Οι τελευταίοι: Οι μάσκες κάποτε θα τελειώσουν, σαν τα τραγούδια και τις γιορτές ~ Τάσος Λειβαδίτης (ανάλυση και video ηχογραφημένη ποιητική συλλογή)


Όπου νά 'ναι και η φετινή γιορτή θα τελειώσει.
Το πλεονέκτημα είναι να ξέρεις
πότε να βγάζεις τη μάσκα...

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος
(Sophia Drekou, BSc in Psychology)

Επειδή  μας αρέσει η ποίηση του Τ. Λειβαδίτη
και… επειδή είναι αγαπημένος ποιητής,
ιδού ένα βαθύτατα πολιτικό ποίημά του…

Ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης (1922-1988). Ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική γενιά ποιητών. Έζησε διώξεις, φυλακίσεις και εξορίες για τις πολιτικές του ιδέες. Γνώρισε την απογοήτευση και βασανίστηκε από την ήττα των ιδεών του, αλλά δεν έχασε ποτέ την ανθρωπιστική ματιά και την τρυφερότητά του. Βαθύτατα ρομαντικός, νεορομαντικός, θα έλεγα, εμπλουτίζει την ποίησή του με στοιχεία του υπερρεαλισμού και του παραλόγου. Συνδυάζει το φανταστικό με το ρεαλισμό, δημιουργώντας μία μαγική ποιητική πραγματικότητα. (εδώ)

Αποσπάσματα από την ποιητική συλλογή του
Τάσου Λειβαδίτη, Οι τελευταίοι - «Στέφανος»

Raku Art
Μάσκες Θεάτρου εικαστική κεραμική δημιουργία by Raku Art

Ετούτη τη φορά, καθώς η μάχη θα καθόριζε για πάντα τη ζωή μας,
προσπαθήσαμε να τα προβλέψουμε όλα στρατηγική και ταχτική,
τις εφεδρείες, τις πιθανές κινήσεις του εχθρού, τη διαμόρφωση
του εδάφους, ακόμα και τις καιρικές συνθήκες,
όλα προσεκτικά μελετημένα και, σχεδόν, ευνοϊκά.
Κι όμως ηττηθήκαμε! Τι έφταιξε; Τι μας διέφυγε; Πού ήταν το λάθος;

Προσβολές που κάναμε τάχα πως δεν τις καταλάβαμε
μεγάλες αποφάσεις τη νύχτα, που τις έθαψε σε λίγο ο ύπνος,
ένας τυφλός εγωισμός όταν χρειάζονταν λίγη κατανόηση ή
μια ηλίθια συγχώρεση όταν έπρεπε να τους πιάσεις απ' τον λαιμό.

Μεγάλα λόγια που φωνάξαμε στους δρόμους
μικρές αλήθειες που αποσιωπήσαμε στον εαυτό μας
χιλιάδες ήττες μέσα μας, αναίμαχτες, αόριστες, ασήμαντες,
σαν ένα κοπάδι ποντίκια που ροκανίζουν χρόνια στο υπόγειο
γκρεμίζοντας, άξαφνα, την πρόσοψη ενός σπιτιού
που μέχρι χτες υψώνονταν γεμάτο δύναμη και φώτα
και όνειρα και χορούς κι ανεξόφλητα χρέη.
....μιλάει ο Στέφανος:

Αλήθεια, αν μπει κανείς, ξαφνικά, στο δωμάτιο θα μας περάσει
για θεατρίνους η Κλυταιμνήστρα, ο Πυλάδης.
Εξάλλου μια σειρά από μάσκες κρέμονται στον τοίχο,
που τις χρησιμοποιήσαμε.
Μάσκες άλλοτε για ν' αρέσουμε ή να ωφεληθούμε
κι άλλοτε μονάχα από συνήθεια ή σαν την αυτόματη κίνηση
που κάνει κανείς για να σωθείς από 'να κίνδυνο
η μάσκα του ανδρείου, του κυνικού, του αλαζόνα ή του σεμνού.

Όμως οι μάσκες κάποτε θα τελειώσουν, σαν τα τραγούδια και τις γιορτές,
και τότε θα φανεί αυτό το ανύπαρχτο πρόσωπο που υπήρξαμε.

Η δική μας Μάσκα παράλληλη με τους στίχους του ποιητή


Δεν είναι πάντα εύκολο να συλλάβουμε αυτό που είχε στο μυαλό του ο ποιητής όταν έγραφε κάποιους στίχους. Αρκετές φορές η δυσκολία που αντιμετωπίζουμε προέρχεται από την εποχή, τα γεγονότα και τις ποικιλόμορφες συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκαν οι στίχοι. Σε κάθε περίπτωση πάντως το βέβαιο είναι, πως η «ανάγνωση» ενός ποιήματος εξαρτάται και από τον ίδιο τον αναγνώστη, κυρίως δε, όταν ο τόπος και ο χρόνος έχουν αλλάξει.

Το ποίημα μάλιστα που έχει πνοή και δύναμη, μπορεί και στις καινούργιες συνθήκες να αναδημιουργείται και να παράγει και νέα στοιχεία για σκέψη και προβληματισμό, καθώς διαφοροποιείται ο τρόπος που συνδιαλέγεται μαζί του και το κάνει δικό του ο κάθε φορά δέκτης όταν μάλιστα είναι επαρκής. Κι όσο περισσότερες συμβαίνει να είναι οι «αναγνώσεις», τόσο πιο διαχρονικό, πολυδιάστατο και σημαντικό είναι το ποίημα.

Πόσο πολύ θα πρέπει να είχε πονέσει ο Τάσος Λειβαδίτης όταν γεννούσε το 1966 το ποίημα «Οι Τελευταίοι». Βάζοντας όσο μπορεί πιο βαθιά το δάκτυλο «επί των τύπων των ήλων» ψάχνει να βρει τα λάθη που οδήγησαν στην ήττα έναν ολόκληρο λαϊκό αγώνα, τόσο στις στρατηγικές όσο και στις ταχτικές έχοντας οδηγό τις συνθήκες και τους συσχετισμούς δυνάμεων, διαχωρίζοντας αυτά που θεωρεί σημαντικά από τα ασήμαντα.

Κι εμείς μισό αιώνα μετά βαδίζοντας κάτω από διαφορετικές συνθήκες στις ράγες των ίδιων άλυτων προβλημάτων και των ίδιων ανεκπλήρωτων ονείρων προσπαθούμε να εντοπίσουμε, να αποκαλύψουμε και να αντιμετωπίσουμε τις σημερινές μάσκες, τόσο αυτές που φορούν οι δυνάστες μας όσο και κάποιες διαφορετικές, αυτές που συχνά φοράμε εμείς.

Απέναντί μας έχουμε αυτούς, που κάτω από τη μάσκα του αντιτρομοκρατικού αγώνα, τρομοκρατούν όλη την ανθρωπότητα με εκατομμύρια νεκρούς και ξεσπιτωμένους, που κάτω από τη μάσκα της ισότητας, της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας κρύβουν το απεχθές πρόσωπο της βίας που στοχεύει στη συνέχιση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Οι στίχοι του ποιητή, μάς ωθούν να αναλογιστούμε κατά πόσο εμείς οι ίδιοι δε φοράμε συχνά τη μάσκα του φιλήσυχου, δίκαιου αλλά και αδικημένου, του απλού παρατηρητή, του αποστασιοποιημένου, του διαρκώς εξοργισμένου από τη βρωμιά και τη δυσωδία του πολιτικού κατεστημένου μόνο και μόνο για να καλύψουμε τον οχαδερφισμό μας, για να δικαιολογήσουμε το βόλεμά μας, την αποχή μας από τους κοινωνικούς αγώνες για τα ουσιαστικά ανθρώπινα δικαιώματα, που συνοψίζονται στο να έχουν όλοι σταθερή εργασία, κοινωνική ασφάλιση, μόρφωση, ελεύθερο χρόνο για ξεκούραση, ψυχαγωγία, ουσιαστική συμμετοχή στα κοινά και το κύριο για να κρύψουμε και από τον ίδιο μας τον εαυτό τη δική μας τεράστια ευθύνη για όλα όσα συμβαίνουν στην κοινωνία αλλά και στη ζωή μας.

Δεν είναι απλή υπόθεση να αναγνωρίζουμε τι κρύβεται κάτω από τις μάσκες αυτών που βρίσκονται απέναντί μας ούτε και να αντιλαμβανόμαστε έγκαιρα και να καταστρέφουμε τις μάσκες που χρησιμοποιούμε εμείς οι ίδιοι για ιδιοτελείς σκοπούς. Σε κάθε περίπτωση όμως οι στίχοι του Λειβαδίτη θα είναι πάντα εδώ να μας θυμίζουν την αναγκαιότητα της αποκάλυψής τους. 

«Γι' αυτό σου λέω... Μην κοιμάσαι: είναι επικίνδυνο.
Μην ξυπνάς: Θα το μετανιώσεις.» Τάσος Λειβαδίτης

Οι μάσκες κάποτε θα τελειώσουν...

Arturo Di Modica, Fearless Girl
Arturo Di Modica, «Fearless Girl»**

Κατά βάθος έχει μια αγριότητα το παιχνίδι της μεταμφίεσης, όταν η μάσκα γίνεται άλλοθι όχι απλώς για να αποκρύψεις το πρόσωπο, αλλά για να το εξαφανίσεις. Μια άγρια στην απελπισία της προσπάθεια να «χαθεί» το πρόσωπο, να ξεχαστεί μέσα σε μία ασάφεια μνήμης, σε μια παραγραφή του βλέμματος, μέσα σε μια γιορτή εκκωφαντική, όπου ελάχιστα απέμειναν προς εορτασμό.

Μέσα σε μια γιορτή όπου το πρόσωπο είναι απλώς η εδραία βάση ώστε να δημιουργηθεί πάνω του –ύστερα από χρόνια και χρόνια ανεόρταστης γιορτής, αβίωτης χαράς πάνω στην χαρά– ένα σκληρό παλίμψηστο από μάσκες. Βγάζεις τη μία και βγαίνει από κάτω άλλη. Κι όσο βγάζεις τόσο προστίθεται η μεταμφίεση. Τόσο ξεχνιέται ως μεταμφίεση και η μάσκα γίνεται το πρόσωπο σε ένα απέραντο χορό των για πάντα μεταμφιεσμένων. Εκείνων που δεν χόρεψαν ποτέ στις γυμνοπαιδιές των ματαιώσεων. Εκείνων που ακινητούν χορεύοντας σ’ ένα φασματικό χορό σκιών σε εγκαταλελειμμένη αίθουσα παρηκμασμένης λουτροπόλεως. Με χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες μάσκες να τις παρασέρνει ο παγωμένος άνεμος ενός ξερού χειμώνα, στον έρημο δρόμο, πλάι στην έρημη θάλασσα που δεν θυμάται πια, γιατί κανένα μυστικό δεν θέλει πια να ξεχαστεί στο ακρογιάλι της.

Φεύγουν τα μυστικά που ήτανε γραμμένα στο μέσα μέρος της μάσκας, τα μυστικά από ένα πρόσωπο που είχε πρόσωπο. Κι οι μάσκες γίνονται αθύρματα και τις παρασέρνει ο χρόνος και στροβιλίζονται: ένας χαρτοπόλεμος από άδεια μάτια. Μια μεταμφίεση αχόρταγου: να καταπιείς όσο το δυνατόν πιο πολλή αμάσητη χαρά, βουλιμική χαρά. Εκκωφαντική, πιο πολύ προς τα μέσα παρά προς τα έξω, που σου ποδοπατεί τα σπλάχνα χορεύοντας στα βήματα ενός ερπυστριοφόρου χορού χωρίς παρελθόν, χωρίς μέλλον. Και μια ορχήστρα της παράκρουσης να απαιτεί λήθη.

Αυτή τη μάσκα από οπλισμένο σκυρόδεμα και χάλυβα που τίποτα δεν μπορεί να την διαπεράσει. Αυτό το ποδοκρότημα ενός άτσαλου, ασύνειδου ολοκληρωτισμού, τυφλωμένου και εκτυφλωτικού. Ντελίριο.

Πέφτουν οι μάσκες, αλλά πρόσωπα δεν εμφανίζονται. Σαν αποχαιρετισμός που έχει συμβεί πριν από χρόνια, όταν οι τελευταίοι παραθεριστές ενός τελευταίου φθινοπώρου, σε μια τελευταία βραδιά, μάζευαν τα καλοκαιρινά τους φορέματα, μαζί με τα έσχατα τραπουλόχαρτα ενός, από χρόνια πριν, χαμένου χαρτοπαίγνιου. Που δεν αξίζει πια (κι ούτε που άξιζε ποτέ) ούτε την αξία της τράπουλάς του. Ενός χαμού, με άλλα λόγια, που ξεκίνησε σαν διασκέδαση και κατέληξε σε μεταμφίεση. Με κλεμμένα ρούχα από το βεστιάριο κάποιου «θανάτου στη Βενετία». Αλλά χωρίς την άπεφθη ομορφιά του. Χωρίς εκείνα τα πρόσωπα.

«Ανάμεσα στο πρόσωπό σου και στο πρόσωπό σου μια τρυφερή μορφή παιδιού γράφεται και σβήνεται» γράφει ο Γιώργος Σεφέρης, αν θυμάμαι καλά τον στίχο. Αλλά πού είναι το πρόσωπο; Πού είναι το χαμένο μας πρόσωπο; Όπου νά 'ναι και η φετινή γιορτή θα τελειώσει και το πρόσωπο δεν υπάρχει. Δεν ήταν πάντα έτσι: «Έβγαλα τη μάσκα και στον καθρέφτη κοιτάχτηκα/» λέει ο Φερνάντο Πεσσόα. «Είδα το παιδί που ήμουν εδώ και πολύ καιρό…/ Αυτό είναι το πλεονέκτημα/ το να ξέρεις τη μάσκα να βγάζεις».

Μόνο που ο καθρέφτης έσπασε. Η μάσκα δεν πρόλαβε να βγεί. Κι αυτός ο άτσαλος ήχος των σπασμένων γυαλιών είναι ο ήχος της γιορτής που έκοψε τις φλέβες μας. Ο καθρέφτης κατάπιε τα είδωλα. Κατάπιε τον «εαυτό εν κατόπτρω». Από πίσω τοίχος. Μια μεταμφίεση μέλλοντος. Μπροστά από τον τοίχο ο ποιητής Τάσος Λειβαδίτης: «Όμως οι μάσκες κάποτε θα τελειώσουν, σαν τα τραγούδια και τις γιορτές,/ και τότε θα φανεί το ανύπαρκτο πρόσωπο που υπήρξαμε».

Φυσικά «όλα τούτα είναι ιστορίες παλιές που δεν ενδιαφέρουν πια κανένα∙ δέσαμε την καρδιά μας και μεγαλώσαμε». Ή όπως λέει ο Μίλτος Σαχτούρης, «Μακριά σ’ εν’ άλλο κόσμο γίνηκε αυτή/ η αποκριά».

Σχετικό ΘέμαΗ Μάσκα ως κύριο σημαίνον σύμπτωμα της εποχής μας

Λειβαδίτης - Οι Τελευταίοι (ηχογραφημένη ποιητική συλλογή)


Την ποιητική συλλογή ηχογράφησε η Ομάδα Ηχογραφήσεων (ΨΗΧΟΣΗ) του σλίτζι. Πρόκειται για τους «Τελευταίους» (1966) του Τάσου Λειβαδίτη. Ένα ενιαίο έργο σε μορφή θεατρικών, σχεδόν, μονολόγων, το οποίο έχουν χωρίσει σε 12 μέρη-κομμάτια, σε απαγγελίες της Ελίσιας, του Κ.Κ., του Ψογκ και της Maboured ντυμένες με ρεμίξ κλασικής μουσικής.

Για τη συλλογή «Οι Τελευταίοι» (1966):

«Έτσι τουλάχιστον άρχισαν οι περισσότερες τραγωδίες», με 10 τραγικά πρόσωπα, ιστορικά ή φανταστικά, από τη μυθολογική φαντασία ή τη φαντασία του ποιητή, πρόσωπα διάσημα ή άγνωστα, προερχόμενα από διαφορετικές εποχές, αιώνες ή χιλιετίες, που συναντιούνται στην ίδια σκηνή για να αποκαλύψουν τη διαχρονία των ανθρώπινων συναισθημάτων και καταστάσεων, την καθολική τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Μιλούν για την απρόσμενη αλλά και αναπόφευκτη ήττα, το πεπρωμένο, το ανεκπλήρωτο, την προσμονή, τη ματαίωση και το μάταιο, την ταπείνωση, τη φθορά του χρόνου και της ποιότητας του ανθρώπου που αυτή επιφέρει, την απώλεια της νεανικής αθωότητας και των ιδανικών, την αδυναμία ουσιαστικής επικοινωνίας και τη συνακόλουθη μοναξιά, τον εγκλωβισμό του ανθρώπου στην εικόνα που οι άλλοι φτιάχνουν για αυτόν και την αδυναμία «να γνωρίσει κανείς ως το βάθος τον εαυτό του».

Και όλα αυτά το κάθε πρόσωπο τα βιώνει και τα συνειδητοποιεί στον δικό του χωροχρόνο, μέσα από τη δική του προσωπική εμπειρία και ιστορία, μέσα από τον έρωτα, τη βίωση της ηδονής, τη μητρότητα, τον πόλεμο, τον φόνο, τις τύψεις, την ξαφνική ενηλικίωση, την απόκρυψη του πραγματικού εαυτού πίσω από προσωπεία, την απογοήτευση, την ταπείνωση ή την αυτοταπείνωση, καταλήγοντας πως όσο υπάρχει η ανθρωπότητα «θα παίζεται το ίδιο δράμα με άλλα πρόσωπα, σε άλλους καιρούς, με νέα επιχειρήματα ή κατηγορίες».

Επέλεξαν να ντύσουν τα κείμενα του Λειβαδίτη με ρεμίξ κλασικής μουσικής, που συνεχίζουν τον διάλογο παλιού-νέου και αντανακλούν, ίσως, κάτι από εκείνη την αίσθηση της διαχρονικότητας. Μεταφράζοντας έτσι το έργο σε ένα μοντέρνο, οπτικοακουστικό και DIY πλαίσιο, θέλουν με την σειρά τους να το φέρουν στον δικό μας χωροχρόνο.

Καλή ακρόαση!













Για τoν Τάσο Λειβαδίτη διαβάζετε ΕΔΩ.

Περισσότερα: Τ. Λειβαδίτης, Λογοτεχνία-Ποίηση

Πληροφορίες και Πηγές:

• **Φωτογραφία: Το εμβληματικό χάλκινο άγαλμα του καλλιτέχνη Arturo Di Modica, «Fearless Girl», με μια χειρουργική μάσκα προσώπου να αντικατοπτρίζει τη ζωή Covid που ζούμε. Εμπνευσμένη! Εάν βρίσκεστε σε αυτήν την περιοχή, μπορείτε να τη βρείτε στην Broad Street απέναντι από το NYSE. (AP Photo / Kevin Hagen) Έξω από το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης την Πέμπτη 19 Μαρτίου 2020.
• Ποίημα: «Οι Τελευταίοι» by Tasos Livaditis: Πανεπιστήμιο Αιγαίου - Παιδαγωγικό τμήμα δημοτικής εκπαίδευσης - Μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, tleivaditis.weebly.com
• Οι τελευταίοι - Λειβαδίτης Τάσος. Εκδότης: Κέδρος Έτος:1991. Σελίδες: 25. Συγγραφή 1966
• Η δική μας Μάσκα παράλληλη με τους στίχους του ποιητή, www.dioti.gr
• «Οι μάσκες κάποτε θα τελειώσουν» Κώστας Καναβούρης 11.09.20, artinews.gr
• Τα Βίντεο από www.YouTube, εταιρεία της Google, που ηχογράφησε η Ομάδα Ηχογραφήσεων (ΨΗΧΟΣΗ) του σλίτζι. slitzi.blogspot.com


Δεν υπάρχουν σχόλια: