Καππαδοκία: Λαξευμένες στις σπηλιές της ιστορίας και Αέρηδες που κόβουν την ανάσα (αφιέρωμα videos)


Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου

Αέρηδες που κόβουν την ανάσα δημιουργούν εξωπραγματικούς, γεωλογικούς σχηματισμούς και κρύβουν στο εσωτερικό τους πολύτιμες εικόνες και θρησκευτικούς θησαυρούς.

Στην Καππαδοκία η αίσθηση του Βυζαντίου είναι ακόμη ορατή στην ατμόσφαιρα. Στις εκκλησίες, στα ασκηταριά που λαξεύτηκαν στο μαλακό ασβεστολιθικό πέτρωμα, τον ψαμμόλιθο. Μία από αυτές, η μεγαλύτερη της Καππαδοκίας, η εκκλησία της Πόρπης, στην επαρχία Γκιόρεμε (Κόραμα), αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Η εκκλησία της Πόρπης χαρακτηρίζεται   από τις εντυπωσιακές καμάρες της   και τις σπάνιες αγιογραφίες της
Η εκκλησία της Πόρπης χαρακτηρίζεται 
από τις εντυπωσιακές καμάρες της 
και τις σπάνιες αγιογραφίες της

Η εκκλησία με τις εντυπωσιακές καμάρες και τις σπάνιες αγιογραφίες -καθ' υπερβολή κάποιοι την παρομοιάζουν με την πασίγνωστη Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό- ανακαινίζεται εκ βάθρων από τις τουρκικές αρχές και, παρά τις σκαλωσιές που είναι εδώ και τρία χρόνια στο εσωτερικό της, δέχεται κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες, ανάμεσά τους και πολλούς Έλληνες. 

Ο ναός του 10ου αιώνα είναι ο πιο γνωστός και στην Ανατολή τον ονομάζουν «εκκλησία με τις καμινάδες», επειδή έχει λαξευτεί σε τέσσερα επίπεδα μέσα σε έναν βράχο με αρκετές μυτερές κορυφές, σαν καμινάδες.

Οι πρώτες επεμβατικές εργασίες έγιναν τη δεκαετία του '80, ωστόσο τα τελευταία τρία χρόνια γίνονται πιο συστηματικές αναστηλώσεις στα τέσσερα τμήματα του ναού: την παλιά εκκλησία, τη νεότερη και μεγαλύτερη, το παρεκκλήσι και μία κρύπτη κάτω από τον ναό. Η παλιά εκκλησία χρονολογείται στα 963-969 μ.Χ. και αρχικά ήταν μονόκλιτη καμαροσκέπαστη.

tokalı kilisesi göreme. Σε πολύ καλή κατάσταση 
διατήρησε το σκοτάδι τις αγιογραφίες του ναού.
μνημείου της ανθρωπότητας

Ο κυρίως ναός έχει πολύχρωμες, εντυπωσιακές αγιογραφίες, με τον θόλο να διατηρεί παραστάσεις από την Ανάληψη, την Υπαπαντή, τον Άγιο Χριστόφορο και τη Θεοτόκο Ένθρονη Βρεφοκρατούσα, σε έντονα, υπέροχα χρώματα. Η παλιά εκκλησία είναι διακοσμημένη με αποχρώσεις του κόκκινου και του πράσινου και σκηνές από την Καινή Διαθήκη με διάσπαρτες απεικονίσεις κάποιων αγίων.

Οι τοίχοι της νέας εκκλησίας είναι καλυμμένοι από αγιογραφίες με τα θαύματα του Χριστού, επεισόδια από τη ζωή του Αγίου Βασιλείου (ένας από τους πατέρες της Καππαδοκίας), των Σαράντα Μαρτύρων και του Αγίου Μηνά.

 Παρεκκλήσι του αγίου βασιλείου καππαδοκία. 
Βυζαντινούς ναούς και ασκηταριά κρύβουν 
οι βράχοι και οι σπηλιές της Καππαδοκίας

Το παρεκκλήσι είναι ένας μικρός, ενιαίος χώρος, ενώ μικρή σε διαστάσεις και χωρίς ιδιαίτερο διάκοσμο είναι η κρύπτη στο υπόγειο, κάτω από την παλιά εκκλησία.

Οι εντυπωσιακές καμάρες της εκκλησίας της Πόρπης, 
η οποία είναι λαξευμένη στο ασβεστολιθικό πέτρωμα

Οι εργασίες χρηματοδοτούνται από τις τουρκικές αρχές, καθώς στην περιοχή της Καππαδοκίας δεν υπάρχει μητρόπολη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ούτε κανενός είδους εκκλησιαστική αρχή υπό την εποπτεία του. Είναι ωστόσο μια περιοχή την οποία έχει κατά καιρούς επισκεφθεί ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, σε μία από τις επισκέψεις του, μάλιστα, το 2000, είχε δηλώσει εντυπωσιασμένος από τον αριθμό των βυζαντινών εκκλησιών στην περιοχή.

Το Γκιόρεμε (Κόραμα) είναι περιοχή της επαρχίας Νεβσεχίρ, που σχηματίστηκε από την έκρηξη του όρους Ερκιγιές πριν από 2.000 χρόνια. Στάχτη και λάβα δημιούργησαν ένα εκπληκτικής ομορφιάς τοπίο, που καλύπτει έκταση πάνω από 20.000 τ.χλμ. Το μαλακό πέτρωμα διαβρώθηκε από τον αέρα και τις βροχοπτώσεις, αφήνοντας σκληρές τις κορυφές στους σχηματισμούς των βράχων που μοιάζουν με καμινάδες.

Σε έναν τέτοιο βράχο έχει λαξευτεί η εκκλησία της Πόρπης (Tikali Kilise), η είσοδος της οποίας είναι εξαιρετικά χαμηλή, ενώ στο εσωτερικό ο χώρος ανοίγει.

Αποκατάσταση
Τρεις ναοί γεννιούνται ξανά...


Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται η εκκλησία του Ελμαλί, επίσης λαξευμένη σε σπηλιά, που χτίστηκε περίπου το 1050 και έχει κεντρικό θέμα τον Μυστικό Δείπνο και γραμμένη σε έναν τοίχο τη λέξη «ΙΧΘΥΣ».

Εκτός από την εκκλησία του Ελμαλί, ανακαινίζεται επίσης αυτή της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Ονούφριου, αλλά και η περίφημη Μαύρη ή Σκοτεινή εκκλησία, που ονομάζεται έτσι επειδή μπαίνει λίγο φως από έναν πολύ μικρό φεγγίτη. Πρόκειται για θολωτή εκκλησία του 11ου αιώνα που έχει μία κύρια αψίδα και δύο μικρές, αλλά και τέσσερις στύλους.

Είναι διακοσμημένη με παραστάσεις από την Καινή Διαθήκη: τη Γέννηση του Χριστού, το Προσκύνημα των Μάγων, τον Χριστό Παντοκράτορα, τον Μυστικό Δείπνο, την Προδοσία του Ιούδα, τη Σταύρωση, την Ανάσταση. Μετά την τουρκική εισβολή και μέχρι το 1950 χρησιμοποιούνταν ως περιστερώνας.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται επίπονη εργασία στους τοίχους για να καθαριστούν από τα περιττώματα των πουλιών και να αποκαλυφθούν οι αγιογραφίες. Το λιγοστό φως που μπαίνει από τον φεγγίτη διατήρησε σε πολύ καλή κατάσταση τα χρώματα και τις μορφές των αγίων, τουλάχιστον σε όσα σημεία δεν έχουν καλυφθεί από ακαθαρσίες περιστεριών.

Στις σπηλιές της Καππαδοκίας

Γκόρεμε, το γλυπτό της φύσης στην Καππαδοκία Πολιτεία λαξευμένη σε ηφαιστειογενή βράχια
Γκόρεμε, το γλυπτό της φύσης στην Καππαδοκία
Πολιτεία λαξευμένη σε ηφαιστειογενή βράχια

Τεράστιοι βράχοι με παράξενα σχήματα, «νεραϊδοκαμινάδες», σπηλιές. Η φύση εκθέτει στην Καππαδοκία μερικά από τα ωραιότερα έργα της. Προέκυψαν από τη διάβρωση ηφαιστειογενών πετρωμάτων. Είναι δημιουργίες ηφαιστείων, βροχών και ανέμων.

Οι άνθρωποι έβαλαν τη δική τους πινελιά: δημιούργησαν υπόγειες πόλεις και λάξευσαν στους πανύψηλους βράχους αμέτρητα σπίτια και εκατοντάδες εκκλησίες, τις οποίες κόσμησαν με εντυπωσιακές τοιχογραφίες. Μία από αυτές είναι η Σκοτεινή Εκκλησία (karanlik kilise, ναός της Αναλήψεως, 11ος αι.) που βρίσκεται στο Γκιόρεμε (Goreme, ελληνικά Κόραμα).

Θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά λαξευτά μνημεία της περιοχής και οι τοιχογραφίες της κατατάσσονται στα πιο σημαντικά ζωγραφικά σύνολα της βυζαντινής Καππαδοκίας. Ονομάστηκε Σκοτεινή εξαιτίας του ελάχιστου φωτισμού του εσωτερικού της χώρου από ένα μικρό παράθυρο. Η έλλειψη φωτισμού έχει συντελέσει στη διατήρηση των τοιχογραφιών της, στις οποίες πριν από περίπου τριάντα χρόνια είχαν γίνει εργασίες συντήρησης.

Στις τοιχογραφίες της παρουσιάζονται επεισόδια από τη ζωή του Ιησού. Πιο σημαντικές θεωρούνται αυτή της Σταύρωσης, της προδοσίας του Ιούδα και αυτή που απεικονίζει τον Χριστό Παντοκράτορα. Πρόσφατα, σύμφωνα με την τουρκική ιστοσελίδα trthaber.com, οι αρμόδιες τουρκικές αρχές, για να προστατεύσουν τις τοιχογραφίες της Σκοτεινής Εκκλησίας, αποφάσισαν να απαγορεύσουν στους επισκέπτες να βγάζουν φωτογραφίες
μέσα στην εκκλησία και να παραμένουν στον ναό περισσότερο από τρία λεπτά. Ακόμη, σύμφωνα με το trthaber.com, οι τουρκικές αρχές επιχειρούν να ελέγξουν τον αριθμό των επισκεπτών, βάζοντας εισιτήριο και για την είσοδο στον ναό της Αναλήψεως, εκτός από αυτό που υπάρχει για την είσοδο στο υπαίθριο μουσείο του Γκιόρεμε, όπου βρίσκονται οι περισσότερες και σημαντικότερες υπόσκαφες βυζαντινές εκκλησίες της Καππαδοκίας.

Βράχοι - «Νεραϊδοκαμινάδες»

Οι κωνοειδείς και πυραμιδοειδείς βράχοι του Γκιόρεμε, που κρύβουν μέσα τους σπίτια και εκκλησίες, και καλύπτουν έκταση πολλών τετραγωνικών χιλιομέτρων, σχηματίστηκαν από τη στάχτη και τη λάβα που απλώθηκαν στην περιοχή από τις εκρήξεις τριών ηφαιστείων που έγιναν πριν από εκατομμύρια χρόνια. Οι ηφαιστειογενείς, γεμάτοι σπηλιές, βράχοι ήταν τόσο μαλακοί που οι πρώτοι κάτοικοι της Καππαδοκίας μπορούσαν να τους σκάψουν χωρίς να χρησιμοποιήσουν μεταλλικά αντικείμενα και να δημιουργήσουν, μέσα σε αυτούς, σπίτια. Γι’ αυτόν τον λόγο πιστεύεται ότι δημιουργήθηκαν εκεί οι πρώτες κατοικίες.

Η φύση έδινε σχεδόν έτοιμα σπίτια. Στις σπηλιές των βράχων του Γκιόρεμε βρήκαν αργότερα καταφύγιο και ασκητές που ήθελαν να φύγουν μακριά από τα εγκόσμια. Στη Ζέλβη, λίγα χιλιόμετρα μακριά από το μουσείο του Γκιόρεμε, βρίσκονται οι φημισμένες «νεραϊδοκαμινάδες», βράχοι που έχουν στην κορυφή τους έναν «τρούλο» και θυμίζουν καμινάδες. «Καμινάδες των νεράιδων» τους ονόμασαν οι πρώτοι κάτοικοι της Καππαδοκίας, οι οποίοι πίστευαν ότι οι βράχοι αυτοί ήταν οι καμινάδες των σπιτιών των νεράιδων που ζούσαν στα έγκατα της γης.

Υπόγειες πόλεις

Καππαδοκία δεν είναι μόνο οι «νεραϊδοκαμινάδες». Είναι και οι παγκόσμια γνωστές υπόγειες πόλεις της -είναι 36, αλλά τέσσερις από αυτές είναι επισκέψιμες. Σύμφωνα με ιστορικούς, οι πρώτοι που έφτιαξαν υπόγειες πόλεις στην Καππαδοκία, για να κρύβονται και να αιφνιδιάζουν τους εχθρούς τους, ήταν οι Χετταίοι. Στη συνέχεια, οι πόλεις αυτές προστάτευαν τους πρώτους χριστιανούς από τους διωγμούς. Στα χρόνια του Βυζαντίου, κατά τις επιδρομές των Αράβων, και στην περίοδο της Εικονομαχίας, οι υπόγειες πόλεις λειτούργησαν επίσης σαν καταφύγια.

Στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατέβαιναν στις υπόγειες πόλεις χριστιανοί για να κρυφθούν από ομάδες ληστών. Η μεγαλύτερη και καλύτερα διατηρημένη υπόγεια πόλη, που είχε τη δυνατότητα να φιλοξενεί χιλιάδες ανθρώπους, είναι αυτή του Ντερίνκουγιού (της Μαλακοπής). Φτάνει σε βάθος περίπου 80 μέτρων και έχει οκτώ επισκέψιμα επίπεδα. Στα πρώτα βρίσκονταν οι στάβλοι, στα επόμενα οι αποθήκες και στα τελευταία τα σπίτια των κατοίκων. Υπήρχαν και αρκετές εκκλησίες, και μία από αυτές βρισκόταν στο χαμηλότερο επίπεδο, ογδόντα μέτρα κάτω από το έδαφος. Ο αέρας έφθανε μέχρι εκεί από έναν τεράστιο αεραγωγό.

Υπόγειες πόλεις, λαξευμένα στους βράχους σπίτια, εκκλησίες μέσα σε σπήλαια. Στην Καππαδοκία η φύση, η τέχνη και η ιστορία γίνονται ένα. Και το αποτέλεσμα είναι μεγαλειώδες.


Βίντεο: Εισήγηση του Νίκου Λυγερό με θέμα:
«Στρατηγικός πολιτισμός της Καππαδοκίας»
στο Β' Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο:
«Καππαδοκία, γη πολιτισμού
». Σάββατο
- Κυριακή 10 & 11 Ιουνίου 2017 στη αίθουσα
του Μεγάρου της Παλαιά Βουλής, Αθήνα.










Δεν υπάρχουν σχόλια: