που επέτρεπε στους άλλους να αναπνεύσουν. Ένας πνευματικός που δεν εισέβαλε στην ψυχή, αλλά προσέφερε το ασφαλές πλαίσιο μέσα στο οποίο το «τραυματισμένο παιδί» μπορούσε να σταθεί.
Κάποιοι έβλεπαν θαύματα∙ άλλοι έβλεπαν μια μορφή που αναλάμβανε ασυνείδητα τον ρόλο του «good enough father», που γέμιζε τις ελλείψεις που άφησε η ζωή, που αποκαθιστούσε δεσμούς όπου είχαν σπάσει.
Η παρουσία του λειτουργούσε σαν ενδιάμεσο αντικείμενο (transitional object)
για ανθρώπους που βρίσκονταν ανάμεσα στην απελπισία και στην ελπίδα.
Ένας ζωντανός χώρος μετάβασης, όπου η ψυχή μπορούσε να ξαναμάθει την εμπιστοσύνη.
Γι’ αυτό και η αγιότητα του Ιακώβου δεν είναι «θρησκευτικό γεγονός»·
είναι κοινωνική θεραπευτική δύναμη,
είναι αντι-τραυματική πράξη μέσα σε έναν κόσμο που παράγει ψυχικά ερείπια,
είναι η υπενθύμιση ότι η μεγαλύτερη επανάσταση δεν είναι η ιδεολογική,
αλλά εκείνη που συμβαίνει στο πεδίο του ψυχισμού
όταν ο άνθρωπος συναντά έναν Άλλον που δεν τον καταπίνει ούτε τον κρίνει... μόνο τον κρατά.
Ο Όσιος Ιάκωβος υπήρξε μια από τις σπάνιες μορφές που, μέσα από τον δικό τους πόνο,
κατάφεραν να γίνουν «χώρος» για τους άλλους.
Και ίσως σε αυτό να κρύβεται η πιο ανθρώπινη μορφή αγιότητας: στην ικανότητα να θεραπεύεις τις πληγές που ποτέ δεν σου ζήτησαν τα λόγια τους να ειπωθούν, αλλά μόνο να αναγνωριστούν.
🌗 Ο Άγιος ως Αρχέτυπο της Θεραπευμένης Σκιάς
Στο πρόσωπο του Οσίου Ιακώβου, η ανθρώπινη εμπειρία συναντά εκείνο που ο Jung θα ονόμαζε αρχέτυπο της θεραπευμένης σκιάς. Όχι ενός ανθρώπου αψεγάδιαστου, αλλά ενός ανθρώπου που πέρασε μέσα από τη δοκιμασία της ύπαρξης, αναγνώρισε τα ρήγματα και τα έκανε φως. Η αγιότητα, σε αυτή την οπτική, δεν είναι η υπέρβαση της ανθρώπινης φύσης, αλλά η μεταμόρφωσή της.
Ο σύγχρονος άνθρωπος ζει βουτηγμένος στη Σκιά:
στην εξουθένωση, στην απώλεια νοήματος,
στην πολιτική ανυποληψία,
στη διάλυση της κοινότητας,
στην αίσθηση ότι τίποτα δεν τον κρατά.
Ο Όσιος Ιάκωβος εμφανίζεται σαν μια μορφή αντί-Σκιάς,
σαν εκείνη την παρουσία που αποκαθιστά τον εσωτερικό άξονα
χωρίς να απαιτεί, χωρίς να επιβάλλεται, χωρίς να κατέχει.
Είναι ο «γητευτής της ψυχής» που μιλά όχι με θεωρίες,
αλλά με την απλότητα που μόνο όσοι πέρασαν από την άβυσσο μπορούν να προσφέρουν.
Κι ίσως γι’ αυτό η μαρτυρία του καθίσταται τόσο ισχυρή στην εποχή μας:
γιατί αγγίζει τον συλλογικό ψυχισμό ενός λαού
που νιώθει ότι έχασε τα σταθερά σημεία του.
Σε μια κοινωνία όπου ο θόρυβος έγινε ιδεολογία
και η ταχύτητα τρόπος επιβίωσης,
εκείνος προσέφερε έναν άλλο ρυθμό∙
μια υπενθύμιση ότι ο άνθρωπος δεν σώζεται όταν δρα,
αλλά όταν συναντηθεί με το αληθινό του πρόσωπο.
Στην ψυχή του Οσίου Ιακώβου βρίσκει κανείς το αρχετυπικό ταξίδι:
την κάθοδο στα βάθη, τη σύγκρουση με το τραύμα,
την μεταβολή του πόνου σε αγάπη,
και στο τέλος τη γέννηση μιας νέας μορφής ανθρώπου.
Όχι υπεράνθρωπου∙
αλλά ανθρώπου συμφιλιωμένου με το πεπρωμένο του.
Κι έτσι η ζωή του γίνεται για εμάς ένας χάρτης:
ένας τρόπος να θυμηθούμε ότι η ψυχή δεν ζητά τελειότητα,
αλλά αυθεντικότητα,
και ότι το φως δεν έρχεται όταν νικήσουμε τη Σκιά,
αλλά όταν την αγκαλιάσουμε χωρίς φόβο.
Γιατί, όπως θα έλεγε ο Jung, «Δεν γινόμαστε φωτεινοί καταδικάζοντας το σκοτάδι μας, αλλά κάνοντάς το συνειδητό».
Και ίσως αυτό να ήταν το μεγαλύτερο θαύμα του Οσίου Ιακώβου:
ότι μας δίδαξε πως ο Θεός δεν κατοικεί στην τελειότητα,
αλλά στο σημείο όπου η ανθρώπινη εύθραυστη ύπαρξη
τολμά να δείξει τις πληγές της.
...δεν μας κληροδότησε λόγους· μάς άφησε
τροπικότητα... δηλαδή τρόπο να υπάρχουμε.
⬛ Σκιά (αναλυτική ψυχολογία)Σκιά στην αναλυτική ψυχολογία ονομάζεται το κατώτερο τμήμα της προσωπικότητας, το άθροισμα όλων των προσωπικών και συλλογικών ψυχικών στοιχείων τα οποία, εξαιτίας της ασυμβατότητάς τους με την επιλεγμένη συνειδητή στάση, δεν εκφράζονται στη ζωή και επομένως ενώνονται σε μία σχετικά αυτόνομη «διχασμένη προσωπικότητα» με αντιθετικές τάσεις μέσα στο ασυνείδητο. Η σκιά συμπεριφέρεται αντισταθμιστικά στη συνείδηση. Για αυτό τα αποτελέσματά της μπορούν να είναι τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Στα όνειρα, η σκιά έχει πάντα το ίδιο φύλο με τον ονειρευόμενο.
Σύμφωνα με τον Γιουνγκ: «Η σκιά προσωποποιεί οτιδήποτε αρνείται να αναγνωρίσει το υποκείμενο γύρω από τον εαυτό του. Προβάλλεται πάνω στο άτομο άμεσα ή έμμεσα. Για παράδειγμα, κατώτερα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα και άλλες ασύμβατες τάσεις» (C.W. 9, i, παρ. 513).
Επιπλέον, «... η σκιά είναι εκείνη η κρυμμένη, απωθημένη, στο μεγαλύτερο μέρος της κατώτερη, ένοχη προσωπικότητα, της οποίας οι έσχατες διακλαδώσεις φθάνουν πίσω στο βασίλειο των ζωικών μας προγόνων και έτσι περιλαμβάνουν ολόκληρη την ιστορική όψη του ασυνείδητου... Μέχρι τώρα πίστευαν ότι η ανθρώπινη σκιά ήταν η πηγή κάθε κακού. Τώρα, όμως, είμαστε βέβαιοι πως ο ασυνείδητος άνθρωπος, δηλαδή η σκιά του, δεν αποτελείται μόνο από ηθικά κατακριτέες τάσεις, αλλά διαθέτει επίσης και έναν αριθμό από καλές ιδιότητες, όπως τα φυσιολογικά ένστικτα, οι κατάλληλες αντιδράσεις, οι ρεαλιστικές διαισθήσεις, οι δημιουργικές παρορμήσεις κ.λπ.» (C.W. 9; ii παρ. 422-3).
Βιβλιογραφία
Jacobi Jolande (2005) Βασικές αρχές της ψυχολογίας του C.G. Jung, Ιάμβλιχος, Αθήνα.
Jung, C. G. (1968-1973) Collected Works of C. G. Jung, 2nd ed., Princeton University Press.
Βιβλιογραφία
Jacobi Jolande (2005) Βασικές αρχές της ψυχολογίας του C.G. Jung, Ιάμβλιχος, Αθήνα.
Jung, C. G. (1968-1973) Collected Works of C. G. Jung, 2nd ed., Princeton University Press.
✍🏻 Σοφία Ντρέκου
Περισσότερα Θέματα: Ιάκωβος Τσαλίκης
Ψυχολογία, Φιλοσοφία, Αγιολογία, Σ. Ντρέκου
Σχετικά θέματα Για τον Άγιο Γέροντα Ιάκωβο:
Ο Όσιος Ιάκωβος (Τσαλίκης), ο «Με Συγχωρείτε», υπήρξε μία από τις αγιότερες μορφές του 20ού αιώνα. Ο βίος του, η ταπείνωση και τα θαύματα, παραμένουν φωτεινή μαρτυρία πίστης για την Εκκλησία και τον σύγχρονο άνθρωπο. Ανακαλύψτε τον ασκητικό του αγώνα, την πατρική του αγάπη και την παρηγορητική του παρουσία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
- Μια εγκαταλελειμμένη Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία του 1888 στο Καγιάκιοϊ της Τουρκίας! (φώτο και βίντεο) Σημείωση: Το Λεβίσσι είναι το χωριό και η γενέτειρα του Αγίου Γέροντος Ιακώβου Τσαλίκη, του επονομαζόμενου και... «Με συγχωρείτε».
by Sophia Drekou | Αέναη επΑνάσταση
🎓 Ερωτήσεις Διαλόγου για τους Αναγνώστες και Αναγνώστριες
1. Μπορεί ο Άγιος Ιάκωβος να θεωρηθεί “αρχετυπικός θεραπευτής” με βάση την ψυχολογική θεωρία του Jung; Πώς λειτουργεί η αγιότητα ως διαδικασία μετασχηματισμού της σκιάς;
2. Σε τι βαθμό η προσωπική ασκητική εμπειρία του Οσίου Ιακώβου μπορεί να συγκριθεί με τα ψυχαναλυτικά μοντέλα επανόρθωσης (repair) και εσωτερικής ωρίμανσης;
3. Πώς επηρεάζει ο βίος του Αγίου το συλλογικό ασυνείδητο μιας κοινωνίας σε κρίση, και μπορεί να θεωρηθεί κοινωνικό αντίδοτο στον πνευματικό εκφυλισμό;
4. Είναι η αγιότητα μια «αντισυστημική πράξη» απέναντι στην κυριαρχία του ατομικισμού και της εξουσιαστικής κουλτούρας;
5. Ποιο είναι το όριο μεταξύ μυστικής εμπειρίας και ψυχολογικού συμβολισμού όταν μελετούμε μορφές όπως ο Όσιος Ιάκωβος; Μπορούν αυτά τα δύο να συνυπάρχουν ως ερμηνευτικά εργαλεία;
★ ═════════════════════════ ★
6. Πώς ερμηνεύεται η αγιότητα του Οσίου Ιακώβου μέσα στο πλαίσιο της σύγχρονης ψυχολογικής ανάγκης για πρόσωπα–φορείς παρηγοριάς;
7. Μπορεί μια μορφή τόσο ταπεινή να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην πνευματική κρίση και τη συλλογική εξουθένωση της εποχής;
8. Πώς συνδέεται η ασκητική εμπειρία του Οσίου με τις σύγχρονες θεωρίες περί ανθεκτικότητας και τραύματος;
9. Σε τι βαθμό η παρουσία Αγίων όπως ο Ιάκωβος αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο και όχι μόνο θρησκευτικό;
10. Μπορεί η αγιότητα να ιδωθεί ως «πολιτική πράξη» μέσα σε συστήματα αδικίας και φθοράς;
Ειδικές ερώτησεις
1. Πιστεύεις ότι μορφές όπως ο Όσιος Ιάκωβος ενεργοποιούν τα αρχέτυπα του θεραπευτή και του σοφού στην συλλογική ψυχή; Ή μήπως η σύγχρονη κοινωνία δυσκολεύεται πλέον να αναγνωρίσει το ιερό μέσα στα καθημερινά της τραύματα;
2. Θα μπορούσε ο Άγιος Ιάκωβος να θεωρηθεί μια από τις μορφές που ενεργοποιούν το “αρχέτυπο του θεραπευτή” στο συλλογικό μας ασυνείδητο; Ή μήπως η σύγχρονη ψυχή δεν έχει πλέον τα εσωτερικά εργαλεία για να αναγνωρίσει το ιερό μέσα στη δική της σκιά;
Keywords: Άγιος Ιάκωβος Τσαλίκης, αγιότητα, ψυχισμός, θεραπευμένη σκιά, Jung, ψυχολογία, κοινωνία, πνευματικότητα, σύγχρονος άνθρωπος, τραύμα, θεραπεία, αρχέτυπο, ψυχολογία Jung, ψυχικός μετασχηματισμός, σύγχρονη κοινωνία, τραύμα και θεραπεία, σιωπή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου