Ο Άγιος Γεώργιος στη λαϊκή παράδοση και το τραγούδι του, ο Δράκοντας κι ο Άϊ-Γιώργης ~ video αφιέρωμα by Αέναη επΑνάσταση


Η ελληνική παράδοση και οι άγιοι της Εκκλησίας,
χέρι χέρι συμπορεύονται και επί αιώνες στηρίζουν
την καθημερινότητα των Ελλήνων αποτελούντες
αναπόσπαστο του γένους μας.

Έρευνα Σοφία Ντρέκου Αρθρογράφος
(Sophia Drekou, BSc in Psychology)


Ο Δράκοντας κι ο Άϊ-Γιώργης
Το δημώδες «Τραγούδι τ’ Άϊ-Γιώργη»

Η πρώτη μετά το Πάσχα, την 23ην Απριλίου εορταζομένη (αν το Πάσχα έχη προηγηθή) ή τη Δευτέρα τού Πάσχα (εάν αυτό εορτασθή μετά την 23η) και αρρήκτως συνδεδεμένη προς αυτό μνήμη νέου την ηλικία στρατιωτικού αγίου είναι η τού Αγίου Γεωργίου, Μεγαλομάρτυρος και Τροπαιοφόρου, τού δημοφιλεστάτου νεαρού εφίππου Αγίου με σέβας ανάμεσα στους Χριστιανούς αλλά και Μουσουλμάνους:

«Έαρ ημίν εξέλαμψεν η λαμπρά τού Δεσπότου 
και θεία εξανάστασις, προς ουράνιον Πάσχα 
εκ γής ημάς παραπέμπον· ταύτη δε συνεκλάμπει 
τού πανενδόξου μάρτυρος Γεωργίου η μνήμη 
η φωταυγής» (Εξαποστειλάριο, σε ήχο πλ. Β').

Ως μεγαλόψυχος ένοπλος Άγιος, ο Γεώργιος θεωρείται «αιχμαλώτων ελευθερωτής», «πτωχών υπερασπιστής» και «βασιλέων υπέρμαχος»: «Ως τών αιχμαλώτων ελευθερωτής και τών πτωχών υπερασπιστής, ασθενούντων ιατρός, βασιλέων υπέρμαχος, τροπαιοφόρε μεγαλομάρτυς Γεώργιε» (από το Απολυτίκιο τού Αγίου, σε ήχο Δ'). Στον ευεργέτη στρατιωτικόν άγιο τα ρήματα «περιφρούρησον» και «διάσωσον» αρμόζουν: «Εν θαλάσση με πλέοντα, εν οδώ με βαδίζοντα, εν νυκτί καθεύδοντα, περιφρούρησον· επαγρυπνούντα διάσωσον παμμάκαρ Γεώργιε» (στιχηρό προσόμοιο σε ήχο Δ').

Ο Άγιος από την Καππαδοκία είν’ ιδιαίτερα γνωστός εις την Κρήτη: αμέτρητοι οι αφιερωμένοι στ’ όνομά του ναοί και πάμπολλες οι τοπικές παραδόσεις. Σπουδαία είναι η πάνδημη πανήγυρι στην Ασή-Γωνιά Αποκορώνου, όπου οι κτηνοτρόφοι φέρνουν από τα όρη τα «έγγαλα», τα γαλακτοφόρα δηλαδή πρόβατα: το γάλα των αρμέγεται, ως προσφορά στον Άγιο, για να ευλογήση Αυτός τα ζωντανά και τα γεννήματά των, και μοιράζεται μετά τη Λειτουργία βρασμένο στους πανηγυριώτες· ο Όρθρος τής πρωτότυπης αυτής εορτής με τις αρχαίες ελληνικές ρίζες κρατεί πολλές ώρες (από το χάραμα μέχρι το μεσημέρι)· πολύς ο θόρυβος και τα τρεχάματα στον αυλόγυρο τής εκκλησιάς τ’ «Άϊ-Γιώργη τού Βούτακα»!

Οι ’περήφανοι Αση-Γωνιώτες τραγουδούνε το ριζίτικο: «Ψηλά στον Αποκόρωνα στσ’ Ασή-Γωνιάς τα μέρη, / ο Άϊ-Γιώργης βρίχνεται ο ψαροκαβαλλάρης, / απού τον εορτάζουνε στσι ’κοσιτρείς τ’ Απρίλη, / κι ούλ’ οι βοσκοί τσ’ Ασή-Γωνιάς αρμέγου ν-τα σφαχτά ντως / για να τσι βλέπ’ η χάρη Ντου». Στην ανατολική Κρήτη ο Άϊ-Γιώργης σχετίζεται με τις πηγές και τα πηγάϊδια: όπου πηγή κι ο Άγιος, φύλακας από το «άγριο θεριό και δράκοντα μεγάλο», που απειλεί τους υδρευομένους οικισμούς.

Το θέμα της δρακοντοκτονίας είναι πανάρχαιο στην ελληνική μυθολογία: ο εκηβόλος Φοίβος Απόλλων ετόξευσε από μακρυά τη Δράκαινα στις ρίζες τού Παρνασσού· στον πέτρινο τόπον, απού ήθελε αυτός να καταλάβη για να ορίζη εφεξής τής Γαίας το Μαντείο· τον τόπον αυτόν από το σάπισμα τού τρομερού φιδιού εκάλεσαν Πυθώ. Είχαν από την Κνωσό ξεκινήσει οι πρώτοι ιερείς και θεράποντες τού Δελφικού Μαντείου. Πολλοί και διάφοροι χριστιανοί άγιοι κατέλαβαν τη θέσι στη θρησκεία που είχαν ήρωες τών αρχαίων Ελλήνων· ήλλαξεν η επίσημη θρησκεία και μετεσχηματίσθησαν αναλόγως οι τιμώμενες θεότητες: τη λατρεία τών ηρώων διεδέχθη η τών αγίων.

Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Φλώρινας

Η ανθρώπινη ψυχή υστερεί τών κοινωνικών αλλαγών, αδυνατεί να τις παρακολουθή και παραμένει περισσότερο χρόνο προσδεμένη στις παραδοσιακές εκδηλώσεις τής λατρείας. Διαμέσου αγιολογικών κειμένων και τών επ’ αυτών βασισμένων αγιογραφικών απεικονίσεων, στοιχεία τών αρχαίων μύθων επέρασαν στους αντιστοίχους χριστιανούς αγίους. Ο Άϊ-Γιώργης κατέλαβε στη λαϊκή συνείδησι τη θέσι τού δρακοντοκτόνου θεού Απόλλωνος και άλλων ηρώων, ως τού Ηρακλέους και τού Περσέως. Οι λαϊκές διηγήσεις διέσωσαν αρχαίες παγανιστικές δοξασίες, άρρηκτα συνδεδεμένες προς το μακρύ παρελθόν τών ελληνικών επαρχιών. Το κενό ανεπληρώθη: ελληνικοί μύθοι επεβίωσαν ολίγο παρηλλαγμένοι στ’ αγιολογικά κείμενα τών Ρωμαίων τής ελληνοφώνου Ανατολής.

Το δημώδες «Τραγούδι τ’ Άϊ-Γιώργη» είναι γνωστό σε πολλές παραλλαγές αλλά μία πρέπει να ήτον η αρχική. Αποτελείται από δεκαπεντασυλλάβους ομοιοκαταλήκτους στίχους ανά ζεύγη κατά κανόνα παρατιθεμένους και μερικούς μονούς. «Το συναξάριον τού θαύματος τού αγίου Γεωργίου περί τού φόνου τού δράκοντος φέρεται εις ελληνικούς κώδικας από τού ΙΒ΄ αιώνος μέχρι τού ΙΖ' και εις δύο τού ΙΘ' αιώνος κατά τέσσαρας διασκευάς», έγραφε στα 1912 ο μέγας Ν.Γ. Πολίτης και παρακάτω προσέθετε ότι:

  • «η διήγησις παρουσιάζει αρτίαν και συγκεκροτημένην την θρησκευτικήν παράδοσιν με σαφώς διαγεγραμμένον τον ψυχωφελή σκοπόν αυτής και αι ομοιότητες αυτής προς το δημοτικόν άσμα είναι καταφανείς». 

Ο σοφός αυτός διδάσκαλος τής Λαογραφίας απέδειξε, ότι το θέμα τής σωτηρίου δρακοντοκτονίας υπό τού Αγίου Γεωργίου «πολλάς παρουσιάζει ομοιότητας προς τον αρχαίον ελληνικόν μύθον περί τής λυτρώσεως τής Ανδρομέδας υπό τού Περσέως», και τού ομοίου επίσης μύθου τής απελευθερώσεως τής Ησιόνης υπό τού Ηρακλέους, εντοπίζει δε τον τόπο γενέσεως τού αρχικού άσματος εις την Καππαδοκία, την πατρίδα τού Αγίου. 


Όμως, το θέμα τού φόνου τού κακού δράκοντος συνεδέθη εκ τών υστέρων μετά τού βίου τού Αγίου Γεωργίου, αφού «ο μύθος τής δρακοντοκτονίας είναι άγνωστος στα αγιολογικά κείμενα και στην εικονογραφία τού αγίου Γεωργίου πριν από τον 12ο αιώνα» (καθώς γράφει ο βυζαντινολόγος καθηγητής Θεοχάρης Δετοράκης)· αυτή ειδικώς η σύνδεσι συνετέλεσεν, ώστε να γίνη ο Άϊ-Γιώργης περισσότερο δημοφιλής.

Η υπόθεσι τού Τραγουδιού είναι σε αδρές γραμμές η ακόλουθη: Δράκος φυλάει μιαν πηγή πλησίον τής Χώρας· οι κάτοικοι για να εξασφαλίζουν την ύδρευσι παρέχουνε τακτικά με κλήρωσι μιαν κοπελλιά· κάποτε, όμως, ο τυφλός κλήρος έπεσε στη μονογενή θυγατέρα τού βασιλέως· ο βασιλιάς επρότεινε τα πλούτη του όλα να δώση αντί τής κόρης, αλλ’ ο εξαγριωμένος λαός δεν εδέχθη τη διάκρισι (αφού, στο θάνατον οι πάντες είναι ίσοι)· ο βασιλιάς ενέδωκε στις απειλές και τις πιέσεις τού λαού· η κόρη στολίζεται νύφη κι εξαπατώντας την οι θεραπαινίδες της τη μεταφέρουν στο πηγάδι, βορά τού θεριού· ο έφιππος Άγιος κατ’ οικονομίαν περνάει για να ποτίση τον «ψαρό» του ή επειδή ήθελε να τήνε σώση· ακολουθεί διάλογος μεταξύ τού Αγίου και τής δεμένης κόρης· το θηρίο εμφανίζεται και τότε αφού κάμη τον σταυρό του ο Άγιος καταφέρει μια κονταρία στο στόμα του και το ξαπλώνει νεκρό στο χώμα· ο σκοτωμένος Δράκος έπειτα μεταφέρεται στη Χώρα και ο βασιλιάς ζητά το όνομα τού σωτήρα τής θυγατέρας του και ποιό θέλει νά’ναι το αντάλλαγμα για το ανδραγάθημά του.

  • Το τραγούδι τού Άϊ-Γιώργη έχει θεατρική δομή με διάφορα επεισόδια. Προσφέρεται για διδασκαλία και παράστασι από παιδιά δημοτικού σχολείου.

Πολλά εισαγωγικά στο άσμα τούτο ημπορούν να λεχθούν, αλλ’ εγώ υποκλίνομαι στη χάρι τού δημώδους λαϊκού άσματος περί τον άθλο τού Αγίου Γεωργίου κι ευθύς παραθέτω ασχολίαστη μιαν παραλλαγή τού Τραγουδιού καθώς την ήκουσα από την εξαδέλφη τής μητέρας μου Τιμόκλεια, η οποία τό ’χε μάθει από τη μακαρίτισσα γυναίκα τού αδελφού τού πατέρα της, τη Χρόναινα (Άννα Μαθιουδάκη, το γένος Αθανασάκη) από το Καταλαγάρι. Μού το τραγούδησε δε η μητέρα μου, με τον ρυθμό που ήξεραν οι μικρές κοπελλιές στα προπολεμικά Πεζά, οχτώ-εννιά χρονώ τότες, όπως το λέγανε καθισμένες στο «περβάζι» τού πηγαδιού κατά τις ανοιξιάτικες αποσπερίδες των.

Η ρίμα τού Αγίου Γεωργίου από την Μαρίζα Κωχ! 

Η Μαρίζα Κωχ απαγγέλει τη ρίμα του Αγίου Γεωργίου 
στον γέροντα του Ι Κ Μ Σ Δολών Γαβριήλ Κοβιλιάτη


ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Τ’ ΆΪ-ΓΙΩΡΓΗ
από το Καταλαγάρι και τα Πεζά
Πεδιάδος στη δεκαετία τού 1940

Εικόνα: Άγιος Γεώργιος ο δράκος-φονιάς - Καλλιτέχνης: Μοναχή Αγάθη - Ημερομηνία: 1729, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.
Εικόνα: Άγιος Γεώργιος ο δράκος-φονιάς. 1729
Καλλιτέχνης: Μοναχή Αγάθη - Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα


Άϊ μου Γιώργη, αφέντη μου και ψαροκαβαλλάρη,
αρματωμένε με σπαθί και με χρυσό κοντάρι·
άγγελος είσαι στη θωριά κι άγιος στη θεότη·
παρακαλώ βοήθα με, άγιε στρατιώτη,
να λυτρωθώ απ’ το θεριό και Δράκοντα μεγάλο,
’π’ ά δε ντού ’πηαίναν άθρωπο κάθε πρωΐ και άλλο,
σταλιά νερό δεν ήφηνε να κατεβή στη Χώρα,
σα δε ντού ’πηαίναν άθρωπο πάντα την ίδιαν ώρα!

Τα μπουλλεθιά* ερρίχνανε κι ότινος θέλ’ ας πέση,
ήπεμπε το παιδάκι ντου τού Δράκοντα πεσκέσι.
Τα μπουλλεθιά επέσανε κι εις τη βασιλοπούλλα,
απού την είχ’ η μάνα τζη μοναχορηγοπούλλα.

Κι ο βασιλιάς ως τ’ άκουσε, τούτο το λόγον είπε:
- «Το βιός μου όλο πάρετε και το παιδί μου αφήτε».

Εκεί σπαθιά συρθήκανε, μαχαίρι’ ακονισμένα:
- «Γή δώσ’ μας το παιδάκι σου, γή παίρνομε κι εσένα».
- «Στολίστε το παιδάκι μου και κάμετέ το νύφη 
κι αμέτε το στο Δράκοντα, πεσκέσι να δειπνήση». 

Πιάνουν και τη στολίζουνε ’πο το ταχύ ως το βράδυ
με δαχτυλίδια ολόχρυσα κι όλο μαργαριτάρι·
και παίρνου ντην οι βάγιες τση να πά’ να σεργιανίση
και πάνε και τη δένουνε στού Δράκοντα τη βρύση·
στα μάρμαρα τού πηγαϊδιού ρίξα ν-την αλυσίδα
κι εκειά την κατεβάσανε, άμοιρη κορασίδα!

Κι ο Άι-Γιώργης τό ’μαθε και τρέχει να τη σώση
κι από το άγριο θεριό να τήνε ’λετευρώση·
καβαλλικεύγει τ’ άλογο και το αντιποδίζει,
στο μάγουλο τού πηγαϊδιού πηγαίνει και καθίζει.

- «Μην το φοβάσαι το θεριό κι εγώ δα το ’ποθάνω, 
άφησε ν’ αποκοιμηθώ στα γόνατά σου απάνω· 
σίμωσε, κορασίδα μου, κοντά να με ψειρίσης 
κι όντεν ακούσης το θεριό να μ’ αλαφροξυπνήσης».

Στα γόνατά τζη ακούμπησε, για νά τονε ψειρίση
κ’ ετρέχανε τα μάθια τζη σα θολωμένη βρύση·
σε λίγην ώραν ήκουσε μιαν ταραχή μεγάλη
κι ήτον ο Δράκος κι ήβγαινε μέσ’ από το πηγάϊ. 

- «Ξύπνησ’ αφέντη, ξύπνησε και μη βαροκοιμάσαι 
να το σκοτώσης το θεριό, που λες πως δε φοβάσαι· 
σήκω, σήκω αφέντη μου και το νερό αφρίζει 
κι ο Δράκοντας τ’ αντόδια ντου για μένα τ’ ακονίζει!» 

Ο Άϊ-Γιώργης ’ξύπνησε σα μ-παραλοϊσμένος
και τ’ άρματά ντου ήρπαξε, ως ήτο μαθημένος·
γυρίζει στ’ ανατολικά και κάνει το σταυρό ντου
και το κοντάρι ’σήκωσε και μπήγει στο λαιμό ντου·
μια κονταριά τού έδωκε, την τρώει μές το στόμα
κι αμέσως τον εξάπλωσε χάμαι στσή γής το χώμα. 
Με μια μπαμπακερή κλωστή πιστάγκωνα το δένει
τσή κορασίδας τό ’δωκε, μέσα στη Χώρα μπαίνει. 

- «Νά, βασιλιά, το τέκνο σου· ορίστε το παιδί σου 
κι απού τα φύλλα τσή καρδιάς δώσε του την ευκή σου». 
- «Να ζήσης, καβαλλάρη μου· πώς λένε τ’ όνομά σου, 
ένα μεγάλο χάρισμα να κάμω τσ’ αφεδιάς σου;»

- «Γιώργης στρατιώτης λέγομαι, απ’ την Καππαδοκία· 
σα θες να κάμης τάξιμο, χτίσε μιαν εκκλησία 
και βάλε και ζωγράφισε Χριστό και Παναγία· 
στη δεξιά Ντου τη μ-πλευρά βάλ’ ένα γ-καβαλλάρη, 
αρματωμένο με σπαθί και με χρυσό κοντάρι».

*Μπουλλεθιά=κλήροι, πεσκέσι=δώρο, γή=ή.(1)

Τραγούδι επιτραπέζιο, το οποίο τραγουδιόταν 
την ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου, 
με προέλευση από την Σινασό Καππαδοκίας.


Βίος: Ο Άγιος Μεγαλομάρτυς Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος

Ο Άγιος Γεώργιος γεννήθηκε στην Καππαδοκία, ανάμεσα στο 275 και στο 285 και θανατώθηκε το 296 ή το 303 μ.Χ. Οι γονείς του Αγίου Γεωργίου ήταν χριστιανοί, ο πατέρας του είχε ελληνική καταγωγή και ήταν από την Καππαδοκία και η μητέρα του ήταν από την Παλαιστίνη. Όταν ήταν 10 ετών πέθανε ο πατέρας του και η μητέρα του τον πήρε στην περιοχή Λύδδα της Παλαιστίνης όπου τον μεγάλωσε και τον μόρφωσε.

Στην ηλικία των 18 ετών, κατατάχτηκε στον ρωμαϊκό στρατό στη Νικομήδεια. Διακρίθηκε σε πολύ μικρή ηλικία ο Άγιος Γεώργιος και πήρε τον βαθμό του χιλίαρχου. Αργότερα ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός τον έκανε διοικητή με τον τίτλο του κόμη.

Ο Άγιος Γεώργιος ονομάζεται τροπαιοφόρος για την ανδρεία του και για τον ηρωϊσμό του στις μάχες. Ο Διοκλητιανός, αφού αντιμετώπισε τις εξωτερικές απειλές στράφηκε στην αναδιοργάνωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αποφάσισε ότι οι υπήκοοί του θα πρέπει να τον λατρεύουν ως θεό και ξεκίνησε διωγμούς κατά των Χριστιανών.

Έκλεισε τους χριστιανικούς ναούς, εξόρισε ή βασάνισε και οδήγησε στο μαρτύριο Χριστιανούς που δεν πρόδιδαν την πίστη τους, απομάκρυνε από τον στρατό και τις υπηρεσίες τους Χριστιανούς.

Έκανε τρεις συνελεύσεις για να οργανώσει τους διωγμούς, στις οποίες μπορούσαν να είναι παρόντες οι αξιωματούχοι. Ο Άγιος Γεώργιος πήρε το λόγο, ομολόγησε την πίστη του στον Χριστό και πήρε θέση ενάντια στο διωγμό των Χριστιανών. Ο Διοκλητιανός οργίστηκε και διέταξε τη σύλληψη του Αγίου Γεωργίου. Στην φυλακή βασανίστηκε για την πίστη του και υπέμεινε τους πόνους με προσευχή.

Αρχικά τον έδεσαν ξαπλωμένο ανάσκελα και έβαλαν επάνω του έναν μεγάλο βαρύ λίθο. Στη συνέχεια τον έδεσαν στον τροχό, που είχε περιστρεφόμενα μαχαίρια που έκοβαν τις σάρκες. Ένας άγγελος ελευθέρωσε τον Άγιο και τα τραύματά του θεραπεύτηκαν.

Όταν αυτό έγινε γνωστό, ο Πρωτολέοντας και ο Ανατόλιος παρουσιάστηκαν στον Διοκλητιανό μαζί με χίλιους στρατιώτες και ομολόγησαν την πίστη τους στον Χριστό, με αποτέλεσμα ο Διοκλητιανός να διατάξει την θανάτωσή τους. Η μνήμη τους τιμάται στις 23 Απριλίου.

Ο Διοκλητιανός διέταξε τότε να φτιάξουν μια στέρνα, να τη γεμίσουν με ασβέστη και να κλείσουν εκεί τον Άγιο Γεώργιο για τρεις ημέρες. Όταν άνοιξαν την στέρνα, αντί να βρουν το σώμα του Αγίου καμένο και διαλυμένο, τον βρήκαν όρθιο να προσεύχεται.

Ο λαός αναγνώρισε το θαύμα κι έλεγε ότι είναι μεγάλος ο Θεός του Γεωργίου, αλλά ο αυτοκράτορας θεώρησε ότι ήταν κάποιου είδους μαγεία. Ο Άγιος Γεώργιος του απάντησε ότι αυτό δεν ήταν μαγεία ή αγυρτεία, αλλά αποτέλεσμα της θείας χάρης και ο Διοκλητιανός διέταξε να πυρακτώσουν μεγάλα σιδερένια παπούτσια και υποχρέωσαν τον Άγιο να περπατήσει φορώντας τα.

Ο Άγιος Γεώργιος περπατούσε και προσευχόταν χωρίς να παθαίνει τίποτα. Βλέποντας τα νέα θαύματα του Αγίου, ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός συνέχισε να πιστεύει ότι ήταν αποτέλεσμα μαγείας και κάλεσε τον μάγο Αθανάσιο. Αυτός έφερε δύο αγγεία με ισχυρά δηλητήρια και ο αυτοκράτορας διέταξε τον Γεώργιο να τα πιει.

Ο Άγιος έκανε την προσευχή του, ήπιε τα δηλητήρια και δεν έπαθε τίποτα. Τότε ο Αθανάσιος γονάτισε μπροστά στον Άγιο Γεώργιο και ομολόγησε την πίστη του στον Χριστό, και θανατώθηκε από τον Διοκλητιανό. Η μνήμη του μάρτυρα Αθανασίου του από μάγων, τιμάται στις 23 Απριλίου. Η Αλεξάνδρα, σύζυγος του αυτοκράτορα Διοκλητιανού, μαζί με τους δούλους της, πίστεψαν στον Χριστό, φυλακίστηκαν από τον Διοκλητιανό και θανατώθηκαν την επομένη. 
Η μνήμη της βασίλισας Αλεξάνδρας και των υπηρετών της Απολλώ, Ισαακίου και Κοδράτου, που πίστεψαν στον Χριστό και θανατώθηκαν από τον Διοκλητιανό, τιμάται στις 21 Απριλίου. Ο Άγιος Γεώργιος είδε ενύπνιο, ότι σύντομα θα πάρει τον στέφανο του μαρτυρίου. Το ξημέρωμα οι στρατιώτες τον παρουσίασαν στον Διοκλητιανό. Ο αυτοκράτορας του ζήτησε να θυσιάσει στον βωμό του Απόλλωνα. Ο Άγιος μπήκε στον ναό του Απόλλωνα, έκανε το σχήμα του σταυρού και τότε το είδωλο του Απόλλωνα έπεσε και κομματιάστηκε. Ο Διοκλητιανός καταδίκασε τον Άγιο σε θάνατο δια αποκεφαλισμού.

Τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στην περιοχή Λύδδα της Παλαιστίνης, από τον πιστό του υπηρέτη, Άγιο Πασικράτη. Εκεί, μετά το διάταγμα ανεξιθρησκείας του Μεγάλου Κωνσταντίνου, οι Χριστιανοί ανέγειραν μεγαλοπρεπή Ιερό Ναό αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο, όπου και κατέθεσαν τα ιερά του λείψανα.

Η μνήμη του Αγίου Γεωργίου τιμάται στις 23 Απριλίου, αλλά αν η εορτή του πέσει μέσα στη Σαρακοστή, μετατίθεται στην Δευτέρα του Πάσχα. Η ανακομιδή των ιερών λειψάνων του τιμάται στις 3 Νοεμβρίου.(2)


Ο δράκος, η λυγερή κι ο Αης-Γιώρκης - Ν. Λυγερός

Άγιος Γεώργιος Κερύνειας
εικ.: εκκλησία Άγιος Γεώργιος Κερύνειας (εδώ)

Όταν άκουσα για πρώτη φορά την ερμηνεία του δημοτικού τραγουδιού Αης-Γιώρκης από τον φίλο μου τον Κώστα Χαραλαμπίδη, ράγισε η καρδιά μου. Με τη φωνή του κατάφερε να διασχίσει τους αιώνες για να μας παραδώσει ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του πολιτισμού μας: το τραγούδι του λαού μας. Όλα ήταν μέσα του κι ο μύθος κι ο ρυθμός. Μόνο πρόσφατα είδα μια νέα ερμηνεία που με συγκλόνισε με τον ίδιο τρόπο.

Στα κατεχόμενα, ξέραμε ότι υπήρχαν δυο εκκλησίες στην Κερύνεια. Η μια έγινε μουσείο ενώ η άλλη, απ' ό,τι έλεγαν οι πληροφορίες μας, παρέμεινε εκκλησία, γιατί μια γυναίκα είχε κρατήσει το κλειδί της. Από μόνη της αυτή η περίπτωση ήταν ένας λόγος για να πάμε.
  • Η ύπαρξη μιας ανώνυμης αντίστασης ήταν αξιόλογη στην κυπριακή ιστορία.
Δυσκολευτήκαμε να βρούμε την εκκλησία του Αη-Γιώρκη διότι η τοποθεσία της ήταν άγνωστη για μερικούς και διαφορετική για τους άλλους. Ευτυχώς δυο Τουρκοκύπριοι μάς βοήθησαν και καταλήξαμε στον ιερό χώρο. Υπάρχουν ακόμα και ο σταυρός και η καμπάνα. Η εκκλησία μάς περίμενε, έτοιμη να λειτουργήσει με το πρώτο άκουσμα ελληνικών φωνών. Ήταν όμως κλειστή και η νύχτα είχε ήδη πέσει. Δεν τα παρατήσαμε όμως και με τη βοήθεια των Τουρκοκυπρίων βρήκαμε το σπίτι της ανώνυμης γυναίκας που όλοι γνώριζαν στην περιοχή.

Μας άνοιξε την πόρτα ένας μεγάλος κύριος που μιλούσε ελληνικά. Ήταν Τουρκοκύπριος μα είχε μάθει τη γλώσσα μας όταν ήταν μικρός. Ακούγοντας ελληνικά ήρθε και η Αγγελική. Με το χαμόγελο στα χείλη δέχθηκε να μας δείξει την εκκλησία της. Την εκκλησία της, διότι αν υπάρχει ακόμα είναι χάρη στην προστασία της. Μετά από τόσα χρόνια κατοχής η Αγγελική κράτησε το κλειδί της εκκλησίας και κανείς δεν μπόρεσε να της πάρει τον θησαυρό της. 

Ο άντρας της έλεγε στους ψευδοαρμόδιους Τούρκους, αν θέλετε να πεθάνει η γυναίκα μου, ελάτε να πάρετε το κλειδί της. Η Αγγελική μάς άνοιξε την πόρτα και είδαμε το εγκλωβισμένο παρελθόν. Γέρασε η εκκλησία γιατί η Αγγελική μας δεν μπορούσε να την περιποιηθεί όπως ήθελε ούτε να τη λειτουργήσει. Όμως όλα ήταν εδώ. Οι εικόνες μάς κοίταζαν... Η Αγγελική, μόνη της, κατάφερε κάτι το αδύνατο. Μόνη της ευχαρίστησε με τον τρόπο της τον μύθο του Αη-Γιώρκη. Η λυγερή προστάτεψε τον Αη-Γιώρκη από τον δράκο. 

Άγιος Γεώργιος ΚερύνειαςΆγιος Γεώργιος Κερύνειας

Αυτή η μικρόσωμη γυναίκα με τα βάσανα και με τα χρόνια έκανε αυτό που δεν κατάφεραν τα όπλα. Τόσα χρόνια έδωσε μόνη της τη μικρή της μάχη, τον μικρό της αγώνα. Δεν ήλπιζε τίποτα από τους άλλους, αντιστάθηκε στο παν με το τίποτα. Το κουράγιο της και η θέλησή της ξεπέρασαν τα όρια του πόνου και της μοναξιάς. Τώρα όμως δεν είναι πια μόνη της και μπορεί να μας πει ότι μας έχει ανάγκη. Η εκκλησία θέλει να την προστατέψουμε από τα τραύματα του χρόνου. Η Αγγελική θέλει να πάρουμε τα τσουβάλια με τα κεριά, να τα λιώσουμε στην ελεύθερη Κύπρο και να τα ξαναφέρουμε στην εκκλησία.

Τώρα το παρελθόν μάς περιμένει για να δημιουργήσουμε το μέλλον. Η Αγγελική το κράτησε με τα δόντια, δεν φοβήθηκε το φίδι, προστάτεψε τον Άγιό μας. Μόνο ένας τρόπος υπάρχει τώρα για να την ευχαριστήσουμε. Τώρα το ξέρουμε όλοι. Ευχαριστώ σε, Αγγελική μας. 


Βίντεο: Ακριτικά Τραγούδια Κύπρου: Κ. Χαραλαμπίδης 
Acritic Songs of Cyprus: Kostas Charalambides


Άγιος Γεώργιος: Κατεχόμενο σήμερα χωριό της επαρχίας Κερύνειας 4.5 περίπου χμ. Στα δυτικά της Κερύνειας. Μαζί με την Κερύνεια είναι οι μόνοι οικισμοί της παράκτιας πεδιάδας που βρίσκονται δίπλα στη θάλασσα. Ο Άγιος Γεώργιος, 15 μόνο μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, βρίσκεται στη στενή καμπίσια έκταση μεταξύ της θάλασσας στα βόρεια και του επιβλητικού Πενταδάκτυλου στα νότια. Ο Άγιος Γεώργιος είναι από τα πρώτα χωριά της κατεχόμενης Κύπρου που γνώρισαν τη λαίλαπα της τουρκικής εισβολής. Είναι πολύ κοντά στην τοποθεσία Πέντε Μίλι, όπου αποβιβάστηκαν τα πρώτα τουρκικά στρατεύματα το 1974. 

Ένας βαθιά ελληνικός ορθόδοξος άγιος με «ρίζες»
και «κλαδιά» πέρα από την ορθοδοξία

δια χειρός Γεωργίου Κόρδη

Υπάρχουν άγιοι στην ορθοδοξία που οι θρύλοι οι οποίοι τους συνοδεύουν φανερώνουν την ιδιαίτερη σχέση και αγάπη των πιστών προς αυτούς, σχέση που τους εκτείνει πέρα από τα όρια του δόγματος και της θρησκείας, τους καθιστά περισσότερο οικείους και οικουμενικούς.

Ένας από τους κυριότερους τέτοιους αγίους είναι ο Καππαδόκης άγιος Γεώργιος,ο οποίος στη λαϊκή ψυχή έχει στοιχεία αγιοσύνης και ηρωισμού ταυτόχρονα, όπως και ο άλλος έφιππος άγιος, ο άγιος Δημήτριος. Στην Καππαδοκία, μάλιστα, πιστεύουν ότι τα άλογα του Άι-Γιώργη, του Άι-Δημήτρη, των αγίων Θεοδώρων και του αγίου Μηνά τρέχουν στον ουρανό και ότι είναι αυτά που προκαλούν τις βροντές και τις αστραπές με τα πέταλά τους.

Το βασικό χαρακτηριστικό όμως του αγίου Γεωργίου σύμφωνα με τους θρύλους που σχετίζονται μ’ αυτόν, το φανερώνει το επίθετο «δρακοντοκτόνος», επειδή ο άγιος σκότωσε έναν δράκο που φρουρούσε όλο το νερό της περιοχής και δεν άφηνε τους κατοίκους να υδρευτούν, αν δεν του έδιναν βορά κάθε φορά από έναν συντοπίτη τους. Αυτό συνεχιζόταν επί πολλά χρόνια, μέχρι που ήρθε η σειρά της μονάκριβης κόρης του τοπικού άρχοντα να θυσιαστεί στον δράκο. Τότε, ο άγιος, καβαλάρης, με το κοντάρι του σκότωσε τον δράκο, έσωσε την κοπέλα και ελευθέρωσε και την πόλη.

Το αξιοσημείωτο στην όλη ιστορία είναι ότι την ιδιότητα του δρακοντοκτόνου ο άγιος την αποκτά μόλις τον εντέκατο αιώνα, και όχι ενωρίτερα. Οι παλαιότερες παραστάσεις του αγίου τονεικονίζουν ως αξιωματούχο. Γράφει σχετικά η αναπληρώτρια καθηγήτρια Βυζαντινής Τέχνης, Μαρία Βασιλάκη: «Οι κατ’ εξοχήν δρακοντοκτόνοι άγιοι στην Ανατολική Εκκλησία ήταν οι δυο Θεόδωροι, ο Τήρων και ο Στρατηλάτης. Η παλαιότερη παράσταση με τον Γεώργιο του έκτου αιώνα τον δείχνει ως αξιωματούχο, δηλαδή με την επίσημη και όχι με τη στρατιωτική του στολή. Δεν γνωρίζω για παράσταση του ένατου αιώνα. Πάντως, μόλις τον εντέκατο εμφανίζεται ως δρακοντοκτόνος. Πως και γιατί αντικαταστάθηκαν οι Θεόδωροι από τον Γεώργιο είναι ένα ζητούμενο». Το γεγονός πάντως δεν είναι άσχετο και με το ότι τον εντέκατο αιώνα το Βυζάντιο βρίσκεται πλέον σε εξαιρετικά δυσχερή θέση.

Ως δρακοντοκτόνο, τον άγιο τον διεκδίκησε και το Ισλάμ, κατά τον δέκατο τρίτο και δέκατο τέταρτο αιώνα, ονομάζοντας τον Σαρί Σαλτίκ. Σύμφωνα με τον δικό τους θρύλο, ο Σαρί Σαλτίκ, πιστός σύντροφος του Χατζί Μπεκτάς (ιδρυτή του τάγματος των Μπεκτασήδων) έφθασε στη Βουλγαρία, σκότωσε έναν δράκοντα με επτά κεφάλια, απελευθέρωσε τη βασιλοπούλα και οι χριστιανοί (οι «άλλοι») ασπάστηκαν τον Μωάμεθ. Ο ίδιος θρύλος είναι πολύ ισχυρός στην Κρόια της Αλβανίας, αλλά και στη Βοσνία.

Αρχαιοελληνικές καταβολές…

Στην ελληνική παράδοση, δρακοντοκτόνους ήρωες έχουμε και στα προ Χριστού χρόνια, ο θρύλος των οποίων επέζησε στους μετά Χριστόν αγίους. Έτσι, ο Άι-Γιώργης αποτελεί συνέχεια τουηλιακού θεού Απόλλωνα, ο οποίος σκότωσε τον πύθωνα στους Δελφούς.

Ο πύθωνας ήταν ένα μεγάλο σαυροειδές τέρας που γέννησε η Γη. Ζούσε στις μεγάλες βραχώδεις σχισμές των νοτίων παρυφών του Παρνασσού και προστάτευε τις πηγές Μάνα και Κασταλία, ενώ καταδίωκε τις Νύμφες, προκαλούσε ανέμους και έφερνε καταστροφές. Το θηρίο αυτό σκότωσε με το τόξο του ο Απόλλων και στη συνέχεια έφυγε από τους Δελφούς για να εξαγνισθεί. Αφού εξαγνίστηκε, επέστρεψε και έτσι καθιερώθηκε η λατρεία του στους Δελφούς. Από το γεγονός αυτό πήρε την επωνυμία Πύθιος, και η ιέρειά του ονομάστηκε Πυθία. Στον μύθο αυτόν βασίζεται και το άγαλμα του Απόλλωνα του Σαυροκτόνου, που αποδίδεται στον Πραξιτέλη. Σχετικός επίσης μπορεί να θεωρηθεί και ο αρχαιοελληνικός μύθος του Περσέα, ήρωα των Μυκηνών, ο οποίος επίσης σκότωσε έναν δράκοντα.

Η απολλώνια λατρεία λοιπόν πέρασε στους θρύλους του αγίου Γεωργίου, ο οποίος όμως συνδέεται με τον ηλιακό θεό και με άλλον τρόπο: πριν από τη θανατική καταδίκη του, ο άγιος είχε μεταφερθεί από τον Διοκλητιανό στον ναό του Απόλλωνα, με τον όρο να δεχτεί τη θεότητά του και να θυσιάσει στα είδωλα. Ο άγιος Γεώργιος όμως αρνήθηκε, μεσούντος του πλέον αιματηρού διωγμού των Χριστιανών.

Ο άγιος Γεώργιος των Μπεκτασήδων

Ο σύγχρονος ελληνισμός έχει συνδέσει με πλήθος εθίμων τη γιορτή του αγίου Γεωργίου. Τόσα πολλά είναι τα έθιμα πού συνοδεύουν τις γιορτές του, ώστε είναι αδύνατον να καταγραφούν όλα και από όλα τα μέρη του ελληνισμού. Κοινό χαρακτηριστικότων περισσοτέρων είναι ότι ανήμερα της γιορτής του τρώνε αρνί, ενώ το ζώο αυτό, σε πολλά κτηνοτροφικά μέρη, κατά τη σχετική πανήγυρη, το περιφέρουν γύρω από την εκκλησία του αγίου, ενώ κολλούσαν κεριά στα κέρατά του και τα άναβαν, καθώς πήγαιναν να προσκυνήσουν.

Ο άγιος Γεώργιος όμως είναι αγαπημένος άγιος και των μουσουλμάνων Μπεκτασήδων ή Αλεβιτών (αίρεση του Ισλάμ, κατά πολλούς όμως θεωρούνται κρυπτοχριστιανοί). Ιδιαίτερα σε περιοχές της Θράκης, ο άγιος Γεώργιος τιμάται σε πολλούς τεκέδες (αλεβίτικα μοναστήρια), αλλά και στις πολλές ορθόδοξες εκκλησιές και παρεκκλήσια του αγίου που υπάρχουν στην περιοχή πολλές φορές απαντώνται μουσουλμάνοι που πηγαίνουν να προσευχηθούν ή να αφήσουν κάποιο τάμα! Κυρίως όμως προσφέρουν θυσίες ζώων, τα λεγόμενα Κουρμπάνια, κατά την ημέρα της γιορτής του αγίου, με το παλαιό ημερολόγιο, στις 6 Μαΐου. Τα κυριότερα παρεκκλήσια στη θρακική περιοχή που επισκέπτονται οι Αλεβίτες-Μπεκτασήδες είναι τα έξης:

Ο Άγιος Γεώργιος Δρυμιάς: Βρίσκεται βορειοδυτικά της Ξάνθης, στην Κοινότητα Πασχαλιάς. Οι μουσουλμάνοι ονομάζουν το παρεκκλήσι αυτό Bayramli j Paskalya Ay Yorgi. Όταν επισκέπτονται το παρεκκλήσι, αποσύρονται σε κελιά που υπάρχουν στο πίσω μέρος του ναού για να προσευχηθούν. Ο χώρος είναι γεμάτος με αφιερώματα από μουσουλμάνους, κυρίως Πομάκους (αφιερωματικές πλάκες με αραβικές επιγραφές, τερλίκια πομακικά, μικρές στάμνες, κομπολόγια κ.α.).

Ο Άγιος Γεώργιος Πόταμου: Απέχει 4 χιλιόμετρα από την Αλεξανδρούπολη, και βρίθει αφιερωμάτων από μουσουλμάνους.

Ο Άγιος Γεώργιος Λουτρού: Απέχει13 χιλιόμετρααπό την Αλεξανδρούπολη, προς Φέρρες, μετά από τα ερείπια της αρχαίας Τραϊανουπόλεως. Εδώ οι επισκέψεις των μουσουλμάνων γίνονται το καλοκαίρι, και συνδυάζονται με τη λουτροθεραπεία στις ιαματικές πηγές της Τραϊανουπόλεως.

Ο Άγιος Γεώργιος Πετρωτών: Απέχει 32 χιλιόμετρα, νοτιοανατολικά της Κομοτηνής. Εκεί συμπροσεύχονται οι μουσουλμάνοι στις 6 Μαΐου, και μιλούν για πολλά θαύματα του αγίου που οι ίδιοι έχουν βιώσει.

Χιδελερέζ…

Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την Τουρκοκρατία τα παρεκκλήσια που προαναφέραμε χρησιμοποιήθηκαν από τους Μπεκτασήδες τεκέδες, και μάλιστα έτσι τα αποκαλούν μέχρι σήμερα. Τον άγιο Γεώργιο πολλές φορές τον συγχέουν με τον Προφήτη Ηλία (επίσης πολύ αγαπημένο τους Μπεκτασήδες) και τον ονομάζουν Χιδελερέζ, σύνθετο όνομα από το Χιζίρ (Γεώργιος) και Ελέζ (Ηλίας).

Η γιορτή του αγίου Γεωργίου (Χιδελερέζ), στον μουσουλμανικό κόσμο της Θράκης, λόγω του ότι λαμβάνει χώρα στις αρχές του καλοκαιριού, συνδυάζεται με υπαίθρια γλέντια (κουρμπάνια), ψήσιμο αρνιών, τα οποία μοιράζουν σε όλους τους παρευρισκόμενους, και σε ορισμένα χωριά συνδυάζεται με τις κούνιες: κάνουν αυτοσχέδιες κούνιες από δέντρο σε δέντρο, όπου κάθονται νεαρές κοπέλες ενώ τα νεαρά αγόρια κουνούν το καθένα την κοπέλα που του αρέσει.

Η τιμή που αποδίδουν οι Μπεκτασήδες στον Άι-Γιώργη φαίνεται και από ένα επιπλέον γεγονός: στις Φέρρες, βρίσκεται το μαυσωλείο ενός αγίου του μπεκτασισμού, του Sari Saltik. Ο συγκεκριμένος άγιος γιορτάζεται ανήμερα του αγίου Γεωργίου, στη συνείδηση των πιστών του ταυτίζεται με τον άγιο Γεώργιο, ενώ πολλές φορές τον παρουσιάζουν με τα άμφια του αγίου Νικολάου. Είναι χαρακτηριστικό ότι την ημέρα της γιορτής του συρρέουν στο μαυσωλείο και πολλοί χριστιανοί.

Στον Έβρο, στις Καστανιές

Ας παραμείνουμε λίγο περισσότερο στο γεωγραφικό αυτό κομμάτι της Ελλάδας, πηγαίνοντας στις Καστανιές του Έβρου, όπου γιορτάζουν τον άγιο Γεώργιο επί τρεις μέρες. Την παραμονή της γιορτής οι γυναίκες ζυμώνουν 6 άρτους και τους πηγαίνουν στην εκκλησία, ενώ τα κορίτσια σηκώνονται χαράματα (ανήμερα της γιορτής) και κόβουν πρασινάδες και λουλούδια, με τα όποια στολίζουν το σπίτι τους, ενώ τα μεγάλα στάχυα τα χαρίζουν στον άγιο, για να χαρίσει καλή καρποφορία.

Τα νεαρά αγόρια κόβουν ένα κλαδί μελιάς με φύλλα και το κάνουν λάβαρο (μπαϊράκι). Όταν τελειώσει η λειτουργία στην εκκλησία, γυρνούν με νταούλια σε ζουρνάδες σε όλο το χωριό ενώ με τα λάβαρα χτυπούν τα παράθυρα των σπιτιών. Μετά από τον ηχηρό αυτόν γύρο του χωριού, τα παλικάρια μαζεύονται στην εκκλησία, όπου υπάρχουν δυο πρόβατα, ως προσφορά στον άγιο. Όποιος σφάξει το πρώτο παίρνει την προβιά και το συκώτι, ενώ ο παπάς την πλάτη. Το υπόλοιπο το μαγειρεύουν με ρύζι και το τρώνε όλοι μαζί. Το δεύτερο πρόβατο είναι το έπαθλο των αγώνων πάλης μεταξύ των αγοριών που ακολουθεί. Η επόμενη (τελευταία) ημέρα κυλά με χορούς τραγούδια και μεγάλο γλέντι με κάθε είδους πειράγματα μεταξύ των εορταζόντων.

Ο Σκυριανός Άι-Γιώργης

Από τον Έβρο πλέουμε προς τη Σκύρο, όπου ο Άι-Γιώργης είναι οπολιούχος του νησιού, με μεγάλη φήμη ως θαυματουργού. Η εκκλησία του ανεγέρθη γύρω στο 1600, αλλά η μονή είναι πολύ παλαιότερη, πριν από το 1494. Η εικόνα του πήγε εκεί από την Κωνσταντινούπολη, επί εικονομαχίας, και εξαιτίας αυτού οι Ενετοί ονόμαζαν την Σκύρο Isola San Giorgio (το νησί του αγίου Γεωργίου). Στη γιορτή του κάθε χρόνο συνέρεαν εκεί πιστοί από τη Σμύρνη και από τους Αγίους Τόπους, φέρνοντας μύρο, εξ ου και η φράση: «για συγγνώμη και για μύρο, κίνησε να πας στη Σκύρο», ενώ οι ντόπιοι τραγουδούσαν: «άγιε μου Γιώργη Σκυριανέ, μεγάλε και θαυματουργέ».

Το τραγούδι του Άργους

Μιλώντας όμως για τραγούδια, δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε σε μία παραλλαγή του τραγουδιού του αγίου, που τραγουδιέται στο Άργος, κατά την πανήγυρη προς τιμήν του αγίου, τραγούδι το οποίο αρχίζει να περνάει στην λήθη από το 1913 και έπειτα. Αυτό που κάνει το τραγούδι ιδιαίτερο είναι ότι έχει δομηθεί ως λαϊκό δημιούργημα που εκφράζει την έντονη θρησκευτικότητα του λαού πάνω στον θρύλο της συνάντησης του αγίου με τον δράκοντα και τη νίκη του αγίου στην αναμέτρησή του με το κακό. Κάτι ανάλογο με την νίκη του Ιησού επί του διαβόλου, που καταδεικνύει την αγαθότητα, την αποτελεσματικότητα και τα θαυματουργά χαρακτηριστικά του αγίου.

Στην Αράχοβα, από τον Καραϊσκάκη στον Άι- Γιώργη

Συνεχίζοντας το «αγιωργίτικο» ταξίδι μας στην Ελλάδα, κάνουμε οπωσδήποτε μία στάση στην Αράχοβα, όπου ο άγιος γιορτάζεται με μεγάλη επισημότητα, λιτάνευση της εικόνας του, καθώς μουσικά όργανα τη συνοδεύουν όπως και τιμητική ακολουθία με γυναίκες και άνδρες που φορούν παραδοσιακές φορεσιές. Μετά από τη λιτάνευση ακολουθεί πολύς χορός και γλέντι, όπου, κατά τα σύγχρονα χρόνια, η μουσική και τα όργανα έχουν αντικαταστήσει πλήρως το τραγούδι.

Σημειώνουμε ότι και εδώ η γιορτή κρατά τρεις ήμερες. Την πρώτη ημέρα μάλιστα γίνεται αγώνας δρόμου μεταξύ των γερόντων της περιοχής, κατά τον οποίο τρέχουν στο στάδιο και ανεβαίνουν έναν δύσκολο ανήφορο με κροκάλες (στρογγυλές πέτρες) γονατιστοί! Ο πρώτος παίρνει ως έπαθλο ένα αρνί, το όποιο ψήνει και το μοιράζεται με όλους όσοι αγωνίστηκαν μαζί του. Ουσιαστικά, το πραγματικό έπαθλο είναι η ηθική ικανοποίηση της πρωτιάς.

Κάνοντας μία παρένθεση, οφείλουμε να πούμε ότι παρόμοιοι αγώνες γίνονται και στη Λοκρίδα, αλλά και σε άλλα χωριά της Ρούμελης, με ανάλογο έπαθλο. Εκεί, ανήμερα του Άι-Γιώργη έκαναν και το ρόγισμα: αυτό ήταν η συμφωνία (ρόγα) που έκλεινε κάθε βοσκός που ήθελε βοηθό, και που κρατούσε (η συμφωνία) μέχρι του αγίου Δημητρίου

Επανερχόμαστε στην Αράχοβα, για να επισημάνουμε ότι οι γέροντες έχουν μία ιδιαίτερη θέση στις σχετικές με τον άγιο Γεώργιο γιορτές, χωρίς όμως να είναι γνωστός ο λόγος για τον οποίο επικράτησε αυτός ο ρόλος των γερόντων.

Σήμερα βέβαια, κατά τον εορτασμό δεν υπάρχει κανένας διαχωρισμός ρόλων και όλοι μαζί (από πολύ μικρά παιδιά μέχρι πολύ ηλικιωμένοι) γλεντούν και συμμετέχουν στις εκδηλώσεις. Παλαιότερα όμως, οι γέροι ήταν αυτοί που ξεκινούσαν τον χορό και ο καθένας τους τραγουδούσε το τραγούδι του αγίου μόνος του. Αυτό έχει εκλείψει πια. Το τραγούδι του αγίου σχετίζεται και εδώ με τον δράκοντα και το νερό που φυλάει και δεν αφήνει κανέναν να το χρησιμοποιήσει, ενώ τρεις λυγερές κοπέλες τον παρακαλούν να αφήσει το νερό ελεύθερο. Το τραγούδι αυτό είναι πολύ πιθανό να έχει τις ρίζες του στο 1826, στη μεγάλη μάχη της Αράχοβας.

Κατά πολλούς, αποτελεί έναν συμβολισμό του θριάμβου του Καραϊσκάκη στη μάχη (ο οποίος σχετίζεται με τον Άι-Γιώργη), ενώ ο Τούρκος είναι ο δράκοντας που έκοψε το νερό (πράγματι, οι Τούρκοι στερούσαν το νερό από τους κατοίκους της περιοχής), ενώ στις τρεις λυγερές «βλέπουν» τις δυνάμεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας, που υποτίθεται ότι ενεργούν προς το συμφέρον της Ελλάδος.

Για άλλη μία φορά λοιπόν μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι λαογραφία και ιστορία, μύθοι, θρύλοι και γεγονότα «μπερδεύονται γλυκά», απεικονίζοντας την ιδιαίτερη πραγματικότητα και στοιχεία της ίδιας της διαχρονικής ψυχής των λαών.

Οι επωνυμίες του Αγίου Γεωργίου κατά τόπους

Στην Κύπρο λέγεται Αϊ-Γιώργης του Σπόρου, ή αλλού του Σποράρη
Εικόνα: Ο άγιος Γεώργιος ταΐζει τα δρακόπουλα 
του δράκου πού μόλις σκότωσε. Σπάνια αγιογραφία. 
Διδάσκει ένα διαφορετικό ήθος... 
Αναρωτιέμαι τί χριστιανοί είμαστε εμείς τη σήμερον...

Υπάρχει συνήθεια να δίνουμε διάφορα επώνυμα στους Αγίους μας, από ευλάβεια ή από κάποιο θαύμα, ή και από άλλη αιτία. Η Υπεραγία Θεοτόκος υπερέχει όλων των Αγίων στα επώνυμα που της έδωσαν οι πιστοί. Εδώ ανθολογήσαμε και αναφέρουμε κάποια επώνυμα του Αγίου Γεωργίου από διαφόρους τόπους.

Στο Όφι του Πόντου, παλαιά έλεγαν τον Άγιο Αέρις. Επίσης στον Πόντο, οι Τούρκοι τον έλεγαν Αέρτς, ο Ζαντών, δηλαδή Άγιος Γεώργιος ο τρελός, γιατί τους τιμωρούσε αφαιρώντας τους τα μυαλά. Στη Θράκη τον ονόμαζαν Αράπη ή Αρακλειανό (Ηρακλειανό), επειδή θαυματουργή εικόνα του βρίσκονταν στην Ηράκλεια της Προποντίδας. Αράπη δε για τον λόγο ότι ο Άγιος παρουσιάζεται μαύρος σε αυτή την εικόνα, που είναι ανάγλυφη από μαύρη πέτρα, ή από σκληρό ξύλο.

Στο Θησείο, έλεγαν τον Αϊ-Γιώργη Ακαμάτη, επειδή οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν να τελείται στην εκκλησία του Θεία Λειτουργία παρά μόνον στην εορτή του, στις 23 Απριλίου.

Οι παλαιότεροι συνήθιζαν να τον προσφωνούν Αφέντη Αϊ-Γιώργη.

Στη Καστοριά κυρίως, αλλά και σε άλλα μέρη, είναι γνωστός ως Αϊ-Γιώργης ο Γοργός. Και τούτο γιατί είναι πολύ ταχύς Άγιος στη βοήθεια αυτών που τον επικαλούνται, όπως λέγουν και τα τροπάρια του: η ταχύτατη βοήθεια, η ταχεία επίσκεψις, ταχινέ προστάτα.

Στη Κρήτη είναι πολύ γνωστός ο Αϊ-Γιώργης ο Διασορίτης και σχετίζεται ίσως με τη λατρεία του Δία (Διός-ιερού).

Μια άλλη επωνυμία είναι Δυσουρίτης, θεραπεύει δηλαδή τη δυσουρία. Τοιχογραφία του Αϊ-Γιώργη τού Δυσουρίτη υπάρχει στη Μονή Ξενοφώντος.

Στην Ίμβρο έχουμε τον Αϊ-Γιώργη τον Ζούρο, επειδή θεραπεύει τη ζούρα, τη φυματίωση, τον μαρασμό, σε αυτούς που αφήνουν στο εκκλησάκι του τα ρακή τους.
Συνηθισμένα επωνύμια είναι ακόμα Θαυματουργός, Τροπαιοφόρος, Μέγας ή Μεγάλος. Τον ονόμασαν έτσι από τα άπειρα θαύματα που κάνει σε όποιον με πίστη τον επικαλείται. Επίσης, επειδή έστησε πολλά τρόπαια, δηλαδή νίκες και θριάμβους στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ως αξιωματικός. Αλλά κυρίως στην Εκκλησία του Χριστού όπου θριάμβευσε εναντίον του κακού και νίκησε το διάβολο. Και Μέγας επειδή θεωρείται ο μεγαλύτερος και κορυφαίος των αθλητών και Μαρτύρων.
Στη Κάσο ονομάζεται Αϊ-Καλλάρης, ενώ αλλού Αϊ-Καβαλάρης, επειδή είναι έφιππος Άγιος.

Άλλοι τον προσφωνούν Αϊ-Γιώργη Καππαδόκη, τόπο καταγωγής του και πατρίδα του πατέρα του. Καλείται ακόμα και Παλαιστίνιος, από το τόπο καταγωγής της μητέρας του.

Στην πόλη της Χίου και στη θέση Λίμνη υπάρχει ο ναός του Αγίου Γεωργίου του Καταδότη. Εκεί συγκεντρώθηκαν οι χριστιανοί να συνεννοηθούν για την επανάσταση κατά των Γενουατών. Κάποιος όμως τους κατέδωσε και σφαγιάστηκαν όλοι.

Στην Πρίγκηπο ονομάζεται Κουδουνάς, και τούτο διότι στην εικόνα του απεικονίζονται κουδούνια, σύμβολα της παραφροσύνης, την οποίαν όλοι πιστεύουν ότι θεραπεύει. Εκεί αν θέλουν να πουν για κάποιο ότι δεν είναι καλά, λένε: αυτός είναι για τον Κουδουνά.

Τη γιορτή του, 3 Νοεμβρίου, την ονομάζουν του Κρασά, ή του Μεθυστή, επειδή προφανώς την ήμερα αυτή γινόταν το άνοιγμα των νέων κρασιών.

Στη Κύπρο λέγεται Αϊ-Γιώργης του Σπόρου, ή αλλού του Σποράρη, γιατί από την ήμερα αυτή αρχίζει η σπορά των δημητριακών από τους γεωργούς.

Στα Ψωμαθιά της Πόλης υπάρχει ναός του Αγίου, στον αυλόγυρο του οποίου παλιά ήταν ένα μεγάλο κυπαρίσσι που κάηκε το 1782. Από αυτό έλεγαν τον Άγιο Κυπάρισσο. Το 1883 και αυτό για την ιστορία, ο Πατριάρχης Κωνστάντιος φύτεψε ένα καινούριο κυπαρίσσι.

Σε πολλές περιοχές ο Άγιος θεωρείται προστάτης των ψαράδων και συχνά τον παρακαλούν να τους βοηθήσει στη ψαριά. Και όταν δεν πάει καλά η ψαριά, τον λένε Παξιμαδοκλέφτη.

Σε ένα χωριό της Μεσσηνίας τα Γιαννιτσά, κοντά στο ναό του φαίνονται ίχνη από πέταλα, που όλοι πιστεύουν πως είναι του αλόγου του, και για αυτό τον λένε Πεταλωτή.

Σε διάφορες περιοχές τον καλούν Αϊ-Στρατηγό, για το αξίωμα φαίνεται που είχε. Στη Κρήτη όταν κάποτε έκτιζαν ένα ναό του, μερικοί πήγαν να ψαρέψουν για να ταΐσουν τους εργάτες. Και έπιασαν τόσα πολλά ψάρια που ονόμασαν και την εκκλησία του, του Αϊ-Γιώργη του Ψαροπιάστη.

Στο Άγιο Όρος υπάρχει κελλί του Αγίου Γεωργίου του Φανερωμένου. Πρόκειται για ένα κελλί απομακρυσμένο από τις Καρυές. Πριν από 200 τόσα χρόνια, μία νύκτα, πήγαν ληστές με σκοπό να κλέψουν τα δύο γεροντάκια που έμεναν εκεί. Τους άνοιξε με καλοσύνη ένας νέος και τους πήγε στο αρχονταρίκι, ίσαμε να φωνάξει τον Γέροντα. Περίμεναν για πολύ οι κλέφτες και αφού δεν είδαν κανέναν είπαν να αρχίσουν τη ληστεία. Αλλά τότε κατάλαβαν ότι ήταν αοράτως δεμένοι. Από τις φωνές, σηκώθηκαν οι Γέροντες και τους είδαν. Όταν έμαθαν τί συνέβη, έφεραν από την εκκλησία την εικόνα του Αγίου Γεωργίου και οι ληστές αναγνώρισαν το παλικάρι που τους άνοιξε. Και αμέσως μετανοημένοι έπεσαν και προσκύνησαν τον Άγιο. Ένας μάλιστα από αυτούς πήγε και ασκήτεψε στα Καρούλια, όπου και έκτισε την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Μετά από αυτό το θαύμα, το κελί πήρε το όνομα: Άγιος Γεώργιος Φανερωμένος.

Πολλές φορές δίνουν στον Άγιο το όνομα του κτήτορα του ναού, π. χ. ο Αϊ-Γιώργης ο Μαχαιράς, ή ο Αϊ-Γιώργης ο Τραχύς· και οι δύο αυτοί ναοί βρίσκονται στη Νάξο. Και ο μεν ένας από αυτούς ανήκει στην οικογένεια των Μαχαιράδων, ο δε άλλος σε κάποιον ονόματι Τραχύ. Στην Πόλη υπάρχει ο Αϊ-Γιώργης ο Αγριδιανός (Μ. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, Κωνσταντινούπολις 1885-90, σελ. 551), ενώ στην Χίο τον καλούν Πεζόστρατο ή Κητοκτόνο (Γ. Σωτηρίου, Βυζαντινά μνημεία Κύπρου, Αθήνα 1935).

Κατά τόπους έχουν δώσει στον Άγιό μας πολλές επωνυμίες. Από αυτές αναφέραμε ενδεικτικά λίγες μόνον εδώ.

«Κάθε δράκος γεννά και έναν Άγιο Γεώργιο που θα σκοτώσει τον δράκο.»

Βιβλιογραφία
• www.kairatos.com.gr / ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΚΑΙΡΑΤΟΣ» του Κωστή Ψυχογιού
• www.imverias.gr / Ιερά Μητρόπολις Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας
• Εικόνα: Άγιος Γεώργιος ο δράκος-φονιάς - Καλλιτέχνης: Μοναχή Αγάθη - Ημερομηνία: 1729, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα.
• Ν. Λυγερός: 510) Ο δράκος, η λυγερή κι ο Αης-Γιώρκης. Perfection 4 5 5/2003.
• «Ένας βαθιά ελληνικός ορθόδοξος άγιος με «ρίζες» και «κλαδιά» πέρα από την ορθοδοξία» της Μαρίας Σταματιάδου, Νομικός - Αρθρογράφος. Περιοδικό, «Νέμεσις», τεύχος 113, Μάρτιος 2011.
• «Οι επωνυμίες του Αγίου Γεωργίου κατά τόπους» Βίος και Μαρτύριον του Αγίου ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, έκδ. Ι. Μ. Αγ. Γεωργίου Ήλιων Ευβοίας, 1999. vatopaidi.wordpress.com
• Το οπτικοακουστικό υλικό (Βίντεο) από www.YouTube, εταιρεία της Google.
• Πηγή Αέναη επΑνάσταση | Sophia-Ntrekou.gr

Δείτε ακόμη:


Βιντεο/αφιέρωμα στον Άγιο Γεώργιο

ΒΙΝΤΕΟ: τ' ἁη-Γιωρκοῦ: Βῆμα-βῆμα μιὰ εἰκονογραφική προσέγγιση δομείται μὲ ὑπόκρουση τὸ δημοτικὸ τραγούδι τῆς Κύπρου, ἀπό τὸ ὁποίο εἶναι ἐμπνευσμένη. Τὸ έργο ἔχει διαστάσεις 95Χ150 ἐκατοστά καὶ εἶναι φιλοτεχνημένο ἐπάνω σὲ ξύλο μὲ πανί, μὲ τήν παραδοσιακή τεχνική τῆς αὐγοτέμπερας.
23 Aπριλίου, ανήμερα του αη Γιώργη, θυσιάστηκε και 
ο μεγαλομάρτυρας του Γένους μας, Αθανάσιος Διάκος, 
ο αητός της Ρούμελης.


4 σχόλια:

21th century είπε...

Πολύ καλό κείμενο. Ευχαριστώ και εσάς κυρία Σοφία και τον κ. Ψυχογιό, αλλά και τον λαογράφο μας Νίκο Πολίτη, του οποίου το έργο και η προσφορά είναι ανεκτίμητα.

Sophia Drekou είπε...

Κι εγώ σας ευχαριστώ πολύ για τα ευγενικά σας σχόλια! ✿⋰⋱☆⋰⋱★⋰⋱✿ ♒ . ✟ . ♒ ☆ ❤ ★ ☾

Unknown είπε...

Χρονια Πολλα σε ολους τους εορταζοντες.Πολυ ωραια τα κειμενα και τα τραγουδια απο την παραδωση μας.

Sophia Drekou είπε...

Χρόνια Πολλά για ονομαστήριά σας κ. Γιώργο(giorgos m. georgiou). Το Αναστάσιμο Φως να σας φωτίζει αενάως !