Β' Παγκόσμιος Πόλεμος: 27 Απριλίου 1941
Γερμανικά στρατεύματα εισέρχονται στην Αθήνα
της Σοφίας Ντρέκου
Εισβολή των Γερμανών 27 Απριλίου 1941. Οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα. Υψώνουν τη σημαία του Γ' Ράιχ στην Ακρόπολη, ανυποψίαστοι για την ύβρη που διαπράττουν. Οργώνουν τους δρόμους της πρωτεύουσας με την έπαρση του νικητή και με τα όπλα στα χέρια. Ο κόσμος, παρακολουθεί μουδιασμένος, περιμένοντας τα χειρότερα.
Στης φυλακής τα σίδερα παρηγοριά ζητούμε,
μα δεν ευρέθηκε κανείς τον πόνο μας να πούμε,
«24 ώρες χωρίς φαϊ, χωρίς νερό, μόνο μυρίζοντας γιασεμί»
Τα συνθήματα, τα σκίτσα, τα ονόματα και οι χρονολογίες στους τοίχους των υπογείων της οδού Κοραή 4, στο κέντρο της Αθήνας, περιγράφουν μια εποχή ανελευθερίας.
Στο κέντρο της Αθήνας στην οδό Κοραή στο νούμερο 44,
στα κρατητήρια της Γκεστάπο, κάποιος είχε χαράξει στον τοίχο
«24 ώρες χωρίς φαγητό και νερό. Μόνο μυρίζοντας γιασεμί»
Εκεί στεγάστηκαν από το 1941 έως το 1944 τα κρατητήρια της ναζιστικής διοίκησης (Κομαντατούρ). Εκεί φυλακίστηκαν και υπέστησαν βασανιστήρια πολλοί Ελληνες. Στους τοίχους των υπόγειων μπουντρουμιών οι κρατούμενοι άφησαν τα σημάδια της φρίκης που έζησαν, με αιχμηρά αντικείμενα, ενίοτε και με τα ίδια τους τα νύχια...
Στα δυο υπόγεια, που είχαν χρήση αντιαεροπορικού καταφυγίου, έξι μέτρα κάτω από τη γη, η Κομαντατούρ εγκαθιστά τα κρατητήριά της. Οι συμπαγείς σιδερένιες πόρτες και τα διπλά σιδερένια παράθυρα στους φωταγωγούς «κρύβουν» τις κραυγές των κρατουμένων. Τα καταφύγια επικοινωνούσαν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο και τα οξυγονοκολλημένα πορτόφυλλά του προδίδουν την εσκεμμένη παρεμπόδιση της επικοινωνίας.
«Μαυροματάκης εξετελέσθη εν υπογείω» αναγράφεται σε τοίχο του πρώτου υπογείου, και δεν είναι το μόνο «αναμνηστικό» από τις εκτελέσεις και τους βασανισμούς. Ακιδογραφήματα (εγχαράξεις με ακίδα), παραστάσεις και σημειώσεις «γδέρνουν» τοίχους και πόρτες, κυρίως στο δεύτερο υπόγειο.
Η ταινία ντοκιμαντέρ Μόνο Μυρίζοντας Γιασεμί (1994)
Σκηνοθεσία: Γιάννης Οικονομίδης
Σενάριο: Μιχάλης Γκανάς
Μουσική Μιχάλης Χριστοδουλίδης
Αφήγηση Γεράσιμος Σκιαδαρέσης.
Διακρίθηκε το 1994 στο Φεστιβάλ
Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας.
Just by smelling Jasmine, 1994
Director: Yannis Economides
Σενάριο: Μιχάλης Γκανάς
Μουσική Μιχάλης Χριστοδουλίδης
Αφήγηση Γεράσιμος Σκιαδαρέσης.
Διακρίθηκε το 1994 στο Φεστιβάλ
Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας.
Just by smelling Jasmine, 1994
Director: Yannis Economides
From the sunlight into the dim lighting of a silent, almost menacing place. Pieces of a world living in another time. In a past which is so recent and at the same time so distant. "We are in the Kommandatur's holding cells. Entry 28-12-42. Exit unknown"
Ημίωρη ταινία-ντοκιμαντέρ γυρίστηκε το 1994 για την ΕΤ2, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Οικονομίδη, με θέμα τα γνωστά-άγνωστα μπουντρούμια/κρατητήρια της γερμανικής Κομαντατούρ (Διοικητήριο) στο κέντρο της Αθήνας, (πεζόδρομος Κοραή), κατά την κατοχική περίοδο 1941-1944. με έμφαση στο ανθρώπινο δράμα της κράτησης και της εξαθλίωσης.
Στον άγνωστο χώρο σε πολλούς του κτηρίου της Εθνικής Ασφαλιστικής που επιτάχθηκε από τους Γερμανούς το 1941, έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, η ιστορία παραμένει «ζωντανή».
Με βασικό αφηγηματικό άξονα τα προσωπικά χαράγματα των κρατουμένων στους τοίχους, ο φακός περιδιαβαίνει τα υπόγεια του μεγάρου της οδού Κοραή ανασύροντας μνήμες από τα βάσανα των θυμάτων της ναζιστικής κατοχής.
Στους τοίχους των θαλάμων παρακολουθεί κανείς τις πρόχειρα χαραγμένες επιγραφές των κρατουμένων: ονόματα, ημερομηνίες, μηνύματα, σκίτσα με πορτραίτα, νότες, καράβια κ.ά.
Ταυτόχρονα, η ταινία αναζητεί τον ελάχιστο απόηχο της θυσίας τους στη σύγχρονη Αθήνα, αποτυπώνοντας πλάνα της πόλης της δεκαετίας του ’90, καθώς και το ίδιο πολυσύχναστο πέρασμα, την Πλατεία Κοραή, που καθημερινά διασχίζουν οι πολίτες με βιαστικό βηματισμό σαν να μη γνωρίζουν το κομμάτι ιστορίας που έχει εκεί διατηρηθεί.
Το κείμενο έγραψε ο ποιητής Μιχάλης Γκανάς. Προβάλλονται κινηματογραφικά πλάνα αρχείου και φωτογραφικό υλικό από την περίοδο της γερμανικής Κατοχής στην Αθήνα, καθώς και αποσπάσματα από τις ταινίες «Ψηλά τα χέρια Χίτλερ», «Ο Θρίαμβος της Θέλησης», «Ο Καιρός του Γκέτο».
Το έργο φρίκης που κράτησε τρία χρόνια σε σκηνοθεσία, σενάριο και παραγωγή της Γερμανικής Komandatur (το φρουραρχείο των γερμανικών δυνάμεων κατοχής κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) άφησε πίσω ερειπωμένους ανθρώπους και τόπους.
Αρχείο ΕΡΤ. Αξίζει να δείτε το βίντεο ►►►►►►►
Η Γκεστάπο (Gestapo)
Γκεστάπο (γερμ. Gestapo, συντομογραφία του Geheime Staatspolizei, «μυστική κρατική αστυνομία») λεγόταν η κρατική μυστική αστυνομία της ναζιστικής Γερμανίας.
Αρχηγείο της Γκεστάπο στην Αθήνα
Το αρχηγείο της Γκεστάπο επί της Μέρλιν 6, στο κέντρο της Αθήνας (Κολωνάκι) ήταν οι κεντρικές εγκαταστάσεις του ελληνικού παραρτήματος της γερμανικής «μυστικής κρατικής αστυνομίας» («Geheime Staatspolizei») κατά τη διάρκεια της Κατοχής που οι Αθηναίοι αποκαλούσαν «κομαντατούρ» (υπηρεσίες ασφαλείας και αστυνομίας).
Μαζί με τα κρατητήρια της Οδού Κοραή, αποτέλεσαν τους κύριως χώρους όπου εκατοντάδες ή και χιλιάδες Έλληνες πατριώτες και μέλη της Εθνικής Αντίστασης (μεταξύ των οποίων οι μουσικοσυνθέτες Μάρκος Βαμβακάρης και Μίμης Πλέσσας) φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν από τους γερμανούς κατακτητές και τους Έλληνες συνεργάτες τους (διερμηνείς, βασανιστές, καταδότες κ.α.)
Σήμερα, στην ίδια θέση βρίσκονται εμπορικά καταστήματα, ενώ στην πρόσοψη υπάρχει ένα σύνθετο μνημείο, έργο του γλύπτη Θανάση Απάρτη, σαν αναμνηστικό της θυσίας των ανώνυμων Ελλήνων.
Στο αρχηγείο της Γκεστάπο οδηγούνταν προς ανάκριση οι συλληφθέντες πολίτες κατά τις επιχειρήσεις των ταγμάτων των SS, ή σε μπλόκα και σε εφόδους που πραγματοποιούσαν άνδρες της Χωροφυλακής σε διάφορες συνοικίες της πρωτεύουσας, αλλά και σε τόπους εργασίας. Εκεί, υποβάλλονταν σε απάνθρωπα βασανιστήρια και ακολούθως στέλνονταν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, εάν δεν εκτελούνταν επί τόπου (υπολογίζεται ότι περίπου 300 άτομα δολοφονήθηκαν εκεί), ή αν δεν πέθαιναν κατά τη διάρκεια της ανάκρισής τους.
Στο αρχηγείο της Γκεστάπο οδηγούνταν προς ανάκριση οι συλληφθέντες πολίτες κατά τις επιχειρήσεις των ταγμάτων των SS, ή σε μπλόκα και σε εφόδους που πραγματοποιούσαν άνδρες της Χωροφυλακής σε διάφορες συνοικίες της πρωτεύουσας, αλλά και σε τόπους εργασίας. Εκεί, υποβάλλονταν σε απάνθρωπα βασανιστήρια και ακολούθως στέλνονταν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, εάν δεν εκτελούνταν επί τόπου (υπολογίζεται ότι περίπου 300 άτομα δολοφονήθηκαν εκεί), ή αν δεν πέθαιναν κατά τη διάρκεια της ανάκρισής τους.
► Λέλα Καραγιάννη: ο βαθμός του ταξίαρχου επί τιμή, απενεμήθη στην ηρωίδα της Αντίστασης
Κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων (συνήθως κρέμασμα του ανακρινώμενου από τα χέρια στον αέρα με τροχαλία και εν-συνεχεία μαστίγωμά του με αγκαθωτό συρματόσχοινο), παρών ήταν και ιατρός, ο οποίος παρενέβαινε όταν το έκρινε σκόπιμο, προκειμένου να αποφευχθεί ο σύντομος θάνατος, προς απόσπαση των απαιτούμενων από τις κατοχικές αρχές, πληροφοριών.
ΧΩΡΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΜΝΗΜΗΣ 1941 - '44 - ΚΡΑΤΗΤΗΡΙΑ ΓΚΕΣΤΑΠΟ
Πλατεία Κοραή. Οι Νεοέλληνες των Αθηνών τη διασχίζουν καθημερινά, περιμένουν στα φανάρια, διεκπεραιώνουν τις υποθέσεις τους στις παρακείμενες τράπεζες, ακούνε το θόρυβο των μηχανημάτων του Μετρό, αλλά τον έχουν συνηθίσει, περπατούν σκυμμένοι και βιαστικοί, μοιάζουν σαν να ήρθαν από το πουθενά, δίχως παρελθόν, μα και το παρόν δείχνει άδειο. Οι συνδετικοί ιστοί, μάλλον έχουν αδυνατίσει. Γνωρίζει, άραγε, κανείς πως σε κάθε βήμα βρίσκεται ένα κομμάτι ιστορίας που περιμένει να γίνει μνήμη; Μήπως η μνήμη είναι επικίνδυνη;
Σε αυτό το πολυσύχναστο πέρασμα, ακριβώς κάτω από το βιαστικό μας και απρόσεκτο βηματισμό, έχει διατηρηθεί μια από τις αιτίες που η σημερινή Ελλάδα είναι «ελεύθερη», όσο μπορεί. Αξίζει να κάνουμε μια στάση, ολίγων λεπτών καθυστέρηση, στην οδό Κοραή, στα υπόγεια της Εθνικής Ασφαλιστικής που σήμερα ονομάζονται «Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941 - '44», έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Πίσω από αυτόν το τίτλο υπάρχουν τα κρατητήρια της Γκεστάπο, η γνωστή Κομαντατούρ, αργότερα τα γραφεία του ΕΑΜ και μετά «αι Ηλεκτρικαί Εταιρίαι Μεταφορών και Διανομής».
Σε αυτό το πολυσύχναστο πέρασμα, ακριβώς κάτω από το βιαστικό μας και απρόσεκτο βηματισμό, έχει διατηρηθεί μια από τις αιτίες που η σημερινή Ελλάδα είναι «ελεύθερη», όσο μπορεί. Αξίζει να κάνουμε μια στάση, ολίγων λεπτών καθυστέρηση, στην οδό Κοραή, στα υπόγεια της Εθνικής Ασφαλιστικής που σήμερα ονομάζονται «Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941 - '44», έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Πίσω από αυτόν το τίτλο υπάρχουν τα κρατητήρια της Γκεστάπο, η γνωστή Κομαντατούρ, αργότερα τα γραφεία του ΕΑΜ και μετά «αι Ηλεκτρικαί Εταιρίαι Μεταφορών και Διανομής».
Με το όνομα Κομαντατούρ ή Κομμαντατούρ (γερμ. Kommandantur) ονομάζονταν τα γερμανικά φρουραρχεία τα οποία είχαν εγκατασταθεί στις κατεχόμενες χώρες στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και τα οποία οι Έλληνες ονόμαζαν Κομαντατούρα. Στην Αθήνα η κεντρική Κομαντατούρ στεγαζόταν στα υπόγεια ενός κτιρίου στην οδό Κοραή 4 ενώ, στο κτίριο της οδού Μέρλιν 6 στο Κολωνάκι, υπήρξε το αρχηγείο και τα κρατητήρια της περίφημης Γκεστάπο.
Κάθε κομαντατούρ περιλάμβανε τμήμα της πολιτικής και τμήμα της στρατιωτικής διοίκησης, ενώ την αστυνομική εξουσία στα κατεχόμενα εδάφη ασκούσαν τα διαβόητα Ες-Ες. Η Σούτσσταφφελ (σημαίνει «μοίρα ασφαλείας») ή συντομογραφικά SS (Ες-Ες) λειτουργούσε ως παραστρατιωτικό σκέλος του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος των Γερμανών Εργατών (Ναζιστικού κόμματος, NSDAP). Ευρύτερα γνωστό είναι το μάχιμο παρακλάδι της Schutzstaffel, Waffen-SS (Ένοπλα SS).
Στην Ελλάδα η γερμανική αυτή υπηρεσία εγκαταστάθηκε μετά την κατάρρευση της Ιταλίας, την οποία και διαδέχθηκε σε όλες τις δικαιοδοσίες της μέχρι τότε "Κομάντο Πιάτσα" (Commando Piazza), την Ιταλική στρατιωτική και πολιτική Διοίκηση Κατοχής, που ήταν αντίστοιχη της Γερμανικής. Εξαίρεση αποτελούσαν όλες οι περιοχές που είχαν εξ αρχής υπαχθεί στην Γερμανική Διοίκηση.
Τα κρατητήρια της Κοραή
Πλατεία Κοραή. Το έργο είναι του γλύπτη Θανάση Απάρτη.
«Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941 - '44»
τα κρατητήρια της Γκεστάπο, η γνωστή Κομαντατούρ
Το κρατητήριο του Ναζιστικού στρατού κατοχής στην οδό Κοραή, που βρίσκεται κάθετα στην λεωφόρο Πανεπιστημίου.
Στον αριθμό 4 το κτήριο αυτό στέκει ακόμα και είναι ιδιοκτησία και αυτό της ίδιας ασφαλιστικής εταιρίας που ανήκει και το κτίριο της οδού Μέρλιν. Αντιγράφουμε από το επίσημο σάιτ της εταιρίας την μεγάλη ιστορία του κτηρίου αυτού που έχει ανακηρυχτεί «Χώρος ιστορικής μνήμης» για τα θύματα του Ναζισμού.
Στο Μέγαρο ήταν εγκατεστημένες πλέον διάφορες υπηρεσίες των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής και η Kommandatur. Στην κορυφή κυμάτιζε ο αγκυλωτός σταυρός και τα υπόγεια αντιαεροπορικά καταφύγια μετατράπηκαν σε φυλακές.
Στα δύο υπόγεια (έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης) οι μηχανικοί Ε. Κριεζής και Α. Μεταξάς είχαν κατασκευάσει τα πιο σύγχρονα αντιαεροπορικά καταφύγια, με μεταλλικές πόρτες (γερμανικής προέλευσης) που έκλειναν αεροστεγώς, αλλά και επικοινωνία μεταξύ των 2 ορόφων με εσωτερικό κλιμακοστάσιο, γεγονός που διευκόλυνε τον κατακτητή. Τα κρατητήρια ήταν κυρίως κέντρα μεταγωγών. Οι κρατούμενοι μεταφέρονταν συνήθως στις φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων.
Στους χώρους αυτούς κρατήθηκαν πολλοί Έλληνες πατριώτες αλλά και κάποιοι Γερμανοί και Ιταλοί αντιφασίστες, ενώ «πέρασαν» πολλοί έλληνες πολίτες κάθε ηλικίας, μέχρι και παιδιά 14 ετών, για ασήμαντα παραπτώματα. Σε όλη την έκταση των τοίχων του δευτέρου και σε περιορισμένο τμήμα του πρώτου υπογείου οι κρατούμενοι έγραφαν ή χάραζαν με όποιο αιχμηρό αντικείμενο είχαν στη διάθεσή τους μηνύματα, ονόματα, χρονολογίες και σχέδια (ανθρώπινες φιγούρες, καράβια, τραμ, αυτοκίνητα κ.λ.π), κληροδοτώντας στις επόμενες γενιές ανεξίτηλη την ιστορική μνήμη. Οι Γερμανοί έβαφαν επανειλημμένα τους τοίχους, οι οποίοι κάθε φορά ξαναγέμιζαν με μηνύματα.
Με πληροφορίες από: τον ιστορικό χώρο
korai4.gr/history, ΕΡΤ Αρχείο, wikipedia,
http://photodentro.edu.gr, blogs.sch.gr/2gympfal,
sophia-ntrekou.gr, www.lifo.gr, tvxs.gr, orp.gr
Περισσότερα Θέματα: Β' Παγκόσμιος, Ταινίες
► Η σφαγή στο Κοντομαρί Χανίων από τους Γερμανούς, η πρώτη εκτέλεση αμάχων στην Ευρώπη - Φωτογραφικό αφιέρωμα & videos
Μία μαρτυρία για την κατοχή από την οδό Μέρλιν
Το tvxs.gr δημοσιεύει (27 Σεπ. 2011) μία ακόμη μαρτυρία από το αρχείο του «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα» σχετικά με τις σφαγές και τα βασανιστήρια από τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες κατά τη διάρκεια της κατοχής στην Ελλάδα. Η Αγγελική Στεφάνου ζούσε απέναντι από το κτίριο που είχε εγκατασταθεί η Γκεστάπο και εξιστορεί στιγμές από εκείνη την περίοδο.
Αγγελική Στεφάνου (ΣΤ): Γεννήθηκα στην οδό Μέρλιν. Ήταν ένας χωματόδρομος και πριν από τον πόλεμο βγαίναμε έξω και παίζαμε με τα τσέρκια γιατί δεν περνούσε τίποτα, ούτε κάρο. Το είδα με τα μάτια μου, στο Κολωνάκι βόσκανε πρόβατα. Όταν κηρύχθηκε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, πριν ακόμα μπει η Ελλάδα, φοβήθηκα αρκετά, παρόλο που η μάνα μου έλεγε πως δεν είναι τίποτα. Σαν οικογένεια είχαμε δύο διαμερίσματα τα οποία νοικιάζαμε και ζούσαμε από το ενοίκιο. Θυμάμαι πως την ημέρα που επιτέθηκαν οι Ιταλοί, εγώ με τη μάνα μου ήμασταν στα Καμένα Βούρλα για τα λουτρά. Εκεί ήρθε ο διευθυντής του Ξενοδοχείου, το πρωϊνό της 28ης, μας ξύπνησε και είπε στην μητέρα μου πως μπήκανε οι Ιταλοί και πως στην Πίνδο άρχισαν οι μάχες. Επιστρέψαμε στο σπίτι, στη Μέρλιν. Μας έκανε τρομερή εντύπωση, κυρίως στη μητέρα μου, η τρομερή συσκότιση που υπήρχε στην περιοχή. Δεν βλέπαμε τίποτα.
Δημοσιογράφος (Δ): Ήσασταν μία αστική οικογένεια...
ΣΤ: Μάλιστα.
Δ: Πως λύνατε το πρόβλημα του φαγητού;
ΣΤ: Προβλήματα στο φαγητό προέκυψαν από την ημέρα που μπήκαν οι Ιταλοί. Στο τέλος του '40. Ακολούθησε ο περίφημος χειμώνας του '41. Εκεί ήταν η μεγάλη και φοβερή πείνα.Στο Κολωνάκι λένε, δεν το είδα ότι είχε 50 εκατοστά χιόνι, στην πλατεία. Και άρχισαν οι ελλείψεις. Ελλείψεις στο ένα, ελλείψεις στο άλλο. Ξεκίνησε και η μαύρη αγορά.
Δ: Θυμόσαστε μαυραγορίτες;
ΣΤ: Εγώ προσωπικά όχι, αλλά το ακούγαμε. Ξέραμε ότι υπήρχαν. Και οι οικογένειες όπως οι παλιαστικές ο μόνος τρόπος για να επιζήσουν, καθώς υπήρχε πληθωρισμός, ήταν να πουλάνε ό,τι πολύτιμο είχαν. Κοσμήματα, έπιπλα. Η μητέρα μου και ο πατέρας μου πουλήσανε για παράδειγμα μία πολύ καλή ακριβή συλλογή χαλιών τα οποία είχαν αποκτήσει όταν ο πατέρας μου ήταν στην Ινδία.
Δ: Πότε εγκαταστάθηκε απέναντί σας η Γκεστάπο;
ΣΤ: Αρχικά στα απέναντι σπίτια ήταν Ιταλοί στρατιώτες. Νέα παιδιά 18 έως 20 χρονών. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Θυμάμαι βλέπαμε από το παράθυρο μέσα στις αυλές των σπιτιών που έμεναν οι Ιταλοί. Τους βλέπαμε να γελάνε και να διασκεδάζουν. Φούσκωναν προφυλακτικά. Τα έκαναν μπάλα και έπαιζαν ποδόσφαιρο. Είχε γεμίσει όλη η Μέρλιν προφυλακτικά. Αυτή ήταν η Ιταλική κατοχή. Όμως όταν συνθηκολόγησε η Ιταλία το '43 αποχώρησαν.
Δ: Με τους Ιταλούς δηλαδή δεν είχατε προβλήματα;
ΣΤ: Όχι. Δεν είχαμε καμία ενόχληση από αυτούς. Μετά ήρθαν εκείνοι οι διάβολοι οι Γερμανοί. Κάνανε φοβερά πράγματα. Θυμάμαι πως την ημέρα που η Ιταλία συνθηκολόγησε, οι ιταλοί στρατιώτες άρχισαν να καίνε χαρτιά. Η μάνα μου που ήταν έξυπνη γυναίκα, μόλις μύρισε το καμένο χαρτί μας λέει : "Πάει, φεύγουν οι Ιταλοί". Μετά σιγά-σιγά άρχισαν να φεύγουν. Και θυμάμαι πως εκείνη την ημέρα έγινε κάτι πολύ περίεργο. Η μάνα μου γενικά δεν μιλούσε με τους Ιταλούς. Περνούσε από μπροστά τους και ούτε που γύριζε να τους κοιτάξει. Εκείνη όμως την ημέρα ένα ελληνάκι που ήξερε Ιταλικά και τους έκανε τον διερμηνέα, ο Γιώργος, περίπου 16 ετών, εγώ τότε ήμουν 12, ήρθε από το σπίτι και είπε στην μητέρα μου πως ο Μπριγκαντιέρε παρακαλεί πάρα πολύ μήπως γίνεται να του κρατήσετε μία βαλίτσα. Η μάνα μου απάντησε "αμέσως ό,τι θέλει ο Μπριγκαντιέρε. Εφόσον είναι νικημένος. Εγώ είμαι πάντα με την πλευρά των νικημένων, όχι με τους νικητές". Πήγε και έφερε μία τεράστια βαλίτσα. Ο Γιώργος είπε πως θα έρθει να την πάρει κάποιος. Η βαλίτσα έμεινε για αρκετό καιρό, νομίζω 2-3 μήνες, και δεν πέρασε κανένας την πάρει. Τελικά την πήρε μία κυρία.
Δ: Πείτε μου για τους Γερμανούς που εγκαταστάθηκαν απέναντί σας... Υπήρχε διαφορά με τους Ιταλούς;
ΣΤ: Φοβερή. Κατ’ αρχήν η εμφάνιση όλη, ο τρόπος συμπεριφοράς, αγέρωχοι, κανείς δεν χαιρετούσε. Άλλοι άνθρωποι. Σιγά σιγά ήρθαν κάτι καμιόνια γεμάτα με φαντάρους. Επιτάξανε τα απέναντι σπίτια από το δικό μας. Τους είπαν σε 2 με 3 ώρες θα πρέπει να έχετε φύγει. Τους διέθεσαν και ένα καμιόνι για να μεταφέρουν πράγματα και σταδιακά άδειασε όλο το τετράγωνο. Μιλάμε για το τετράγωνο Σέκερη, Μέρλιν, Β. Σοφίας και Κανάρη. Σε ένα νεοκλασικό, πολύ ωραίο σπίτι, έφερναν τους κρατούμενους από το στρατόπεδο συγκέντρωσης για ανάκριση. Τους φέρνανε το πρωί και τους βγάζανε το βράδυ να πάνε πίσω, στο Χαϊδάρι.
Και πολλές φορές η μάνα μου όταν ερχόντουσαν το πρωί κατά τις 7 κοίταζε με τα κιάλια από το παράθυρο και τους μετρούσε πόσοι ήταν που ερχόντουσαν. Και όταν έφευγαν το βράδυ πάλι ήξερε την ώρα και τους ξαναμετρούσε. Συχνά έλειπαν δύο με τρεις. Η μάνα μου ήξερε πως μέσα γινόντουσαν ανακρίσεις και βασανιστήρια.
Δ: Ακούγατε φωνές;
ΣΤ: Φωνές δεν ακούγαμε αλλά είδαμε κακοποιημένους ανθρώπους να βγαίνουν. Είχαμε δει και τον πιανίστα τον Κατσαρό. Τον είχανε πιάσει και τον είχαν κρεμάσει από τον τοίχο με τα χέρια πίσω. Αυτό που έκανε και η ΕΣΑ επί 7ετίας. Προκαλείται εξάρθρωση των ώμων. Και όταν βγήκε ο Κατσαρός, αυτό το είδα με τα μάτια μου, δεν πρόλαβε να με εμποδίσει η μάνα μου, ήταν άσπρος και τα χέρια του κρεμόντουσαν. Όταν δεν έχει χέρια χάνεις την ισορροπία σου. Δεν μπορούσε να πατήσει για να ανέβει να μπει στο καμιόνι. Έχανε συνεχώς την ισορροπία του και τον σηκώσανε οι συγκρατούμενοι του και τον ανεβάσανε.
Δ: Πιανίστας ήταν. Τον είχαν χτυπήσει εκεί που πονούσε στα χέρια...
ΣΤ: Ακριβώς. Βγήκε από το κτίριο σε αυτά τα χάλια, αλλά μετά μάθαμε από την μητέρα του, πως όταν πήγε στο Χαϊδάρι βρέθηκε γιατρός από τους κρατούμενους και του έδωσε τις πρώτες βοήθειες.
Δ: Είπατε πως η μάνα σας είχε κάτι κιάλια. Εσείς είχατε δει ποτέ με αυτά; Σας είχε πει κάτι από αυτά που έβλεπε;
ΣΤ: Έβλεπα και εγώ μαζί της. Επίσης πολλοί ήξεραν πως εμείς μέναμε απέναντι από το κτίριο ανακρίσεων και συχνά μας τηλεφωνούσαν για να μάθουν τι συμβαίνει με τους ανθρώπους τους. Αν τους είδαμε κλπ. Και η μάνα μου είχε πάντα το νου της και ειδοποιούσε.
Δ: Πόσο έμειναν απέναντί σας οι Γερμανοί;
ΣΤ: Περίπου ένα χρόνο.
Δ: Τι άλλο θυμάστε από εκείνο το χρόνο;
ΣΤ: Είδαμε και τους ανθρώπους που εκτέλεσαν την Πρωτομαγιά του '44. Αυτοί από εδώ έφυγαν. Είδαμε το εκτελεστικό απόσπασμα και τους κρατούμενους. Τους κρατούμενους τους έβαλαν σε ένα φορτηγό και το εκτελεστικό απόσπασμα με τα όπλα επιβιβάστηκε σε αυτά τα παλιά φολξβαγκεν και πήγανε στην Καισαριανή. Εκεί έγινε ότι έγινε.
Δ: Ήσασταν προετοιμασμένη για αυτό που πρόκειται να ζούσατε μόλις μάθατε πως απέναντί σας θα εγκατασταθεί η Γκεστάπο;
ΣΤ: Είχαμε ακούσει κάποια πράγματα. Αλλά όσοι Έλληνες, γιατί υπήρχαν και τέτοιοι, ήταν υπέρ της Γερμανίας διέψευδαν όσα λεγόντουσαν. Λέγανε πως τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως ήταν φαντασιώσεις και πως δεν υπήρχαν τέτοια πράγματα.
Δ: Οι Έλληνες που ήταν πριν από τον πόλεμο μαζί με την Γερμανία τι λέγανε μετά την κήρυξη του πολέμου;
ΣΤ: Πολλοί καταλάβανε πολύ καλά τι γινότανε.
Δ: Εσείς είχατε γνωστούς που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς;
ΣΤ: Όχι. Αλλά ξέρουμε το είδαμε ποιοι συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς εδώ απέναντι. Το είδαμε αυτό.
Δ: Έλληνες;
ΣΤ: Έλληνες. Είτε ως διερμηνείς, είτε ως καταδότες. Θα πρέπει να έχετε ακούσει για το τι έγινε στο Παγκράτι με τους περίφημους αδερφούς. Νομίζω πως τους έλεγαν Λογοθέτη ή Λογοθετίδη. Ήταν οι πρώτοι κουκουλοφόροι. Οι Γερμανοί μαζεύανε τον κόσμο στην πλατεία Παγκρατίου και τα αδέλφια ερχόντουσαν, πήγαιναν πάνω κάτω, μπροστά από τον κόσμο και κατέδιδαν. Οι Γερμανοί τους έπαιρναν αμέσως, τους φορτώνανε στα καμιόνια και τους πηγαίναν για εκτέλεση. Εκεί εκτυλίχθηκε και μία φοβερή σκηνή, που την μετέφερε ένας αυτόπτης μάρτυρας. Ήταν ένας πατέρας που οι καταδότες είχαν δείξει το γιο του. Την ώρα που δείχνουν τον γιο του, ο πατέρας σε κατάσταση αλοφροσύνης σήκωσε το κεφάλι του προς τα πάνω, κοίταξε τον ουρανό και είπε «τώρα κατέβα, τώρα».
Μία μαρτυρία για την κατοχή από την οδό Μέρλιν
Το tvxs.gr δημοσιεύει (27 Σεπ. 2011) μία ακόμη μαρτυρία από το αρχείο του «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα» σχετικά με τις σφαγές και τα βασανιστήρια από τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες κατά τη διάρκεια της κατοχής στην Ελλάδα. Η Αγγελική Στεφάνου ζούσε απέναντι από το κτίριο που είχε εγκατασταθεί η Γκεστάπο και εξιστορεί στιγμές από εκείνη την περίοδο.
Αγγελική Στεφάνου (ΣΤ): Γεννήθηκα στην οδό Μέρλιν. Ήταν ένας χωματόδρομος και πριν από τον πόλεμο βγαίναμε έξω και παίζαμε με τα τσέρκια γιατί δεν περνούσε τίποτα, ούτε κάρο. Το είδα με τα μάτια μου, στο Κολωνάκι βόσκανε πρόβατα. Όταν κηρύχθηκε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, πριν ακόμα μπει η Ελλάδα, φοβήθηκα αρκετά, παρόλο που η μάνα μου έλεγε πως δεν είναι τίποτα. Σαν οικογένεια είχαμε δύο διαμερίσματα τα οποία νοικιάζαμε και ζούσαμε από το ενοίκιο. Θυμάμαι πως την ημέρα που επιτέθηκαν οι Ιταλοί, εγώ με τη μάνα μου ήμασταν στα Καμένα Βούρλα για τα λουτρά. Εκεί ήρθε ο διευθυντής του Ξενοδοχείου, το πρωϊνό της 28ης, μας ξύπνησε και είπε στην μητέρα μου πως μπήκανε οι Ιταλοί και πως στην Πίνδο άρχισαν οι μάχες. Επιστρέψαμε στο σπίτι, στη Μέρλιν. Μας έκανε τρομερή εντύπωση, κυρίως στη μητέρα μου, η τρομερή συσκότιση που υπήρχε στην περιοχή. Δεν βλέπαμε τίποτα.
Δημοσιογράφος (Δ): Ήσασταν μία αστική οικογένεια...
ΣΤ: Μάλιστα.
Δ: Πως λύνατε το πρόβλημα του φαγητού;
ΣΤ: Προβλήματα στο φαγητό προέκυψαν από την ημέρα που μπήκαν οι Ιταλοί. Στο τέλος του '40. Ακολούθησε ο περίφημος χειμώνας του '41. Εκεί ήταν η μεγάλη και φοβερή πείνα.Στο Κολωνάκι λένε, δεν το είδα ότι είχε 50 εκατοστά χιόνι, στην πλατεία. Και άρχισαν οι ελλείψεις. Ελλείψεις στο ένα, ελλείψεις στο άλλο. Ξεκίνησε και η μαύρη αγορά.
Δ: Θυμόσαστε μαυραγορίτες;
ΣΤ: Εγώ προσωπικά όχι, αλλά το ακούγαμε. Ξέραμε ότι υπήρχαν. Και οι οικογένειες όπως οι παλιαστικές ο μόνος τρόπος για να επιζήσουν, καθώς υπήρχε πληθωρισμός, ήταν να πουλάνε ό,τι πολύτιμο είχαν. Κοσμήματα, έπιπλα. Η μητέρα μου και ο πατέρας μου πουλήσανε για παράδειγμα μία πολύ καλή ακριβή συλλογή χαλιών τα οποία είχαν αποκτήσει όταν ο πατέρας μου ήταν στην Ινδία.
Δ: Πότε εγκαταστάθηκε απέναντί σας η Γκεστάπο;
ΣΤ: Αρχικά στα απέναντι σπίτια ήταν Ιταλοί στρατιώτες. Νέα παιδιά 18 έως 20 χρονών. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Θυμάμαι βλέπαμε από το παράθυρο μέσα στις αυλές των σπιτιών που έμεναν οι Ιταλοί. Τους βλέπαμε να γελάνε και να διασκεδάζουν. Φούσκωναν προφυλακτικά. Τα έκαναν μπάλα και έπαιζαν ποδόσφαιρο. Είχε γεμίσει όλη η Μέρλιν προφυλακτικά. Αυτή ήταν η Ιταλική κατοχή. Όμως όταν συνθηκολόγησε η Ιταλία το '43 αποχώρησαν.
Δ: Με τους Ιταλούς δηλαδή δεν είχατε προβλήματα;
ΣΤ: Όχι. Δεν είχαμε καμία ενόχληση από αυτούς. Μετά ήρθαν εκείνοι οι διάβολοι οι Γερμανοί. Κάνανε φοβερά πράγματα. Θυμάμαι πως την ημέρα που η Ιταλία συνθηκολόγησε, οι ιταλοί στρατιώτες άρχισαν να καίνε χαρτιά. Η μάνα μου που ήταν έξυπνη γυναίκα, μόλις μύρισε το καμένο χαρτί μας λέει : "Πάει, φεύγουν οι Ιταλοί". Μετά σιγά-σιγά άρχισαν να φεύγουν. Και θυμάμαι πως εκείνη την ημέρα έγινε κάτι πολύ περίεργο. Η μάνα μου γενικά δεν μιλούσε με τους Ιταλούς. Περνούσε από μπροστά τους και ούτε που γύριζε να τους κοιτάξει. Εκείνη όμως την ημέρα ένα ελληνάκι που ήξερε Ιταλικά και τους έκανε τον διερμηνέα, ο Γιώργος, περίπου 16 ετών, εγώ τότε ήμουν 12, ήρθε από το σπίτι και είπε στην μητέρα μου πως ο Μπριγκαντιέρε παρακαλεί πάρα πολύ μήπως γίνεται να του κρατήσετε μία βαλίτσα. Η μάνα μου απάντησε "αμέσως ό,τι θέλει ο Μπριγκαντιέρε. Εφόσον είναι νικημένος. Εγώ είμαι πάντα με την πλευρά των νικημένων, όχι με τους νικητές". Πήγε και έφερε μία τεράστια βαλίτσα. Ο Γιώργος είπε πως θα έρθει να την πάρει κάποιος. Η βαλίτσα έμεινε για αρκετό καιρό, νομίζω 2-3 μήνες, και δεν πέρασε κανένας την πάρει. Τελικά την πήρε μία κυρία.
Δ: Πείτε μου για τους Γερμανούς που εγκαταστάθηκαν απέναντί σας... Υπήρχε διαφορά με τους Ιταλούς;
ΣΤ: Φοβερή. Κατ’ αρχήν η εμφάνιση όλη, ο τρόπος συμπεριφοράς, αγέρωχοι, κανείς δεν χαιρετούσε. Άλλοι άνθρωποι. Σιγά σιγά ήρθαν κάτι καμιόνια γεμάτα με φαντάρους. Επιτάξανε τα απέναντι σπίτια από το δικό μας. Τους είπαν σε 2 με 3 ώρες θα πρέπει να έχετε φύγει. Τους διέθεσαν και ένα καμιόνι για να μεταφέρουν πράγματα και σταδιακά άδειασε όλο το τετράγωνο. Μιλάμε για το τετράγωνο Σέκερη, Μέρλιν, Β. Σοφίας και Κανάρη. Σε ένα νεοκλασικό, πολύ ωραίο σπίτι, έφερναν τους κρατούμενους από το στρατόπεδο συγκέντρωσης για ανάκριση. Τους φέρνανε το πρωί και τους βγάζανε το βράδυ να πάνε πίσω, στο Χαϊδάρι.
Και πολλές φορές η μάνα μου όταν ερχόντουσαν το πρωί κατά τις 7 κοίταζε με τα κιάλια από το παράθυρο και τους μετρούσε πόσοι ήταν που ερχόντουσαν. Και όταν έφευγαν το βράδυ πάλι ήξερε την ώρα και τους ξαναμετρούσε. Συχνά έλειπαν δύο με τρεις. Η μάνα μου ήξερε πως μέσα γινόντουσαν ανακρίσεις και βασανιστήρια.
Δ: Ακούγατε φωνές;
ΣΤ: Φωνές δεν ακούγαμε αλλά είδαμε κακοποιημένους ανθρώπους να βγαίνουν. Είχαμε δει και τον πιανίστα τον Κατσαρό. Τον είχανε πιάσει και τον είχαν κρεμάσει από τον τοίχο με τα χέρια πίσω. Αυτό που έκανε και η ΕΣΑ επί 7ετίας. Προκαλείται εξάρθρωση των ώμων. Και όταν βγήκε ο Κατσαρός, αυτό το είδα με τα μάτια μου, δεν πρόλαβε να με εμποδίσει η μάνα μου, ήταν άσπρος και τα χέρια του κρεμόντουσαν. Όταν δεν έχει χέρια χάνεις την ισορροπία σου. Δεν μπορούσε να πατήσει για να ανέβει να μπει στο καμιόνι. Έχανε συνεχώς την ισορροπία του και τον σηκώσανε οι συγκρατούμενοι του και τον ανεβάσανε.
Δ: Πιανίστας ήταν. Τον είχαν χτυπήσει εκεί που πονούσε στα χέρια...
ΣΤ: Ακριβώς. Βγήκε από το κτίριο σε αυτά τα χάλια, αλλά μετά μάθαμε από την μητέρα του, πως όταν πήγε στο Χαϊδάρι βρέθηκε γιατρός από τους κρατούμενους και του έδωσε τις πρώτες βοήθειες.
Δ: Είπατε πως η μάνα σας είχε κάτι κιάλια. Εσείς είχατε δει ποτέ με αυτά; Σας είχε πει κάτι από αυτά που έβλεπε;
ΣΤ: Έβλεπα και εγώ μαζί της. Επίσης πολλοί ήξεραν πως εμείς μέναμε απέναντι από το κτίριο ανακρίσεων και συχνά μας τηλεφωνούσαν για να μάθουν τι συμβαίνει με τους ανθρώπους τους. Αν τους είδαμε κλπ. Και η μάνα μου είχε πάντα το νου της και ειδοποιούσε.
Δ: Πόσο έμειναν απέναντί σας οι Γερμανοί;
ΣΤ: Περίπου ένα χρόνο.
Δ: Τι άλλο θυμάστε από εκείνο το χρόνο;
ΣΤ: Είδαμε και τους ανθρώπους που εκτέλεσαν την Πρωτομαγιά του '44. Αυτοί από εδώ έφυγαν. Είδαμε το εκτελεστικό απόσπασμα και τους κρατούμενους. Τους κρατούμενους τους έβαλαν σε ένα φορτηγό και το εκτελεστικό απόσπασμα με τα όπλα επιβιβάστηκε σε αυτά τα παλιά φολξβαγκεν και πήγανε στην Καισαριανή. Εκεί έγινε ότι έγινε.
Δ: Ήσασταν προετοιμασμένη για αυτό που πρόκειται να ζούσατε μόλις μάθατε πως απέναντί σας θα εγκατασταθεί η Γκεστάπο;
ΣΤ: Είχαμε ακούσει κάποια πράγματα. Αλλά όσοι Έλληνες, γιατί υπήρχαν και τέτοιοι, ήταν υπέρ της Γερμανίας διέψευδαν όσα λεγόντουσαν. Λέγανε πως τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως ήταν φαντασιώσεις και πως δεν υπήρχαν τέτοια πράγματα.
Δ: Οι Έλληνες που ήταν πριν από τον πόλεμο μαζί με την Γερμανία τι λέγανε μετά την κήρυξη του πολέμου;
ΣΤ: Πολλοί καταλάβανε πολύ καλά τι γινότανε.
Δ: Εσείς είχατε γνωστούς που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς;
ΣΤ: Όχι. Αλλά ξέρουμε το είδαμε ποιοι συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς εδώ απέναντι. Το είδαμε αυτό.
Δ: Έλληνες;
ΣΤ: Έλληνες. Είτε ως διερμηνείς, είτε ως καταδότες. Θα πρέπει να έχετε ακούσει για το τι έγινε στο Παγκράτι με τους περίφημους αδερφούς. Νομίζω πως τους έλεγαν Λογοθέτη ή Λογοθετίδη. Ήταν οι πρώτοι κουκουλοφόροι. Οι Γερμανοί μαζεύανε τον κόσμο στην πλατεία Παγκρατίου και τα αδέλφια ερχόντουσαν, πήγαιναν πάνω κάτω, μπροστά από τον κόσμο και κατέδιδαν. Οι Γερμανοί τους έπαιρναν αμέσως, τους φορτώνανε στα καμιόνια και τους πηγαίναν για εκτέλεση. Εκεί εκτυλίχθηκε και μία φοβερή σκηνή, που την μετέφερε ένας αυτόπτης μάρτυρας. Ήταν ένας πατέρας που οι καταδότες είχαν δείξει το γιο του. Την ώρα που δείχνουν τον γιο του, ο πατέρας σε κατάσταση αλοφροσύνης σήκωσε το κεφάλι του προς τα πάνω, κοίταξε τον ουρανό και είπε «τώρα κατέβα, τώρα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου