Τα ματόκλαδά σου Λάμπουν στο Μινόρε της αυγής - η ανάλυση της ταινίας του Κώστα Φέρρη και Video αφιέρωμα


της Σοφίας Ντρέκου (Sophia Drekou)
Αρθρογράφος (BSc in Psychology)


Πάνω στα ματόκλαδά σου
έγραψα τις σκέψεις μου
για να μην ξεχάσεις
ούτε την αγάπη μου
ούτε το πάθος μου
κι αν κάποτε τα γέρνεις
τότε διαβάζεις γραμμές
που άφησα για σένα
σ’ ένα ακίνητο καράβι.

Τα ματόκλαδά σου Λάμπουν και
Το Μινόρε της αυγής (ταινία 1961)

Η παραγκούπολη της φωτογραφίας χτίστηκε μετά
τη μικρασιατική καταστροφή για να φιλοξενήσει
ορισμένους από τους χιλιάδες πρόσφυγες που έφτασαν
στην Αθήνα. Η γειτονιά τότε ονομάζονταν Δουργούτι. Εκεί
γυρίστηκε η ταινία «Τα ματόκλαδά σου λάμπουν».

Βρέθηκε σπάνιο βίντεο ντοκουμέντο για την Καταστροφή της Σμύρνης το 1922 και τους πρόσφυγες στην Αθήνα


Τεχνικά στοιχεία

Είδος: Μυθοπλασία, διάρκεια 7', Α/M, 35 χιλ.
Χρώμα: Ασπρόμαυρο [Α/M] Γλώσσα: Ελληνικά. 
Παραγωγή: 1961. Κόστος 10.000 δρχ.
Σκηνοθεσία / Σενάριο / Παραγωγή: Κώστας Φέρρης
Εξωτερικά γυρίσματα στο Δουργούτι, προσφυγική παραγκούπολη
(βασισμένη στο τραγούδι του Μάρκου Βαμβακάρη).

Περιγραφή

Άσκηση κινηματογραφικού ύφους το 1961 από τον 26χρονο τότε Κώστα Φέρρη πάνω σε δύο ρεμπέτικα τραγούδια: Τα ματόκλαδά σου λάμπουν και το Μινόρε της αυγής. Η Μικρού Μήκους ταινία Τα ματόκλαδά σου λάμπουν (1961) - Του Κώστα Φέρρη δεν παίχτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1961.

Γυρίσθηκε το 1961 στο Δουργούτι την προσφυγική παραγκούπολη, σήμερα Νέος Κόσμος εκεί όπου γυρίσθηκε και η Μαγική Πόλη του Κούνδουρου, ενώ η Συνοικία το Όνειρο γυρίσθηκε στον Ασύρματο. Δεν παίχτηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Την απέρριψε η Προκριματική Επιτροπή λόγω χασικλίδικων τραγουδιών. Στη συνέχεια την απέρριψε και η Δευτεροβάθμια επιτροπή.

Της Σοφίας Φέρρη, νυν Ξενάκη, το πατρικό είναι Σφακιανάκη. Είναι κόρη του σπουδαίου συνθέτη της Εθνικής Σχολής Κωνσταντίνου Σφακιανάκη (Ντούρου Ντούρου) και εγγονή του Μίνωα Καλοκαιρινού (Σλίμαν, Κνωσσός κ.λ.). Η αδελφή της, Μαριέλλη Σφακιανάκη, είναι σοπράνο, μουσικός και συγγραφέας.

Το κορίτσι στο παράθυρο, είναι η Ιωάννα Κορομπίλη, ηθοποιός.

Ο Μίκης Θεοδωράκης ανακάλυψε για πρώτη φορά τον Μάρκο Βαμβακάρη στην «μυστική» προβολή της ταινίας. «Του Μάρκου είναι το τραγούδι;» ρώτησε τον Κώστα Φέρρη. Κι ύστερα: «Γιατί δε μού 'πες πως τραγουδάει ο Γρηγόρης, να τον καλέσομε κι εκείνον;» Το ίδιο βράδυ, στην αίθουσα Τέχνης, σε ομιλία του για το «λαϊκό τραγούδι», είπε: «Δύο είναι τα κλασσικά τραγούδια στο ρεμπέτικο τραγούδι. Η «Συννεφιασμένη Κυριακή», και «Τα ματόκλαδά σου λάμπουν».


Η μικρού μήκους ταινία με τίτλο Τα ματόκλαδα σου λάμπουν, εμπνευσμένη από το ομώνυμο τραγούδι του Μάρκου Βαμβακάρη με την ηχογραφημένη ερμηνεία του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Ως intro και outro χρησιμοποιείται ακόμη το περίφημο Μινόρε της αυγής του Σπύρου Περιστέρη.


Με σημερινούς όρους θα μπορούσε να πει κανείς πως πρόκειται για το «βίντεο κλιπ» δύο τραγουδιών, των «Μινόρε της αυγής» και «Τα ματόκλαδά σου λάμπουν».


Η δομική ανάλυση της ταινίας
Γιάννης Φραγκούλης

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους να κάνουμε ένα βιντεοκλίπ.

Θα κάνω την ανάλυση της ταινίας «Τα ματόκλαδά σου λάμπουν» (1961), του Κώστα Φέρρη, σε επίπεδο σκηνοθεσίας, δομικής ανάλυσης και μοντάζ, χωρίς να αναφέρομαι στα τεχνικά θέματα και στην τοποθέτηση της μουσικής. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι η ταινία απορρίφθηκε από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Θα δούμε όμως πως ο Κώστας Φέρρης αριστοτεχνικά δόμησε την ταινία του και τα κρυφά νοήματα που κρύβονται πίσω από το φιλμικό κείμενο.

Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ

Από το 0.00 μέχρι το 0.43, βλέπουμε να πέφτει το κεφάλι της γυναίκας, μοιραία, δείχνει κάτι σαν απελπισία ή όνειρο ή επιθυμία, αυτό το αφήνει απροσδιόριστο για να ξεκαθαριστεί αργότερα. Είναι αυτό που λέμε για το αφηρημένο ή αυθαίρετο που όταν δεν προσδιορίζεται δίνει τροφή στη φαντασία του θεατή, λειτουργεί σαν σημαίνον -απροσδιόριστο, αυθαίρετο- και νοηματοδοτεί όταν προσδιορίζεται -όταν γίνεται σημαινόμενο-, αυτό θα το δούμε στη συνέχεια της ταινίας.

Από το 0.44 μέχρι το 1.08, βλέπουμε το κεφάλι της γυναίκας που ελαφριά μετακινείται, ανοίγουν τα μάτια της, παράλληλο μοντάζ με τα πουλιά που πετούν, σηκώνεται και πάει προς το παράθυρο. Αυτό ενισχύει την εντύπωση ότι είναι μία ονείρωση ή μία οπτασία -ξύπνιο όνειρο-, άρα μία επιθυμία, η οποία θα προσδιοριστεί αργότερα. Τα πουλιά που πετούν συμβολίζουν την ψυχή, όταν η γυναίκα πηγαίνει προς το παράθυρο, τότε πηγαίνουμε από το θυμικό, επιθυμία, στο κοινωνικό πεδίο, κοινωνία, πραγματοποίηση της επιθυμίας. Εδώ προσδιορίζεται ακόμα περισσότερο η στάση της γυναίκας και πάμε πλέον από το σημαίνον στο σημαινόμενο, χωρίς όμως να έχουμε δομήσει το σημαινόμενο, άρα την έννοια.

Από 1.09 μέχρι το 2.04, έχουμε τη γυναίκα μέσα στο σπίτι. Το παράθυρο είναι κλειστό. Παράλληλο μοντάζ γυναίκας με σκηνές του δρόμου και της συνοικίας. Το κεφάλι της γυναίκας «πέφτει», τα μάτια κλείνουν και ανοίγουν. Τελειώνει με τους τρεις άντρες να μπαίνουν από αριστερά προς τα δεξιά. Είναι η εισαγωγή για τη σκηνή που το όνειρο γίνεται «πραγματικότητα». Θα δούμε αργότερα ποιο θα είναι το πραγματολογικό. Τώρα είμαστε σίγουροι ότι έχουμε να κάνουμε με μία ονείρωση-επιθυμία που πιθανόν να έχει κάποια ερωτική διάθεση, αυτό το αφήνει ο σκηνοθέτης απροσδιόριστο, άρα ακολουθεί την ίδια διαδικασία σημαίνον-σημαινόμενο, όπως πριν. Αυτή είναι η εισαγωγή της ταινίας.

Από το 2.05 μέχρι το 2.42, μπαίνει η παρέα των αντρών, από αριστερά προς τα δεξιά. Η κάμερα υποκειμενική, όπως και πριν στις σκηνές του περιβάλλοντος χώρου, βλέπουμε τη συνοικία, μία κοπέλα που δείχνεται, θέλει να επιθυμηθεί αλλά οι άντρες την αγνοούν. Τη βλέπουμε να είναι αδιάφορη προς σχετικά απελπισμένη. Η γυναίκα -η οποία είχε εμφανιστεί στην αρχή- βγάζει το κεφάλι της από το παράθυρο, μεταβαίνει προς την πόρτα. Μπαίνουν οι άντρες στη σκηνή. Είναι η αρχή της βιωματικής επιθυμίας που θα ενσαρκωθεί με το χορό. Πλέον είμαστε σίγουροι ότι αυτή η επιθυμία έχει ερωτικό χαρακτήρα, χωρίς να προσδιορίζεται προς ποιον άντρα.

Από το 2.43 μέχρι το 4.16, έχουμε την αρχή του χορού που ξεκινά από τους άντρες -εδώ οι άντρες είναι το αρχέτυπο του κυνηγού στον έρωτα. Η γυναίκα τους ή τον βλέπει με λαγνεία. Παράλληλο μοντάζ γυναίκας με άντρες. Κοντινό στη γυναίκα, κεφάλι-μάτια, οι άντρες σε μεσαίο. Κοντινό σε μία γλάστρα, μας επαναφέρει στο κοινωνικό πεδίο, και στη δεύτερη γυναίκα που υποκύπτει. Ο χορός ξεκινά από τα πόδια και είναι τελετουργικός. Οι άντρες φαίνονται στα πόδια, μετά πάνω από τη μέση. Χορεύουν, μετά η γυναίκα αρχίζει να χορεύει, ανταποκρίνεται στην επιθυμία της για έρωτα. Κοντινό στη γυναίκα, κοντινό στη γλάστρα -πάλι μας βάζει στο κοινωνικό πεδίο, άρα εδώ πλέον έχουμε την υπόνοια ότι μιλά κυρίως για την κοινωνία και όχι μόνο για μία ερωτική πράξη. Χορός γυναίκας-άντρες ως τελετουργία, ο χορός είναι βιωματικός. Ο ένας άντρας ξεχωρίζει. Ο άντρας και η γυναίκα έρχονται σε μία σχεδόν επαφή. Η επαφή δεν ολοκληρώνεται.

Από το 4.17 μέχρι το 4.32, ο χορός είναι δικός τους. Η επαφή είναι βιωματική και εγγράφεται πλέον στο κοινωνικό πεδίο, αφού βλέπουμε το παιδί και τη δεύτερη γυναίκα. Όμως το παιδί βλέπει το τι έχει γίνει, όταν ο άντρας και η γυναίκα έχουν γονατίσει. Είναι αυτό που δε λέγεται, το ανείπωτο. Η ονείρωση-επιθυμία πλέον έχει γίνει νεύρωση που αρχίζει να μεταλλάσσεται σε ψύχωση. Η επιθυμία να ολοκληρωθεί αυτή η επαφή, από τη μεριά της γυναίκας, είναι έντονη και για αυτό, αφού δεν ολοκληρώνεται, οδεύει προς την ψύχωση.

Από το 4.33 μέχρι το 4.58, το «ζευγάρι» χορεύει, αλλά δεν έρχεται σε ουσιαστική επαφή. Παράλληλο μοντάζ με τη γυναίκα μέσα στο σπίτι, δύο φορές. Η γυναίκα σκουπίζει το στόμα της. Το πλάνο της γυναίκας μέσα στο σπίτι μας βάζει στην υποψία ότι όλο αυτό δεν είναι παρά μία φαντασίωσή της. Το ότι σκουπίζει το στόμα της μας λέει ότι εκλαμβάνει αυτή τη μη-επαφή, την οποία έχει βιώσει στο φαντασιακό της σαν επαφή, ως αμαρτία. Η ερωτική απόλαυση εδώ ισοδυναμεί με αμαρτία.

Από το 4.59 μέχρι το τέλος, η γυναίκα είναι μέσα στο σπίτι, κοντινό στα μάτια της, πλάνο στα πουλιά, τα οποία συμβολίζουν την επιθυμία, την ψυχή της, πλάνα του δρόμου, παιδιά που παίζουν, το ίδιο παιδί -αυτό που είδε το ανείπωτο- που μπαίνει στην ίδια αυλή, η γυναίκα φαίνεται στο παράθυρο όπως στη σκηνή πριν να εμφανιστούν μπροστά της οι άντρες, όταν, πιθανόν, τους είχε δει για πρώτη φορά. Πάλι κοντινό στα μάτια της, μετά πλάνα από τον οικισμό, κατόπιν κοντινό στα μάτια της που κλείνουν.

Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Η ερωτική επιθυμία δεν έχει εκπληρωθεί. Η επανάληψη των πλάνων μας δείχνει ότι αυτή η αφήγηση εγγράφεται στο φαντασιακό της γυναίκας. Η «πραγματικότητά» της δεν έχει σχέση με το πραγματολογικό. Στο φαντασιακό της θέλει να έχει αυτή την ερωτική επαφή, όμως εμποδίζεται από τα ήθη της κοινωνίας που της έχουν επιβάλλει τη νεύρωση που της απαγορεύει να κάνει αυτή την επιθυμία, έχει δημιουργηθεί μία ψυχωτική εικόνα της αμαρτίας που ταυτίζεται με την ερωτική απόλαυση. Όλο αυτό ήταν ένα όνειρο.

Τελικά έχουμε μία έμμεση κριτική στα ήθη της κοινωνίας της δεκαετίας 1950-1960, ενώ μπορούμε να πούμε ότι αυτή η κριτική ισχύει μέχρι τη δεκαετία του 1990. Η ταινία είναι διαχρονική. Η γυναίκα, ως σώμα και ως ψυχή, είναι το υποκείμενο της καταπίεσης από την πατριαρχική εξουσία, έτσι όπως επιβάλλεται από τις εξουσίες της αστυνομίας, της εκκλησίας και της εκπαίδευσης, και έτσι όπως εκπληρώνεται από τους άντρες, πατέρες, ερωτικούς συντρόφους, φίλους. Αυτή η καταπίεση φέρνει την αλλοτρίωση της, κάτι που μεταβιβάζεται στον άντρα, σε μία σχέση.

Η μουσική μας μεταφέρει αυτό το κλίμα, τους χαρακτήρες. Ενοχλεί βέβαια που διακόπτεται και δεν έχει συνδεθεί το ένα με το άλλο κομμάτι με κάποιο ρακόρ.

Ο Γιάννης Φραγκούλης είναι κριτικός κινηματογράφου. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1960. Σπούδασε χημεία στο Μόνκτον (Καναδά) και στην Ορλεάνη (Γαλλία) και φωτογραφία στην ΑΚΤΟ. Παρακολούθησε σεμινάρια σκηνοθεσίας και κινηματογράφου, πολιτιστικής διαχείρισης και σημειολογίας του θεάτρου, της φωτογραφίας και της λογοτεχνίας. Από το 2001 έχει διδάξει σε πολλά σεμινάρια σχετικά με τον κινηματογράφο, κυρίως στην Ένωση Τεχνικών Κινηματογράφου και Τηλεόρασης-Οπτικοακουστικού Τομέα και στη Σχολή Σταυράκου. Από το 1992 είναι μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ), της οποίας έχει διατελέσει πρόεδρος του Δ.Σ.

Ακούγονται τα τραγούδια:

1. Το μινόρε της αυγής είναι ρεμπέτικο τραγούδι που δημιουργήθηκε το 1936 με στίχους του Μίνωα Μάτσα και μουσική του Σπύρου Περιστέρη. Ο Κώστας Καπλάνης (ένας από τους τελευταίους συνθέτες και μπουζουξήδες του ρεμπέτικου, γνωστός για το τραγούδι του «Το Μινόρε της Αυγής»), το 1945 ηχογράφησε το τραγούδι του «Το μινόρε της αυγής», σε στίχους Μίνωα Μάτσα, τη μουσική του οποίου είχε γράψει την περίοδο 1942-1943. Ως συνθέτης φέρεται ο συνθέτης Σπύρος Περιστέρης (1900-1966), διευθυντής εκείνα τα χρόνια της δισκογραφικής εταιρείας «Odeon» (μετέπειτα Minos), αλλά ο Καπλάνης επέμενε μέχρι το τέλος της ζωής του ότι αυτός ήταν ο συνθέτης του τραγουδιού, χωρίς όμως να διεκδικήσει νομικά την πατρότητά του. Και μάλλον πρέπει να είχε δίκιο, επειδή στον Περιστέρη αποδίδονται και άλλα τραγούδια, που είχαν συνθέσει ρεμπέτες της εποχής εκείνης.

2. Τα ματόκλαδά σου λάμπουν του Μάρκου Βαμβακάρη.
Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.

Ηθοποιοί: Σοφία Σφακιανάκη, Ανέστης Βλάχος,
Σάββας Καλατζής, Ιωάννα Κορομπίλη.


Δείτε την ταινία...


Τα ματόκλαδά σου θέλω
για να δω τον κόσμο
όπως τον βλέπεις
και να μας αγγίξει
η ίδια ομορφιά
που σε έπλασε
μια μέρα στην Κέρκυρα
για να δεις τους Παξούς
και να φτάσεις στην Ήπειρο
για να δέσει το κράμα
που συνάντησα
ένα καλοκαίρι στην Εύβοια
σ’ ένα κόκκινο σπίτι
σαν μια παπαρούνα
στον παράξενο κάμπο
της ζωής των σκέψεων
που αναζητούν το άλλο κόκκινο
με τη θυσία τους για να υπάρχει
μέσα στα μάτια η αγάπη μας.




Ετυμολογία: ματόκλαδο < μεσαιωνική ελληνική ματόκλαδο / ομματόκλαδον < όμμα + (ελληνιστική κοινή) κυλάδες / κύλα (το κάτω από το μάτι τμήμα· με παρετυμολογία από τη λέξη κλαδί), η βλεφαρίδα.

Δείτε σχετικά:
Οι ρεμπέτες μάς δίδαξαν γλώσσα! - Συνέδριο Γλωσσολογίας ΑΠΘ
Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος
Ο Στέλιος Βαμβακάρης και η ιστορία της ζωής του (αφιέρωμα ~ Videos) στο Blues που συναντά το Ρεμπέτικο

Περισσότερα: Ν. Λυγερός, Ταινίες, Μ. Βαμβακάρης





Βιντεο / αφιέρωμα ► Ta Matoklada Sou Lampoun

Φλέρυ Νταντωνάκη - Τα ματόκλαδά σου λάμπουν
I Fleru Ntantonaki sta Leitourgika Official Dadonaki











Λήξη Κατηχητικών Συνάξεων Καλοκαίρι 2012 Χορευτικό
τμήμα της Ελληνορθόδοξης Κοινωνίας Προσώπων ΔΙΨΩ











Διασκευή του Μάνου Χατζιδάκι πάνω
στη σύνθεση του Μάρκου Βαμβακάρη











Ρένος Αποστολίδης και Κώστας Φέρρης - Περί
κινηματογράφου. Εκπομπή της 07 12 1995.
















Στο FaceBook: 12 Φεβρουαρίου 2017

Aggelos Aslanidis: Δώσε μου τα ματόκλαδά σου να τα βάλω στα μαύρα πλήκτρα του ακορντεόν, για να παίζω γυρολόγος στα χωριά, στα πανηγύρια το «Σ' αγαπώ γιατί είσαι ωραία» τα «Κύματα του Δούναβεως» για να ακούν οι ερωτευμένοι αύριο του Αγίου Βαλεντίνου και συ να βλέπεις πόσο νοσταλγικά αγκαλιάζονται... · 12 Φεβ 2017



Σοφία Ντρέκου: Οι ποιητικοί σας σχολιασμοί κ. Aggelos, ''νοσταλγικά αγκαλιάζουν'' τις εργασίες μου, όταν τους δίνουν χρωματιστό και μουσικό τόνο, τις αναβαθμίζουν στα αγαπημένα ακούσματα ενός ακορντεόν! · 12 Φεβ 2017

Σωτήριος Λαλιώτης (υιος ασσωτος) ...Μια φυσαρμόνικα, το σιάξιμο των χειλιών σε σφύριγμα, σύνθημα και κάλεσμα συνάμα, σε πανηγύρι όπου τραγούδι και χορός, κάνουν τον χάροντα να τρέμει και αυτόν τον αντικείμενο να σκέπτεται και να παρακαλεί... Θεέ μου τι άλλο να τους κάμω; · 12 Φεβ 2017

Aggelos Aslanidis: ΝΑ Μ' ΑΓΑΠΑΣ (φυσαρμόνικα) · 12 Φεβ 2017



Σοφία Ντρέκου: Μια φυσαρμόνικα στο φεγγαρόφωτο με θέα το νοσταλγικό υδάτινο ηλιοβασίλεμα, κάνουν τον χάροντα να τρέμει στης λυγερής το πέρασμα, χορεύοντας στα κύματα την μακραίωνη πορεία χωρίς την ψυχοφθόρα αναμονή του τέλους. υιος ασωτος (Sotirios Laliotis), Σωτήρη μου, αν δεν μού γράψει η γλαφυρή πένα σου σε τέτοιες λογοτεχνικές αναφορές μου, κάτι θα μού λείπει. · 12 Φεβ 2017


Δεν υπάρχουν σχόλια: