την μουσική του Μίκη Θεδοδωράκη) Βίντεο
Έρευνα Σοφία Ντρέκου Αρθρογράφος
(Sophia Drekou, BSc in Psychology)
22 Μαΐου 1963 - Δολοφονική επίθεση στη Θεσσαλονίκη κατά του βουλευτή της Ε.Δ.Α. Γρηγόρη Λαμπράκη από τους παρακρατικούς Σπύρο Γκοτζαμάνη και Εμμανουήλ Εμμανουηλίδη. Ο άτυχος βουλευτής χαροπαλεύει, έχοντας πέσει σε κώμα.
27 Μαΐου 1963 - Ο Γρηγόρης Λαμπράκης πεθαίνει στη Θεσσαλονίκη παρά τις αγωνιώδεις προσπάθειες γιατρών από την Αθήνα αλλά και άλλες χώρες, ενώ ο Γιώργος Σωτηρχόπουλος, σημαντικός μάρτυρας κατηγορίας, ανακαλύπτεται αναίσθητος σε λεωφόρο της Θεσσαλονίκης.
29 Δεκεμβρίου 1969 - Η ταινία του Κώστα Γαβρά Ζ, που αναφέρεται στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, ανακηρύσσεται καλύτερη ταινία της χρονιάς από την Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης.
Ιστορικό της ταινίας και γυρίσματα
Ο αδελφός του Κώστα Γαβρά είχε υπηρετήσει στον στρατό μαζί με τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό και ήταν φίλοι. Όταν διάβασε το Ζ του Βασιλικού για την υπόθεση Λαμπράκη, το πρότεινε αμέσως στον αδελφό του. Εκείνος το είδε θετικά, αλλά δεν βιάστηκε να το υλοποιήσει. Εντούτοις όταν έγινε το πραξικόπημα των συνταγματαρχών τον Απρίλη του 1967, ο Γαβράς αποφάσισε αμέσως να κάνει την ταινία.
«Σήμερα, ένα σύμφυρμα κλεφτών, βιαστών,
δοσίλογων και κάθε είδους κακοποιών,
εμφανίζεται ως προστάτης κοινωνικών
καθεστώτων, ως φύλακας ιερών και οσίων
και ως Κέρβερος του νόμου και της τάξης.»
Εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας
Z - 1969 η Ταινία του Κώστα Γαβρά
Ζ (ή και Ζει) είναι ο τίτλος ταινίας του Κώστα Γαβρά, παραγωγής 1969, με θέμα τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη και την αναζήτηση των ενόχων από τον ανακριτή Χρήστο Σαρτζετάκη, μετέπειτα Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Το σενάριο, διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος που έγραψε το 1966 ο Βασίλης Βασιλικός, υπέγραψε ο Ισπανός συγγραφέας Χόρχε Σεμπρούν, ο οποίος αργότερα έγινε υπουργός Πολιτισμού της Ισπανίας. Πρόθεση των δημιουργών ήταν το «Ζ» του τίτλου να προφέρεται «Ζει» και όχι «ζήτα», καθώς ήθελαν να εκφράζει ηχητικά το ρήμα που ακουγόταν στις διαδηλώσεις που έγιναν όταν σκοτώθηκε ο βουλευτής - «Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς» και «Ζει, Ζει, Ζει».
Ιστορικό της ταινίας και γυρίσματα
Ο αδελφός του Κώστα Γαβρά είχε υπηρετήσει στον στρατό μαζί με τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό και ήταν φίλοι. Όταν διάβασε το Ζ του Βασιλικού για την υπόθεση Λαμπράκη, το πρότεινε αμέσως στον αδελφό του. Εκείνος το είδε θετικά, αλλά δεν βιάστηκε να το υλοποιήσει. Εντούτοις όταν έγινε το πραξικόπημα των συνταγματαρχών τον Απρίλη του 1967, ο Γαβράς αποφάσισε αμέσως να κάνει την ταινία.
Η ταινία είναι γαλλόφωνη, ενώ τα γυρίσματα έγιναν στην Αλγερία (η τότε σοσιαλιστική Αλγερινή κυβέρνηση του FLN βοήθησε πρόθυμα με τα γυρίσματα) και πρωταγωνιστούν κυρίως Γάλλοι ηθοποιοί, με ορισμένες εξαιρέσεις (όπως η Ελληνίδα Ειρήνη Παππά).
Η ταινία είχε κάποιες μικροδιαφορές στην πλοκή τόσο σε σύγκριση με το βιβλίο όσο και με την πραγματικότητα, αλλά ορισμένες σκηνές είναι αυτούσια μεταφορά των γεγονότων, με κυριότερο παράδειγμα την εναρκτήρια σκηνή της ταινίας με τις ομιλίες του Υφυπουργού Γεωργίας και του Στρατηγού της Χωροφυλακής. Η σκηνή αυτή αποτελεί σχεδόν αυτολεξεί μεταφορά της ομιλίας του Υφυπουργού Γεωργίας, Παναγιώτη Σταυρόπουλου, και του Γενικού Επιθεωρητή Χωροφυλακής Βορείου Ελλάδος, Κωνσταντίνου Μήτσου, που έγινε το μεσημέρι της 22ας Μαΐου 1963 στο τότε Υπουργείο Βορείου Ελλάδος (Διοικητήριο Θεσσαλονίκης), λίγες ώρες πριν από την δολοφονία Λαμπράκη.
Πλοκή
Η ταινία δεν αναφέρει ότι αφορά την Ελλάδα, αλλά αυτό διαφαίνεται από διάφορα ελληνικά στοιχεία. Αρχίζει με έναν εμπαθή Στρατηγό της Χωροφυλακής που εκπροσωπεί τη δεξιά κυβέρνηση να βγάζει λογύδριο για την απόφαση των αρχών να πατάξουν τους κομμουνιστές, και μετά δείχνει έναν ειρηνιστή επιστήμονα και βουλευτή, τον Ιβ Μοντάν, να προετοιμάζει μια εκδήλωση της αντιπολίτευσης, στην οποία ο ίδιος θα μιλούσε για πυρηνικό αφοπλισμό.
Η οργάνωση της εκδήλωσης αυτής σκοντάφτει σε μια σειρά από εμπόδια. Τελικά διοργανώνεται και ο ειρηνιστής βουλευτής κάνει την ομιλία του, αλλά λίγες ώρες αργότερα υποκύπτει στα χτυπήματα που δέχεται από παρακρατικούς έξω από τον χώρο της εκδήλωσης.
Στην ταινία η επίθεση γίνεται μπροστά στα μάτια της αστυνομίας, που δεν επεμβαίνει για να συλλάβει τους δράστες, και αυτοί απομακρύνονται με το αυτοκίνητό τους, αφού ο ένας από αυτούς χτυπήσει τον βουλευτή στο κεφάλι με ένα λοστό.
Οι αρχές πιέζουν τους μάρτυρες να καταθέσουν ότι επρόκειτο για τροχαίο και ότι ο οδηγός του οχήματος ήταν μεθυσμένος. Διενεργείται όμως ιατροδικαστική αυτοψία και πιστοποιείται ότι ο θάνατος δεν προκλήθηκε από τροχαίο.
ο Ζαν-Λουί Τρεντινιάν (Jean-Louis Trintignant) ως ανακριτής Σαρτζετάκης
Οι υπαίτιοι καταδικάζονται σε σχετικά ελαφρές για το έγκλημά τους ποινές. Οι αξιωματικοί της χωροφυλακής δέχονται κυρίως διοικητικές ποινές, οι στενοί συνεργάτες του Γρηγόρη Λαμπράκη απελαύνονται ή πεθαίνουν και ο φωτορεπόρτερ φυλακίζεται με την κατηγορία ότι έδωσε στη δημοσιότητα απόρρητα στοιχεία.
Προτού αρχίσουν να πέφτουν οι τίτλοι του τέλους, ο Γαβράς δείχνει μια λίστα από όσα απαγορεύει η χούντα που επιβλήθηκε στην Ελλάδα λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Λαμπράκη. Ανάμεσα σε αυτά είναι τα ειρηνευτικά κινήματα, οι απεργίες, η συγκρότηση εργατικών σωματείων, τα μακριά μαλλιά στους άνδρες, η μουσική των Beatles, ο Λέων Τολστόι, ο Ιονέσκο, ο Ζαν Πολ Σαρτρ, η ελευθεροτυπία, αλλά και το γράμμα «Ζήτα» που θυμίζει τον Λαμπράκη.
Ρόλοι
Ιβ Μοντάν στο ρόλο του αριστερού βουλευτή
Ειρήνη Παππά στο ρόλο της χήρας του βουλευτή
Ζαν Λουί Τρεντινιάν στο ρόλο του ανακριτή
Ζακ Περέν ως φωτορεπόρτερ
26 Φεβρουαρίου (1969), ανεβαίνει τους γαλλικούς κινηματογράφους η ταινία-σταθμός του Κώστα Γαβρά, «Ζ» («Ζει» ή «Ζήτα») που αναφέρεται στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Την μουσική που σημάδεψε, έγραψε και γράφει την δική της ιστορία, συνέθεσε ο πρόεδρος της Νεολαίας Λαμπράκη («Λαμπράκηδες») Μίκης Θεοδωράκης με ένα μοναδικό όσο και επεισοδιακό τρόπο.
29 Δεκεμβρίου 1969 - Η ταινία του Κώστα Γαβρά Ζ, που αναφέρεται στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, ανακηρύσσεται καλύτερη ταινία της χρονιάς από την Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης.Η ταινία αναφέρεται στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη από το παρακράτος της Δεξιάς στη Θεσσαλονίκη. Οι κρατικές και παρακρατικές «Καρφίτσες» τρύπησαν και τις βάτες του Καραμανλή που αναρωτήθηκε: - Ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο;
Δείτε: Το Λαϊκό Μοιρολόϊ στον εθνικό ήρωα Γρηγόρη Λαμπράκη
Στους τίτλους της αρχής διαβάζουμε: «Οποιαδήποτε ομοιότητα με πραγματικά γεγονότα ή πρόσωπα ζώντα και τεθνεώτα δεν είναι τυχαία. Είναι σκόπιμη».Η υπόθεση της ταινίας αναφέρεται σε έναν επιστήμονα, που έχει προγραμματίσει να κάνει μια ομιλία κατά της χρήσης της ατομικής βόμβας. Καθώς φτάνει έξω από την αίθουσα στην οποία πρόκειται να μιλήσει, δέχεται την επίθεση μιας ομάδας ακροδεξιών εξτρεμιστών που συνδέονται πολιτικά με την κυβέρνηση, ενώ η αστυνομία που είναι παρούσα δεν παρεμβαίνει.
Συνέρχεται από το ισχυρό χτύπημα και κάνει την ομιλία, αργότερα όμως πεθαίνει από τα τραύματά του. Ένας δημοσιογράφος βρίσκει ένα μάρτυρα κι ένα δικαστή που είναι πρόθυμος να τον ακούσει, παρά τις διαμαρτυρίες της κυβέρνησης.
Στη δίκη που ακολουθεί αποκαλύπτεται μια κυβερνητική συνωμοσία, αλλά τα πάντα ανατρέπονται, όταν στην εξουσία ανεβαίνει νέα κυβέρνηση, έπειτα από στρατιωτικό πραξικόπημα, το οποίο οδηγεί στην αδιαλλαξία και την απαγόρευση των μακριών μαλλιών, των Beatles και των εκδηλώσεων υπέρ της ειρήνης.
Η ταινία, όπως και το βιβλίο άλλωστε, κάτω από τις τότε πολιτικές συνθήκες στη χώρα μας (1969), λειτούργησε (γενικά) πολύ θετικά (κυρίως στο εξωτερικό).Η συμμετοχή του Θεοδωράκη στη μουσική (γνωστά μουσικά κομμάτια του «βλ. εδώ»), όπως και της Ειρήνης Παπά, αλλά και του κομμουνιστή (τότε) Ιβ Μοντάν, έδωσαν στην ταινία μια άλλη διάσταση. Μπορεί να πει κανείς πως, με τον τρόπο της, βοήθησε και αυτή στο γενικότερο αντιδικτατορικό αγώνα!
Ωστόσο, δεν ήταν λίγοι οι σοβαροί πολιτικοί επικριτές, τόσο της ταινίας όσο και του βιβλίου, που προηγήθηκε στην κυκλοφορία.
Πρώτα ο Βασιλικός και μετά ο Γαβράς παρέβλεψαν, σχεδόν τελείως, το λαϊκό παράγοντα και τις λαϊκές κινητοποιήσεις και υπερεκτίμησαν την «αποφασιστικότητα» του ανακριτή Σαρτζετάκη και ενός αστού δημοκρατικού δημοσιογράφου (του «Βήματος»). Αρκετοί κυρίως νεαροί κομμουνιστές (το ΚΚΕ βρισκόταν στην παρανομία), έχοντας άλλη άποψη για την κίνηση και τους νόμους της Ιστορίας, θεώρησαν την ταινία, ακριβώς γιατί αγνόησε τον λαϊκό παράγοντα, αστικής αντίληψης και ιδεολογίας.
Πάντως, ποτέ κανείς δε χάνει παρακολουθώντας έστω και αμφιλεγόμενα πολιτικά θέματα (με καθαρό μάτι, βέβαια). Η συγκεκριμένη ταινία φέρνει, έστω και με αυτόν το λαθεμένο τρόπο, πολλές πληροφορίες στους νέους θεατές. Οι παλιοί θεατές και μόνο με τη θύμηση εκείνης της περιόδου συγκινούνται. Ήταν δύσκολα εκείνα τα χρόνια. Και τόσο όμορφα.
Το μαζικό κίνημα των Λαμπράκηδων, το μαζικότερο νεολαιίστικο κίνημα της εποχής, ήταν η σωστότερη απάντηση για την άλλη αντίληψη για την Ιστορία.
Πάντως, ποτέ κανείς δε χάνει παρακολουθώντας έστω και αμφιλεγόμενα πολιτικά θέματα (με καθαρό μάτι, βέβαια). Η συγκεκριμένη ταινία φέρνει, έστω και με αυτόν το λαθεμένο τρόπο, πολλές πληροφορίες στους νέους θεατές. Οι παλιοί θεατές και μόνο με τη θύμηση εκείνης της περιόδου συγκινούνται. Ήταν δύσκολα εκείνα τα χρόνια. Και τόσο όμορφα.
Περιπετειώδης ήταν και η μουσική επένδυση της ταινίας. Ο Γαβράς επικοινώνησε με τον Μίκη Θεοδωράκη, που βρισκόταν εξόριστος στη Ζάτουνα Αρκαδίας, για να του ζητήσει να γράψει τη μουσική. Ο συνθέτης δέχθηκε, αλλά ζήτησε πρώτα να διαβάσει το σενάριο της ταινίας... Διαβάστε περισσότερα »
Κριτικές
«Έχοντας τη δομή του θρίλερ και το ύφος μιας χιτσκοκικής αφήγησης, το Ζ είναι η πρώτη μεγάλη γαλλική πολιτική ταινία που απευθύνεται σε όλους τους θεατές. Αποτελεσματικότητα χωρίς αυταρέσκεια, μεθοδικότητα χωρίς σχολαστικότητα. Το Ζ επιτυγχάνει τη σπάνια ισορροπία ανάμεσα σε μια ταινία άποψης και δράσης, ανάμεσα σε έναν ιδεολογικό κινηματογράφο και σε έναν κινηματογράφο-θέαμα. Είναι ένα έργο ευγενές και ωφέλιμο. Το Ζ είναι μια ταινία που αφυπνίζει».
«Έχοντας τη δομή του θρίλερ και το ύφος μιας χιτσκοκικής αφήγησης, το Ζ είναι η πρώτη μεγάλη γαλλική πολιτική ταινία που απευθύνεται σε όλους τους θεατές. Αποτελεσματικότητα χωρίς αυταρέσκεια, μεθοδικότητα χωρίς σχολαστικότητα. Το Ζ επιτυγχάνει τη σπάνια ισορροπία ανάμεσα σε μια ταινία άποψης και δράσης, ανάμεσα σε έναν ιδεολογικό κινηματογράφο και σε έναν κινηματογράφο-θέαμα. Είναι ένα έργο ευγενές και ωφέλιμο. Το Ζ είναι μια ταινία που αφυπνίζει».
Το απόσπασμα από το L' Express είναι ένα δείγμα της υποδοχής που επιφύλαξαν στην ταινία του Κώστα Γαβρά. Παρ' όλα αυτά στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών η ταινία περιορίστηκε στο βραβείο της Επιτροπής και στο βραβείο ανδρικής ερμηνείας (Ζαν-Λουί Τρεντινιάν).
Βραβεία & Υποψηφιότητες
Η ταινία βγήκε στους γαλλικούς κινηματογράφους στις 26 Φεβρουαρίου 1969, αλλά γνώρισε τη διεθνή καταξίωση μετά την προβολή της στο φεστιβάλ των Καννών τον Μάιο της ίδιας χρονιάς. Δημιούργησε αίσθηση και τιμήθηκε με τα βραβεία πρώτου ανδρικού ρόλου (Ζαν Λουί Τρεντινιάν) και των κριτικών (FIPRESCI) για τον Κώστα Γαβρά. Η φήμη της πέρασε και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και τον επόμενο χρόνο ήρθε η σειρά των Όσκαρ. Η ταινία εκπροσώπησε την Αλγερία (χώρα των παραγωγών της ταινίας) και απέσπασε το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας και το Όσκαρ για το μοντάζ της (Φρανσουάζ Μπολό), που αποτέλεσε ένα από τα μεγάλα της ατού.
Στην Ελλάδα προβλήθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας.
ΔΕΙΤΕ: Η περιπετειώδης μουσική του Μίκη Θεοδωράκη για την ταινία «Ζ» (βίντεο)
*Τα Βραβεία Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου γνωστά και ως Βραβεία BAFTA (αγγλ. British Academy Film Awards) απονέμονται σε μία ετήσια τελετή από το σύλλογο British Academy of Film and Television Arts (BAFTA) για επιτεύγματα στο χώρο του κινηματογράφου. Αποτελούν τα αντίστοιχα βρετανικά βραβεία των Όσκαρ.
Οργάνωση | Κατηγορία | Υποψήφιος | Αποτέλεσμα |
---|---|---|---|
Όσκαρ | Καλύτερη Ταινία | υποψηφιότητα | |
Σκηνοθεσία | Κώστας Γαβράς | υποψηφιότητα | |
Διασκευασμένο Σενάριο | Χόρχε Σεμπρούν & Κώστας Γαβράς | υποψηφιότητα | |
Καλύτερη Ξενόγλωσση Ταινία | νίκη | ||
Μοντάζ | Φρανσουάζ Μπονότ | νίκη | |
Χρυσές Σφαίρες | Καλύτερη Ξενόγλωσση Ταινία | νίκη | |
Φεστιβάλ Καννών | Χρυσός Φοίνικας | υποψηφιότητα | |
Βραβείο Επιτροπής | νίκη | ||
Βραβείο Ανδρικού Ρόλου | Ζαν-Λουί Τρεντινιάν | νίκη | |
BAFTA | Καλύτερη Tαινία | υποψηφιότητα | |
Σενάριο | Χόρχε Σεμπρούν & Κώστας Γαβράς | υποψηφιότητα | |
Μουσική | Μίκης Θεοδωράκης | νίκη | |
Μοντάζ | Φρανσουάζ Μπονότ | υποψηφιότητα | |
Un Award | υποψηφιότητα |
Δείτε όλη την ταινία στο βίντεο «Z»
(1969) με Ελληνικούς υπότιτλους
Πηγές / Πληροφορίες:
• Στον εθνικό ήρωα Γρηγόρη Λαμπράκη
• www.adorocinema.com/filmes/filme-5493.
• www.allocine.fr/film/fichefilm_gen_cfilm=5493.html.
• bbfc.co.uk/releases/z-1970-0.
• www.allocine.fr/film/fichefilm_gen_cfilm=5493.html.
• bbfc.co.uk/releases/z-1970-0.
• (Τσεχικά) ČSFD. 2001.
• stopklatka.pl/film/z.
• www.imdb.com/title/tt0065234/.
• Unifrance. 1880.
• Z (1969) The Numbers
• stopklatka.pl/film/z.
• www.imdb.com/title/tt0065234/.
• Unifrance. 1880.
• Z (1969) The Numbers
• Ιστοχώρος έβδομη τέχνη (evdomos.wordpress.com)
• Ιστορικό Λεύκωμα 1969, σελ. 146-147, Καθημερινή (1998)
• Ιστορικό Λεύκωμα 1969, σελ. 146-147, Καθημερινή (1998)
• Siglitiki Drekou group: Το Μονοπάτι του Φωτός 22 Μαΐου 2015
• Ένα μοιρολόι για τον Γρηγόρη Λαμπράκη
• Μίκης Θεδοδωράκης: Λάτρευα τον κινηματογράφο: (Τερζής Κ., «Μίκης Θεοδωράκης, ένας 90άχρονος ατίθασος έφηβος», Εφημερίδα «Η Αυγή», ημ. εκδ. 26.07.2015).
• Ένα μοιρολόι για τον Γρηγόρη Λαμπράκη
• Μίκης Θεδοδωράκης: Λάτρευα τον κινηματογράφο: (Τερζής Κ., «Μίκης Θεοδωράκης, ένας 90άχρονος ατίθασος έφηβος», Εφημερίδα «Η Αυγή», ημ. εκδ. 26.07.2015).
• Τα Βίντεο από www.YouTube εταιρεία της Google.
Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα του Στέλιου Κούλογλου
Ένα τροχαίο Ατύχημα - δολοφονία του Λαμπράκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου