Το Έθιμο του Χριστουγεννιάτικου Δέντρου

Το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου

Το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι για πολλούς κοσμικούς η ουσία των Χριστουγέννων. Το έθιμο στην Ελλάδα έχει ξενική προέλευση και το εισήγαγαν οι Βαυαροί.

Για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα ανάκτορα του Όθωνα το 1833 και μετά στην Αθήνα. Από το Β’ παγκόσμιο πόλεμο και μετά το δέντρο με στις πολύχρωμες μπάλες μπήκε σε όλα τα ελληνικά σπίτια.

Πρόδρομός του, το χριστόξυλο ή δωδεκαμερίτης ή σκαρκάνζαλος, ένα χοντρό ξύλο από αχλαδιά ή αγριοκερασιά.

Τα αγκαθωτά δέντρα, κατά τη λαϊκή αντίληψη, απομακρύνουν τα δαιμονικά όντα, στις στις καλικάντζαρους. Οι πρόγονοί στις τοποθετούσαν το χριστόξυλο στο τζάκι του σπιτιού την παραμονή των Χριστουγέννων.

Η στάχτη των ξύλων προφύλασσε το σπίτι και τα χωράφια από κάθε κακό.

Το χριστόξυλο αντικαταστάθηκε από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, το οποίο από τη Γερμανία εξαπλώθηκε και ρίζωσε και στις στις ευρωπαϊκές χώρες, για να ταξιδέψει στη συνέχεια στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Ωστόσο, ο καθηγητής την Χριστιανικής Αρχαιολογίας Κώστας Καλογύρης υποστήριξε ότι το έθιμο του δέντρου δεν έχει γερμανική προέλευση αλλά ανατολίτικη. Την άποψη του στηρίζει σε ένα συριακό κείμενο που υπάρχει σε χειρόγραφο στο Βρετανικό Μουσείο. Το κείμενο αναφέρεται σε έναν ναό που έχτισε το 1512 ο Αναστάσιος ο Ά στα βόρεια στις Συρίας και στον οποίο υπήρχαν δύο μεγάλα ορειχάλκινα δέντρα. 

Σύμφωνα με μια παράδοση, το στόλισμα του δέντρου καθιερώθηκε από τον Μαρτίνο Λούθηρο, ο οποίος, περπατώντας τη νύχτα στα δάση και βλέποντας τα χειμωνιάτικα αστέρια να λάμπουν μέσα στα κλαδιά, συνέλαβε την ιδέα στις τοποθέτησης στις φωτεινού δέντρου στο σπίτι του, που θα απεικόνιζε τον έναστρο ουρανό απ’ όπου ο Χριστός ήρθε στον κόσμο.
Ο μητροπολίτης Ναυπάκτου κ Ιερόθεος καταθέτει μια ενδιαφέρουσα άποψη στο βιβλίο του «Δεσποτικές Εορτές»: «Έχω την υποψία ότι η συνήθεια να στολίζουμε δένδρο κατά την διάρκεια των Χριστουγέννων δεν είναι απλά ένα έθιμο που μας ήλθε από την Δύση και το οποίο πρέπει να αντικαταστήσουμε από άλλα έθιμα πιο ορθόδοξα. Δεν έχω, βέβαια, ενδιατρίψει γύρω από την ιστορία του Χριστουγεννιάτικου δένδρου και από που προήλθε, αλλά νομίζω ότι συνδέεται με την εορτή των Χριστουγέννων και το αληθινό της νόημα. Κατ’ αρχάς δεν είναι άσχετο με την προφητεία του Προφήτου Ησαΐου: «εξελεύσεται ράβδος εκ της ρίζης Ιεσσαί, και άνθος εκ της ρίζης αναβήσεται» (Ησ. ια', 7). Αυτή την προφητεία είχε υπ’ όψη του ο ιερός Κοσμάς ο ποιητής, όταν έγραφε: «Ράβδος εκ της ρίζης Ιεσσαί, και άνθος εξ αυτής Χριστέ εκ της Παρθένου ανεβλάστησας...».
Ρίζα είναι ο Ιεσσαί, ο πατήρ του Δαυίδ, ράβδος είναι ο βασιλεύς Δαυίδ, άνθος που βγήκε από την ρίζα και την ράβδο είναι η Θεοτόκος. Και ο καρπός που προήλθε από το άνθος της Παναγίας είναι ο Χριστός. Αυτό το παρουσιάζει θαυμάσια η ιερά αγιογραφία. 

Έτσι, το Χριστουγεννιάτικο δένδρο μπορεί να μας θυμίζη το γενεαλογικό δένδρο του Χριστού ως ανθρώπου, την αγάπη του Θεού, αλλά και τις διαδοχικές καθάρσεις των Προπατόρων του Χριστού. 

Στην κορυφή δε είναι το άστρο που είναι ο Θεάνθρωπος Χριστός.

Έπειτα, το Χριστουγεννιάτικο δένδρο μας θυμίζει τόσο το ξύλο της γνώσεως, όσο και το ξύλο της ζωής, κυρίως όμως το δεύτερο. Υπογραμμίζει εμφανώς την αλήθεια ότι ο Χριστός είναι το ξύλο της ζωής και ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε, ούτε να εκπληρώσουμε τον σκοπό της υπάρξεώς μας, αν δεν γευθούμε αυτό το ξύλο, «τό παρεκτικόν ζωής».

Χριστούγεννα χωρίς την θεία Κοινωνία δεν μπορούν να νοηθούν. Καί, φυσικά, θεία Κοινωνία, χωρίς να νικήσουμε τον διάβολο, όταν βρεθούμε μπροστά στον πειρασμό, αναφορικά με το ξύλο της γνώσεως καλού και πονηρού, όπου θα δοκιμασθή η ελευθερία μας, δεν είναι δυνατόν να συντελέση στην κατά Χριστόν θέωση.

Χαιρόμαστε και πανηγυρίζουμε, γιατί «τό ξύλον της ζωής εν τω σπηλαίω εξήνθισεν εκ της Παρθένου».

by Sophia Ntrekou.gr

Η δική μας ρίζα του Ιεσσαί

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο δεν είναι ούτε γερμανικό, ούτε ελληνικό, ούτε αμερικάνικο έθιμο. Η δενδρολατρεία είναι κοινός τόπος στις θρησκείες όλων των λαών εξ αρχαιότητας. Ακόμα και ο ιερός συγγραφέας της Γένεσης, αναφέρεται σε δύο δένδρα με θαυμαστές ιδιότητες στον Κήπο της Εδέμ. 

Επίσης στην πρώτη εκκλησία, αλλά και σήμερα σε πολλούς ναούς δεσπόζουν τα δύο δέντρα προ της ωραίας πύλης (αυτά με τις χαρακτηριστικές τρείς ή περισσότερες λαμπάδες). Συν τω χρόνω αυτό το έθιμο ταυτίστηκε με τους εορτασμούς και τον στολισμό των Χριστουγέννων. Αγνοώ τον συσχετισμό, αλλά μιας και εισήχθη σε μας από τις βόρειες φυλές εικάζω για πρακτικούς λόγους (επειδή δάση είχαν, από κει αποκόμιζαν τα στολίδια τους). 

Στην Ελλάδα δε πολύ προ των Βαυαρών στολίζαμε το λεγόμενο χριστόξυλο (κλαδί δέντρου). Ίσως πήραμε το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην σημερινή μορφή του από αυτούς, αλλά υπήρχε παρόμοια παράδοση και στα καθ' ημάς. Ίσως παγανιστικής επιρροής, ίσως παραπέμπουσα στην ρίζα του Ιεσσαί, από τα «βυζαντινά» χριστιανικά χρόνια.

Το δε καραβάκι πού πάσχουν κάποιοι ενθουσιώδεις να επιβάλουν ως σημείο γνησιότητας, δεν έχει καμία σχέση με τους στολισμούς. Ήταν ένα αξεσουάρ στα χέρια των παιδιών, πού έψαλλαν τα κάλαντα και μάλιστα σε τόπους ναυτικών, για να πάει «καλά η χρονιά» των θαλασσινών (και αυτή παγανιστική νοοτροπία αν μη τί άλλο) ή για καθαρά λόγους καλλιτεχνικών παραστάσεων. Θαλασσινοί ήταν καράβι έφεραν μαζί τους. 

Υπάρχει και ένας πιό αληθοφανής λόγος πού το καράβι θεωρείται ελληνικό χριστουγεννιάτικο ντεκόρ. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, μάλλον καθόλου παραθαλάσσιες, τα παιδιά έψαλλαν τα κάλαντα κρατώντας ένα ομοίωμα εκκλησίας. Η Εκκλησία όμως πολλές φορές παριστάνεται ως κιβωτός (καράβι) και έτσι διεδόθη και η παραλλαγή του καραβιού.
Όπως και να 'χει ξενόφερτα ή οικεία έθιμα ουσιαστικά δεν υπάρχουν. Αντιδάνεια είναι όλα και κοινές πεποιθήσεις μεταξύ των λαών, πού εκφράζουν τα έθιμα τους με κοινά μέσα. Για αυτό δεν υπάρχει καταδικαστέο και ημέτερο εορταστικό αξεσουάρ. 
Αν ρωτάτε και την ιερατική γνώμη μου, πεποίθηση μου είναι ότι σταθερά η εκκλησία ή ανέχεται τα έθιμα των ανθρώπων, όταν δεν είναι προσβλητικά ή βλαβερά για την ψυχή ή τα προσλαμβάνει και τους δίνει ιερό νόημα. Οπότε μην αγχώνεστε και μην αντιδικείτε για τέτοιες λεπτομέρειες. 

Όλα πριν γίνουν ιερά ήταν ανίερα και όλα πριν γίνουν καθαρά τα θεωρούσαμε ακάθαρτα. Σε λίγο καιρό θα εορτάσουμε τα Θεοφάνεια, όπου όλη η κτίση αγιάζεται και συμπαρίσταται στην δοξολογία του Επιφανέντος Θεού. Αυτή η χαρά για την καινοποίηση των πάντων ας μας μένει. 

Οι έριδες οι νομικές και οι απαγορεύσεις επιβιώνουν έξω από τον χριστιανισμό. Και άλλωστε έχουμε να επικεντρώσουμε στην ουσία, την σάρκωση και επιφάνεια του Θεού μας και αυτά τα ιερά μυστήρια και τις θαυμάσιες ακολουθίες της εκκλησίας μας πού μάς διδάσκουν και μάς μυσταγωγούν σε ένα ιερώτατο εορταστικό κλίμα!


Πολλοί λένε πώς το καραβάκι είναι το αντίστοιχο χριστουγεννιάτικο στολίδι της ελληνικής παράδοσης, του ξενόφερτου δέντρου. Και όμως το καραβάκι δεν έχει καμία σχέση με τον οικιακό στολισμό, ούτε είναι προϋπάρχον του δέντρου στην ελληνική παράδοση. 

Το στολισμένο καραβάκι των Χριστουγέννων δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα συνοδευτικό κοσμητικό εξάρτημα των παιδιών, όταν έλεγαν τα κάλαντα και μάλιστα σε αποκλειστικά-ως φυσικό-ναυτικές περιοχές. Σε άλλες περιοχές, μεσογειακότερες, το αντικαθιστούσαν με ομοίωμα της αγάς Σοφιάς ή τέλοσπαντων κάποιας εκκλησίας. Στις περισσότερες περιοχές απουσιάζει τόσο το καράβι όσο και οποιοδήποτε άλλο συνοδευτικό εξάρτημα στα κάλαντα. 

Με λίγα λόγια είναι τόσο παραδοσιακό και τόσο ελληνικό όσο και το δέντρο, γι αυτό και δεν χρειάζονται όλες αυτές οι παράτυπες παραδοσιολατρείες και οι φανατισμοί για το τί είναι ελληνικότερο. Ο τύπος του στολισμένου ελάτου βέβαια, είναι ξεκάθαρα ξενόφερτος. Δεν το αρνείται κανείς. Ωστόσο όμως έχουμε τον πρόδρομο του στην ελληνική παράδοση, πού λέγεται χριστόξυλο. Βλέπετε η δενδρολατρεία ευδοκιμούσε και εν Ελλάδι και μάλιστα και εντός ιερών ναών, από την εποχή ήδη της Ρωμανίας. Ωστόσο είτε δέντρο είτε καράβι είτε ο,τιδήποτε άλλο, χαρείτε τις γιορτές και με το περιττό. Πολλές φορές χρειάζεται και αυτό! Φτάνει να ποιήσουμε την καρδία μας φάτνη. Και όχι εποχιακώς και καθηκόντως, για το καλό των ημερών, αλλά καθημερινά και μόνιμα. 

του πρωτοπρεσβύτερου Παντελεήμωνα Κρούσκου, Θεολόγου, Εφημέριου
Ι. Μητρ. Ναού Σωτήρος Χριστού Καλύμνου. Sophia Ntrekou.gr.
ΠερισσότεραΘεοφάνειαΧριστούγεννα

 FaceBook
Αέναη επΑνάσταση - Sophia Ntrekou 19 Δεκεμβρίου 2013


Δεν υπάρχουν σχόλια: