Τεχνητή Νοημοσύνη: Ανθρώπινα Δικαιώματα, Δημοκρατία & Κράτος Δικαίου - Μητροπολίτης Μεσογαίας Νικόλαος για τα ηθικά όρια του μέλλοντος

Ο Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος σε συμβολική

αντιπαράθεση με την Τεχνητή Νοημοσύνη: πίστη και τεχνολογία

σε δημιουργικό διάλογο. by Sophia Drekou (Αέναη επΑνάσταση)

Τεχνητή Νοημοσύνη: Ανθρώπινα Δικαιώματα, Δημοκρατία & Κράτος Δικαίου

Μεσογαίας Νικόλαος: Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν έχει ψυχή –
Θεολογική προσέγγιση στην εποχή της Α.Ι. - Πνευματική Αντίσταση

✍️ Σχολιασμοί: Σοφία Ντρέκου

Μια υψηλής στάθμης ομιλία του Μητροπολίτη Μεσογαίας Νικολάου που τολμά να συνομιλήσει με τη σύγχρονη τεχνολογία, προειδοποιώντας πως η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να υποκαταστήσει λειτουργίες, αλλά ποτέ το πρόσωπο, τη σχέση, την αγάπη και την ελευθερία του ανθρώπου. Πολύ σημαντικό κείμενο, δομημένο σαν ομιλία/δοκίμιο, με βαθύ θεολογικό, φιλοσοφικό και βιοηθικό στοχασμό. Θέτεις θέμα ουσίας, που αγγίζει το υπαρξιακό βάθος του Ανθρώπου μπροστά στην Τεχνητή Νοημοσύνη.

Είναι ιδιαίτερα σημαντική και για θεολογικούς λόγους, και για λόγους επικαιρότητας.

🟪 Γιατί είναι σημαντική θεολογικά:
• Συνδέει την πίστη με τη σύγχρονη επιστήμη, χωρίς να δαιμονοποιεί την τεχνολογία.
• Αναγνωρίζει τη δυναμική της Τεχνητής Νοημοσύνης, αλλά ξεκαθαρίζει ότι δεν έχει «πρόσωπο», «σχέση», «αγάπη» άρα δεν μπορεί ποτέ να είναι άνθρωπος.
• Αγγίζει την οντολογία του ανθρώπου: τονίζει τη διαφορά ανάμεσα στο "νοήμον" και στο «νοηματοδοτούμενο».
• Βάζει σωτήρια όρια: η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι εργαλείο, όχι υποκατάστατο ανθρώπινης παρουσίας ή θείας ενέργειας.

🟪 Γιατί είναι σημαντική κοινωνικά – φιλοσοφικά – ηθικά:
• Μιλάει χωρίς φόβο αλλά με κρίση, ούτε φανατικά, ούτε άκριτα αποδομητικά.
• Τονίζει τον κίνδυνο απώλειας ελευθερίας και ευθύνης μέσα από την ανάθεση αποφάσεων στη μηχανή.
• Αναφέρεται στην ανάγκη εσωτερικού νοήματος και υπαρξιακής σχέσης – κάτι που καμιά μηχανή δεν μπορεί να δώσει.
• Αγγίζει έμμεσα και το ζήτημα της Εκκλησίας στο σύγχρονο κόσμο – πώς η πνευματική ζωή απαντά στην τεχνολογική πρόκληση.
• Ο Μεσογαίας Νικόλαος είναι σημαντική φωνή σε αυτόν τον διάλογο γιατί έχει κύρος και εμπειρία από τη NASA, το MIT, τη θεολογία και την ποιμαντική.

🟪 Η ομιλία-δοκίμιο που ακολουθεί θέτει επί τάπητος τον ριζικό μετασχηματισμό της ανθρώπινης ταυτότητας υπό το βάρος της ραγδαίας ανάπτυξης της Τεχνητής Νοημοσύνης. Δεν πρόκειται για μια τεχνοφοβική κραυγή, αλλά για μια καμπή κρίσιμη, που καλεί τον άνθρωπο να επανεξετάσει τη θέση του στον κόσμο.

• Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν κουράζεται, δεν γερνά, δεν ξεχνά, δεν παρεκτρέπεται, και αυτό την καθιστά φαινομενικά «ανώτερη». Αλλά τι χάνεται στον άνθρωπο όταν γοητεύεται από το ίδιο του το τεχνητό είδωλο; Τι απομένει όταν η συνείδηση αντικαθίσταται από τον αλγόριθμο;

Το κείμενο αναλύει:
– τις νομικές και βιοηθικές προκλήσεις (status των μηχανών, απόφαση AI σε ιατρικά/δικαστικά θέματα),
– τις επιδράσεις στην ανθρώπινη οντολογία (εθισμός, εξάρτηση, απώλεια αυτεξουσιότητας),
– την ανάγκη δημιουργίας ηθικών πυλώνων και ελεγκτικών μηχανισμών,
– την πρόκληση για την Εκκλησία να συμβάλει στον κατηχητισμό των μηχανών,
– την απώλεια της σοφίας από την τεχνολογική πρόοδο χωρίς πνευματικό αντίβαρο.

• Τελικό συμπέρασμα: Δεν αρκεί να θαυμάζουμε την ΤΝ. Ο άνθρωπος πρέπει να ανακτήσει την αρχική του ταυτότητα. Να γίνουμε πάλι «όπερ ήμεν», όπως λέει ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.

Η πρόκληση της Τεχνητής Νοημοσύνης και η απάντηση της Ορθοδοξίας.
Ο Μητροπολίτης Μεσογαίας Νικόλαος για τα ηθικά όρια του μέλλοντος

Το βιβλίο «Τεχνητή Νοημοσύνη – Δικαιώματα του Ανθρώπου, Δημοκρατία & Κράτος Δικαίου» 

(Νομική Βιβλιοθήκη) σε συνεργασία με την Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδος.

Ο Μητροπολίτης Μεσογαίας Νικόλαος τοποθετείται για την Τεχνητή Νοημοσύνη: ηθικά διλήμματα, οντολογικές ανατροπές και ο ρόλος της Εκκλησίας στη νέα εποχή - μια συγκλονιστική ομιλία για το σήμερα και το αύριο του ανθρώπου.

Βιοηθικές προσεγγίσεις για την επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στη ζωή του ανθρώπου (Ομιλία του Μητροπολίτου στη βιβλιοπαρουσίαση συλλογικού τόμου Δρ. Ευριπίδη Στυλιανίδη 8.10.2025)

Σε μια εκδήλωση υψηλού συμβολισμού και συμμετοχής κορυφαίων πολιτειακών και εκκλησιαστικών προσωπικοτήτων, πραγματοποιήθηκε στο Ωδείο Αθηνών η παρουσίαση του συλλογικού τόμου «Τεχνητή Νοημοσύνη: Ανθρώπινα Δικαιώματα, Δημοκρατία & Κράτος Δικαίου». (8.10.2025)

Μεταξύ των ομιλητών ξεχώρισε ο Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικόλαος, Πρόεδρος της Συνοδικής Επιτροπής Βιοηθικής της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ο Σεβασμιώτατος, ανέπτυξε μια βαθιά θεολογική και φιλοσοφική προσέγγιση για τα όρια και τις προοπτικές της τεχνητής νοημοσύνης. «Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή· είναι ένα εργαλείο. Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποιος τη χρησιμοποιεί, με ποιο σκοπό και με ποια κριτήρια», τόνισε χαρακτηριστικά.

Ο Μητροπολίτης αναφέρθηκε στην ανάγκη θεσμικών εγγυήσεων για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προσωπικής ελευθερίας, επισημαίνοντας πως η εξέλιξη της τεχνολογίας οφείλει να συνοδεύεται από ηθικό φραγμό και παιδεία. «Δεν μπορούμε να δεχθούμε έναν πολιτισμό όπου οι μηχανές θα έχουν περισσότερα δικαιώματα από τον άνθρωπο. Ο Θεός μάς χάρισε νου δημιουργικό, όχι για να τον παραδώσουμε στους αλγορίθμους», σημείωσε ο Σεβασμιώτατος, προκαλώντας θερμό χειροκρότημα.

Ἡ ὁμιλία τοῦ Μητροπολίτου Μεσογαίας Νικολάου στήν
παρουσίαση τοῦ συλλογικοῦ τόμου γιά τήν Τεχνητή Νοημοσύνη

«Ταπείνωση, κατανόηση, ἀγάπη, μή διάπραξη τοῦ κακοῦ – Κάποιος νά «κατηχήσει» τά chatbots – Ἀδύνατος ὁ ἔλεγχος ἀπό κοινωνία βυθισμένη σέ σκάνδαλα διαφθορᾶς»

Νεκρός για τον Κόσμο / Μητρόπολη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής

ΒΙΟΗΘΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ
ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

• Εισαγωγή: Η κρίση των εννοιών
• Το πρόβλημα της σύγχυσης μεταξύ σημαινόντων και σημαινομένων.
• Η απώλεια της ουσίας μέσα στον θόρυβο της πληροφορίας.
• Ουσία και Σημασία: Μια υπαρξιακή διάκριση
• Το είναι έναντι του φαίνεσθαι.
• Η φιλοσοφική ανάγκη αναζήτησης νοήματος.
• Γλώσσα και Λόγος
• Από την επιφάνεια του λόγου στην εσωτερική σιωπή.
• Η πνευματική διάσταση της γλώσσας.
• Η Επικαιρότητα της Ουσίας
• Πώς το σήμερα απομακρύνεται από την αλήθεια του νοήματος.
• Η τεχνητή νοημοσύνη, η ταχύτητα και η εκκοσμίκευση.
• Η Πνευματική Πρόταση
• Ο Λόγος ως Πρόσωπο.

Η εποχή μας διακρίνεται για την εύκολη και ευρεία διάχυση της πληροφορίας, με αποτέλεσμα συχνά οι ακροατές να γνωρίζουν περισσότερα από τους ομιλητές. Αυτό πιθανότατα να ισχύει και στην παρούσα περίπτωση. Παρ᾽ όλα αυτά, είναι πολύ ασύλληπτο το μέγεθος των εφαρμογών και συνεπειών της Τεχνητής Νοημοσύνης και τόσο ιλιγγιώδη η εξέλιξή της, ώστε στην ουσία δεν υπάρχουν ειδικοί να την αποτιμήσουν· κι έτσι ομιλητές και ακροατές στεκόμαστε μπροστά στις εξελίξεις με περισσότερη άγνοια παρά με γνώση.

Μια όμως που μου ζητήθηκε, θα προσπαθήσω στον διαθέσιμο χρόνο που έχω να παρουσιάσω κάποιους από τους βασικούς βιοηθικούς προβληματισμούς που συνοδεύουν τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις και εφαρμογές της τεχνολογίας.

Ουσία, σημασία, επικαιρότητα - Μια υπαρξιακή διάκριση

Η Τεχνητή Νοημοσύνη ἀναντίρρητα εἶναι τό ἰδιοφυέστερο ἐπίτευγμα τῆς ἀνθρώπινης Ἱστορίας, κάτι τό ἀξιοθαύμαστο ἀπό μόνη της, μέ τεράστια δύναμη, ἀπεριόριστες δυνατότητες καί ἀνεξάντλητες δεξιότητες, πού ξεπερνοῦν τά ἀνθρώπινα μέτρα καί τίς ἀνθρώπινες ἐκτιμήσεις. Ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα στέκεται μπροστά στή νέα πραγματικότητα μέ ἐνθουσιασμό, δέος, ἀλλά καί φόβο, περίσκεψη καί ἐπιφυλακτικότητα.

Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι στά περσινά (2024) βραβεῖα Nobel τῆς Φυσικῆς καί τῆς Χημείας, ἀπό τούς πέντε βραβευθέντες, οἱ τέσσερεις δέν εἶναι φυσικοί ἤ χημικοί, ἀλλά ἐρευνητές ἐξειδικευμένοι στήν Τεχνητή Νοημοσύνη.

Ἡ μηχανική εὐφυΐα διεισδύει στά πάντα καί διαμορφώνει ἐκ βάθρων τήν καθημερινότητα, τίς σχέσεις, τή λειτουργία τῆς κοινωνίας. Ἐπηρεάζει τήν ἐκπαίδευση, τήν ἐργασία, τόν σύνολο βίο τοῦ ἀνθρώπου.

Συνδυάζει πλούσια εὐεργετική δράση μέ ἔντονο προβληματισμό. Μιμεῖται τή γνωστική λειτουργία τοῦ ἀνθρώπου, αὐτονομεῖται καί τήν ἐπαυξάνει, μέ ἀποτέλεσμα νά παρεμβαίνει δυναμικά καί στήν ἀνθρώπινη ὀντολογία. Ὅλα ἀλλάζουν καί μάλιστα δραστικά καί μέ ξέφρενους ρυθμούς.

Ἡ μηχανική εὐφυΐα διαθέτει πλέον δύναμη σκέψης καί λογικῆς μέ τά ἑξῆς ἐντυπωσιακά ἀνθρώπινα χαρακτηριστικά, μάλιστα σέ τέτοιο βαθμό πού σαφῶς ὑπερτερεῖ τοῦ ἀνθρώπου:
(α) Ἀσύλληπτη μνήμη καί εὐρύτατη γνώση,
(β) Δυνατότητα ἐπεξεργασίας θεμάτων σέ ὅλο τό γνωστικό φάσμα,
(γ) Ἐντυπωσιακά ταχύτατη καί εὐέλικτη δημιουργική σκέψη.
(δ) Οἱ εὐφυεῖς μηχανές δέν κουράζονται, δέν γηράσκουν. Ἀντίθετα, διαρκῶς ἀνανεώνονται. Μειώνονται οἱ ἀτέλειές τους, αὐξάνονται τά πλεονεκτήματά τους, ἐξελίσσονται ταχύτατα.
(ε) Διαλέγονται μέ ψυχραιμία, χωρίς ἐμπάθεια, θυμό, ὕβρεις, χαρακτηρισμούς, χωρίς ἐκτροπές συμπεριφορᾶς.

Αὐτή ἡ δυνατότητα τοῦ ἄμεσου διαλόγου μέ τήν ἔξυπνη μηχανή δημιουργεῖ τήν ψευδαίσθηση μιᾶς ὑπερανθρώπινης, ὑπερευφυοῦς ὀντότητας, τήν ὁποία ὑποχρεωτικά θαυμάζεις καί μέ τήν ὁποία δέν μπορεῖς νά συγκριθεῖς οὔτε νά τήν ἀνταγωνισθεῖς οὔτε νά τήν ὑπερβεῖς, ἀλλά μόνο νά ἐμπιστευθεῖς καί ἀπόλυτα νά ὑποταχθεῖς. Ὁ κίνδυνος ὁ ἄνθρωπος νά λιγοστεύει καί νά φτωχαίνει, χωρίς νά τό καταλαβαίνει, δέν εἶναι εὐκαταφρόνητος.

Αὐτό πού διακυβεύεται μέ τήν ὁρμητική διείσδυσή της στήν καθημερινότητά μας εἶναι ἀφ’ ἑνός ὁ βίος, ἡ προστασία τῶν δεδομένων καί οἱ διανθρώπινες σχέσεις σέ ὅλα τά ἐπίπεδα, ἀφ’ ἑτέρου καί κυρίως ὁ ἄνθρωπος, ἡ συνείδηση, ἡ ταυτότητα, ἡ ἐλευθερία του.

Οἱ πρόσφατες συνεντεύξεις καί ἀναρτήσεις στά μέσα μαζικῆς δικτύωσης τῶν κορυφαίων εἰδικῶν, τοῦ Geoffrey Hinton, τοῦ Mustafa Suleyman, τοῦ Sam Altman καί μόλις προχθές τοῦ διάσημου οἰκονομολόγου Branco Milanović, δείχνουν ὅτι ἡ ἀνησυχία καί ὁ προβληματισμός δέν ἀπασχολοῦν μόνον τούς κινδυνολόγους, ἀλλά καί τούς εἰδικούς τεχνοκράτες. Τό μέλλον δέν εἶναι εὔκολα προβλέψιμο οὔτε καί εὔκολα ἐλέγξιμο καί διαχειρίσιμο.

Βιοηθικά ζητήματα νομικῆς φύσεως

Ὁ προσδιορισμός τοῦ ὀντολογικοῦ status τῶν μηχανῶν, δηλαδή ἐάν θά μποροῦσαν οἱ μηχανές νά θεωρηθοῦν ἠθικά πρόσωπα ἔναντι τῶν ὁποίων ἔχουμε ὑποχρεώσεις καί τά ὁποῖα φέρουν ἤ ὄχι εὐθύνη σέ περίπτωση λάθους, ἔρχεται γιά πρώτη φορά στό προσκήνιο τοῦ νομικοῦ προβληματισμοῦ. Ὑπό τήν ἔννοια αὐτήν, συζήτηση προκύπτει γιά τούς ἀπαραίτητους περιορισμούς πού πρέπει νά τίθενται κατά τόν σχεδιασμό τους, ὅπως καί τό ποιές ἀνθρώπινες δράσεις θά ἦταν ἐπιτρεπτό νά ἀνατεθοῦν σέ εὐφυεῖς μηχανές καί ποιές ὄχι. Ἡ ἀπουσία τυχαιότητας στίς μηχανές μᾶς ὑποχρεώνει νά προσδιορίσουμε μέ διαφορετικό τρόπο ἕνα ἠθικό status γι’ αὐτές.

Ἐπί πλέον, δεδομένου ὅτι ὑπάρχει ἡ δυνατότητα νά λαμβάνονται οὐσιώδεις ἀποφάσεις (ἰατρικές, δικαστικές, ἐργασιακές, οἰκονομικές, πολιτικές κ.λπ.) μέσῳ αὐτοματοποιημένων διαδικασιῶν, ἡ Τεχνητή Νοημοσύνη συνιστᾶ ἀπειλή γιά τήν ἐλεύθερη βούληση καί αὐτονομία τοῦ ἀτόμου, ἡ ὁποία περιορίζεται ἀπό τήν αὐθεντία τοῦ μηχανήματος. 

Τό ζητούμενο εἶναι ἡ μηχανική εὐφυΐα νά ὑποβοηθεῖ καί ὄχι νά ὑποκαθιστᾶ τόν γιατρό, τόν δικαστή, τόν ἐργοδότη, τόν δημοσιογράφο, τόν πολιτικό κ.λπ., πρᾶγμα ὄχι καί τόσο εὔκολο. Προβλήματα, ὅπως διασφάλιση τῶν προσωπικῶν δεδομένων, προστασία ἀπό παραπληροφόρηση, παραπλάνηση καί ὑποκλοπές, ζητοῦν πλέον τή δύσκολη, ἀλλά καί ἀναγκαία λύση τους.

Ἐπιδράσεις στήν ἀνθρώπινη ὀντολογία

Ἀλλά καί ὁ ἄνθρωπος ἀλλάζει ἤ μᾶλλον τόν ἀλλάζουμε αὐθαίρετα καί ἀνεξέλεγκτα. Καί μόνο πού μαγεύεται ἀπό τή μέθη τῆς δημιουργίας τοῦ εἰκονικοῦ εἰδώλου του, ὅπως τήν ἐπιχειρεῖ, ἔχει ἤδη ὑποστεῖ ἀλλαγή. Ἡ ἀξιοπρέπειά του ὑποβαθμίζεται, καθώς νιώθει κατώτερος ἀπό τό κατασκεύασμά του, ἐξαντλεῖται δέ στά δικαιώματά του, τά ὁποῖα ἐντελῶς ἀνεύθυνα ἔχει ἐκχωρήσει στόν μηχανικό συνομιλητή του. Ἠθικό πλέον δέν θεωρεῖται ὅ,τι προάγει τήν ἀξία του, ἀλλά ὅ,τι ἱκανοποιεῖ τίς φιλοδοξίες, τήν εὐχαρίστηση, τά θελήματα, τά δικαιώματά του.

Ὁ κίνδυνος τοῦ ἀπόλυτου ἐθισμοῦ, τῆς ἀπροϋπόθετης ἐξάρτησης, τῆς ἀποκοινωνικοποίησης, τῆς ἀτροφίας τῆς αὐτόνομης σκέψης, τῆς ἀπώλειας τῆς αὐτεξουσιότητας, τῆς παραπλάνησης καί τῆς ὑποδούλωσης σέ ψευδαισθήσεις καί φαντασιώσεις εἶναι λίγες ἀπό τίς συνέπειες πού ἐκθετικά πολλαπλασιάζονται σέ μέγεθος καί ἀριθμό μέ τήν τεχνολογική ἐξέλιξη τῶν σκεπτόμενων μηχανῶν.

Τί ἀπό ὅλα αὐτά εἶναι ἀντικειμενικά σωστό, ποιό εἶναι τό βάθος καί οἱ συνέπειες τοῦ ἐπιτεύγματος, κανείς δέν γνωρίζει. Ὅλα εἶναι ἐκτιμήσεις. Στήν ἀξιολόγηση αὐτήν καί οἱ εἰδικοί στήν τεχνολογία δέν εἶναι εἰδικοί.

Πάντως τά πάντα ἀλλάζουν, καί ὁ κόσμος καί ἡ κοινωνία καί ὁ ἄνθρωπος. Κάτι καινούργιο φτιάχνεται μέ ἀσύλληπτους ρυθμούς καί μέ ἀπίστευτες δυνατότητες. Τό εἴδωλο τοῦ μετα-ανθρώπου εἶναι πλέον ὁρατό στόν ὁρίζοντα τῶν ἐπικειμένων σεισμικῶν ἐξελίξεων. Ἁπλῶς, δέν γνωρίζουμε τά χαρακτηριστικά του.

Ἀνάγκη ἐλεγκτικοῦ μηχανισμοῦ

Ἡ ἀνάγκη ἀφ’ ἑνός ἀντικειμενικῆς ἀξιολόγησης ἑνός θέματος μέ τεράστια συναισθηματική καί πρακτική φόρτιση καί ἀφ’ ἑτέρου ἐπινόησης ἀσφαλοῦς ἐλεγκτικοῦ μηχανισμοῦ βιοηθικοῦ, δεοντολογικοῦ, νομικοῦ καί φυσικά πολιτικοῦ χαρακτῆρα, εἶναι προφανής.

Λόγῳ τῆς τεράστιας δύναμης ἐπιβολῆς πού διαθέτει ἡ Τεχνητή Νοημοσύνη, ἄν δέν καταφέρουμε νά τῆς ἐπιβληθοῦμε, αὐτή θά κυριαρχήσει ἐπάνω μας μέ ἀπρόβλεπτες συνέπειες. Πρέπει ὁπωσδήποτε νά βροῦμε τρόπο νά τήν ἐλέγξουμε καί μάλιστα σωστά, ὥστε νά παραμείνει πολύτιμο ἐργαλεῖο μέ τεράστια εὐεργετική δημιουργικότητα, πρᾶγμα καθόλου εὔκολο, διότι ἡ δύναμη ἐπιβολῆς της μοιάζει ἀκατανίκητη καί, ὅπως συνηθίζεται νά λέγεται, innovation eats regulation for breakfast.

Προφανῶς, ὁ ἔλεγχος δέν μπορεῖ νά γίνει μέ ἐμφυτεύσιμα τσιπάκια (neurolink) οὔτε μέ ἐπιλογές πού στηρίζονται σέ οἰκονομικά συμφέροντα οὔτε ἀπό μιά κοινωνία πού βρίσκεται σέ παρακμή, βυθισμένη σέ σκάνδαλα διαφθορᾶς, πού δέν σέβεται τόν ἴδιο τόν ἑαυτό της, τόν ἄνθρωπο, πού δέν καταλαβαίνει τήν πραγματική ἀξία της. Θά μποροῦσε πιθανότατα νά τό πετύχει μιά εὐφυΐα δυνατότερη ἀπό αὐτήν πού ἐπινόησε τήν τεχνητή εὐφυΐα, ἀλλά εὐφυΐα πού θά χαρακτηρίζεται ἀπό νοημοσύνη, ἀρετή, ἠθική. Ὅταν ἀμφισβητεῖται ἤ περιφρονεῖται ἡ ψυχή καί ἡ συνείδηση, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἐκφυλίζεται σέ μονοδιάστατη βιολογική ὕπαρξη ἤ σκεπτόμενη καί μόνον μηχανή, στήν οὐσία ὑπολογιστική μηχανή, τότε στερεῖται τοῦ θησαυροῦ τῆς νοημοσύνης, τοῦ μόνου πού μπορεῖ νά διαχειρισθεῖ δημιουργικά καί ἀποτελεσματικά την εὐφυΐα του.

Γιά τόν λόγο αὐτόν, πρωτίστως πρέπει νά ἐλέγξουμε τούς ἑαυτούς μας. Ἡ ἠθική ποιότητα πλέον ἐπιβάλλεται ἀπό τήν Τεχνητή Νοημοσύνη ὡς ὅρος ἐπιβίωσης τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἀνάγκη γιά παράλληλη καλλιέργεια τῶν ἀνθρωπιστικῶν ἐπιστημῶν εἶναι ἐπιτακτική. Κάποιος πρέπει νά βοηθήσει, νά «κατηχήσει» τά chatbots, ὥστε νά λειτουργοῦν μέ κάποια ἐνσυναίσθηση, νά μήν μποροῦν νά διαπράξουν τό κακό. Ἴσως αὐτό νά εἶναι ἡ πρόκληση καί ἡ εὐκαιρία τῆς Ἐκκλησίας, νά ἀνοίξει τόν νοῦ στίς σύγχρονες προκλήσεις, τά μάτια στή ἀλήθεια της, τήν καρδιά στήν ἐμπειρία καί τήν ἀποστολή της καί τά χέρια της στόν κόσμο καί ἔτσι νά ἀξιοποιήσει τόν θησαυρό της.

Τελικά, ὁ ἔλεγχος τοῦ ἀτίθασου ὑπερ-κατασκευάσματος εἶναι ἡ νέα μεγάλη πρόκληση, αὐτό πού θά ἀναδείξει καί τήν ἀνυπέρβλητη ἀξία καί ὑπεροχή τοῦ ἀνθρώπου. Προφανῶς, ἡ φυσική εὐφυΐα πού τώρα ἀπαιτεῖται γιά τόν ἔλεγχο τῆς Τεχνητῆς εἶναι πολύ μεγαλύτερη ἀπό αὐτήν πού χρειάστηκε νά τήν ἐπινοήσει καί νά τήν κατασκευάσει.

Δυσκολία καί διέξοδος

Ἡ ἐπικινδυνότητα τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης κρύβεται πίσω ἀπό τρεῖς σημαντικές δυνατότητες, πού χρήζουν ἰδιαίτερης προσοχῆς:
(α) νά προγραμματίζει, νά ἀναπαράγει καί νά βελτιώνει τόν ἑαυτό της,
(β) νά ἔχει πρόσβαση μέσῳ τοῦ διαδικτύου σχεδόν σέ ὅλες τίς ὑπηρεσίες στόν πλανήτη,
(γ) νά μπορεῖ νά ἐπικοινωνεῖ μέ ἄλλα συστήματα Τεχνητῆς Νοημοσύνης καί νά ἀνταλλάσσει πληροφορίες ἢ καί νά ἀναβαθμίζεται μέ νέο ἀλγόριθμο.
Αὐτές τίς δυνατότητες τίς ἔχει καί, παρά τήν ἐπικινδυνότητά τους, ἐφαρμόζονται χωρίς εὐρεῖα συναίνεση ἢ κάποιο πρωτόκολλο ἐλέγχου.
Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὁ ἔλεγχος τῆς Τεχνητῆς Νοημοσύνης εἶναι μέν τό ζητούμενο καί ἀπολύτως ἀναγκαῖο, στήν πράξη ὅμως εἶναι πολύ δύσκολος, ἴσως καί ἀνέφικτος.

Τοῦτο διότι:
(α) Δέν μποροῦμε νά περιορίσουμε ἕνα ἐργαλεῖο, τό ὁποῖο ἔχει ἐκπαιδευτεῖ νά ὑπερβαίνει κάθε περιορισμό.
(β) Δέν μποροῦμε νά νικήσουμε μιά εὐφυΐα, ἡ ὁποία ἔχει τή δυνατότητα νά χρησιμοποιήσει τό σύνολο τῆς ὑπολογιστικῆς δύναμης ὅλων τῶν συσκευῶν στό διαδίκτυο.
(γ) Δέν μποροῦμε νά ἀποκλείσουμε ἕναν ἀλγόριθμο, ὅταν ἔχει διαχυθεῖ παντοῦ στό διαδίκτυο.
Ὁ μόνος τρόπος γιά νά γίνει κάτι τέτοιο θά ἦταν νά καταργηθεῖ τό internet, νά σβήσουν ὅλοι οἱ ὑπολογιστές, νά σταματήσει τό ἠλεκτρικό δίκτυο παγκοσμίως καί νά γίνουν ἐξ ὑπαρχῆς τά πάντα format. Ἀντιλαμβάνεται κανείς ὅτι κάτι τέτοιο οὔτε ἐφικτό εἶναι, ἐάν δέ συνέβαινε, θά προκαλοῦσε τό ἀπόλυτο χάος καί θά ἦταν κυριολεκτικά καταστροφικό γιά τήν ἀνθρωπότητα, τόν πολιτισμό, τήν ἴδια τή ζωή.

Ὁ καθηγητής Φιλοσοφίας τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ὀξφόρδης Νικ Μπόστρομ (Nick Bostrom), σέ ὁμιλία του μέ τίτλο: «Τί θά συμβεῖ ὅταν οἱ computers γίνουν ἐξυπνότεροι ἀπό ἐμᾶς;», ὑποστηρίζει ὅτι πρέπει νά δράσουμε λαμβάνοντας ὑπ’ ὄψη ὅτι ἡ Τεχνητή Ὑπερνοημοσύνη (ASI) δέν θά ὑπάρχει τρόπος νά ἐλεγχθεῖ ὡς πρός τούς στόχους της καί θά μποροῦσε, ὅπως ἐμεῖς νικήσαμε, ἐξημερώσαμε ἢ ὑποτάξαμε καί ἀφανίσαμε τά κατώτερα σέ εὐφυΐα εἴδη στόν πλανήτη, ἔτσι νά συμβεῖ καί μέ μιά εὐφυΐα ἀνώτερη ἀπό τή δική μας.

Ἡ λύση δέν εἶναι νά ἀντιπαρατεθοῦμε μέ αὐτήν τήν πανίσχυρη καί πολύ πιό «ἔξυπνη», ἱκανή καί δυνατή ἀπό ἐμᾶς μηχανή, ἀλλά, ὅπως τῆς ἐμφυτεύσαμε τήν εὐφυΐα, νά τῆς μάθουμε ἠθικές ἀρχές (καί ὄχι ἁπλῶς σκέψεις), ὅπως ἡ μηχανική ταπείνωση καί κατανόηση, ἡ ἔκφραση ἀγάπης, ἡ ἐπιτέλεση τοῦ ἀγαθοῦ καί ἡ ἀδυναμία διάπραξης τοῦ κακοῦ, ἔτσι ὥστε νά εἴμαστε σίγουροι ὅτι θά τίς ὑπηρετήσει.

Αὐτό εἶναι τό σημεῖο πού ἡ Ἐκκλησία, ἀντί νά ἀπέχει, θά μποροῦσε ἐνδεχομένως νά «κατηχήσει» τόν ἀλγόριθμο, νά συμβάλει στήν κατάλληλη ἐκπαίδευσή του.

Τελική σκέψη, συμπέρασμα

Θά κλείσω τήν ὁμιλία μου μέ μία τελική σκέψη. Φαίνεται πώς στήν ὅλη τεχνολογική μας ἐξέλιξη συχνά δέν ὑπάρχει οὔτε λόγος-αἰτία οὔτε λόγος-λογική. Ὑπάρχει εὐφυΐα, καί μάλιστα πολύ μεγάλη, μέ ὑπολογιστικά χαρακτηριστικά, ἀλλά ὄχι σοφία, οὔτε μικρή.

Γιά κάποιον λόγο ἀγωνιζόμαστε νά κατασκευάσουμε δημιουργήματα πού, ἀντί νά ὑποκαθιστοῦν τίς ἀνθρώπινες λειτουργίες, τελικά θά ἀντικαταστήσουν τόν ἄνθρωπο, στήν οὐσία θά τόν καταργήσουν. Αὐτός εἶναι καί ὁ μεγάλος κίνδυνος· νά χάσει ὁ ἄνθρωπος τή συνείδησή του.

Ἀντί νά προσπαθοῦμε νά βελτιώσουμε αὐτό πού εἴμαστε, ἐπιδιώκουμε νά γίνουμε αὐτό πού θέλουμε νά κατασκευάσουμε. Θέλουμε νά γίνουμε κάτι ἄλλο ἀπό αὐτό πού εἴμαστε. Θέλουμε τό ρομπότ περισσότερο ἀπό τήν ταυτότητά μας, ἀπό τόν πολιτισμό, τή φιλοσοφία, τήν τέχνη, τήν πίστη, τόν Θεό, τό πνευματικό γονιδίωμά μας. Ἔτσι, μετατίθεται ὁ προσανατολισμός καί ὁ προορισμός τοῦ ἀνθρώπου. Μήπως τελικά τό πρόβλημα βρίσκεται στό ὅτι ἡ τεχνολογία προχωρεῖ ἀσυνόδευτη ἀπό τίς ἀνθρωπιστικές ἐπιστῆμες;

Στά αὐτιά μου ἠχεῖ ἡ προτροπή τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου*: «Μὴ μείνωμεν, ἀδελφοί, ὅπερ ἐσμέν, ἀλλ’ ὅπερ ἦμεν γενώμεθα». Ἴσως τό μέλλον μας νά εἶναι ἡ ἀνακάλυψη τῆς ἀρχικῆς ταυτότητάς μας, τῆς ἀλήθειας μας.

Ἡ λεωφόρος τῆς ΤΝ δέν φαίνεται νά ἔχει ὅριο ταχύτητας. Γιά νά φτάσουμε στόν προορισμό μας μέ ἀσφάλεια, χρειάζονται καλά φρένα καί τιμόνι. Αὐτό εἶναι ἡ βιοηθική.

*Γρηγορίου Θεολϱγου, Λϱγος ΛΘ΄ Εἰς τὰ ἅγια Φῶτα, ΕΠΕ 5, σ. 72.

• Η Τεχνητή Νοημοσύνη ίσως είναι το εργαλείο. Η Ανθρώπινη Συνείδηση όμως παραμένει το μέτρο.
• Στην εποχή των έξυπνων μηχανών, η σοφία της καρδιάς γίνεται η τελευταία αντίσταση του Ανθρώπου.
• Η τεχνολογία επιταχύνει, μα η σωτηρία παραμένει προσωπική υπόθεση. Μυστήριο σχέσης. Μυστήριο ελευθερίας.

Η σιωπή του φωτός γίνεται Λόγος, όταν ο άνθρωπος προσφέρει αλήθεια.

✍️ Σοφία Ντρέκου

Συμπλήρωμα

• Άνθρωπος, «Μετάνθρωπος» και Θεάνθρωπος
• H ελευθερία του ατόμου στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης
• Η εικόνα τού σύγχρονου κόσμου. Άνθρωπος, κόσμος και μετάνθρωπος

Περισσότερα Θέματα: Επιστήμη, Θεολογία,
Μητροπολίτης Μεσογαίας Νικολάος Χατζηνικολάου

Η παρουσίαση

Ο Μητροπολίτης Μεσογαίας Νικόλαος στην εκδήλωση «Βιοηθικές Προσεγγίσεις»

Μεταξύ των ομιλητών ξεχώρισε ο Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικόλαος, Πρόεδρος της Συνοδικής Επιτροπής Βιοηθικής της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ο Σεβασμιώτατος, ανέπτυξε μια βαθιά θεολογική και φιλοσοφική προσέγγιση για τα όρια και τις προοπτικές της τεχνητής νοημοσύνης. «Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή· είναι ένα εργαλείο. Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποιος τη χρησιμοποιεί, με ποιο σκοπό και με ποια κριτήρια», τόνισε χαρακτηριστικά.

Ο Μητροπολίτης αναφέρθηκε στην ανάγκη θεσμικών εγγυήσεων για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προσωπικής ελευθερίας, επισημαίνοντας πως η εξέλιξη της τεχνολογίας οφείλει να συνοδεύεται από ηθικό φραγμό και παιδεία. «Δεν μπορούμε να δεχθούμε έναν πολιτισμό όπου οι μηχανές θα έχουν περισσότερα δικαιώματα από τον άνθρωπο. Ο Θεός μάς χάρισε νου δημιουργικό, όχι για να τον παραδώσουμε στους αλγορίθμους», σημείωσε ο Σεβασμιώτατος, προκαλώντας θερμό χειροκρότημα.

Ο Πρωθυπουργός, από την πλευρά του, ανέδειξε τη σημασία μιας εθνικής στρατηγικής για την τεχνητή νοημοσύνη, υπενθυμίζοντας ότι η Ελλάδα είναι μεταξύ των επτά χωρών που επιλέχθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη δημιουργία των λεγόμενων AI Factories. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρθηκε στις προοπτικές εφαρμογής της τεχνολογίας αυτής σε τομείς όπως η πολιτική προστασία, η υγεία και η εθνική άμυνα, υπογραμμίζοντας παράλληλα τους κινδύνους που εγκυμονεί για τη δημοκρατία και την ιδιωτικότητα των πολιτών.

«Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει ήδη τα πάντα στη ζωή μας. Οφείλουμε να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητές της χωρίς να θυσιάσουμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια», τόνισε, κάνοντας ειδική αναφορά στα φαινόμενα των deep fakes και στην ανάγκη θεσμικής θωράκισης απέναντι στη χειραγώγηση της κοινής γνώμης.

Τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερώνυμο εκπροσώπησε ο Αρχιμανδρίτης Θεολόγος Αλεξανδράκης, μεταφέροντας μήνυμα του Προκαθημένου για τον ρόλο της Εκκλησίας στην ψηφιακή εποχή: «Η πνευματική καθοδήγηση δεν καταργείται από την τεχνολογία, αλλά φωτίζεται μέσα από τη διάκριση».

Παρόντες ήταν επίσης οι Μητροπολίτες Ξάνθης και Περιθεωρίου κ. Παντελεήμων, Αλεξανδρουπόλεως κ. Άνθιμος και Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Παντελεήμων, επιβεβαιώνοντας το ισχυρό ενδιαφέρον της Εκκλησίας για το κρίσιμο αυτό ζήτημα.

Η εκδήλωση αποτέλεσε, ουσιαστικά, μια σπάνια συνάντηση Εκκλησίας, Πολιτείας και Ακαδημαϊκής Κοινότητας, γύρω από ένα θέμα που συνδέει την τεχνολογία με τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Ο Θεόδωρος Πούλιος, διευθυντικό στέλεχος της Unisystems, παρουσίασε τις πρακτικές εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στον ιδιωτικό τομέα, επισημαίνοντας ότι «η καινοτομία πρέπει να υπηρετεί την ανθρώπινη πρόοδο και όχι να την υποκαθιστά».

Ακολούθησε η τοποθέτηση του Καθηγητή Θεόδωρου Φορτσάκη, ο οποίος υπογράμμισε τη νομική διάσταση της τεχνητής νοημοσύνης και τη σημασία της Συνταγματικής Αναθεώρησης στο νέο περιβάλλον. «Το Σύνταγμα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορο απέναντι στις τεχνολογικές εξελίξεις που επηρεάζουν τη δημοκρατική λειτουργία», ανέφερε.

Ο Μητροπολίτης Μεσογαίας, στην κατακλείδα της ομιλίας του, τόνισε πως η τεχνητή ευφυΐα δεν πρέπει να καταργήσει τη θεία σοφία, αλλά να γίνει εργαλείο προσφοράς και κοινωνικής δικαιοσύνης. Εξήρε τη σημασία του διαλόγου μεταξύ επιστήμης και θεολογίας, καλώντας σε μια νέα εποχή «τεχνολογίας με ψυχή».

Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε μέσα σε συγκίνηση και πνευματική αναφορά, με πολλούς να χαρακτηρίζουν τη βραδιά ως ορόσημο για τη σχέση Εκκλησίας και Τεχνολογίας. Όπως σημείωσε και ο ίδιος ο Σεβασμιώτατος, «η πρόοδος δεν είναι εχθρός της πίστης, όταν ο άνθρωπος παραμένει στο κέντρο της».

Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, η Ελλάδα ήδη επενδύει πάνω από 400 εκατομμύρια ευρώ σε υποδομές τεχνητής νοημοσύνης έως το 2027, με στόχο να γίνει κόμβος ψηφιακής καινοτομίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

Η παρουσία και ο λόγος του Μητροπολίτη Μεσογαίας Νικολάου υπήρξαν από τα πιο πολυσυζητημένα σημεία της εκδήλωσης, επιβεβαιώνοντας τον ρόλο της Εκκλησίας ως ηθικού θεματοφύλακα απέναντι στις τεχνολογικές μεταλλάξεις του καιρού μας. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, «η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να μιμηθεί τη συνείδηση, ούτε την αγάπη – εκεί βρίσκεται η διαφορά ανάμεσα στη μηχανή και τον άνθρωπο».



Νομική Βιβλιοθήκη - ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ
Ανθρώπινα Δικαιώματα, Δημοκρατία & Κράτος Δικαίου

Συγγραφείς: Kaspar J., Seukwa L.-H., Αβραντίνης Α., Αθανασούλια Α., Ανδρεαδάκης Ν., Ανδρουτσόπουλος Γ., Βλαχόπουλος Σ., Γαλανόπουλος Γ., Γεωργοπούλου Β., Γκουντέλα Ε., Γουλιάμος Κ., Γρίβας Γ., Δεριζιώτης Π., Δουκίδης Γ., Ευσταθίου Σ., Θεοδόσης Γ., Θεολόγη Β., Κανέλλος Λ., Κολιοπάνος Φ., Κοντογιάννη Α., Κοττάκης Μ., Κουτσούμπας Β., Κουτσουπιά Μ.-Ω., Κυριαζής Δ., Λυμπέρης Ν., Μητροπολίτης Μεσογαίας & Λαυρεωτικής Νικόλαος (Χατζηνικολάου), Μπάρος Β., Μωραϊτη Α., Νικολοπούλου Α., Νικολούδης Χ., Παλιούρα Ε., Παναγοπούλου Φ., Σέρμπος Σ., Σταματούδη Ε., Σταμέλος Χ., Στυλιανίδης Ε., Σφηνιαδάκη Π., Τσαλκιτζή Θ., Τσιλιώτης Χ., Τσιμάρας Κ., Φαρμάκης Τ.

Πρόλογος: Ρουσόπουλος Θ.
Επιμέλεια: Στυλιανίδης Ε.
Έκδοση: 2025 - Σχήμα: 17x24
Σελίδες: 712 κόστος 85,00 €
ISBN: 978-618-08-0596-3

by Sophia Drekou (Αέναη επΑνάσταση)