Ο προαύλιος χώρος του Πολυτεχνείου μετά την εισβολή του τανκ,
17 Νοεμβρίου 1973 Φωτογραφία Αριστοτέλης Σαρρηκώστας, ΕΡΤ
Αναμνήσεις, ιστορίες, μαρτυρίες έχουν καταγραφεί και έχουν ακουστεί πολλές φορές. Όπως και αυτό το σπάνιο έγχρωμο φιλμ του Πολυτεχνείου ▶️
της Σοφίας Ντρέκου
Οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν ακόμη και σήμερα μία απόδειξη πως το Πολυτεχνείο ήταν μια φωτεινή σελίδα μέσα στο γκρι φόντο της ανελευθερίας της 7ετίας των συνταγματαρχών της Χούντας.
Μια διαφορετική ματιά στα γεγονότα του Πολυτεχνείου δίνει το έγχρωμο φιλμ του Γιώργου Θανάσουλα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» τον Νοέμβριο του 1974. Αποτύπωσε μοναδικές στιγμές, γεμάτες ένταση, πάθος και αγωνιστικότητα.
Ξημερώματα Σαββάτου. Το ημερολόγιο έδειχνε «17 Νοεμβρίου 1973». Ένα τανκ κινείται προς τη σιδερένια πόρτα του Πολυτεχνείου της Αθήνας. Φοιτητές στέκονται πίσω από την πόρτα. Δεν υποχωρούν. Δεν φεύγουν. Βρίσκονται εκεί επί τρεις ημέρες, φωνάζοντας «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία». Το τανκ ρίχνει την πόρτα. Τίποτα πια δεν θα είναι ίδιο. Γιατί λίγους μήνες μετά, θα ακολουθήσει η πτώση της Χούντας των συνταγματαρχών.
Η συμμετοχή του λαού ήταν μεγάλη
και η βοήθεια έμπρακτη. Δείτε τα τεράστια
κοφίνια, γεμάτα καρβέλια ψωμί, που
μεταφέρονται στους ώμους μέσα στο ίδρυμα.
Φοιτητές και εργάτες μεταφέρουν με φορείο
μια κοπέλα, που χρήζει ιατρικής βοήθειας.
Η Πατησίων έχει γεμίσει πολίτες, που κρατούν πανό,
φωνάζουν συνθήματα, τραγουδούν και μοιράζουν προκηρύξεις.
Οι τελευταίες συμπλοκές
»Συμπλοκές έγιναν και μέσα στις αίθουσες του Πολυτεχνείου, όπου βρισκόταν και ο κύριος όγκος των φοιτητών. Στις συμπλοκές αυτές, όπως και σ’ όλες όσες διαδραματίσθηκαν μέσα στον χώρο του Πολυτεχνείου, δεν έλαβαν μέρος οι άνδρες των ΛΟΚ, που είχαν εισβάλει. Τελικά απεχώρησαν, μόλις η αστυνομία έθεσε υπό τον έλεγχό της την κατάσταση. Όσοι διέφυγαν την σύλληψη και κατάφερναν να βγουν από το Πολυτεχνείο, συγκροτούσαν διαδηλώσεις και κατευθύνονταν προς την πλατεία Βικτωρίας και τα Πατήσια.
»Στις 3.30 ακριβώς είχαν εκκενωθή όλοι οι χώροι του Πολυτεχνείου, αμέσως δε ασθενοφόρα άρχισαν να μεταφέρουν τους τραυματισθέντες τόσο κατά την διάρκεια της εφόδου όσο και προηγουμένως.
»Στις 4.30 συνεχίζονταν ακόμη σποραδικές διαδηλώσεις μικροομάδων σε διάφορα σημεία της Αθήνας, κυρίως στην Πατησίων και την λεωφόρο Αλεξάνδρας. Παράλληλα και ενώ συνεχίζονταν να ρίπτωνται πυροβολισμοί, προς εκφοβισμό, συνεργεία προέβαιναν στον καθαρισμό των δρόμων.
»Την ίδια ώρα ο διευθυντής της Αστυνομίας Αθηνών κ. Χριστολουκάς μετέβη στο Πολιτικό Γραφείο και ενημέρωσε τον πρωθυπουργό κ. Μαρκεζίνη για την εξέλιξη της καταστάσεως και τα μέτρα τα οποία έλαβαν οι αστυνομικές δυνάμεις.
»Σε όλη την διάρκεια των συγκρούσεων χιλιάδες άτομα είχαν βγη από τα σπίτια τους στους δρόμους, ενώ ταυτόχρονα σήμαιναν επί ώρες οι καμπάνες εκκλησιών.
Γύρω στις 5 το πρωί τα άρματα μάχης απεσύρθησαν από το Πολυτεχνείο προς το Πεδίο του Άρεως. Την ίδια ώρα είκοσι περίπου άρματα συνοδευόμενα από «Τζαίημς» με στρατιώτες κατήρχοντο την λεωφόρο Κηφισίας κατευθυνόμενα προς το κέντρο».
Εφιαλτική εικόνα της επόμενης μέρας, με τους ασφαλίτες
και τα τανκς στον χώρο του Πολυτεχνείου.
Οι φωτογραφίες είναι από το περιοδικό
«Ταχυδρόμος» το Νοέμβριο του 1974
Βίντεο από το ίδιο σημείο σήμερα (drone) ▶️ ΕΔΩ
Τέλος
Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου έληξε τα χαράματα της 17ης Νοεμβρίου. Βρίσκοντας ένα τέλος αιματηρό. Σύμφωνα με τον προσωρινό κατάλογο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, και ενώ η σχετική έρευνα συνεχίζεται, οι επώνυμοι νεκροί των γεγονότων του Νοεμβρίου 1973, φτάνουν τους 24.
Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν έριξε, όπως προσδοκούσε τη Δικτατορία, όμως με τρόπο πρωτόγνωρο κατέστησε σαφές, εντός και εκτός συνόρων, ότι η Ελλάδα βρισκόταν υπό αιχμαλωσία και πως μια σημαντικότατη μερίδα του ελληνικού λαού δεν δίσταζε να αγωνιστεί για την ελευθερία και τη Δημοκρατία.
Λίγες ημέρες αργότερα, στις 25 Νοεμβρίου, ο δικτάτορας Παπαδόπουλος θα ανατραπεί από τον ταξίαρχο και διοικητή της στρατιωτικής αστυνομίας ΕΑΤ – ΕΣΑ, Δημήτριο Ιωαννίδη, ο οποίος θα εγκαθιδρύσει το δικό του δικτατορικό καθεστώς.
Η Ελλάδα θα απαλλαγεί από τη Χούντα λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1974, καθώς η δικτατορική εξουσία θα αποχωρήσει υπό το βάρος της εθνικής τραγωδίας της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
«Και μετά η σιωπή…
Πολλοί αμφισβήτησαν πολλά από αυτά που ζήσαμε εκείνο τον καιρό. Άλλοι εκείνες τις μέρες φρόντιζαν να εκδοθούν επιταγές προς εξαργύρωση γι’ αυτούς... Εμείς οι υπόλοιποι, οι χιλιάδες φοιτητές και πολίτες ήμασταν εκεί απλά υπακούοντας στη φωνή της συνείδησης μας. Χωρίς να διανοηθούμε να χτίσουμε για τους εαυτούς μας πάνω στον κοινό αγώνα…
Πέρασαν από τότε, σαν σήμερα, σαράντα εννιά ολάκερα χρόνια.
Κάποτε η σιωπή έπρεπε να σπάσει…Και θα σπάσει…»
Η εξέγερση με τη ματιά ενός ανώνυμου αντιστασιακού φοιτητή
.jpg)
Η αστυνομία είναι παρούσα μέσα στο προαύλιο του Πολυτεχνείου.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από την έκδοση «Μέρες του Νοέμβρη
1973» (εκδ. Ερμής, 1974) και αποδίδονται στους φωτορεπόρτερ
Κ. Αναγνωστάκη, Δ. Αργυρόπουλο, Β. Καραγιώργο, Δ. Σ. και Μ. Σ.
Το Πολυτεχνείο ήταν μια φωτεινή σελίδα μέσα στο
γκρι φόντο της ανελευθερίας των συνταγματαρχών.
Τα πλάνα της εισβολής του τανκ ήταν ασπρόμαυρα,
αλλά το φιλμ της νίκης των φοιτητών έγχρωμο.
Καμένα αυτοκίνητα, έπιπλα και άλλα συντρίμμια στην
πλατεία έξω από το Πολυτεχνείο © Keystone/Getty Images
Το πνεύμα της εξέγερσης ζει και αναγεννιέται
μέσα σε κάθε έναν από μας.
Δείτε το Έγχρωμο φιλμ ντοκουμέντο από την εξέγερση
του Πολυτεχνείου και τη Μαρτυρία του κινηματογραφιστή ▶️
🔴 Οι Αναγνώστριες σχολιάζουν στο FacebookΣχόλιο Ιφιγένεια Γεωργιάδου: Sophia, απόμακροι εξ αρχής εκτός παραδομένου κόσμου εμείς, ανήλικοι διαρκώς, μα κι απ' το καθεστώς αμόλυντοι ευτυχώς, εμείς. ▶️ Εμείς του '60 οι εκδρομείς - Διονύσης Σαββόπουλος - 17 Νοε 2025
Απάντηση Sophia Drekou: Ιφιγένεια, ίσως τελικά αυτή να είναι η πιο σπάνια ευτυχία: να μένεις «ανήλικος» απέναντι στο ψέμα και «αμόλυντος» απέναντι στο καθεστώς, όπως εκείνοι οι εκδρομείς του ’60 που πίστευαν ακόμη πως ο κόσμος αλλάζει με τη ματιά. Και ίσως γι’ αυτό να μας συγκινεί ακόμη το τραγούδι: γιατί θυμίζει ποιοι θα μπορούσαμε να είμαστε.
Ερώτηση Αέναη επΑνάσταση - Sophia Ntrekou: Το Πολυτεχνείο μιλούσε για ανεξαρτησία. Σε μια Ελλάδα οικονομικά δεσμευμένη και γεωπολιτικά εξαρτημένη, μπορούμε ακόμη να μιλήσουμε για πραγματική κυριαρχία... ή απλώς τιμούμε ένα ιδανικό που δεν εφαρμόζουμε; 18 Νοε 2025
Απάντηση Dafni Papp: Αέναη επΑνάσταση, Στην Ελλάδα δεν υπάρχει σταθερό και συνταγματικά κατοχυρωμένο εκλογικό σύστημα. Το στοιχείο αυτό έτυχε εκμετάλλευσης από κόμματα που άσκησαν τη διακυβέρνηση, προκειμένου να διαμορφώσουν κατά καιρούς τις καλύτερες δυνατές για εκείνα συνθήκες έναντι των αντιπάλων τους. Τα ρεκόρ εκλογικών συστημάτων και νόμων στην Ελλάδα – Η σύγκριση με άλλες δυτικές χώρες...! 19 Νοε 2025
Απάντηση Αέναη επΑνάσταση: Dafni Papp, σωστή η παρατήρησή σου για το εκλογικό σύστημα... είναι πράγματι ένας από τους μηχανισμούς που διαμορφώνουν την πολιτική ισορροπία. Όμως η δική μου ερώτηση δεν αφορούσε μόνο την εσωτερική θεσμική αρχιτεκτονική, αλλά κάτι βαθύτερο: αν η Ελλάδα σήμερα μπορεί να ασκήσει πραγματική κυριαρχία μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον οικονομικών δεσμεύσεων, συμμαχιών και εξαρτήσεων.
Το Πολυτεχνείο μιλούσε για ανεξαρτησία.
Σήμερα, το ερώτημα δεν είναι μόνο ποιο εκλογικό σύστημα έχουμε, αλλά: πόσο ελεύθερα διαμορφώνεται η στρατηγική της χώρας, πόσο επηρεάζουν οι υπερεθνικές δυνάμεις τις αποφάσεις, ...και αν η έννοια της «εθνικής κυριαρχίας» παραμένει ρεαλιστική ή μετατράπηκε σε τελετουργικό μνημόσυνο μιας ιδέας που δεν εφαρμόζουμε.
Οπότε η συζήτηση για το Πολυτεχνείο σήμερα είναι κρίσιμη όχι για το παρελθόν, αλλά για το πώς ορίζουμε την ανεξαρτησία στον 21ο αιώνα. Και σε αυτό, νομίζω, έχουμε ακόμη πολλά να σκεφτούμε. 20 Νοε 2025
Απάντηση Dafni Papp: Αέναη επΑνάσταση - Sophia Ntrekou, Έχει χαθεί το Σύνθημά: ΨΩΜΙ-ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ-ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ. Ποιο “κράτος”, κύριοι, ποιο “κράτος”; Σ' αλλεπάλληλους σωρούς “κρατών” πατάμε. Δεν καταλαβαίνετε πως με τεχνητά μέσα κρατάμε την Ιστορία... (Κώστας Μόντης) 20 Νοε 2025
Απάντηση Αέναη επΑνάσταση: Dafni Papp, ο Μόντης το λέει με τρόπο σπαρακτικά ακριβή: η Ιστορία δεν κρατιέται με τεχνητά στηρίγματα, ούτε με συνθήματα που επαναλαμβάνονται χωρίς περιεχόμενο. Όμως αυτό είναι ακριβώς το ερώτημά μου: αν το αίτημα του Πολυτεχνείου -Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία- χάθηκε, ή αν απλώς περιμένει να επανανοηματοδοτηθεί σε μια εποχή όπου η εξάρτηση είναι πιο ύπουλη και η κυριαρχία πιο πολυεπίπεδη.
Γιατί το «κράτος» μπορεί να αλλοιώνεται, να διαβρώνεται, να μετατοπίζεται… αλλά η ευθύνη των πολιτών να το διεκδικούν δεν μπορεί να χαθεί με κανέναν τεχνητό τρόπο.
Ίσως λοιπόν το ζήτημα δεν είναι ότι δεν υπάρχει πια το σύνθημα, αλλά ότι δεν έχουμε αποφασίσει ποια μορφή ελευθερίας θέλουμε σήμερα και απέναντι σε ποιες εξαρτήσεις πρέπει να σταθούμε.
Απάντηση Dafni Papp: Αέναη επΑνάσταση - Sophia Ntrekou, Έχει χαθεί το Σύνθημά: ΨΩΜΙ-ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ-ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ. Ποιο “κράτος”, κύριοι, ποιο “κράτος”; Σ' αλλεπάλληλους σωρούς “κρατών” πατάμε. Δεν καταλαβαίνετε πως με τεχνητά μέσα κρατάμε την Ιστορία... (Κώστας Μόντης) 20 Νοε 2025
Απάντηση Αέναη επΑνάσταση: Dafni Papp, ο Μόντης το λέει με τρόπο σπαρακτικά ακριβή: η Ιστορία δεν κρατιέται με τεχνητά στηρίγματα, ούτε με συνθήματα που επαναλαμβάνονται χωρίς περιεχόμενο. Όμως αυτό είναι ακριβώς το ερώτημά μου: αν το αίτημα του Πολυτεχνείου -Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία- χάθηκε, ή αν απλώς περιμένει να επανανοηματοδοτηθεί σε μια εποχή όπου η εξάρτηση είναι πιο ύπουλη και η κυριαρχία πιο πολυεπίπεδη.
Γιατί το «κράτος» μπορεί να αλλοιώνεται, να διαβρώνεται, να μετατοπίζεται… αλλά η ευθύνη των πολιτών να το διεκδικούν δεν μπορεί να χαθεί με κανέναν τεχνητό τρόπο.
Ίσως λοιπόν το ζήτημα δεν είναι ότι δεν υπάρχει πια το σύνθημα, αλλά ότι δεν έχουμε αποφασίσει ποια μορφή ελευθερίας θέλουμε σήμερα και απέναντι σε ποιες εξαρτήσεις πρέπει να σταθούμε.
Το Πολυτεχνείο δεν ήταν σύνθημα, αλλά αίτημα. Το Πολυτεχνείο ήταν πράξη - όχι επετειακός στολισμός. Και ίσως η εποχή μας χρειάζεται ξανά πράξεις με το ίδιο βάθος και την ίδια καθαρότητα. 21 Νοε '25
Απάντηση Dafni Papp: Αέναη επΑνάσταση, Πριν πολλά χρόνια σταμάτησε στο πατρικό μου στο χωριό μου..( ένα από τα μαρτυρικά χωριά της κατοχής) Γ. Κατσιφάρας με το γνωστό (“αν δεν ήταν ο Ανδρέας δε θα μας ήξερε ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας μας”) και μου είπε Λυδία... ( το Δάφνη είναι χαϊδευτικό ) μην πάρεις το παράδειγμα του πατέρα σου...γιατί τα κάστρα πέφτουν από μέσα...τότε δεν το κατάλαβα μετά το έζησα πολλές φορές στην ζωή μου...Η Ελλάδα έχει δυο παρατάξεις τους Αγνούς Αγωνιστές και τους Πουλημένους και πάντα κερδίζουν οι Δεύτεροι! 21 Νοε '25
Απάντηση Sophia Drekou: Dafni Papp, αυτό που λέτε το κουβαλάει ολόκληρη η χώρα. Όχι μόνο ως ιστορικό τραύμα, αλλά και ως μνήμη που μεταδίδεται από τις γενιές των αγωνιστών σε όσους μεγάλωσαν βλέποντας, όπως εσείς, ότι τα «κάστρα» πράγματι ραγίζουν πρώτα από μέσα. Και πονάει, γιατί οι άνθρωποι που τίμησαν την πατρίδα συνήθως δεν ανταμείφθηκαν, ενώ όσοι την χρησιμοποίησαν προχώρησαν πιο εύκολα.
Όμως επιτρέψτε μου να σας πω κάτι: αν κέρδιζαν μόνο οι δεύτεροι, η Ελλάδα δεν θα στεκόταν πια όρθια. Δεν θα υπήρχαν ούτε τα μαρτυρικά χωριά, ούτε οι πατέρες σαν τον δικό σας, ούτε οι άνθρωποι που κράτησαν αξίες χωρίς χειροκρότημα.
Η Ιστορία δεν κινείται μόνο από τους «πουλημένους», αλλά και από εκείνους που μένουν όρθιοι χωρίς να φαίνονται. Αυτοί που δεν προδόθηκαν από μέσα -κι ας προδόθηκαν απ’ έξω- είναι εκείνοι που κρατούν ακόμη ένα υπόλοιπο φωτός.
Ίσως δεν είναι ζήτημα νίκης ή ήττας, αλλά ζήτημα ποιοι κρατούν τη συνείδηση ζωντανή. Και σε αυτό, όσοι ανήκουν στους «Αγνούς Αγωνιστές» -με ή χωρίς μεγάλα ονόματα- δεν ηττήθηκαν ποτέ∙ έγιναν το κρυφό θεμέλιο αυτής της χώρας.
Και κάπου εκεί, κα Λυδία, ίσως να υπάρχει η πραγματική συνέχεια που δεν κατάφεραν να διαλύσουν ούτε οι δεύτεροι. 21 Νοε 2025
Απάντηση Dafni Papp: Sophia Drekou, Η Παναγιά και οι Άγιοι κρατούν την Ελλάδα ακόμα και ελάχιστοι Ιερείς που τιμούν τα ράσα τους και ελάχιστοι Λαϊκοί που όπως έχει επισημάνει ο Φ. Κόντογλου << Όσοι απομείναμε πιστοί στην παράδοση, όσοι δεν αρνηθήκαμε το γάλα που βυζάξαμε, αγωνιζόμαστε, άλλος εδώ, άλλος εκεί, καταπάνω στη ψευτιά. Καταπάνω σ΄ αυτούς, που θέλουν την Ελλάδα ένα κουφάρι χωρίς ψυχή, ένα λουλούδι χωρίς μυρουδιά. Κουράγιο, ο καιρός θα δείξει, ποιος έχει δίκιο, αν και δεν χρειάζεται ολότελα αυτή η απόδειξη >>.! 21 Νοε 2025
Απάντηση Αέναη επΑνάσταση - Sophia Ntrekou: Dafni Papp, ο Κόντογλου πάντα μιλούσε από το κέντρο μιας παράδοσης που δεν ήταν τυπική∙ ήταν καρδιακή. Και πράγματι, η Ελλάδα στάθηκε συχνά πάνω σε αυτή την αόρατη ράχη πίστης και αντοχής, όχι χάρη σε δυνατούς θεσμούς, αλλά χάρη σε ανθρώπους που κράτησαν μέσα τους τον Άξονα όταν όλα γύρω έγερναν.
Συμφωνώ πως υπάρχουν ακόμη ιερείς και λαϊκοί που τιμούν αυτό το φως -όχι με θόρυβο, αλλά με ήσυχη συνέπεια, με μικρές καθημερινές νίκες που δεν γράφονται στις εφημερίδες. Αλλά μαζί με την θεία πρόνοια, υπάρχει και η ανθρώπινη ευθύνη. Γιατί ο Θεός δεν καταργεί την ελευθερία μας∙ την φωτίζει, για να ξέρουμε πώς να την υπηρετούμε.
Και ίσως αυτό να είναι και το βαθύτερο νόημα του λόγου του Κόντογλου: ότι η Ελλάδα δεν σώζεται μόνο από θαύματα, αλλά και από εκείνους που, όπως γράφει, «δεν αρνήθηκαν το γάλα που βυζάξαν». Από ανθρώπους που, παρά τις ήττες, εξακολουθούν να κρατούν την ψυχή όρθια.
Κουράγιο λοιπόν... ο καιρός πράγματι δείχνει.
Αλλά πρώτα δείχνει τη στάση των ανθρώπων. 21 Νοε 2025
Σχόλιο Αέναη επΑνάσταση - Sophia Ntrekou: Το Πολυτεχνείο δεν ήταν σύνθημα, αλλά αίτημα... ήταν πράξη - όχι επετειακός στολισμός. Ας μην δηλώνουμε παραίτηση από την ευθύνη μας σήμερα... αλλά να συνεχίσουμε τον αγώνα στους δρόμους, στις πλατείες και... μέσα μας -με την κοσμοθεωρία του ο καθένας-, ώστε κάποτε να μην ζούμε -και οι επόμενες γενιές να βρουν και ως κληρονομιά τους αγώνες μας και όχι την παραίτηση- πάνω σε σωρούς κρατών... αλλά σε ένα ενιαίο σώμα πολιτείας. 21 Νοε 2025
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου