Ο Άγιος Νικόλαος κατευνάζει τη θαλασσοταραχή, νεότερη καλλιτεχνική
απόδοση εμπνευσμένη από την αισθητική των ρομαντικών θαλασσογράφων
του Ρώσου ζωγράφου Ιβάν Αϊβαζόφσκι (1817 - 1900), Αρμενικής καταγωγής.
Ένα λυρικό διήγημα για τον Ναυτικό Άγιο, τη θαλασσινή παράδοση και την ευλάβεια της Σκιάθου.
Ο συγγραφεύς Αλέξανδρος Μωραϊτίδης (15 Οκτωβρίου 1850 - 25 Οκτωβρίου 1929) ο έτερος άγιος των γραμμάτων, και εξάδερφος του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη (Βλ. αφιέρωμα) με τον οποίο και διατηρούσε στενή φιλική σχέση, περιγράφει τον εσπερινόν της παραμονής του Αγίου Νικολάου εις τον ομώνυμον ναόν της πατρίδος του Σκιάθου.
🟤 Ο Αγιοποιημένος Παράδεισος της Σκιάθου και ο Άγιος των ΝαυτικώνΤο αριστουργηματικό διήγημα Των Θαλασσών ο Άγιος του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη, εξάδελφου του Παπαδιαμάντη, ζωντανεύει με απαράμιλλη τρυφερότητα τον εσπερινό της παραμονής του Αγίου Νικολάου στη Σκιάθο. Ανάμεσα σε καΐκια που καταφθάνουν για την πανήγυρη, σε βυζαντινές εικόνες που μοιάζουν να ζωντανεύουν και σε ναύτες που επιστρέφουν για να εκπληρώσουν τα τάματά τους, ο συγγραφέας σκιαγραφεί το βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα των νησιωτών και τη διαχρονική σχέση τους με τον Άγιο Νικόλαο, τον προστάτη των θαλασσών, των κινδύνων και των θαυμαστών σωτηριών. Ένα διήγημα που ανασαίνει την αυθεντική πνευματικότητα της ελληνικής παράδοσης.
Το λυρικό διήγημα Μωραϊτίδη για τον Άγιο Νικόλαο:
ναυτική πίστη, θαλασσινή ευλάβεια, Σκιάθος.
Εβράδυασεν. Ο ήλιος δύων όπισθεν του πευκοφύτου όρους έπεμπεν εις τας ανατολικάς άκρας της νήσου και εις τα προ του λιμένος νησίδια τας τελευταίας του ακτίνας, λαμβάνων μεθ' εαυτού όλον το ευφρόσυνον της ημέρας θάλπος* και αφήνων εις τα βουνά να στέλλωσι το οξύ εκείνο του χειμώνος απόγαιον*.
Ο λιμήν ήτο ακίνητος ως λίμνη. Τρία, τέσσαρα καΐκια ήρχοντο βιαστικά ν' αράξωσι χάριν της εορτής. Αι λέμβοι των αλιέων έσπευδον και αυταί να προσορμισθώσι και από την εξοχήν οι ποιμένες και γεωργοί κατήρχοντο εις την πόλιν προς τον αυτόν σκοπόν. Και μόνος ο πράκτωρ της ατμοπλοϊκής εταιρείας ανεβοκατέβαινεν ακόμη εις το παράλιον περιμένων το ατμόπλοιον.
Όμως ενύκτωσε και ήρχισε να σημαίνη η αγρυπνία. Ο γλυκύς του κώδωνος ήχος ελαλούσεν, εκελαδούσεν, ενόμιζες, την πανήγυριν.
Εις οποιανδήποτε νήσον και αν αποβιβασθής, θα απαντήσης τον ναόν του Αγίου Νικολάου μικρόν η μέγαν, με μάρμαρα ή με πλίνθους. Ο Άγιος Νικόλαος είναι ο παππούς του ναυτικού μας, η γλυκυτέρα του ναύτου παραμυθία, των θαλασσών ο Άγιος. Εις την αγρυπνίαν έπρεπεν όλοι να παρευρεθώσι, διότι ηυτύχησαν να πανηγυρίσουν την εορτήν του εις το νησάκι των. Ο ναύτης και όταν ευδαίμων επιστρέψη εις την νήσον του, φέρει το τάξιμόν του εις τον Άγιον, ευχηθείς, όταν ήτο εις το πέλαγος, να τύχη κατά την εορτήν εις την πατρίδα του, ν' αγρυπνήση όλην την νύκτα. Και όταν πάλιν ναυαγός εις μίαν σανίδα σωθή, ή εις ξηρόν βράχον από τα δόντια του θανάτου γλυτώση, πρώτα, πρώτα θα φέρη το τάξιμό του εις τον Άγιον, λαμπάδα μεγάλην ή αργυρούν κανδήλιον, και ύστερον θα μεταβή εις την οικίαν του να χαιρετήση την μητέρα του την σύζυγόν του. Αλλ' ενίοτε δεν επανέρχεται. Το τάξιμόν του ήτο βαρύ.
Είχε τάξει όλην την ζωήν του. Να γίνη καλόγηρος! Και ούτως ο ευλαβής, διασώσας την ζωήν του από τα κύματα της θαλάσσης πηγαίνει να την κλείση εις τους αφώνους του μοναστηριού τοίχους, εις τον Άθωνα.
Πάντες, γεωργοί και ναύται, συνηθροίζοντο εις την αγρυπνίαν συνωστιζόμενοι έμπροσθεν της εικόνος του Αγίου Νικολάου, παλαιάς βυζαντινής αγιογραφίας, ολίγον μαυρισμένης ή υπό του χρόνου, ή διότι ο ζωγράφος ηθέλησε δια του σκιερού χρώματος να παραστήση το αυστηρόν πρόσωπον του θαυματουργού αρχιερέως. Και ήναπτον όλοι τας μεγάλας λαμπάδας οι ναύται, τας οποίας είχον φέρει από το ταξίδιον, και έλαμπεν η εικών, και έλαμπεν όλη η εκκλησία. Και ακτινοβολούσε το πράον του Αγίου πρόσωπον εκ χαράς, νομίζεις, ως να ηυχαριστείτο, ότι την στιγμήν εκείνην εβούϊζεν ο μικρός ναός εκ της φαιδράς των ασμάτων ψαλμωδίας, μετ' ιδιαιτέρας αγάπης επαναλαμβανούσης το «Άγιε Νικόλαε» εν τοις εγκωμιαστικοίς ύμνοις. Και ηυχαριστούντο γύρο, γύρο οι ναύται ακούοντες τα άσματα και προσβλέποντες ατενώς εις την εικόνα, κατάφορτον από των αναθημάτων, εν οίς διέπρεπον αργυρά μικρά πλοιάρια, πλοιάρχων αφιερώματα. Κατά τας στιγμάς εκείνας ενόμιζες, ότι η εικών προσελάμβανε θαυμασίαν τινά κίνησιν και ζωήν αιφνίδιον. Ενόμιζες ότι εκινούντο οι οφθαλμοί του Αγίου και ευλογούσεν η χείρ τους προσφιλείς του ναυτίλους και ότι συχνά μετέβαλλεν όψιν το γηραιόν του πρόσωπον.
Άλλος εκ των εκεί παρισταμένων, έχων εις τον νουν του την παροιμιώδη του Αγίου Νικολάου ελεημοσύνην και προς τους πένητας συμπάθειαν, τον έβλεπε γλυκύν και μειδιώντα, ως ότε έσωζε κρυφά τας τρεις εκείνας θυγατέρας από του ηθικού θανάτου, παρέχων τα μέσα της υπανδρείας, και έτεινε και αυτός την χείρα, νομίζων ότι ο Άγιος φλωρία εμοίραζε την στιγμήν εκείνην. Άλλος πάλιν έχων εις τον νουν του, ότι ποτέ ο επίσκοπος των Μύρων*, άγριος και απειλητικός εμφανισθείς, εκράτησε του δημίου την χείρα, έτοιμον να θανατώση τρεις άνδρας αθώους, συκοφαντηθέντας, τον έβλεπεν εις την εικόνα άγριον και απειλητικόν με πύρινα βλέμματα.
- Διαβάστε και: «Οι αρετές του Άγιου Νικόλαου Αρχιεπίσκοπου Μύρων της Λυκίας, του Θαυματουργού και Περί των Ιερών Λειψάνων του»
Ο δε ναύτης, διαλογιζόμενος την στιγμήν, κατά την οποίαν ο Άγιος έσωσε το κλυδωνιζόμενον σκάφος, έτοιμον να καταποντισθή, εφαντάζετο τον Άγιον ιστάμενον ατρόμητον εν τη πρύμνη και βαστάζοντα κραταιώς το πηδάλιον, ενώ η εικών παρίστα τούτον καθήμενον επί θρόνου και ευλογούντα. Εκείνος δε πάλιν, ο ενθυμούμενος την στιγμήν, κατά την οποίαν ο Άγιος βυθισθείς εν τω πόντω έσωσεν ημίπνικτον τον από του πλοίου πεσόντα ναύτην, ενόμιζεν, ότι έβλεπε διάβροχον τον Ιεράρχην και ότι από το κοντόν λευκόν του γένειον έσταζεν ακόμη θάλασσα.
Τόσην ζωήν παράδοξον ελάμβανεν η βυζαντινή εικών υπό τα πολλά εκείνα φώτα και την φαιδράν ψαλμωδίαν.
Σημειώσεις:
Θάλπος – ζεστασιά, περίθαλψις
Ἀπόγαιον – θαλάσσιος ἄνεμος
Παραμυθία – παρηγορία
Μῦρα – ἀκμάζουσα μεσαιωνική πόλις τῆς Μικρᾶς Ασίας
🟫 Ανάλυση: Η μυστική θάλασσα του Μωραϊτίδη
Ο Ναός του Αγίου Νικολάου στη Σκιάθο, με καλλιτεχνική σύνθεση που τιμά
τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη και το διήγημά του «Των Θαλασσών ο Άγιος».
Ο ερχομός των καϊκιών δεν είναι μόνο ναυτική εικόνα· είναι η επιστροφή του ανθρώπου στον εαυτό του, η επιστροφή εκείνου που δοκιμάστηκε στα πελάγη και ξαναβρίσκει τα θεμέλια της ψυχής του μπροστά στον Άγιο.
Ο Άγιος Νικόλαος, μέσα στο διήγημα, δεν λειτουργεί ως απόμακρη μορφή αλλά ως ζώσα παρουσία, σχεδόν ως πρόσωπο που ανασαίνει με το νησί. Τα τάματα, τα καντήλια, τα βλέμματα των ναυτικών, όλα σχηματίζουν έναν λεπτό ιστό όπου η ευλάβεια συμπλέκεται με την καθημερινότητα.
Κι έτσι η Σκιάθος γίνεται τόπος μυστικής γεωγραφίας:
ένα μικρό νησί που καθρεφτίζει μεγάλες αγωνίες.
Ο Μωραϊτίδης δείχνει πως η πίστη των απλών ανθρώπων
δεν είναι αφέλεια αλλά η βαθιά εμπειρία του κινδύνου.
Όσοι έχουν αντικρίσει τη σκοτεινή θάλασσα
γνωρίζουν ότι η προσευχή δεν είναι διακόσμηση·
είναι ανάγκη.
Γι’ αυτό και ο Άγιος Νικόλαος στο διήγημα
δεν είναι μόνο ο προστάτης των ναυτικών·
είναι ο άγιος της καθημερινής αντοχής,
ο άγιος της ήρεμης δύναμης,
ο άγιος που δίνει σχήμα στην ελπίδα
εκεί όπου τελειώνουν τα ανθρώπινα μέσα.
Στη γλώσσα του Μωραϊτίδη,
η παράδοση δεν είναι παρελθόν·
είναι τρόπος να κατοικεί κανείς τον κόσμο
με αξιοπρέπεια, ευγνωμοσύνη και φως.
✍🏻 Σοφία Ντρέκου
Ο Μωραϊτίδης δείχνει πως η πίστη των απλών ανθρώπων
δεν είναι αφέλεια αλλά η βαθιά εμπειρία του κινδύνου.
Όσοι έχουν αντικρίσει τη σκοτεινή θάλασσα
γνωρίζουν ότι η προσευχή δεν είναι διακόσμηση·
είναι ανάγκη.
Γι’ αυτό και ο Άγιος Νικόλαος στο διήγημα
δεν είναι μόνο ο προστάτης των ναυτικών·
είναι ο άγιος της καθημερινής αντοχής,
ο άγιος της ήρεμης δύναμης,
ο άγιος που δίνει σχήμα στην ελπίδα
εκεί όπου τελειώνουν τα ανθρώπινα μέσα.
Στη γλώσσα του Μωραϊτίδη,
η παράδοση δεν είναι παρελθόν·
είναι τρόπος να κατοικεί κανείς τον κόσμο
με αξιοπρέπεια, ευγνωμοσύνη και φως.
✍🏻 Σοφία Ντρέκου
🟫 Σύντομη βιογραφία
Ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης φιλόλογος και λογοτέχνης, γεννήθηκε στη Σκιάθο το φθινόπωρο του 1850 και ήταν ξάδερφος του Παπαδιαμάντη. Ταξίδεψε σε διάφορα μέρη της Ελλάδος, περισσότερο όμως μελέτησε το Άγιο Όρος. Το 1929 έγινε μοναχός και άλλαξε το όνομα του σε Ανδρόνικος, για να αφήσει τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου την τελευταία του πνοή στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Σκιάθο.
Γεννήθηκε στην Σκιάθο στις 15 Οκτωβρίου 1850 και ήταν ο πρώτος από τα 7 παιδιά της οικογένειας, με τον πατέρα του να κατάγεται από τον Μιστρά και την μητέρα του από ιερατική οικογένεια του νησιού και ξαδέρφη του πατέρα του Παπαδιαμάντη. Έφτασε μέχρι την δεύτερη τάξη του γυμνασίου στην Σκιάθο, καθώς η ανώτερη τάξη δεν υπήρχε στο νησί.
Έτσι τέλειωσε της σπουδές του στην Αθήνα, σε ηλικία 21 ετών στο Βαρβάκειο των Αθηνών, για να ακολουθήσει η Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου, στην οποία αργότερα έγινε και Διδάκτωρ.
Εργάστηκε σαν δημοσιογράφος στην «Εφημερίδα» του Κορομηλά και για μεγάλο χρονικό διάστημα διετέλεσε καθηγητής σε διάφορα αθηναϊκά γυμνάσια.
Το 1886 και όντας ήδη διδάκτορας παρασημοφορείται με τον αργυρό Σταυρό του Σωτήρος.
Το 1914 τιμήθηκε με το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων.
Σε ηλικία 51 χρόνων παντρεύεται. Όταν 13 χρόνια μετά πεθαίνει η γυναίκα του αφοσιώνεται στην μετάφραση και συγγραφή θεολογικών κειμένων.
Το πλούσιο έργο του καλύπτει ποιήματα, θέατρο και τα διηγήματα που τον έκαναν ευρύτερα γνωστό σε καθαρεύουσα και δημοτική.
Κυριότερα δημοσιεύματά του θεωρούνται το πεντάπρακτο ιστορικό δράμα «Βάρδας Καλλέργης», το ιστορικό μυθιστόρημα των μετά τον Μέγα Αλέξανδρο χρόνων «Δημήτριος ο Πολιορκητής» και οι 2 εξάτομες εκδόσεις «Διηγήματα» και «Με του βοριά τα κύματα», με την δεύτερη να περιλαμβάνει ταξιδιωτικές εντυπώσεις.
Όπως και ο συντοπίτης του Παπαδιαμάντης κατέχεται και αυτός από νοσταλγία της πατρίδος. Είναι ηθογράφος, θαλασσογράφος και αφηγητής ναυτικών περιπετειών.
Ονομάζεται προεδρεύον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών τον Ιανουάριο του 1928, στην οποία όμως δεν παρίσταται ποτέ.
Το 1929 επιστρέφει στην Σκιάθο ως μοναχός Ανδρόνικος, αρρωσταίνει και πεθαίνει στις 25 Οκτωβρίου του ίδιου έτους.
Βιβλιογραφία:
• Διηγήματα Αλεξάνδρου Μωραϊτίδη, μετά προλόγου Β. Γαβριηλίδου. Εκδότης Σιδέρης 1921-1928 - Αθήναι. [Νεοελληνικά Ἀναγνώσματα Β’ Γυμνασίου (1964)] sophia-ntrekou.gr
• Εθνικό Κέντρο Βιβλίου: Από το 18ο αιώνα μέχρι το 1935, www.ekebi.gr
• Το οπτικοακουστικό υλικό (Βίντεο) από www.YouTube, εταιρεία της Google.
• Πηγή και Πρόλογος: www.sophia-ntrekou.gr | Αέναη επΑνάσταση
Θέματα για τον Άγιο Νικόλαο:
Εισαγωγή Ερωτήσεων για διάλογο με Αναγνώστες
Ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης μάς παραδίδει ένα από τα ωραιότερα ναυτικά διηγήματα της ελληνικής γραμματείας. Ο Εσπερινός του Αγίου Νικολάου στη Σκιάθο γίνεται μυστήριο φωτός, ανάμνησης και θαλασσινής ευλάβειας. Μια ιστορία όπου οι άνθρωποι κουβαλούν τις φουρτούνες τους και ο Άγιος τις μετατρέπει σε γαλήνη.
Ο Άγιος των θαλασσών σε ένα από τα πιο τρυφερά κείμενα του Μωραϊτίδη. Η Σκιάθος γίνεται τόπος μυστικής γεωγραφίας: εκεί όπου η φουρτούνα της ψυχής συναντά την πραότητα του Αγίου Νικολάου. Μια ναυτική ευλάβεια που ξέρει από κινδύνους, θάματα και επιστροφές.
Ένα από τα ωραιότερα σκιαθίτικα διηγήματα του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη, εξάδελφου του Παπαδιαμάντη: η παραμονή του Αγίου Νικολάου μέσα από τα μάτια ενός κόσμου που ζούσε τη θάλασσα ως ευλογία και δοκιμασία. Μια λογοτεχνική τοιχογραφία πίστης, μνήμης και θαλασσινής ταπεινότητας.
Ο Αλέξανδρος Μωραϊτίδης στο εμβληματικό διήγημά του Των Θαλασσών ο Άγιος, περιγράφει μια λεπταίσθητη καταγραφή της ναυτικής πίστης και της πολιτισμικής μνήμης της Σκιάθου. Μια αφήγηση που αποκαλύπτει πώς η παράδοση λειτουργεί ως κοινοτική συνοχή και πνευματική αντοχή.
Μάς επιστρέφει στη Σκιάθο του Αγίου Νικολάου: εκεί όπου τα καΐκια φέρνουν όχι μόνο ανθρώπους, αλλά προσευχές. Ένα διήγημα για τη θάλασσα, τον φόβο και την γαλήνη.
Ένα κείμενο για όσους ακόμη πιστεύουν
ότι τα μικρά νησιά έχουν μεγάλους αγίους.
Συζητάμε την αξία της παράδοσης, της ναυτικής ταυτότητας
και της λογοτεχνικής γραφής της γενιάς του Παπαδιαμάντη.
Η θάλασσα πάντα ανοίγει χώρο για διάλογο.
Ερωτήσεις διαλόγου
1. Πώς αποτυπώνει ο Μωραϊτίδης τη σχέση των νησιωτών με τη θάλασσα;
Μπορεί η θάλασσα να λειτουργήσει ως θεολογικό σύμβολο φόβου και λύτρωσης ταυτόχρονα;
2. Σε ποιο βαθμό το διήγημα αντικατοπτρίζει την κολλυβική–παπαδιαμαντική παράδοση της Σκιάθου και την πνευματικότητά της;
3. Μπορεί η ναυτική ευλάβεια να θεωρηθεί μορφή συλλογικής μνήμης;
Πώς η παράδοση διαμορφώνει την ψυχική αντοχή μιας κοινότητας;
4. Ο Άγιος Νικόλαος στο διήγημα παρουσιάζεται ως ζωντανή παρουσία.
Ποια είναι η λογοτεχνική λειτουργία των «θαυμαστικών τόπων» στη νεοελληνική ηθογραφία;
5. Πώς συνομιλεί το διήγημα με τη σημερινή εποχή;
Μπορεί ένα λυρικό κείμενο να επαναφέρει μια μορφή πνευματικής οικολογίας του βίου;
Ερώτηση ειδική
Πιστεύεις ότι η θαλασσινή πνευματικότητα που περιγράφει ο Μωραϊτίδης -μια πίστη που γεννιέται από τον κίνδυνο και ωριμάζει στη γαλήνη- θα μπορούσε να θεωρηθεί μορφή «κοσμικής μνήμης», όπως εκείνη που διασώζει η ανθρώπινη ψυχή μπροστά στο άπειρο;
🎞️ Επιλεκτικά Βίντεο:
Θέα της Σκιάθου από τον Άγιο Νικόλαο
Skiathos. scenic view from Agios Nikolaos hill
Τα μοναστήρια και οι εκκλησίες της Σκιάθου
Καμάρα (Σκιάθος 1976)
Video με πλάνα από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου
στην Σκιάθο όπου γυρίστηκε η ταινία Mamma Mia (2008).
Keywords: Άγιος Νικόλαος, Των Θαλασσών ο Άγιος, Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, διήγημα Μωραϊτίδη, Σκιάθος εορτή Αγίου Νικολάου, εσπερινός Σκιάθου, ναυτικός Άγιος Νικόλαος, ελληνική ναυτική παράδοση, παπαδιαμαντικοί συγγραφείς, λογοτεχνία Αγίου Νικολάου, ναυτικά τάματα, θαύματα Αγίου Νικολάου, ορθόδοξες εορτές Δεκεμβρίου, ελληνική ηθογραφία, Σκιαθίτικη παράδοση, Άθως και μοναχισμός Μωραϊτίδη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου