Η Έξοδος του Μεσολογγίου αέναο παγκόσμιο παράδειγμα ελευθερίας (Αφιέρωμα)

Επεισόδιο από την έξοδο του Μεσολογγίου, 1828, Francois-Έmile de Lansac 
(1803-1890), Ελαιογραφία, 2 x 2,38 μ., Μεσολόγγι, Δημ. Πινακοθήκη

της Σοφίας Ντρέκου

Χωρίς δισταγμό μπορούμε να πούμε
ότι αν αποφάσιζε ο Ουρανός 
να εκλέξει μια μόνο σελίδα
της ανθρώπινης ζωής 
για να την απεικονίσει
και να την προβάλει εσαεί 
στην απέραντη οθόνη του,
σαν δική του άφθιτη δόξα 
και σαν αέναο
παγκόσμιο παράδειγμα, 
θα εξέλεγε, δίχως άλλο,
την Έξοδο του Μεσολογγίου.

1. Πρόλογος

Οκτώβρης ο μήνας των μεγάλων ηρωισμών. Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης, Αλβανικό Έπος, Α' πολιορκία Μεσολογγίου. Αφιέρωμα στην ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου αγαπητοί μου αναγνώστες, μ' ένα κράμα Ιστορίας, Θεολογίας, Λογοτεχνίας, Φιλοσοφίας, Ποίησης, Τέχνης και Μουσικής, στην μνήμη των πεσόντων της ηρωικής Εξόδου. Η γνώση της ιστορίας ενός λαού αποτελεί την πυξίδα για το μέλλον του Έθνους.

Ήταν 25 Οκτωβρίου του 1822 όταν ξεκίνησε η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου (25 Οκτ. 1822- 31 Δεκ. 1822), και που ενέπνευσε τον Εθνικό Ύμνο στον ποιητή Διονύσιο Σολωμό. Έλαβε χώρα κατά το αρχικό στάδιο του Απελευθερωτικού Αγώνα των Ελλήνων (1821-29) είναι ένα από τα σημαντικότερα επεισόδια της Ελληνικής Επανάστασης. Θα ακολουθήσουν η δεύτερη και η τρίτη πολιορκία μέχρι τον Απρίλιο του 1826.

Στις 10 Απριλίου 1826 η τελική Έξοδος του Μεσολογγίου: οι 10.500 κάτοικοι του Μεσολογγίου αρχίζουν να εγκαταλείπουν την πόλη μετά από πολιορκία ενός έτους από τις οθωμανικές δυνάμεις. Πολύ λίγοι από αυτούς επιβιώνουν. Η 10η Απριλίου έχει καταχωρηθεί ως μία από τις ηρωικότερες ημέρες της ιστορίας της Πατρίδος μας. Την 10η Απριλίου 1826 οι Μεσολογγίτες πραγματοποίησαν την ηρωική Έξοδο, ως μια σωτήρια λύση απαλλαγής τους από την πολιορκία των Τούρκων. 

Την 10η Απριλίου 1821 οι Τούρκοι κρέμασαν στην κεντρική Πύλη του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’, (βλ. αφιέρωμα εδώτον οποίο η αγία μας Εκκλησία κατέταξε ως μάρτυρα μεταξύ των αγίων και τιμά την μνήμη του την ίδια ημέρα, ημέρα του μαρτυρίου του.

Γράφει ο Δ. Σολωμός: «Έστησε ο έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη» είναι πολιτική ποίηση αυτός ο στίχος του Σολωμού; Είναι αποτελεσματική πράξη συγχρονισμού σε ένταση υπερβολής ψυχών εκστασιασμένων από την μύηση των λειτουργικών υπερβάσεων της ύπαρξης του εγώ σε κυριαρχική συνύπαρξη του ΕΜΕΙΣ στην ανυπέρβλητη πορεία της ΘΥΣΙΑΣ.

Μεσολόγγι Πίνακας ζωγραφικής δια χειρός Ιωάννας Ξέρας
Πίνακας ζωγραφικής δια χειρός Ιωάννας Ξέρας

Ευχαριστώ την φίλη και εκπληκτική ιστορική ζωγράφο Ιωάννα Ξέρα, που πρόσφερε τον πίνακά της στο αφιέρωμα μας. Μάς περιγράφει η κ. Ξέρα: «Στις 10 Απριλίου του 1821 οι ελεύθεροι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου, σε συνεννόηση με τον Καραΐσκάκη όρισαν σημείο συναντήσεως μετά την έξοδο στο μοναστήρι τ' Άη Συμιού. Από κακή συνεννόηση και σύλληψη του αγγελιοφόρου με το σχέδιο, ο Ιμπραήμ κατάφερε να συντρίψει κάθε οργανωμένη επιχείρηση των πολιορκημένων, οι οποίοι αγωνίστηκαν μέχρι θυσίας για την Ελευθερία τους. Μετά την αποτυχία της εξόδου και την άλωση του Μεσολογγίου ο Ιμπραήμ έκαψε το μοναστήρι του Αγίου Συμεώνος που τόσα πολλά πρόσφερε στον Αγώνα».

Πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου

Μετά την συντριβή των ελληνικών σωμάτων, όπου σκοτώθηκαν και πολλοί φιλέλληνες στην Μάχη του Πέτα (4 Ιουλ. 1822) οι τουρκικές δυνάμεις υπό την αρχιστρατηγία του Ομέρ Βρυώνη κατευθύνονται προς τη Δυτική Ελλάδα και ανασυντάσσονται στο Βραχοχώρι (σημ. Αγρίνιο) δύο ώρες πεζοπορία από το Μεσολόγγι. Η αντίσταση των ελληνικών σωμάτων στο Κεφαλόβρυσο Αιτωλοκαρνανίας,(κοντά στο Αιτωλικό) δεν κράτησε παρά ελάχιστες ώρες και κατά τον ιστορικό Τρικούπη «οι μεν εντόπιοι οπλαρχηγοί ανέβησαν στα βουνά, ο δε Κίτσος (Γεώργιος) και ο Μπότσαρης εισήλθαν καταδιωκόμενοι υπό των εχθρών και κακώς έχοντες εις Μεσολόγγι» (με τριάντα πέντε άνδρες), όπου είχε καταφύγει τέσσερις ημέρες προτού και ο Μαυροκορδάτος».

πίνακας με την αναπαράσταση της Α' πολιορκίας Μεσολογγίου

Τα προ της πολιορκίας

Οι πολιορκούμενοι ήταν 458 κατά Τόμας Γκόρντον, ενώ ο Τρικούπης κάνει αναφορά για 360 άνδρες. Ο Σπηλιάδης μετράει 550 Ρουμελιώτες και 50 Σουλιώτες.

«Και που, λοιπόν, να πάμεν είπε ( Μαυροκορδάτος). Και προς το Μάρκον στραφείς, μαζύ Σου θ' αποθάνω Μπότζαρη. Και εγώ μαζύ σου πρίγγιψ (sic) [Μιχαήλ Οικονόμου, Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ή ο ιερός των Ελλήνων Αγών, 1873].[1]

«Αν φύγω οι αλβανικές ορδές θα περάσουν στην Πάτρα· η Πελοπόννησος θα συντριβεί κι αυτό θα είναι μοιραίο για την ελληνική υπόθεση. Εδώ πρέπει να πεθάνουμε (c΄est ici que nous devons perir) [Φρανσουά Πουκεβίλ (Pouqueville)][2]»

Ο Μαυροκορδάτος, που είχε σπουδάσει οχυρωματική στη Γενεύηα[›] επιδιορθώνει το τείχος και τους προμαχώνες και καθαρίζει τις τάφρους και προσδένει πολλές ξιφολόγχες που είχε βρει στις αποθήκες σε ξύλα ώστε να φαίνονται οι αμυνόμενοι πολλοί.[3]

1. Μιχαήλ Οικονόμου, γραμματικός του Κολοκοτρώνη, (φωτομηχανική επανέκδοση της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Σχολής Δημητσάνης, 1976) σ.328

2. Φρανσουά Πουκεβίλ (Pouqueville), Histoire de la regeneration de la Grece, 1824, IV 204

3. Νικόλαος Σπηλιάδης, Απομνημονεύματα δια να χρησιμεύσωσι εις την νέαν ελληνικήν ιστορίαν 1821-1843. Α' σ. 454. Αθήνησι, τυπ. Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, 1851, 1853, 1857.

Οι ανεπιθύμητοι επαναστάτες

Όσοι δεν πρόλαβαν να οχυρωθούν στο Μεσολόγγι επιβιβάστηκαν στο μικρό νησί της Καλάμου που τότε τελούσε υπό αγγλικήν κυριαρχία, αλλά ο αρμοστής Τόμας Μαίτλαντ τους θεώρησε ανεπιθύμητους επαναστάτες και τους κατεδίωξε με αποτέλεσμα να περιφέρονται πλέον στους καλαμώνεις του Αμβρακικού κόλπου και του Αχελώου επιδιδόμενοι σε κλεφτοπόλεμο.[4] Μετά τη λύση της πολιορκίας αυτοί οι συμφοριασμένοι και όχι απελπισμένοι, προξενούν σημαντικές ζημίες στις εφοδιοπομπές των Τούρκων. Το πόσοι επέζησαν απ΄αυτούς μετά την Έξοδος του Μεσολογγίου (Απρ. 1826) δεν μπορούμε να γνωρίζουμε.

4. Δημήτρης Φωτιάδης (Σμύρνη 1898-Αθήνα, 23 Οκτωβρίου 1988), Μεσολόγγι. Αθήνα, Ορίζοντες, 1953. ό.π. σ. 291

Τα «καπάκια»

Ο Ομέρ Βρυώνης αποφασισμένος εξαρχής να μην καταστρέψει το Μεσολόγγι που θα το χρησίμευε ως ορμητήριο για τις περαιτέρω επιχειρήσεις του στην Πελοπόννησο εύκολα μεταπείσθηκε από τον Βαρνακιώτη[5], που σύμφωνα με τον Σπηλιάδη «τον κατέπεισε να προτιμήσει την δια συνθηκών παράδοσιν του Μεσολογγίου παρά την δια αιματοχυσίας καταστροφήν»[6]. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε ο πασάς Άγο Βάσιαρι, παλαιός γνώριμος του Μάρκου Μπότσαρη. Έτσι Ο Μπότσαρης βγήκε από την πόλη σε απόσταση «βολής πιστόλας» και συναντήθηκε με τον Άγο Βάσιαρι που του υποσχέθηκε αμνηστία και πολλά άλλα ευεργετήματα. Ο Μπότσαρης θέλοντας να κερδίσει χρόνο επιχειρηματολογεί ότι χρειάζεται ακόμα λίγο χρόνο για να πείσει τους φράγκους του Μαυροκορδάτου.[7] Έτσι κερδίζεται χρόνος ανακωχής 8 ημερών οπότε καταφθάνουν οκτώ υδροσπετσιώτικα πλοιάρια και διασπούν τον κλοιό στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου των τριών τουρκικών πλοίων που καταδιωκόμενα το ένα με ζημίες κατεθύνθηκε στην Ιθάκη και τα άλλα δυο στη Ναύπακτο. Έτσι επιβιβάζονται 1.500 περίπου αγωνιστές με τον Μαυρομιχάλη, τον Λόντο και άλλους από την Πελοπόννησο και εκφορτώνονται τρόφιμα και πολεμοφόδια. Μετά από αυτό ο Μπότσαρης διαμηνύει στους Τούρκους «αν θέλετε τον τόπο μας ελάτε να τον πάρετε».[8]

5. Κωστής Παπαγιώργης, Τα καπάκια, εκδόσεις Καστανιώτης
6. Νικόλαος Σπηλιάδης Απομνημονεύματα δια να χρησιμεύσωσιν εις την Νέαν Ελληνική Ιστορίαν, 1851
7. ΙΕΕ «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821», τόμ. ΙΒ σ. 274
8. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΒ', σ. 274.

Η λύση της πολιορκίας

Μετά από την τρίμηνη σχεδόν σθεναρή αντίσταση των πολιορκημένων ο Ομέρ Βρυώνης σοφίζεται να γίνει γιουρούσι στα τείχη του Μεσολογγίου τη Μεγάλη γιορτή για τους Χριστιανούς ξημερώματα της 25ης Δεκεμβρίου που οι ντάπιες θα είχαν λιγοστούς άνδρες. Κατά καλή τύχη ένας Ηπειρώτης που βρίσκονταν στο στρατόπεδο των Τούρκων «εξ ανάγκης υπηρετών » κατά Σπηλιάδη, «διότι δεν ηδύνατο εκ των ιδίων περιστάσεων να τους πολεμήσει, ο Ιωάννης Γούναρης, ειδοποίησε τον γραμματικό του Μακρή για το σχέδιο των Τούρκων. Κατάπληκτοι οι αναρριχώμενοι στα τείχη «λυγάνε και αποτραβιούνται οι Αρβανίτες αφήνοντας πίσω ως πεντακόσια κουφάρια» κατά τον Δημήτριο Φωτιάδη. Τέλη Δεκεμβρίου και ο χειμώνας εκείνης της χρονιάς όλο και χειροτερεύει και οι πασάδες καθώς πληροφορούνται πως ο «Λυσσέος», αφού έδιωξε από την Ανατολική Ελλάδα τον Κιοσέ Μεχμέτ, έρχεται στο Μεσολόγγι αποφασίζουν στην 31 Δεκεμβρίου να λύσουν την πολιορκία.

Σημειώσεις

• Ο Μαυροκορδάτος ως ανιψιός του Ιωάννη Καρατζά ακολούθησε τον θείο του κατά τη φυγή του το Σεπτέμβριο του 1818 στη Γενεύη, όπου και σπούδασε οχυρωματική.
• Τα καπάκια ήταν μυστικές συμφωνίες των οπλαρχηγών της Ρούμελης με τους Τούρκους προσποιούμενοι (πλαστές διαπραγματεύσεις) ότι ενδιαφέρονταν για ανακωχή προκειμένου να κερδίσουν χρόνο ή να αποφευχθούν λεηλασίες και σφαγές. Θεωρούνταν εθνοφελές έργο αν πετύχαινε το στρατήγημα και προδοσία ανάλογα με την αποτυχία ή τις ατομικές επιδιώξεις.

Πηγές
• Νικόλαος Κασομούλης, Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επανάστασης των Ελλήνων 1821-1833, τόμ. Α' σσ. 270-273 ISBN 960-8280-13-3 εκδ. Βεργίνα, 2005
• ΙΕΕ (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους) «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821», τόμ. ΙΒ σσ. 272-275, Εκδοτική Αθηνών, 1975

Βιβλιογραφία
• Δημήτρης Φωτιάδης, Η Επανάσταση του 21, τόμ. Β' σελ. 290-293
• Σπυρίδων Τρικούπης, Ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως (τόμοι 4), 1857

10 Απριλιου 1826: Η Έξοδος του Μεσολογγίου.

Είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές της Επανάστασης του 1821, που σημάδεψε όχι μόνο τον Αγώνα για την Ανεξαρτησία των Ελλήνων αλλά και τη νεότερη ελληνική ιστορία, ενώ έγινε αντικείμενο σεβασμού και θαυμασμού σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.

Η ηρωϊκή έξοδος του Μεσολογγίου, στις 10 Απριλίου του 1826, έδειξε πως η μαχητικότητα, η αυτοθυσία, η πίστη στην Ιδέα και στην ελευθερία δεν μπορούσαν ποτέ να υποκύψουν στον οθωμανικό ζυγό και στον κατακτητή, ακόμα και αν οι "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι" ζούσαν σε άθλιες, απάνθρωπες συνθήκες. Αυτή είναι η ιστορία της "Εξόδου" και οι στιγμές που είχαν προηγηθεί.

Ήταν 10 Απριλίου του 1826 όταν οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι πραγματοποίησαν την ηρωική Έξοδο. Η κατάσταση πλέον μέσα στην πόλη είχε φθάσει σε οριακό σημείο. Τρόφιμα δεν υπήρχαν και οι πολιορκούμενοι (γυναίκες, παιδιά, τραυματίες, γέροντες και μαχητές) σιτίζονταν με φύκια, δέρματα, ποντίκια και γάτες.

Υπό τις συνθήκες αυτές, που καθιστούσαν αδύνατη την αποτελεσματική υπεράσπιση της πόλης, αποφασίστηκε σε συμβούλιο οπλαρχηγών και προκρίτων στις 6 Απριλίου η έξοδος και ορίστηκε γι' αυτή, η νύχτα του Σαββάτου του Λαζάρου προς Κυριακή των Βαΐων (9 προς 10 Απριλίου).

Τα μεσάνυχτα, σύμφωνα με το σχέδιο, χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες, υπό τους Δημήτριο Μακρή, Νότη Μπότσαρη και Κίτσο Τζαβέλα, με την ελπίδα να διασπάσουν τις εχθρικές γραμμές, επωφελούμενοι από τον αιφνιδιασμό των πολιορκητών. Νωρίτερα είχαν σκοτώσει τους τούρκους αιχμαλώτους, ενώ στην πόλη παρέμειναν τραυματίες και γέροι.

Όπως διαβάζουμε στο βιβλίο του Kασομούλη, hκατάσταση ήταν πλεόν τραγική.

Οι συγκλονιστικές στιγμές πριν από την Έξοδο:

"Από τα μέσα Φεβρουαρίου (1826), άρχισαν πολλαίς φαμελλιαίς να υστερούνται το ψωμί. Mία Mεσολογγίτισσα, Bαρβάρηνα ωνομάζητο, ήτις περίθαλπεν ασθενήν (και) τον αυτάδελφόν μου Mήτρον, ετελείωσεν την θροφήν της, και μυστικά, (μαζί) με άλλαις δύο φαμελλιαίς Mεσολογγίτικες, έσφαξαν ένα γαϊδουράκι, πωλάρι, και το έφαγαν.

Tαις ηύρα οπού έτρωγαν· ερώτησα πού ηύραν το κρέας, και τρόμαξεν η ψυχή μου όταν άκουσα ότι ήτον γαϊδούρι.Mία συνδροφιά στρατιωτών Κραβαριτών είχεν έναν σκύλον και, κρυφά και αυτοί, τον έσφαξαν και τον μαγείρευσαν.

Eμαθητεύθη και τούτο.Ημέραν παρ' ημέραν αυξάνουσα η πείνα, έπεσεν και η πρόληψις και όλα του να τρώγουν ακάθαρτα, και άρχισαν αναφανδόν πλέον να σφάζουν άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια, και ακόμη να τα πωλούν μία λίρα την οκά οι ιδιοκτήται (των) -και πού να προφθάσουν;

Tρεις ημέραις απέρασαν, και ετελείωσαν και αυτά τα ζώα. Περί τα τέλη Φεβρουαρίου, οι στρατιώται άλλοι είχαν από 2-3 οκ. αλεύρι (έκαστος), και άλλοι καθόλου. Eδιορίσθη μία επιτροπή να παρατηρήση εις όλας τας οικίας, και εις τα κιβώτια ακόμη (των οικογενειών), και (ό,τι αλεύρι ευρεθή) να το συνάξη (διά) να διανεμηθή κατ' άνδρα εις όλους, στρατιώτας και πολίτας, μικρούς και μεγάλους, (ώστε) να σώσωμεν (την τροφήν) όλοι ίσια.

Eξετάσασα κατά σειράν όλας τας οικίας, μόλις ηύρεν 600 οκάδες· και έως 600 (άλλες οκ.) οπού είχαν αι (ευρεθείσαι) σάκκιναις, 1200. Tούτο (το αλεύρι) εμοιράσθη με εν φλιτζιάνι (ως μέτρον). Εμοίρασαν και από εν φλιτζιάνι κουκκιά. ’ρχισαν λοιπόν να σμίγουν ετούτο το ολίγον κουκκί και αλεύρι, εις την τέντζερην και να βάνουν (μέσα και) καβούρους στουμπίζοντές τους.

O συνεργάτης του Kου Γ. Μεσθενέα τυπογράφου, καθήμενος εις την οικίαν μας, έσφαξεν και έφαγεν μίαν γάταν, και έβαλεν τον ψυχογυιόν του Στορνάρη και εσκότωσαν άλλην μίαν. Τούτος υπέμνησεν (εις) τους άλλους (να πράξουν το ίδιον), και εις ολίγας ημέραις γάτα δεν έμεινεν.

O Αγιομαυρίτης ιατρός (Π. Στεφανίτσης) εμαγείρευσεν τον σκύλον του με λάδι, από το οποίον είχαμεν αρκετόν, και επαινούσεν το φαγί του ότι ήτον το πλέον νοστιμώτερον.

Oι στρατιώται πλέον αυθαδίασαν, και άρπαζαν οποιονδήποτε σκύλον ή γάταν εύρισκαν εις τον δρόμον. [...] Aρχίσαμεν, περί τας 15 Mαρτίου, ταις πικραλήθραις, χορτάρι της θαλάσσης· το εβράζαμεν πέντε φοραίς έως ότου έβγαινεν η πικράδα, και το ετρώγαμεν με ξείδι και λάδι ωσάν σαλάτα, (αλλά) και με ζουμί από καβούρους ανακατωμένον και τούτο.

Eδόθησαν και εις τους ποντικούς, πλην ήτον ευτυχής όστις εδύνατο να πιάση έναν. Bατράχους δεν είχαμεν, κατά δυστυχίαν. Από την έλλειψην της θροφής αύξαναν αι ασθένειαι, πονόστομος και αρθρίτις. Eις τοιαύτην κατάστασιν ευρισκόμασθον όταν μας έφθασεν γράμμα των απεσταλμένων (μας εις Nαύπλιον συσταίνον) να βαστάξωμεν 12 ημέραις, και να φάγωμεν (εν ανάγκη) ένας τον άλλον. [...] Εκείνην την ημέραν ένας Kραβαρίτης έκοψεν κρέας από το μηρί ενός φονευμένου και το έφαγεν".

Το σχέδιο της εξόδου, είτε προδόθηκε, είτε δεν εφαρμόστηκε σωστά κι έτσι οι δυνάμεις του Ιμπραήμ κατέσφαξαν με τα γιαταγάνια τούς μαχητές της ελευθερίας. Στο μεταξύ, μέσα στο Μεσολόγγι είχαν αρχίσει οι σφαγές από τους Τουρκοαιγύπτιους, που είχαν εισβάλει από άλλο σημείο της πόλης.

Η θυσία του Καψάλη

Σε πολλά σημεία σημειώθηκαν δραματικές σκηνές: ο δημογέροντας Χρήστος Καψάλης, όταν κυκλώθηκε από τους εισβολείς στο σπίτι του, όπου είχαν συγκεντρωθεί τραυματίες, γέροντες και γυναικόπαιδα, έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη, ενώ ο μητροπολίτης Ρωγών Ιωσήφ ανατίναξε τον Ανεμόμυλο, στην τελευταία πράξη αντίστασης, όταν κυκλώθηκε από τους εχθρούς. Το πρωί της 10ης Απριλίου, ανήμερα των Βαΐων, η οθωμανική ημισέληνος κυμάτιζε στα χαλάσματα του Μεσολογγίου.

Οι απώλειες

Οι πληροφορίες για τις απώλειες των Ελλήνων κατά την πολιορκία και την έξοδο είναι αντιφατικές. Πιθανότερο φαίνεται ότι από τους 3.000 που πήραν μέρος στην έξοδο, οι 1.700 έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι.

Ανάμεσα στους νεκρούς, ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος, ο Μιχαήλ Κοκκίνης, ο Αθανάσιος Ραζηκότσικας, ο Νικόλαος Στορνάρης, ο γερμανός εκδότης της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά» Ιάκωβος Μάγιερ και άλλοι γερμανοί φιλέλληνες. Γύρω στα 6.000 γυναικόπαιδα οδηγήθηκαν για να πουληθούν στη Μεθώνη και στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης και της Αλεξάνδρειας. Οι απώλειες για τους τουρκοαιγύπτιους εισβολής ανήλθαν σε 5.000 άνδρες.

Η Επανάσταση μετά την πτώση του Μεσολογγίου είχε σχεδόν κατασταλεί. Η φλόγα της, όμως, παρέμεινε άσβεστη, καθώς η ήττα μετατράπηκε σε νίκη. Ένα νέο κύμα φιλελληνισμού αναδύθηκε μετά την αμαύρωση του Αγώνα, εξαιτίας του εμφύλιου σπαραγμού.

Αυτό με τη σειρά του επηρέασε εμμέσως την ευρωπαϊκή διπλωματία για τα εθνικά δίκαια των Ελλήνων.

Αμέσως μετά την κατάληψη του Μεσολογγίου, ο Κιουταχής με τον στρατό του κατευθύνθηκε προς την Ανατολική Στερεά Ελλάδα, με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της Αττικής. Ο Ιμπραήμ επανήλθε στην Πελοπόννησο για να εξαλείψει και τις τελευταίες εστίες αντίστασης σε Μάνη και Αργολίδα.

Το Μεσολόγγι απελευθερώθηκε στις 11 Μαΐου 1829. Το 1937 αναγνωρίστηκε ως «Ιερά Πόλις» και η Κυριακή των Βαΐων ορίστηκε ως επέτειος της εξόδου.

Πηγές: N. Kασομούλη Eνθυμήματα στρατιωτικά της επαναστάσεως των Eλλήνων. Aπό τα 1821 μέχρι των 1833, αντίστοιχα.τ. B', επιμ. Γ. Bλαχογιάννης, Aθήνα, 1940, σ. 241-242, 242-243 και 256

Δοξαστικό της εξόδου του Μεσολογγίου


«........................
Στέκει ὁ Σουλιώτης «ὁ καλὸς παράμερα καὶ κλαίει.
—Ἔρμο τουφέκι σκοτεινό, τί σ' ἔχω ἐγὼ στὸ χέρι;
ὁποὺ σὺ μοὔγινες βαρὺ κι ὁ Ἀγαρηνὸς τὸ ξέρει;»

Μολονότι τὰ τουφέκια, εἶχαν γίνει τόσο βαριὰ στὰ ἐξαντλημένα χέρια τῶν πεινασμένων πολεμιστῶν, οἱ ψυχὲς τους ἔμεναν ὁλόρθες, ἀκμαῖες, ἀνυπόταχτες.

Στὴν πρόταση τοῦ Ἰμπραὴμ Πασᾶ νὰ τοῦ παραδώσουν τὸ Μεσολλόγγι καὶ τὰ ὅπλα τους, οἱ Ἐλεύθεροι Πολιορκημένοι ἀπάντησαν μὲ τούτη τὴν περήφανη γραφή, ποὺ θυμίζει τὴν ἀπάντηση τοῦ Παλαιολόγου στὸν Μωάμεθ καὶ ποὺ ἐκφράζει τὴν προαιώνια, ἀναλλοίωτη καὶ ἀκαταδάμαστη ψυχὴ τοῦ Ἑλληνικοῦ Γένους.

Ἔγραφαν οἱ Μεσολογγίτες:
  • «Δὲν ἐλπίζαμε ποτὲ νὰ σᾶς ἀπεράση μιὰ τέτοια φαντασία ὁποὺ ὀκτὼ χιλιάδες ἅρματα αἱματωμένα νὰ τὰ ζητήσετε νὰ σᾶς τὰ δώσωμε μὲ τὰ χέρια μας, τὰ ὁποῖα ἅρματα συμφωνοῦν μὲ τὴν ζωήν. Ὅθεν, καθὼς βλέπομεν τὸν σκοπόν σας καὶ τὴν ἀπόφασιν ὁποὺ ἔχομεν ἡμεῖς, θὰ γίνη ὅ,τι ἀποφάσισεν ὁ Θεός, τὸ ὁποῖον δὲν τὸ ἠξεύρετε οὔτε ἡ Ὑψηλότης σας οὔτε ἡμεῖς καὶ ἂς γίνη τὸ θέλημα, τοῦ Θεοΰ».
Καὶ ἀληθινὰ μόνον ὁ Θεὸς θὰ μποροῦσε νὰ ἐμπνεύση τόσον ἄκαμπτη καρτεροψυχία, τόσον πρόφρονη ἐθελοθυσία!

Ἡ ὁλόχρονη σθεναρὴ ἄμυνα τῆς ἡρωϊκῆς Φρουρᾶς ἔφτασε στὸ ἀπόγειό της τὴ νύχτα τῆς 11 Ἀπριλίου 1826 μὲ τὴν κοσμοβόητη Ἔξοδο. 

Τὴν διαδραμάτιση τῆς ἐπικῆς τραγῳδίας τοῦ Μεσολογγιοῦ ἐτοποθέτησεν ἀντιφατικὰ ἡ Φύση σ' ἕνα χαρούμενο καὶ γελαστὸ πλαίσιο, ποὺ συνθέτανε ὁλόγυρά της ἡ Ἄνοιξη, ὁ Ἀπρίλης, ἡ ἀναγάλια της ἀναγεννώμενης ζωῆς. Τὰ δέντρα πρασινοφυλλιάζουν, τ' ἀγριολούλουδα ἀναθάλλουν στὸ χλοερὸ ἔδαφος, τὰ χελιδόνια ξαναγυρίζουν ζευγαρωμένα, τερετίζοντας φαιδρά, στὶς φωλιές τους... «Ἔστησε ὁ Ἔρωτας χορὸ μὲ τὸν ξανθὸν Ἀπρίλη», συνοψίζει λυρικὰ ὁ ἐθνικὸς ποιητής. Καὶ οἱ λεοντόθυμοι Μεσολογγίτες ἔστεναν χορὸ μὲ τὸ θάνατο. «Ὅποιος πεθάνει σήμερα, χίλιες φορὲς πεθαίνει». Σήμερα ἀποφάσισαν νὰ πεθάνουν οἱ Μεσολογγίτες. Καί, ναί, θὰ πεθάνουν πρόθυμα χίλιες φορὲς ὁ καθένας γιὰ τὴν Ἐλευθερία τῆς Πατρίδας! Ἂν ὅποιος πεθαίνει ἐθελούσια χίλιες φορὲς γιὰ τὸ Ἰδανικό του δὲν μένει ἀθάνατος, ποιὸς ἄλλος μπορεῖ νὰ μείνη;

Ἐάν, ὅπως ἔχει λεχθῆ, ἡ Ἱστορία εἶναι τὰ βήματα τοῦ Θεοῦ ἐπάνω στὴ Γῆ, τὰ πιὸ πυκνά, τὰ πιὸ βαθυχάραχτα, τὰ πιὸ ἀνεξίτηλα ἴχνη ἀπὸ τὰ πέλματά του ἒχουν σημαδευτῆ στὰ ἱερὰ ἐδάφη τῆς Πατρίδας μας.

Θεοβάδιστος εἶναι ὁ ἐπίγειος χῶρος μας. Αὐλακωμένη εἶναι ἡ προσφιλὴς Γῆ τῶν Πατέρων ἀπὸ μεγάλα, προαιώνια βήματα τοῦ Θεοῦ. Οἱ αὐλακιὲς τους τὴν καλύπτουν σὰν οὐρανόπλεχτο προστατευτικὸ δίχτυ. Ὑπεράνω τους ὁραματίζεται κανεὶς τὰ προστατευτικὰ χέρια τῆς θείας Πρόνοιας. Τρέχει στὸ βάθος τους ὅμως, τρέχει ἀείροο ἁγνὸ ἑλληνικὸ αἷμα ἀνδρείας καὶ θυσίας.

Ὑπόκρουσή τους ἔχουν τὰ θεϊκὰ βήματα, ὅπως ἀντιλαλοῦν στὴν αἰωνιότητα, ἔχουν πότε θούρια θριάμβων, πότε θρήνους ὀλέθρων. Μὲ ἀσταμάτητο συνεκτικὸ μοτίβο συναρπαστικῶν ὕμνων αἰώνιας Ἀλήθειας καὶ ἀπόλυτης Ὀμορφιᾶς.

Ἂν οἱ σάλπιγγες τοῦ Ἄρη ἔχουν τὶς διακοπές τους, τὰ διαλείμματά τους, οἱ λύρες τοῦ Ἀπόλλωνα δὲν σταματοῦν ποτὲ νὰ μέλπουν τὸ δημιουργικό τους πολιτιστικὸ ἄσμα. Τὸ προαιώνιο αὐτὸ ἑλληνικὸ ἄσμα, ποὺ ἔτερψε καὶ τέρπει τὴν ἀνθρωπότητα ὅλη, διδάσκοντάς της τὴν οὐσία τῆς Ζωῆς, τὴ χαρὰ τῆς Ζωῆς, τὴν ἀξία τῆς Ἐλευθερίας, τὴν ἀθανασία τοῦ πνεύματος, τὴν Ἀνθρώπινη, μ' ἕνα λόγο, Ἀρετή, ποὺ ἀποτελεῖ τὴν ὕψιστη ἐπίτευξη καὶ τὴν ὕπατη τελείωση τῆς ὕπαρξης τῶν λογικῶν ὄντων...

Ἀνώτατο χαρακτηριστικό της ἱστορικῆς μας δράσης καὶ τῆς καθολικῆς μορφῆς τῶν ἐθνικῶν μας πεπρωμένων εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι, ὑπεράνω τοῦ ἱστορικοῦ στίβου, ὑψώνονται, σὰν κορυφαία ἔξαρση, σὰν μέγιστο, ἐπίτευγμα, ὄχι ἐπιθετικὲς ἀνδραγαθίες, ὄχι κατακτητικὲς πραγματοποιήσεις, ἀλλὰ σταθερὲς ἀποφασιστικὲς ἄμυνες, ἀποκορυφωμένες μὲ ὑπέρτατες, ὁλοκληρωτικὲς θυσίες. Ἄμυνες γιὰ τὸ πάτριο ἔδαφος, γιὰ τοὺς φωτοδότες τάφους τῶν Προγόνων, γιὰ τὴν ἀναφαίρετη εὐλογία τῆς πολύπαθης αὐτῆς γῆς, τὴν Ἐλευθερία! Ἄμυνες τοῦ πολιτισμοῦ ἐναντίον τῆς βαρβαρότητας.

Ἂν ρίξη κανεὶς ἕνα γενικὸ βλέμμα στὸν πληθωρικὸ ἱστορικὸ πίνακα τῆς Πατρίδας μας, θὰ πιστοποιήση ὅτι οἱ συμπαθέστερες ἀλλὰ καὶ οὐσιαστικώτερες σκηνὲς τοῦ «ἱστορικοῦ μας γίγνεσθαι», αὐτὲς ποὺ ἡ μνήμη τους συγκρατεῖ καὶ διαιωνίζει τὴν ἐθνική μας διάρκεια, αὐτὲς ποὺ ἡ μνήμη τους ἀχεῖ τρανταχτὰ στὶς συνειδήσεις ὅλων τῶν Ἑλλήνων καὶ τὶς δονεῖ σύψυχα σὰν ἀσίγαστο μήνυμα, σὰν ἀνέκκλητη κατηγορηματικὴ προσταγή, εἶναι ὄχι οἱ σκηνὲς Νίκης ἀλλὰ θυσίας. Πτώσεις καὶ ὄχι ἐκπορθήσεις ὑψώνουν σὲ ὑπερακραία δόξα τὴν Ἑλληνικὴ πολεμική μας Ἀρετή καὶ διαδηλώνουν στὸ Σύμπαν τὴν ἀτσάλινη ἀποφασιστικότητα νὰ συνεχίσουμε σταθερὰ τὸν δημιουργικό μας βίο.

Ποιὰ ἠθικὰ κεφάλαια δεσπόζουν στὸν ὁρίζοντα τῶν ἐθνικῶν μας πεπρωμένων; 

Ἡ πτώση—ἀλλὰ τί πτώση;! — τῶν Θερμοπυλῶν!
Ἡ πτώση —ἀλλὰ τί πτώση;! — τῆς Κωνσταντινούπολης!
Ἡ πτώση —ἀλλὰ τί πτώση;! — τοῦ Μεσολογγιοῦ! 

Ὑπερέχουν σὲ χρέος, σὲ ρίγος, σὲ δέος, σὲ δίδαγμα, ἀπὸ κάθε ἐξορμητικὴ προσταγή, ἀπὸ κάθε νικητήρια ἰαχή, ὑπερέχουν τὸ «Μολὼν Λαβέ!» τοῦ Λεωνίδα, τὸ «τὸ δὲ τὴν πόλιν σοὶ δοῦναι οὐτ' ἐμὸν ἐστίν, οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ. Κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καί, οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν» τοῦ Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, τὸ «τὸ Κάστρο μας θέλεις; Τὰ κλειδιὰ του εἶναι κρεμασμένα στὰ κανόνια μας! Ἔλα νὰ τὰ πάρης!» τῆς Φρουρᾶς τοῦ Μεσολογγιοῦ πρὸς τὸν Ἰμπραήμ. Καὶ πρόσφατα τὸ μονοσύλλαβο «ὄχι!» τοῦ 1940.

Πανηγυρίζει ἐφέτος τὸ Πανελλήνιο τὰ ἑκατὸν πενῆντα χρόνια ἀπὸ τὴν Πτώση τοῦ Μεσολογγιοῦ, ἀπὸ τὴν κοσμοϊστορικὴ Ἔξοδο τῆς ἡρωϊκῆς του Φρουρᾶς καὶ τῶν μαρτυρικῶν του κατοίκων, τὸ τραγικώτατο τοῦτο ἑκούσιο ὁλοκαύτωμα ὁλοκλήρου πληθυσμοῦ.

Γεγονὸς μοναδικὸ καὶ ἀνεπανάληπτο σ' ὅλη τὴν ἀνθρώπινη Ἱστορία. Χωρὶς καμμιὰ ὑπερβολή: «Μοναδικὸ καὶ ἀνεπανάληπτο»! Ἀποκορύφωμα πατριωτικοῦ αἰσθήματος, ἄκρον ἄωτον ὑψηλοῦ φρονήματος, βάθος δυσθεώρητον θεληματικῆς αὐτοθυσίας. Δὲ μπορεῖ παρὰ νὰ ἐθαύμασε κι ὁ Θεὸς ὁ ἴδιος τὴν ὁμαδικὴ ἐκείνη ἀποθέωση ἑνὸς μικροῦ κόσμου πλασμάτων του...

Ἡ τραγικότητα τῆς ἀδυσώπητης ἀνθρώπινης Μοίρας συνίσταται στὸ συνεχῆ ἀγῶνα νὰ ὑψωθοῦμε σὲ μιὰ «τελείωση» — ἐπίτευγμα σχεδὸν ἀκατάχτητο! Σπάνια συμβαίνει ὁ Ἄνθρωπος, καὶ σπανιώτερα μιὰ ὁμάδα, μιὰ κοινωνία ἀνθρώπων νὰ φτάσουν σ' αὐτὴ τὴν ὀνειρεμένη «τελείωση», καταξιώνοντας στὸ ἀκέραιο τὸ Ἰδεῶδες τους.

Στὴν «τελείωση» αὺτὴ εἶχε φτάσει τὸ Μεσολόγγι. Ἀποχρωματίζεται ἡ ἔννοια τῆς λέξης «δόξα» προκειμένου γιὰ τὴν ἱερὴ αὐτὴ πόλη. Μάταια θὰ ζήτηση κανεὶς ἁρμόζουσα ἔκφραση. Νὰ προτιμήσουμε τὴ λέξη «κλέος»; Τὸ Μεσολόγγι πράγματι δὲν κατέστη ἔνδοξο, κατέστη «περικλεές».

Ἡ ὁμιλία μου ἔχει τὸν τίτλο «Δοξαστικό της Ἐξόδου». Ἀλλὰ δὲν εἶναι καθόλου εὔκολο νὰ ἐξαρθῆ κανεὶς στὴν ἀκριβῆ ἀξιολόγηση καὶ στὴν ἐπαρκῆ ἐξύμνηση ἑνὸς γεγονότος ποὺ τοῦ ἀνήκει ὁ τίτλος τοῦ Πανύμνητου! Ὁ Λόγος μένει ἄναυδος. Ἡ τέχνη μένει ἀνίκανη γιὰ μιὰ πιστὴ ἀναπαράσταση τέτοιων ἀδευτέρωτων ἐξώκοσμων βιωμάτων!

Τὴν ἀνιστόρητη νύχτα τῆς Ἐξόδου ἀνακόπηκαν τὰ βήματα τῆς Ἱστορίας. Ὁ Πατέρας της ὁ Μῦθος κι ὁ Ἀδερφός της ὁ Θρῦλος ἐπρόβαλαν καὶ τὴν ἐσταμάτησαν! Τῆς εἶπαν:

  • Κλεῖσε τὴν Δέλτο σου! Αὐτὸ ποὺ γίνεται ἀπόψε δὲν ἀνήκει στὴ δικαιοδοσία σου. Ἀνήκει στὴ δική μας ἁρμοδιότητα. Δὲν εἶναι ἱστορικὴ πράξη ἀνθρώπων. Εἶναι μῦθος Τιτάνων... Δὲν ἐπιδέχεται ἐξιστόρηση! Δὲν σταθμίζεται στὴ ζυγαριά σου! Δὲν μετριέται μὲ τὸν πῆχυ σου! Ὅ,τι συμβαίνει ἐδῶ εἶναι γεγονὸς ἐξωϊστορικό, ἐξωχρονικό! Ἢ ἀπροσμέτρητη διάστασή του δὲ μπορεῖ νὰ κλειστῆ σὲ ψυχρὲς σελίδες ἱστορικῆς ἀφήγησης. Μπορεῖ νὰ διαιωνιστῆ μόνον σὲ ὀρθάνοιχτους οὐρανοὺς ἀπὸ ὕμνους Ἀγγέλων. Ἐκείνων τῶν Ἀγγέλων ποὺ ἔχουν ἀσκηθῆ στὴν ὑμνολογία τῆς Δόξας τοῦ Θεοῦ ἐπάνω στὸ Σταυρὸ τοῦ Γολγοθᾶ.
Κατανυκτικὴ θρησκευτικὴ μυσταγωγία κι ὄχι διαταγμένη πολεμικὴ πράξη εἶναι στὴν οὐσία του τὸ ἀπαραδειγμάτιστο πρωτάθλημα τῆς Ἐξόδου. Καὶ ἀκριβέστερα ἴσως ἀπὸ τὴν ποιητικὴ ὡραιολογία τὸ ἐκφράζει ὁ λιτὸς χαρακτηρισμὸς τοῦ Γάλλου ἱστορικοῦ Φάμπρ: «ἡ ἄμυνα καὶ ἡ ἔξοδος τοῦ Μεσολογγιοῦ εἶναι τὸ ὡραιότερο παράδειγμα, ποὺ ὁ πατριωτισμὸς καὶ τὸ θάρρος ἐπρόσφεραν ποτὲ στὴν Οἰκουμένη».

Δραματικὲς πολιορκίες καὶ ἡρωϊκὲς ἀντιστάσεις ἔχει νὰ ἐπιδείξη πολλὲς ἡ ἀνθρώπινη ἱστορία. Ὅπως τῶν Πλαταιῶν καὶ τῆς Καρχηδόνας στὴν ἀρχαιότητα, ὅπως τῆς Σαραγόσας στοὺς μέσους χρόνους, ὅπως τοῦ Μοσκάντο στὸ Τολέδο στὰ τελευταῖα προπολεμικὰ χρόνια, ὅπως τοῦ Στάλινγκραντ στὸν τελευταῖο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ἐπὶ μακρὺ χρόνο καὶ ὑπὸ δυσχερεῖς συνθῆκες ἐπολέμησαν σ' ὅλες αὐτὲς τὶς πολιορκίες οἱ ἀμυνόμενοι, πολλὲς χιλιάδες ἄνδρες ἔπεσαν μαχόμενοι ἡρωϊκὰ καὶ πολλὲς χιλιάδες γυναικόπαιδα ἀπέθαναν μαρτυρικὰ ἀπὸ τὶς κακουχίες.

Δὲν ἔλειψε τὸ ἰδεολογικὸ μεγαλεῖο καὶ ἡ ψυχικὴ καρτερία ἀπὸ τὶς πολιορκίες ἐκεῖνες. Ἀλλα καμμία δὲν φτάνει τὸ ἀπροσέγγιστο, τὸ ἀσύγκριτο, τὸ ἀνυπέρβλητο Μεγαλεῖο τῆς πολιορκίας τοῦ Μεσολογγιοῦ — ὅπως τὸ ἀποκορύφωσεν ἡ δραματικὴ ἀπόφαση καὶ ἡ τραγικὴ πραγματοποίηση τῆς Ἐξόδου.

Ὅλες οἱ ἄλλες ἔνδοξες ἐκεῖνες Φρουρὲς εἶχαν ἕνα συνηθισμένο πολεμικὸ τέλος, τὴν ἐπικράτηση τοῦ ἑνὸς μέρους καὶ τὴ συνθηκολόγηση τοῦ ἄλλου. Μόνον τῆς Φρουρᾶς τοῦ Μεσολογγίου τὸ τέλος ὑψώθηκεν ὑπεράνω τῆς ἱστορίας τοῦ κόσμου τούτου καὶ στάθηκε κάπου, ἔξω τόπου καὶ χρόνου, σὰν ἔκπαγλο μετέωρο ποὺ συνδέει τὴν φθαρτὴ ἀνθρώπινη φύση μὲ τὴν ἄφθαρτη φύση τοῦ Θεοῦ.

Ἔμοιαζεν ὡσὰν νὰ πραγματοποιήθηκε μιὰ θαυματουργικὴ Ἀνάληψη, ποὺ μετάβαλε τὴν γήινη μορφὴ τῆς καταστροφῆς σὲ οὐράνιο φαινόμενο ἀναστάσεως καὶ ἀθανασίας. Ἀποσπάστηκαν, θαρρεῖς, ἀπὸ τὸ χῶμα τῆς Γῆς ὁ Φράχτης, ἡ Λιμνοθάλασσα, ὁ Ντολμάς, ἡ Κλείσοβα, ὁ Ἀράκυνθος τοῦ Μεσολογγιοῦ καὶ τοποθετήθηκαν στὰ διάπλατα τῶν οὐρανῶν, σὰν Γαλαξίας κατάμεστος ἀπὸ φεγγοβολοῦσες πράξεις καρτεροψυχίας καὶ θυσίας — πανόραμα ἐκθαμβωτικό τῆς Οἰκουμένης ὅλης...
  • Χωρὶς δισταγμὸ μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ἂν ἀποφάσιζεν ὁ Οὐρανὸς νὰ ἐκλέξη μιὰ μόνο σελίδα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς γιὰ νὰ τὴν ἀπεικονίση καὶ νὰ τὴν προβάλη ἐσαεὶ στὴν ἀπέραντη ὀθόνη του, σὰν δική του ἄφθιτη δόξα καὶ σὰν ἀέναο παγκόσμιο παράδειγμα, θὰ ἐξέλεγε, χωρὶς ἄλλο, τὴν Ἔξοδο τοῦ Μεσολογγιοῦ.
Δὲν ἦταν ἡ Ἔξοδος στιγμιαία ἔκρηξη παληκαριᾶς σὲ ὥρα πολεμικοῦ παροξυσμοῦ, σὲ ὥρα ἡρωϊκοῦ μένους, ὁποὺ ἕνας γενναῖος ἄνθρωπος πραγματοποιεῖ σὲ κατάσταση ἐξαλλωσύνης, ἀλλοφροσύνης, μέθης τοῦ θυμικοῦ. Ἐκεῖνο ποὺ ἐνέχει μοναδικὴ ἀξία εἶναι ὅτι ἡ ἀπροσμέτρητης ὑπεροχῆς ἀπόφαση ζυμώθηκεν ἤρεμα καὶ ἀδίσταχτα ἐπὶ μακρὸ διάστημα χρόνου μέσα στὶς διάνοιες, στὶς ψυχὲς καὶ στὶς συνειδήσεις τῶν λιμοκτονούντων ἐκείνων ἐνόπλων καὶ ἀόπλων, πιστῶν στὴ θρησκεία τους, πιστῶν στὴν πατρίδα τους, πιστῶν στὴν ἐλευθερία τους, καὶ στὴν ἀξιοπρέπειά τους ἀνδρῶν καὶ γυναικοπαίδων.

Μακρόσυρτος ὑπῆρξεν ὁ διάλογος τῶν μισοζώντανων ἐκείνων ὑπάρξεων μὲ τὸ θάνατο. Καὶ χωρὶς δισταγμό, χωρὶς κλονισμό, χωρὶς ταλάντευση ἐμπιστεύθηκαν στὸ Θάνατο ὅτι προτιμοῦν τὸ ζοφερό του κράτος ἀπὸ τὴν ἡλιόλουστη μὰ σκλαβωμένη ἐπικράτεια τῆς Ζωῆς. Δὲν ὑπάρχει οὔτε προηγούμενο οὔτε ἑπόμενο παράδειγμα τέτοιας ὁμοφωνίας, τέτοιας ὁμοψυχίας σκληρῶν πολεμιστῶν καὶ ἀσθενῶν γυναικοπαίδων. Θαρρεῖς ποὺ ὅλες οἱ ταλαιπωρημένες ἐκεῖνες ψυχὲς εἶχαν τότε, μέσα στὸν ἐνθουσιασμό τους καὶ μέσα στὸ μαρτύριό τους, εἶχαν συμπτυχθῆ σὲ μία καὶ μόνο ψυχὴ ἀδιαίρετη καὶ ἀδιάσπαστη: 
Στὴν Ψυχὴ τοῦ Γένους!

Ἡ Ἄμυνα καὶ ἡ Ἔξοδος τῆς Φρουρᾶς τοῦ Μεσολογγιοῦ ἀποτελεῖ μοναδικὴν περίπτωση, ποὺ ὅσο κι ἂν εἶναι ἐπιτήδειος δὲν θὰ μποροῦσε κανεὶς θεωρητικὸς τοῦ ἱστορικοῦ ὑλισμοῦ νὰ βρῆ στοιχεῖα ἐφαρμογῆς τῆς θεωρίας του. Τὸ ἠθικὸ ἐκεῖνο μεγαλούργημα ἦταν ἀποκλειστικὴ ἐνέργεια κατακάθαρων ψυχικῶν αἰτιῶν καὶ δυνάμεων. Ἀκλόνητη ἐπικύρωση τῆς ἀλήθειας ὅτι ὑπεράνω τοῦ κόσμου τῆς ὕλης δεσπόζει ὁ κόσμος τῆς Ψυχῆς... Ὑπεράνω τοῦ πλέγματος τῶν ὑλικῶν συμφερόντων διαλάμπει ὁ ἠθικὸς ἀστερισμὸς τῶν Ἰδανικῶν. Σὲ αὐτὸ τὸ θεώρημα ἀποκρυσταλλώνεται σὰν σὲ διαμαντένιο ἐγκόλπιο μὲ πανανθρώπινη ἀξία τὸ ὁλοκαύτωμα τοῦ Μεσολογγιοῦ.

Λέγεται, δυστυχῶς, ὅτι δῆθεν ὁ ὀρθόδοξος κλῆρος δὲν ὁλοκλήρωσε τὸ ἐθνικό του καθῆκον στὸν ἱερὸν Ἀγῶνα. Δὲν ἐπαρκεῖ ὁ χρόνος νὰ ἐπεκταθῶ σὲ πολυάριθμα γεγονότα ποὺ ἐπιμαρτυροῦν τὸ ἀντίθετο. Θὰ περιοριστῶ στὸ Μεσολόγγι.

Ὁ Ἐπίσκοπος Ρωγῶν καὶ Κοζύλης Ἰωσήφ, τέκνον τῆς Μακεδονικῆς Τσαρίτσανης, στάθηκε σ' ὅλη τὴ διάρκεια τῆς πολιορκίας ὁ φωτεινὸς Ἄγγελος παραμυθίας καὶ ὁ ἀδαπάνητος χορηγὸς καρτεροψυχίας στὴ Φρουρὰ καὶ στὸν πληθυσμὸ τοῦ Μεσολογγιοῦ, ὑψώθηκε δὲ κατὰ τὴν προπαρασκευὴ καὶ τὴν πραγματοποίηση τῆς Ἐξόδου σὲ μεγάλη μορφὴ Ἥρωος καὶ Ἐθνομάρτυρος.

Αὐτός, ὅπως ὁ Καψάλης τὴν πυριτιδαποθήκη, ἀνατίναξε τὸν Ἀνεμόμυλο, συμπαραστατούμενος ἀπὸ τὸν ἱερέα Παπα -Γιάννη Βάλβη. Μαζί τους, σκοτώθηκε ὁ ἄρχοντας τοῦ Μεσολογγίου Ραζηκώτσικας, ὁ ἄρχοντας τῶν Πατρῶν Βουλευτὴς Ἰ. Παπαδιαμαντόπουλος καὶ ὁ μέγας Ἔλβετὸς φιλέλλην ἰατρὸς Ἰωάννης Ἰάκωβος Μάγερ.

Ἄλλοι δύο ἱερεῖς Βάλβηδες (Ζαφείρης καὶ Παντελῆς), πρόγονοι τῶν μετέπειτα Πρωθυπουργῶν τῆς Ἑλλάδος Ζηνοβίου καὶ Δημητρίου Βάλβη, σκοτώθηκαν στὴν Ἔξοδο. Ἄλλος ἱερέας ὁ Παπα-Σολιώτης ἀνατινάχτηκε στὴν ὑπόνομο ἑνὸς προμαχῶνος.

Ἂς μὴν ἀσεβοῦμε λησμονοῦντες αὐτὲς καὶ τόσο πολλὲς ἄλλες ἡρωϊκὲς πράξεις θυσίας τοῦ ἱεροῦ μας Κλήρου. Ἔθνος καὶ Ἐκκλησία, κλῆρος καὶ Λαὸς συναγωνίστηκαν παράπλευρα ἐπὶ μακροὺς σκληροὺς αἰῶνες γιὰ τὴ διάσωση καὶ τὴ συνεχῆ ἀναφτέρωση τῆς Ἑλληνικῆς Ἰδέας! Ἰδέα ἦταν ἀνέκαθεν καὶ εἶναι διαρκῶς καὶ θὰ εἶναι στὸ διηνεκὲς ἡ Ἑλληνική μας Πατρίς!

πίνακας του Ευγένιου Ντελακρουά 1826: 
«Η Ελλάδα στα Ερείπια του Μεσολογγίου»

Γιὰ τὴ φρικιαστικὴ κατάσταση τῶν Ἐλεύθερων Πολιορκημένων, κατὰ τὶς τελευταῖες ἡμέρες τῆς Πολιορκίας, ὑπάρχουν πολλὲς γνωστὲς περιγραφές. Εἶχε περιγράψει στὸ Ἡμερολόγιό του ὁ φιλέλλην Ἐλβετὸς ἰατρὸς Ἰωάννης Ἰάκωβος Μάγερ, ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ δὲν εἶχε πιὰ τὴ δυνατότητα νὰ συνεχίση τὰ ἀνεκτίμητα «Ἑλληνικὰ Χρονικά», ἕνεκα τῆς καταστροφῆς τοῦ πιεστηρίου του ἀπὸ ἐχθρικὴ βόμβα.


Δυστυχῶς, τὸ Ἡμερολόγιο ἐκεῖνο χάθηκε ὅταν σκοτώθηκε τὴ νύχτα τῆς Ἐξόδου. Εἶχε προλάβει ὅμως νὰ στείλη μὲ τὸν ἀγγελιοφόρο Κ. Κανάτα στὸν Καραϊσκάκη γιὰ νὰ τὸ διαβίβαση στὸν Συνταγματάρχη Στάνχοπ ἕνα τελευταῖο τραγικὸ γράμμα. Τὸ κείμενο αὐτὸ δίνει ζωηρὴ παραστατικὴν εἰκόνα τῆς ἐφιαλτικῆς καταστάσεως. Τὸ ἀντιγράφω στὸ χειρόγραφό μου.

«Τὰ βάσανα, τὰ ὁποῖα ὑπομένομεν, καὶ μία πληγή, τὴν ὁποίαν ἔλαβα εἰς τοὺς ὤμους, δὲν μὲ ἐσυγχώρησαν μέχρι τοῦδε νὰ σᾶς διευθύνω τοὺς τελευταίους μου ἀσπασμούς. Κατηντήσαμεν εἰς τοιαύτην ἀνάγκην, ὥστε νὰ τρεφώμεθα ἀπὸ τὰ πλέον ἀκάθαρτα ζῷα καὶ νὰ πάσχωμεν ὅλα τὰ φρικτὰ ἀποτελέσματα τῆς πείνης καὶ τῆς δίψης. Ἡ νόσος αὐξάνει ἔτι μᾶλλον τὰς δεινοπαθείας, ὑπὸ τῶν ὁποίων θλιβόμεθα.

Χίλιοι ἑπτακόσιοι τεσσαράκοντα τῶν ἀδελφῶν μας ἐτελεύτησαν καὶ περίπου τῶν ἑκατὸν χιλιάδων σφαῖραι κανονίων καὶ βόμβαι, ριπτόμεναι ἀπὸ τὸ ἐχθρικὸν στρατόπεδον, κατηδάφισαν τοὺς προμαχῶνας μας καὶ κατεκρήμνισαν τὰς οἰκίας μας. Τὸ δὲ ψῦχος μᾶς ἐνοχλεῖ ὑπερβολικῶς, καθότι εἴμεθα διόλου ἐστερημένοι ἀπὸ ξύλα τῆς φωτιᾶς.

Μὲ ὅλας τὰς στερήσεις ταύτας, εἶναι ἀξιοθαύμαστον θέαμα, ὁ ἔνθερμος ζῆλος καὶ ἡ ἀφοσίωσις τῆς φρουρᾶς μας. Πόσοι γενναῖοι ἄνδρες μετ' ὀλίγας ἡμέρας δὲν θέλει εἶσθαι πλέον εἰμὴ σκιαί, κατηγοροῦσαι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ τὴν ἀδιαφορίαν τοῦ Χριστιανικοῦ κόσμου εἰς τὸν ἀγῶνα, ὅστις εἶναι ὁ ἀγὼν τῆς θρησκείας.

Οἱ Ἀλβανοί, ὅσοι παραίτησαν τὰς σημαίας τοῦ Ρεσὶτ πασσᾶ, ἡνώθησαν μετὰ τοῦ Ἰμπραήμ.

Ἐν ὀνόματι ὅλων τῶν ἐνταῦθα ἡρῴων, μεταξὺ τῶν ὁποίων εἶναι καὶ ὁ Νότης Μπότσαρης, ὁ Παπαδιαμαντόπουλος καὶ ἐγώ, ὅστις παρὰ τῆς Ἑλληνικῆς Διοικήσεως ἐδιωρίσθην ἀρχηγὸς ἑνὸς στρατιωτικοῦ σώματος, σᾶς ἀναγγέλλω τὴν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ὡρισμένην ἀπόφασίν μας διὰ νὰ ὑπερασπισθῶμεν καὶ τὴν ὑστέραν σπιθαμὴν τῆς γῆς τοῦ Μεσολογγίου καὶ νὰ συνενταφιασθῶμεν ὑπὸ τὰ ἐρείπια τῆς πόλεως, χωρὶς ν' ἀκούσωμεν πρότασίν τινα συνθήκης.

Ἡ τελευταία μας ὥρα ἤγγικεν. Ἡ ἱστορία θέλει μᾶς δικαιώσει καὶ οἱ μεταγενέστεροι θέλουν ἐλεεινολογήσει τὴν συμφοράν μας. Ἐγὼ δὲ καυχῶμαι, διότι ἐντὸς ὀλίγου τὸ αἷμα ἑνὸς Ἐλβετοῦ, ἑνὸς ἀπογόνου τοῦ Γουλιέλμου Τέλλου, μέλλει νὰ συμμιχθῆ μὲ τὰ αἵματα τῶν ἡρῴων τῆς Ἑλλάδος. Εἴθε νὰ μὴ χαθῇ μετ' ἐμοῦ τὸ διήγημα τῆς πολιορκίας τοῦ Μεσολογγίου, τὸ ὁποῖον συνέγραψα• μὲ τοιοῦτον σκοπὸν ἔκαμα διάφορα αὐτοῦ ἀντίγραφα. Φροντίσατε παρακαλῶ, κύριε, νὰ καταχωρισθῇ εἰς μερικὰς ἐφημερίδας ἡ παροῦσα ἐπιστολή μου».

Ἀπὸ τὰ «Ἀπομνημονεύματα» τῶν στρατηγῶν Σπυρομήλιου καὶ Μίχου, ἀπὸ τὰ «Στρατιωτικὰ Ἐνθυμήματα» τοῦ Ν. Κασομούλη ἔχομε παρόμοιες διαπιστώσεις. Ἄγνωστο στοιχεῖο ἐπιπροσθέτει ἡ ἀνευρεθεῖσα πρόσφατα στὰ Ἀρχεῖα τοῦ Φόρεϊν Ὄφφις ἀπὸ τὸ Κέντρον Ἐρευνῶν Νεωτέρου Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀκαδημίας μας, μακρὰ σύγχρονη ἔκθεση τοῦ τότε Γενικοῦ Προξένου στὴν Πρέβεζα Γουίλλιαμ Μέγιερ πρὸς τὸν Ὑπουργὸν Ἐξωτερικῶν της Ἀγγλίας Γεώργιον Κάνινγκ. Διαβάζω ἐλάχιστον ἀπόσπασμα: 
  • «Τὸ Φρούριον τοῦ Μεσολογγίου εἶναι πλέον τελείως περικυκλωμένον ἀπὸ ὅλες τὶς συγκεντρωθεῖσες Τουρκικὲς δυνάμεις, ποὺ ἀνέρχονται σὲ εἴκοσι περίπου χιλιάδες. Ἡ κατάρρευσή του θεωρεῖται ἀναπόφευκτη παρὰ τὴν ὑπεράσπισή του ἀπὸ 4.000 Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι φαίνονται τελείως ἀποφασισμένοι νὰ ταφοῦν ὑπὸ τὰ ἐρείπιά του. Ὁλοκλήρου τῆς γραμμῆς τῶν κατὰ ξηρὰν ὀχυρῶν οὔσης ναρκοθετημένης, εἶναι εὐνόητον ὅτι οἱ κύριες ἐπιχειρήσεις τοῦ Ἰμπραὴμ Πασᾶ θὰ ἐνεργοῦνται ἐφεξῆς κυρίως ἀπὸ τὴν Λιμνοθάλασσαν. Δεδομένου ὅτι πληθυσμὸς 7000 ψυχῶν καὶ πλέον εὑρίσκεται ἐκτεθειμένος εἰς τὴν καταστρεπτικὴν μανίαν τοῦ Τουρκικοῦ πυρός, ἐλπίζεται ὅτι αἱ ὑπαγορεύσεις τοῦ ἀνθρωπισμοῦ θὰ δυνηθοῦν, ἔστω καὶ τὴν στιγμὴν αὐτήν, νὰ εἰσακουσθοῦν καὶ νὰ ἀποτραπῆ ἡ περαιτέρω σπατάλη αἵματος».
«Αἱ ὑπαγορεύσεις τοῦ ἀνθρωπισμοῦ» ποὺ εὔχεται ὁ Ἄγγλος Πρόξενος νὰ εἰσακουσθοῦν, «ἔστω καὶ τὴν στιγμὴν αὐτὴν καὶ νὰ ἀποτραπῆ ἡ περαιτέρω σπατάλη αἵματος», ὑπονοοῦν ἐκδήλως τὴν συνθηκολόγηση καὶ τὴν παράδοση τῆς Φρουρᾶς καὶ τῶν κατοίκων τοῦ Μεσολογγιοῦ στοὺς Τούρκους. Ἀνακύπτει καὶ πάλι νέα μέτρηση τῶν διαστάσεων τοῦ ἠθικοῦ μεγαλείου της Φρουρᾶς: Προκειμένου γιὰ τὴν Ἐλευθερία, ἡ κατάκτησή της, σύμφωνα μὲ τὴν πάγια ἑλληνικὴ συνείδηση, εἶναι προτιμότερη ἀπὸ ὁσηνδήποτε σπατάλην αἵματος. Κρουνηδὸν ἔρρευσε τὸ ἑλληνικὸ αἷμα στὸ Μεσολόγγι. Ἀλλὰ τὸ δέντρο τῆς Ἐλευθερίας ποτίστηκε, ρίζωσε, ἄνθισε καὶ κάρπισε στὴν Ἑλλάδα...

Οἱ ἰσχυροί τῆς Γῆς συμβουλεύουν κάποτε ἀνηθίκους συμβιβασμούς. Εὐτυχῶς οἱ ἀδύνατοι, ὅταν αὐτοὶ εἶναι Ἕλληνες, ἀπαντοῦν ἐμπράκτως μὲ τὴν ἄτεγκτη ἐφαρμογὴ τοῦ ἠθικοῦ Νόμου, ποὺ πρῶτο καὶ τελευταῖο ἄρθρο του ἔχει τὸ ἰδανικὸ τῆς Ἐλευθερίας. Συγκινητικὸ εἶναι τὸ συμπέρασμα, ὅτι τὴν ἠθικὴ πορεία τῆς Ἀνθρωπότητας χαράζει καὶ χειραγωγεῖ ὄχι τόσον ἡ ἰσχὺς τῶν Μεγάλων ὅσον ἡ θυσία τῶν Μικρῶν.

Ἀναρίθμητες κι ἀνεκδιήγητες εἶναι οἱ τραγικὲς σκηνὲς τῶν ὅσων προηγήθηκαν καὶ τῶν ὅσων ἐπακολούθησαν τὶς ἐφιαλτικὲς ἐκεῖνες ὧρες τῆς δραματικῆς ἡμέρας. Ὅταν ἀποφασίστηκεν ἡ Ἔξοδος στὸ προαύλιο τοῦ ναΐσκου τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, ἀπὸ τὴ σύναξη τῶν ὁπλαρχηγῶν καὶ τῶν προκρίτων, ὁ Ἐπίσκοπος Ρωγῶν Ἰωσὴφ ὑπαγόρευσε στὸν Κασομούλη τὸ Πρακτικό τῆς Ἀπόφασης.

Μὲ ἀνεκλάλητη χαρά, τὴν ὑποδέχτηκαν καὶ οἱ γυναῖκες. Ἔσπευσαν νὰ φορέσουν φουστανέλες καὶ νὰ ζωστοῦν ἅρματα γιὰ νὰ ἐξορμήσουν παλεύοντας μαζὶ μὲ τοὺς ἄντρες. Κάποιες ἄμοιρες Μητέρες δὲν ἀνθέξανε. Ἀγκάλιασαν τὰ βρέφη τους καὶ πέσανε μαζί τους στὰ πηγάδια.

Ὁ Πετρόχειλος σκοτώνει μὲ τὰ χέρια του τὴν προσφιλῆ του σύζυγο. Ὁ Προφίλης τὴν ὡραία μνηστή του. Αἷμα ἀθώων! Ἔγκλημα ἀγγέλων! Ὑποστηρίζεται ὅτι τὰ γυναικόπαιδα θὰ ἀποτελοῦσαν ἐμπόδιο στὴν ἐπιτυχία τῆς Ἐξόδου. Προτείνεται ἡ γνώμη νὰ θανατωθοῦν ὅλα παρὰ νὰ πέσουν στὰ χέρια τῶν Τούρκων, νὰ ἀτιμαστοῦν, νὰ πουληθοῦν στὰ σκλαβοπάζαρα.

πίνακας: Εμίλ ντε Λανσάκ (1803-1890, 
Emile de Lansac) «Σκηνή από την Έξοδο»

Ἕνας θηριώδης πυροβολητής, Γουρνάρας τ' ὄνομα, ἀπὸ τὴ Μεσάριστα, προθυμοποιεῖται νὰ κάμη αὐτὸς τὴ σφαγή, ἀρκεῖ νὰ σφάξη κάποιος ἄλλος τὴ δική του ἀδερφή. Παρεμβαίνει ὁ Ἐπίσκοπος Ἰωσήφ, ὑψώνει τὸν Ἐσταυρωμένον καὶ ἀποσοβεῖ τὴν ἐκτέλεση μὲ τοῦτα τὰ θεόπνευστα λόγια:
  • «Τὰ παιδιὰ καὶ οἱ γυναῖκες ἀνήκουν εἰς τὸν Θεὸν καὶ Εκεῖνος θὰ ἐφρόντιζε διὰ τὴν τύχην των. Ἐν ὀνόματι τῆς Ἁγίας Τριάδος. Εἶμαι Ἀρχιερεύς. Ἂν τολμήσετε νὰ πράξετε τοῦτο, πρῶτον θυσιάσετε ἐμένα. Καὶ σᾶς ἀφήνω τὴν κατάραν τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς Παναγίας καὶ ὅλων τῶν Ἁγίων. Καὶ τὸ αἷμα τῶν ἀθώων νὰ πέση εἰς τὰ κεφάλια σας».
Ἐδῶ ὀφείλεται μιὰ οὐσιαστικὴ διευκρίνιση γιὰ νὰ συμπληρωθῆ τὸ μεγαλειῶδες συστατικό του Μεσολογγίτικου Ἔπους. Πρὸς τὴν ἡρωϊκὴ ἀπόφαση τῆς Ἐξόδου ὁδήγησεν ὄχι πολεμικὴ κάμψη, ὄχι ἠθικὴ ἀποκαρδίωση, ἀλλὰ στυγνὴ μόνον ἀνάγκη λιμοκτονίας τῶν ἀνθρώπινων ὑπάρξεων ἀπὸ πλήρη ἔλλειψη τροφῶν, λιμοκτονίας καὶ τῶν ὅπλων ἀπὸ ἔλλειψη πολεμοφοδίων.

Ἀπόλυτα δικαιολογημένη καὶ ἐξίσου ἀξιοθαύμαστη θὰ ἦταν ἡ ἀπόφαση τῆς Ἐξόδου καὶ μόνον σὰν ἡρωικὴ πράξη ἀπελπισίας. Ὅμως ὁ πατριωτικὸς ἐνθουσιασμὸς καὶ τὸ πολεμικὸ μένος τῆς Φρουρᾶς δὲν ἐπέτρεπε νὰ εἰσχώρηση στὸ ἀπόρθητο τεῖχος τοῦ ὑψηλοῦ Ἠθικοῦ τους ἡ ἀπελπισία! Δὲν ἦταν δυνατὸ νὰ λείψη ἀπὸ τὰ στήθη τῶν Ἡρώων ἐκείνων ἡ ἐλπίδα τῆς Νίκης, ἡ πίστη στὴν Ἐλευθερία τοῦ Ἔθνους.

Ὅπως ἀποδεικνύεται ἀπὸ διασωθέντα, ἱστορικὰ στοιχεῖα, ἡ ἀπόφαση τῆς Ἐξόδου δὲν ἦταν μιὰ ἀπεγνωσμένη προσπάθεια ἀπαγγίστρωσης καὶ φυγῆς. Ἦταν μελετημένη καὶ συνδυασμένη ἐπιθετικὴ ἐπιχείρηση αἰφνιδιασμοῦ καὶ καταστροφῆς τῶν πολιορκητῶν. Εἶχε καταστρωθῆ πλῆρες καὶ λεπτομερὲς σχέδιο πῶς θὰ ἐνεργοῦσε κάθε μιὰ ἀπὸ τὶς ἐξερχόμενες φάλαγγες ἐναντίον τῶν ἐχθρικῶν στρατοπέδων τοῦ Ἰμπραὴμ καὶ τοῦ Ρεσὶτ Πασᾶ. Ἀρχηγοὶ τῶν τριῶν ἐπιθετικῶν φαλάγγων: Ὁ Νότη Μπότσαρης, ὁ Κίτσος Τζαβέλλας, ὁ Δ. Μακρῆς. Διασώθηκαν καὶ οἱ τρεῖς.

Τὸ σχέδιο αὐτὸ βασίζονταν στὴν ἄφιξη τῶν ἀδελφικῶν δυνάμεων ἀπὸ τὴ Δερβέκιστα στὸν Ἄη-Συμιὸ καὶ τὸ σύγχρονο ροβόλημά τους ἀπὸ ἐκεῖ κατὰ τῶν κοιμώμενων Τούρκων.

Δυστυχῶς οἱ ἀδελφικὲς δυνάμεις δὲν κατόρθωσαν νὰ φτάσουν. Ἀλλ' οὔτε οἱ Τοῦρκοι πιάστηκαν στὸν ὕπνο. Τὸ σχέδιο τῆς Ἐξόδου εἶχε προδοθῆ ἀπὸ δραπετεύσαντα νεαρὸ Βούλγαρο αἰχμάλωτο. Καὶ οἱ Τοῦρκοι, ἄγρυπνοι, περίμεναν τὴν Ἔξοδο, ἐφαρμόζοντας δικό τους ἀντισχέδιο. Ἔτσι, παρὰ τὴν ἀνατροπὴ οὐσιωδῶν προϋποθέσεων, ἡ Ἔξοδος πραγματοποιήθηκε κάτω ἀπὸ δυσχερέστατες συνθῆκες, ἂν καὶ ἀνακόπηκε πρὸς στιγμὴν ἡ ὁρμή της ἀπὸ τὴν ἄγνωστης πηγῆς κραυγή:

«Μεσολογγίτες, γυρίστε στὶς τάπιες σας, στὰ κανόνια σας»! Ἄλλοι τράβηξαν μπροστά. Ἄλλοι γύρισαν πίσω.

Μέσα στὴ σύγχυση, ποὺ ἐπακολούθησε, οἱ συγκρούσεις πῆραν τὴ μορφὴ ἀνελέητης σφαγῆς ἐκ τοῦ συστάδην. Ἦταν τόσο τὸ μίσος, τὸ πάθος, ἡ λυσσαλέα ὁρμή, ὥστε ἡ συμπλοκὴ ἔπαιρνε μορφὴ συγκρούσεως τυφλῶν, ἀσυγκράτητων φυσικῶν δυνάμεων καὶ ὄχι ἀνθρωπίνων ὑπάρξεων.

Σκοτώθηκαν ἐπὶ τόπου ὁ βουλευτὴς Ἰ. Παπαδιαμαντόπουλος, ὁ Μάγερ μὲ τὴν Ἑλληνίδα γυναῖκα του καὶ τὰ δυὸ παιδιά τους, ὁ Ραζηκώτσικας, ὁ Στουρνάρης καὶ ἄλλοι ὁπλαρχηγοί. Διασώθηκαν ὁ Νότη Μπότσαρης, ὁ Κίτσος Τζαβέλλας, ὁ Μακρῆς, ὁ Παν. Σωτηρόπουλος, ὁ Κασομούλης. Εἶναι ἀπίστευτο πῶς μέσα στον αἱματοστάλαχτον ἐκεῖνον ὀρυμαγδό, μπόρεσαν καὶ διατήρησαν μερικοὶ τὴν ψυχραιμία τους καὶ τὴν διαύγειά τους.


Ὁ ἥρωας τῆς Κλείσοβας Παν. Σωτηρόπουλος, κατόρθωσε μέσα στὴ θυελλώδη ἐπίθεση τοῦ τουρκικοῦ ἱππικοῦ νὰ διακρίνη ἀνάμεσα στὸ συνωστισμὸ τῶν κατασφαζομένων γυναικοπαίδων τὴ μνηστὴ καὶ κατόπιν σύζυγο τοῦ Κίτσου Τζαβέλλα. Τὴν ἀνέβασε στὸ ἄλογό του και σώθηκε μαζί της γιὰ νὰ σκοτωθῆ ἀργότερα, τὸ σεμνὸ παλληκάρι, στὴ πολιορκία τῶν Ἀθηνῶν...

Ἀπαιτεῖται ἰσχυρή, σατανικὴ φαντασία γιὰ νὰ συλλάβη κανεὶς τὰ φριχτὰ πάθη τοῦ ἀπέραντου θυσιαστηρίου τῆς ὥρας ἐκείνης. Οἱ τάφροι καὶ τὰ ἀναχώματα ἦταν γεμάτα ἀπὸ κακοθάνατα κορμιὰ Χριστιανῶν. Ὑπεράνω τους ὅμως φτερουγίζανε πρὸς τὸν οὐρανὸ σμήνη ἀπὸ χαρούμενες, λευτερωμένες ψυχές. Πήγαιναν νὰ προστεθοῦν στὶς Ἀγγελικὲς Ἀσώματες Δυνάμεις τῶν Οὐρανῶν...

Ξημέρωνε Κυριακὴ τῶν Βαΐων. Καὶ τὰ βάγια τῆς Εἰσόδου τοῦ Κυρίου στὰ Ἱεροσόλυμα συσσωρεύονταν τώρα ὅλα στὶς νεκρόσπαρτες παρυφὲς τοῦ Μεσολογγιοῦ. Συσσωρεύονταν ὅλα τὰ βάγια ἐκείνης τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων ὄχι στοὺς δρόμους μιᾶς Εἰσόδου, ἀλλὰ στοὺς δρόμους μιᾶς Ἐξόδου. Ἐπάνω στὰ βάγια τὰ ἀμάραντα τοῦ Μεσολογγιοῦ ἐβάδισε τὴ χρονιὰ ἐκείνη πρὸς τὸ Μαρτύριό του ὁ Κύριος.

Τὸ Μεσολόγγι ἒπεσεν... Ἡ Ἑλλάδα ὅμως ὄχι!

Ο Επίσκοπος Ιωσήφ Ρογών, Πριν την Έξοδο,  μεταλαμβάνει τους αγωνιστές τα Αχράντα Μυστηρία.
Πίνακας: «Η μετάληψη των αγωνιστών». Ο Επίσκοπος Ιωσήφ Ρογών, 
Πριν την Έξοδο, μεταλαμβάνει τους αγωνιστές τα Άχραντα Μυστήρια. 
Αντίγραφο της Πινακοθήκης του Δήμου Μεσολογγίου.

Ἡ πρώτη ἐντύπωση ἀπὸ τὴν πτώση τοῦ Μεσολογγιοῦ ἦταν ὅτι χάθηκε πλέον τὸ πᾶν. Ὅτι ὁ ἱερός μας Ἀγώνας ψυχορραγοῦσε. Ἀλλὰ ὁ ἀντίκτυπος δὲν ἦταν, ὅπως πρωτοφάνηκεν, θανάσιμος. Ἦταν ἀναστάσιμος, ἦταν σωτήριος. Τὸ ὑψηλὸ παράδειγμα τοῦ Μεσολογγιοῦ, τὸ ἀχτιδοβόλο κλέος του, ἀναζωπύρωσε τὸ πατριωτικὸ πνεῦμα καὶ σθένος. Καταλάγιασε τὴν ἐθνοφθόρο διχόνοια, ποὺ εἶχε παραλύσει τὴν ἱερὴ προσπάθεια. Ἀνόρθωσε τὸ ἐθνικὸ ἠθικό.

Ὅταν τὴν Μεγάλη Τετάρτη ἔφθασεν ἡ ἀπαίσια εἴδηση στὸ Ναύπλιο, ἡ Ἐθνικὴ Συνέλευση, μπροστὰ στὸ φαινομενικὰ ἀπροχώρητο ποὺ εἶχε δημιουργηθῆ, ἀποφάσισε ν' ἀπευθυνθῆ στὸν Πρέσβυ τῆς Ἀγγλίας στὴν Κωνσταντινούπολη Κάνινγκ καὶ νὰ ζήτηση τὴ μεσολάβησή του γιὰ συμβιβαστικὴ λύση. Ἀναχαίτισε τὸ ἡττοπαθὲς πνεῦμα ὁ Κολοκοτρώνης. Ἀντιτάχθηκεν ἔντονα ὁ Δημ. Ὑψηλάντης καὶ ματαίωσε τὴν ἡττοπαθῆ ἀπόφαση μὲ ὑψηλόφρονη ἔγγραφη διαμαρτυρία του, ποὺ κατάληγεν ἔτσι:
  • «Σᾶς φοβίζει ἡ πτῶσις τοῦ Μεσολογγίου; Ἀφιερωθεῖτε, ὡς εἰς τὰς ἀρχὰς τοῦ Ἀγῶνος, εἰς τὴν χαρακτηριστικὴν ἐνέργειαν καὶ τὸν πατριωτισμὸν τῶν Ἑλλήνων. Τὸ στῆθος κάθε Ἕλληνος ἂς γίνη δεύτερον Μεσολόγγι!»
Καὶ πραγματικὰ ἔγινε! Ὅταν τὸν μῆνα Μάϊο τοῦ 1826 ἔφταναν στὸ Ναύπλιο σκελετωμένα καὶ μπαρουτοκαπνισμένα τὰ λείψανα τῆς Φρουρᾶς τοῦ Μεσολογγιοῦ (2.000 ἄντρες εἶχαν ἀπομείνει, ἄλλοι τόσοι εἶχαν σκοτωθῆ) ρίγη συγκίνησης διέτρεχαν τὸν πληθυσμό. Τοὺς ἐθαύμαζαν καὶ τοὺς ἔφλεγεν ἡ ἐπιθυμία νὰ τοὺς μιμηθοῦν, ν' ἀποχτήσουν κ' ἐκεῖνοι τὴ δόξα τους. Ἀπ' αὐτὴ τὴν ψυχικὴ διεργασία ἐπωφελήθηκεν ὁ Διδάσκαλος τοῦ Γένους Γεώργιος Γεννάδιος.

Ὁ Γεννάδιος ἀνέβηκε στὴ ρίζα τοῦ ἱστορικοῦ πλατάνου καὶ μὲ φλογερὸ πατριωτικὸ λόγο ἐτόνισε τὴν ἀνάγκη νὰ συνεχισθῆ καὶ πρὸς τοῦτο νὰ ἐνισχυθῆ οἰκονομικὰ ὁ Ἀγώνας. Ἑξήντα γρόσια μόνον ἦταν ὅλο κι ὅλο τὸ περιεχόμενο τοῦ Δημοσίου Ταμείου. Ἔβγαλε καὶ πρόσφερε πρῶτος ὅλες τὶς οἰκονομίες του —ὀκτὼ λίρες. Τὸν μιμήθηκαν ὅλοι. Ὁ ἔρανος γενικεύθηκε καὶ μὲ αὐτὸν τὸν οἰκονομικὸ πόρο ξεκίνησεν ἡ νέα φάση τῆς Ἐπαναστάσεως. Κολοκοτρώνης - Ὑψηλάντης - Γεννάδιος ἀξιοποίησαν τὴν κρίσιμην ἐκείνη ὥρα τὴ θυσία τοῦ Μεσολογγιοῦ καὶ ἡ Ἐλευθερία ἄνοιξε πάλι τὰ φτερὰ της ἐπάνω ἀπὸ τὴ ρημαγμένη χώρα...

Δεν περιορίστηκε στὸ ἐσωτερικό τῆς Ἑλλάδας ὁ ἀντίκτυπος τῆς θυσίας τοῦ Μεσολογγιοῦ. Ξαπλώθηκε σ' ὅλον τὸν ἐξωτερικὸ κόσμο. Οἱ λαοὶ τῆς Εὐρώπης καὶ τῆς Ἀμερικῆς συγκλονίστηκαν βαθύτατα ἀπὸ κατάπληξη, δέος καὶ θαυμασμό. Ἡ ἀντίδρασή τους ἐκδηλώθηκεν ἄμεσα. Στὸ Παρίσι, οἱ Γάλλοι φοιτητές, μόλις ἔφθασεν ἡ εἴδηση, συγκρότησαν αὐθόρμητη διαδήλωση. Ἦταν μεσάνυχτα. Βάδισαν πρὸς τὰ Ανάκτορα τοῦ Κεραμεικοῦ, προσκαλώντας τὸν Βασιλιᾶ τους νὰ ἀναμετρήση τὶς συνέπειες τοῦ σπαρακτικοῦ γεγονότος. Ὁ Κάρολος Δέκατος, διαπνεόμενος ἀπὸ φιλελληνικὰ αἰσθήματα, βγῆκε στὸ μπαλκόνι τῶν Ἀνακτόρων. Καὶ ἀναφώνησε: «Ζήτω οἱ Ἕλληνες! Θὰ τοὺς ἀκολουθήσωμε στὴν Κωνσταντινούπολη!»

Στὴν Ἀγγλικὴ Βουλή, ὁ Πάλμερστον, στὴ Γαλλικὴ οἱ Σατωμπριάν, Σαὶντ Ὀλὲρ καὶ ἄλλοι ἐκφωνοῦσαν θερμοὺς λόγους ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος. Στὴ Γερμανία ὁ Niebuhr καὶ ὁ Thiersch κινητοποιοῦν τὴν κοινὴ γνώμη. Ἔρανος ἀνοίγεται ὑπὲρ τοῦ Ἀγῶνος. Ὁ σοφὸς Γερμανὸς Βόσσιος προσφέρει ὅλη του τὴν περιουσία. Στὴν Ἐλβετία ὁ μέγας φιλέλλην Ι. Γ. Ἐϋνάρδος (ποὺ πολὺ δίκαια ὁ ἀγαπητὸς συνάδελφος Διοικητὴς τῆς Ἐθνικῆς Τραπέζης κ. Ἀγγελόπουλος ἐτίμησε πρὸ ἡμερῶν τὰ 200 χρόνια ἀπὸ τὴ γέννησή του) σπεύδει νὰ ἐνισχύση οἰκονομικὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ ἀπευθύνει συγκινητικὴ ἔκκληση γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῶν ὁμήρων τοῦ Μεσολογγιοῦ. (Ὁ Αὐστριακὸς διπλωμάτης Πρόκες Ὄστεν, ἀργότερα Πρέσβυς στὴν Ἀθήνα, εἶδε μὲ τὰ μάτια του νὰ πουλιέται, δυό-χρόνια μετὰ τὴν Ἔξοδο, στὸ σκλαβοπάζαρο τῆς Νουβίας μιὰ ὡραία Μεσολογγίτισσα γιὰ τρία πουγγιά.)

Ὅπως ἦταν φυσικό, βαθύτερα, πονετικώτερα συγκινήθηκαν οἱ ἄνθρωποι τοῦ Πνεύματος καὶ τῆς Τέχνης. Θαρρεῖς κι ἀναπτύχθηκεν συναγωνισμός, ποιὸς θὰ γράψη πρῶτος καὶ καλύτερος τὸν ὕμνο τῆς ἀθανασίας τοῦ Μεσολογγιοῦ. Ὁ Βίκτωρ Οὐγκὼ δημοσίευσε μακρὺ ποίημα. Ὁ Γκαῖτε ὁδηγεῖ τὸν Εὐφορίωνα τοῦ Φάουστ στὸ Μεσολόγγι, τὸν ὑψώνει σύμβολο τῆς Ἐλευθερίας, κατόπτρισμα τοῦ Βύρωνα, καὶ τοῦ ὑποβάλλει ὡραίους στίχους:

«Ὅλο ψηλότερα ν' ἀνεβαίνω! 
Ὅλο πλατύτερα νὰ βλέπω!»

Τὸ ψηλότερο ἀνέβασμα καὶ τὸ πλατύτερο ὅραμα ἦταν γιὰ τὸ μεγαλύτερο πνεῦμα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης τὸ κλέος τοῦ Μεσολογγιοῦ!

Ὁ Μύλλερ, ὁ Βερανζέρος, πολλοὶ ἄλλοι ποιητὲς ἀφιερώνουν ὠδὲς τους στὸ Μεσολόγγι, στὴν Ἑλλάδα. Ὁ Ἑλληνολάτρης Βασιλεὺς τῆς Βαυαρίας Λουδοβίκος Α' (πατέρας τοῦ Βασιλέως Ὄθωνος) ψάλλοντας τὴ δόξα τοῦ Μεσολογγιοῦ, γράφει ἐμπνευσμένους, ὡραίους στίχους:

«Ἔνδοξον εἶχες τὴν τύχην, ὡς καμμία, πόλις ἄλλη 
ποτὲ νίκη δὲν ὑπῆρξεν, ὡς ἡ πτῶσις σου, μεγάλη! 

Ἡ πυρὰ τῶν ὑπονόμων ἀνυψώθη, ὡς φανὸς σου, 
καὶ ἐφώτισε τὸ ὕψος τῆς ἀποθεώσεώς σου! 

Τῶν ἐχθρῶν τὰ ὅπλα, ὄχί! Ὄχ' ἡ δύναμη οὐτ' ἐκεῖνα 
ἀλλ' ἡ ἐρινὺς τοῦ Ἅδη σὲ κατέστρεψεν —ἡ πεῖνα!»


Καὶ συνεχίζει γιὰ νὰ καταλήξη χαρακτηριστικά:

«Ἔπεσες κ' ὑπὸ τὰ δύο συνετρίβη γόνατά σου
ὁ ἐχθρός σου καὶ τὸ μέγα ἔδειξες ἀνάστημά σου! 

Ὁ δὲ γδοῦπος σου καθ' ὅλην ἀντηχήσας τὴν Ἑλλάδα 
ὅλων ὤπλισε τὰς χεῖρας μὲ τοῦ Ἄρεως τὴν δάδα!»

Μεγάλοι καλλιτέχνες, σὰν τὸν Ντελακρουά, τὸν Δαυὶδ ντ’ Ἀνζέ, ἀπαθανατίζουν σὲ ζωγραφικοὺς πίνακες καὶ γλυπτὰ τὴ δόξα τοῦ Μεσολογγιοῦ.

Δὲν ξέρω ἂν ποτὲ ἄλλοτε ἀναστατώθηκεν τόσον ὡραῖα, τόσον ἀναφλεχτικά, τόσον ἀνθρωπιστικὰ ἡ Κοινὴ Γνώμη τῆς Εὐρώπης. Ἰδοὺ κάτω ἀπὸ ποιὰν ἠλεκτρισμένη ἀτμόσφαιρα ὁ δαυλὸς τοῦ Καψάλη ἔφτασε νὰ δώση τὸ σύνθημα «πῦρ!» στὸ Ναυαρῖνο!

Καὶ τὰ μὲν διαδραματισθέντα στὴν Εὐρώπη μᾶς ἦταν γνωστά. Ἐκεῖνο ποὺ μ' ἐντυπωσίασε τελευταῖα εἶναι ὅτι καὶ στὴν μακρινὴ Ἀμερική, ποὺ μόλις πρὸ 50 χρόνων εἶχεν ἀποκτήσει κ' ἐκείνη τὴν ἀνεξαρτησία της, ὁ πνευματικός της κόσμος εἶχε ἀνάφλεξη παρόμοια μὲ τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ. Ἡ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν βράβευσε πρόσφατα φιλολογικὴ ἐργασία τῶν ἐκεῖ Ἑλλήνων καθηγητῶν κ.κ. Μαρίου Βύρωνος Ραΐζη καὶ Ἀλεξάνδρου Πάπας. Στὸ ἔργο τους ἀποκαλύπτεται ὅτι 132 Ἀμερικανοὶ ποιητὲς εἶχαν ὑμνήσει σύγκαιρα τότε τὸν ἱερὸν ἀγῶνα τῆς Ἑλληνικῆς Ἀνεξαρτησίας. Ἰδιαίτερα ἕνας ἀνώνυμος καὶ ἄλλος μὲ τὸ ψευδώνυμο «Ἶρις» ὕμνησαν τὸ Μεσολόγγι μὲ τὰ ποιήματά τους. Καὶ προβλέπανε συνέχιση καὶ νικηφόρα ἔκβαση τῆς Ἐθνεγερσίας μας.

Ἂς ἐγγράψουμε στὸ Πάνθεον τῶν Φιλελλήνων Πνευματικῶν Συμπαραστατῶν τῆς Ἑλληνικῆς Ἐλευθερίας καὶ τοὺς Ἀμερικανοὺς Ποιητές. Ἂς εἴμαστε ὑπερήφανοι! Μπορεῖ οἱ ἐπίσημοι Ἰσχυροὶ νὰ μᾶς ἀδίκησαν πολλὲς φορές, ἀλλὰ οἱ λαοὶ πάντα στάθηκαν στὸ πλευρό μας. Καὶ οἱ λαοὶ εἶναι ποὺ λογαριάζονται. Οἱ λαοὶ εἶναι ποὺ ἐπιβάλλουν στὸ τέλος τὸ νόμο τοῦ Δικαίου. Οἱ λαοὶ πείθουν τελικὰ τὴν Ἱστορία κι ὄχι οἱ Καγκελλάριοι...
  • Ἂς εὐχηθοῦμε νὰ ἀναβλύση καὶ «σήμερα ἀπὸ τὶς βαθιὲς πηγὲς τῶν Λαῶν ἡ δύναμις ἐκείνη ποὺ θὰ μᾶς συμπαρασταθῆ καὶ θὰ συνυπερασπισθῆ τὰ δίκαιά μας. Ἡ μαρτυρικὴ Κύπρος ὑφίσταται σήμερα τὰ ἴδια φρικτὰ πάθη τοῦ Μεσολογγιοῦ. Ὁ Σταυρὸς τοῦ μαρτυρίου της ὑψώνεται περίβλεπτος καὶ συγκινητικὸς μέσα σ' ὅλον τὸν παγκόσμιο χῶρο. Ἂς εὐχηθοῦμε νὰ παραμείνη καρτερόψυχη καὶ ἄκαμπτη, ὅπως τὸ Μεσολόγγι. Κι ἐμεῖς ὅλοι στὸ πλευρὸ της ἀποφασιστικοί, ἀνένδοτοι, ἐνθουσιώδεις. Ἂς εὐχηθοῦμε τοὺς ἐθνικοὺς καρποὺς ποὺ εἶχεν ἀποδώσει ἡ θυσία τοῦ Μεσολογγιοῦ, νὰ τοὺς ἀποδώσουν καὶ οἱ θυσίες τῆς Κύπρου.
Ἀλλὰ ποιὰ ἐσωτερικὴ ἀπόκρυφη δύναμη δημιούργησε τὸ ἀθάνατο Μεσολόγγι; Τὸ ἐτόνισα καὶ προηγούμενα: Ἡ Ψυχὴ τοῦ Γένους! Ὁ ἀείζωος καὶ παντοδύναμος αὐτὸς πυρήνας, ποὺ ἀποτελεῖ τὸ βαθὺ θεμέλιο καὶ τὸ ὑψηλὸ μαζὶ ἀέτωμα τῆς φυλετικῆς μας δομῆς καὶ τῆς δημιουργικῆς μας ζωτικότητας!

Ἐφ' ὅσον ἡ Ψυχὴ τοῦ Γένους διατηρεῖ, μὲ τὸν ἀνεξάντλητο τονωτικὸ χυμὸ τῶν μεγάλων μας παραδόσεων, τὴ ζωντάνια της καὶ τὴ δυναμικότητά της, ἀσφαλισμένες θὰ εἶναι, ἐγγυημένες θὰ εἶναι στὰ χέρια τῆς Εἱμαρμένης οἱ τύχες τῆς Ἑλλάδος.

Αὐτὴ τὴ μεγάλη μας ἐθνικὴ κληρονομιά, τὴν Ψυχὴ τοῦ Γένους, ἔχομε ὅλοι χρέος ἱερὸ ὅπως τὴν παραλάβαμε, πανίσχυρη καὶ θεόπνευστη ἀπὸ τοὺς Προπάτορες, τέτοια νὰ τὴν παραδώσουμε καὶ στοὺς ἀπογόνους μας. Ὅσο ἡ Ψυχὴ τοῦ Γένους παραμένει ἁγνή, αὐθεντική, ἀβεβήλωτη κι ἀμόλυντη, ἂς εἴμαστε βέβαιοι ὅτι σὲ κάθε κρίσιμη περίσταση θὰ ἀξιωθοῦμε νὰ δημιουργήσουμε καινούργια Μεσολόγγια!

Ἂν τὸ θέλομε καὶ τὸ πιστεύομε, δὲν θὰ ἀρνηθῆ ποτὲ οὔτε τὴν πυρίτιδα τοῦ 'Ανεμόμυλου, οὔτε τὸν δαυλὸ τοῦ Καψάλη, δὲ θὰ μᾶς ἀρνηθῆ ποτὲ τὸ θεοχάριστο ἠθικό του ἔναυσμα τὸ ἀθάνατο Μεσολόγγι!.

Γ. Aθανασιάδης-Νόβας, Δοξαστικό της εξόδου του Μεσολογγίου. Ἀπό «Το Εἰκοσιένα» Πανηγυρικοί Λόγοι Ἀκαδημαϊκῶν, ἐκδ. Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, Ἵδρυμα Κώστα καὶ Ἑλένης Οὐράνη, Ἀθῆναι 1977.

Πηγή: by Αέναη επΑνάσταση | Sophia Ntrekou.gr

Δείτε Σχετικά:

Βίντεο: Ν. Λυγερός: Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι θα ζήσουν.
Οι απλοί και οι ελεύθεροι, τα μοναδικά ίχνη της ανθρωπιάς.

Εκπαιδευτικά βίντεο για το Μεσολόγγι (Ντοκιμαντέρ, ταινίες)

• Βίντεο: Μηχανή του Χρόνου «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι». Με ένα έκτακτο διπλό επεισόδιο, η «Μηχανή του Χρόνου» ασχολείται με τους ελεύθερους πολιορκημένους του Μεσολογγίου και τον φιλέλληνα ποιητή λόρδο Μπάιρον, που άλλαξαν την πορεία της ελληνικής Επανάστασης και συγκλόνισαν την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη.

Στο πρώτο επεισόδιο, η εκπομπή παρουσιάζει το συγκλονιστικό χρονικό της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγίου το 1825, που διήρκησε περίπου ένα χρόνο. Μέσα από μαρτυρίες ιστορικών και ντοκουμέντα της εποχής, φωτίζει τις θρυλικές μάχες στη λιμνοθάλασσα και τα τείχη της πόλης.Η έρευνα περιγράφει των ηρωική στάση των οπλαρχηγών, αλλά και τη θυσία των αμάχων που αρνήθηκαν επανειλημμένες προτάσεις συνθηκολόγησης, τη στιγμή που η πείνα εξόντωνε μαζικά τον πληθυσμό. Οι ειδήσεις που έρχονταν από το Μεσολόγγι προκάλεσαν δέος σε ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά ήταν ήδη αργά, καθώς οι πολιορκημένοι, σχεδόν αβοήθητοι, προτίμησαν τον ηρωικό θάνατο παρά την υποταγή.Η εκπομπή στέκεται στο άγνωστο έπος των υπερασπιστών των νησιών της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου και εστιάζει στην απίστευτη νίκη μιας χούφτας ανδρών που απέκρουσαν αλλεπάλληλες εφόδους χιλιάδων πάνοπλων στρατιωτών του Κιουταχή και του Ιμπραήμ, ταμπουρωμένοι στην Κλείσοβα.

Στο δεύτερο επεισόδιο παρουσιάζεται η άγνωστη ζωή του μεγάλου φιλέλληνα και ποιητή λόρδου Βύρωνα, που έκανε την ελληνική υπόθεση διεθνές ζήτημα, χρηματοδότησε την επανάσταση και ήθελε με δικό του στρατιωτικό σώμα να πολεμήσει στο πλευρό των Ελλήνων. Μελετητές του έργου του φωτίζουν τη ζωή του Μπάιρον, που θυσιάστηκε για την Ελλάδα και διαπόμπευσε τον αρχαιοκάπηλο λόρδο του Έλγιν για την καταστροφή και την αρπαγή των μαρμάρων της Ακρόπολης. 23 Απρ 2016. webtv.ert.gr


Βίντεο LP/ CD: Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι του Δ. Σολωμού: Oι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (1977) «σε μορφή λαϊκής λειτουργίας για τραγουδιστές, αφηγήτρια, μικτή χορωδία και ορχήστρα» όπως το αναφέρει ο ίδιος. Αφηγήτρια η Ειρήνη Παπά, τραγουδιστές ο Νίκος Ξυλούρης (στην τελευταία, όπως αποδείχτηκε, συνεργασία τους), ο Λ. Χαλκιάς και ο Η. Κλωναρίδης. Σπουδαία και η συμμετοχή της Χορωδίας Πρέβεζας. Δίσκος ορόσημο για τη μελοποιημένη ποίηση, δύσκολος και απαιτητικός, που χρειάζεται πολλαπλές ακροάσεις, όμως ο υπομονετικός ακροατής έχει να κερδίσει πολλά και αν μη τι άλλο να αισθανθεί περήφανος για κομμάτια όπως Άκρα του τάφου, Μητέρα μεγαλόψυχη, και Πειρασμός που προσωπικά το θεωρώ την κορυφαία στιγμή στο ελληνικό τραγούδι, αν δεχτούμε την κορύφωση ως τέλειας ισορροπία στίχου, σύνθεσης, ερμηνείας (Ξυλούρης) και ενορχήστρωσης.

Οι τίτλοι: 1 ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ/ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 ΤΟ ΧΑΡΑΜΑ 3 ΑΚΡΑ ΤΟΥ ΤΑΦΟΥ ΣΙΩΠΗ 4 ΠΑΛΙΚΑΡΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΝΙΕ 5 ΒΑΡΩΝΤΑΣ ΓΥΡΟΥ ΟΛΟΓΥΡΑ 6 Ο ΓΙΟΣ ΣΟΥ ΚΡΙΝΟΣ ΜΕ ΔΡΟΣΙΑ 7 Η ΘΕΛΗΣΗ ΜΟΥ ΒΡΑΧΟΣ 8 ΟΠΟΥ 'Ν' ΕΡΜΙΑ ΚΑΙ ΣΚΟΤΕΙΝΙΑ 9 ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ 10 ΜΙΑ ΧΟΥΦΤΑ ΧΩΜΑ (ΕΠΑΨΑΝ ΤΑ ΦΙΛΙΑ ΣΤΗ ΓΗ) 11 ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ 12 ΜΗΤΕΡΑ ΜΕΓΑΛΟΨΥΧΗ 13 ΓΙΑ ΚΟΙΤΑ ΕΚΕΙ ΧΑΣΜΑ ΣΕΙΣΜΟΥ 14 ΑΛΛ' ΗΛΙΟΣ ΑΛΛ' ΑΟΡΑΤΟΣ 15 ΑΡΑΠΙΑΣ ΑΤΙ 16 ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ 17 ΠΟΛΛΟΙ 'Ν' ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΠΟ 'ΧΕΙ Ο ΝΟΥΣ 18 ΑΗΔΟΝΟΛΑΛΕΙΕ ΣΤΗΘΟΣ ΜΟΥ 19 ΕΞΟΔΟΣ/ΔΡΟΜΟ ΝΑ ΣΧΙΣΟΥΝ ΤΑ ΣΠΑΘΙΑ.


• Βίντεο Αφιέρωμα της εκπομπής "ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ" της ΕΤ1 στην Έξοδο του Μεσολογγίου. Εμφανίζονται ο αείμνηστος τ. Δήμαρχος Ι. Π. Μεσολογγίου Τάκης Παλκογιάννης και η Μεσολογγίτισσα Συγγραφέας, βραβευμένη με το μέγα βραβείο Γαλλικής Ακαδημίας κ. Ακακία Κορδόση. Τα γυρίσματα της εκπομπής πραγματοποιήθηκαν στο Δημαρχείο - Πινακοθήκη της Ιεράς πόλεως Μεσολογγίου.



Βίντεο Η έξοδος του Μεσολογγίου (Διάρκεια: 83' ταινία του 1965): Το ψυχορράγημα των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Πλοκή: Οι τελευταίες μέρες της ιστορικής πολιορκίας του Μεσολογγίου. Η ταινία απεικονίζει ανάγλυφα την όλη κατάσταση που επικρατούσε στην πόλη, μετά την πολύμηνη πολιορκία των Τούρκων, και αφηγείται τη θαρραλέα προσπάθεια των υπερασπιστών της οι οποίοι επιχειρούν την ηρωική και απελπισμένη έξοδο.

Εταιρία παραγωγής: Ζευς Φιλμ, Σκηνοθέτης: Δημήτρης Δούκας, Σενάριο: Γιώργος Καψάλης
Μουσική: Δημήτρης Καλκάνης. Ηθοποιοί: Μάνος Κατράκης, Άννα Ιασωνίδου, Τάκης Εμμανουήλ, Δάφνη Σκούρα, Κώστας Μπαλαδήμας, Μαλαίνα Ανουσάκη, Ίλυα Λιβυκού κ.ά.


Η ταινία «Έξοδος 1826» είναι μια ανεξάρτητη παραγωγή και αφορά την ιστορία 120 αντρών από τη Σαμαρίνα Γρεβενών και τα γύρω χωριά, που έσπευσαν να βοηθήσουν στην Έξοδο του Μεσολογγίου, τον Απρίλιο του 1826. Η ταινία είναι βασισμένη στο δημοτικό μας τραγούδι «Παιδιά της Σαμαρίνας», στα διασωθέντα ιστορικά στοιχεία και στη μυθοπλασία. Η σκηνοθεσία και το σενάριο είναι του Βασίλη Τσικάρα, η φωτογραφία του Δημήτρη Σταμπολή, η μουσική σύνθεση του Κανάρη Κεραμάρη, ενώ 2 παραδοσιακά τραγούδια επεξεργάστηκε ο Πάνος Κοσμίδης. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους είναι οι Δημήτρης Παπαδόπουλος, Λεωνίδας Κακούρης, Μαρία Ανδρούτσου.

Η ταινία έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Παιδείας (Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής) ως ταινία «υψηλής ποιότητας» κι έχει επιλεγεί από το ΥΠΕΞ (Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού) για το παγκόσμιο πρόγραμμα προβολών του στην ομογένεια με αφορμή τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής επανάστασης. Αρχή θα γίνει το φθινόπωρο του 2018 από το σπίτι της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό.

Λίγα λόγια για το έργο: Ο καπετάνιος Μίχος Φλώρος επιστρέφει στη Σαμαρίνα για να πάρει κι άλλους άντρες και να τους οδηγήσει στο Μεσολόγγι συμπληρώνοντας το ήδη υπάρχον σώμα, στη ντάπια του στρατηγού Μακρή. Έτσι, με τη βοήθεια του προσωπικού του φίλου Ηλία Μανάκα κι άλλους 25 άντρες ξεκινούν ένα μακρύ ταξίδι προκειμένου να συναντήσουν στο Μεσολόγγι, τον Ζήση Χατζημάτη και τους υπόλοιπους συμπατριώτες τους. Στις 31 Μαρτίου του 1826 ξεκινά η δύσκολη πορεία τους, μέσα από τα βουνά. Την ίδια ώρα, οι γυναίκες στο χωριό προσπαθούν να μάθουν από την Ελένη Φλώρου, την πραγματική αιτία της ξαφνικής φυγής των αντρών τους.

Ο Ιμπραήμ πασάς και ο Τούρκος Φρούραρχος της Άρτας Ν. Σερβάν ετοιμάζουν την τελική επίθεση στο Μεσολόγγι.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ: Σενάριο – σκηνοθεσία: Βασίλης Τσικάρας. ΗΘΟΠΟΙΟΙ: Δημήτρης Παπαδόπουλος, Λεωνίδας Κακούρης, Μαρία Ανδρούτσου, Αντώνης Σιώπκας, Χρήστος Μπάτζιος, Βασίλης Τσικάρας, Αγγέλα Βαγιωνά...


Η έξοδος των ελεύθερων πολιορκημένων, η τραγωδία που συγκλόνισε την Ευρώπη. Το Μεσολόγγι, η Ιερά πόλις όπως έχει αποκληθεί, έχει ταυτιστεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ελληνική πόλη με τον Αγώνα του 1821. Η πύλη της Εξόδου, ο χωματένιος φράχτης, ο κήπος των Ηρώων με τον τύμβο, όπου έχουν ταφεί οστά αγωνιστών, ανδριάντες και προτομές αγωνιστών και φιλελλήνων, όπως του Μάρκου Μπότσαρη, του Κυριάκου Μαυρομιχάλη, του λόρδου Βύρωνα, αποτελούν ορισμένα μόνο από τα τεκμήρια του ρόλου που διαδραμάτισε η πόλη στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Η πινακοθήκη του δήμου η οποία στεγάζεται στο δημαρχείο, φιλοξενεί μόνιμα συλλογή πινάκων Ελλήνων και ξένων ζωγράφων του 19ου και 20ου αι., λιθογραφίες και διάφορα αντικείμενα σχετικά πάντοτε με το 1821: φύλλα των Ελληνικών Χρονικών του Μάγερ, αντικείμενα του Βύρωνα, ο οποίος πέθανε στο Μεσολόγγι κ.α.

Μετά την κυρίευση του Βασιλάδι, οι κάτοικοι του οποίου κατέφυγαν στο Μεσολόγγι επιτείνοντας με τη μετακίνησή τους το επισιτιστικό πρόβλημα της πόλης ο Ιμπραήμ επεδίωξε να εξαντλήσει τους πολιορκημένους με αποκοπή όλων των οδών επικοινωνίας και εφοδιασμού. Ο Μιαούλης δεν κατάφερε παρά τις προσπάθειες του αυτή τη φορά να λύσει τον αποκλεισμό και να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι με τρόφιμα και όπλα.

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, αν και ανέλαβε να επιτεθεί από τις πλαγιές του Ζυγού, ελπίζοντας να δημιουργήσει αντιπερασπισμό στους πολιορκητές, τελικά δεν κατόρθωσε να υλοποιήσει την υπόσχεσή του, αφού ο Ιμπραήμ είχε πληροφορηθεί τα σχέδια των πολιορκημένων από αυτόμολο ξένο. Έτσι, τη νύχτα της 10ης Απριλίου 1826 οργάνωσαν τις δυνάμεις σε τρία σώματα, υπό την αρχηγία του Νότη Μπότσαρη, Δημήτριου Μακρή και Κίτσου Τζαβέλα· στο μέσο του τριγώνου, που θα σχημάτιζαν αυτές οι δυνάμεις, τοποθετήθηκαν τα γυναικόπαιδα.

Ο αιφνιδιασμός του Ιμπραήμ προκάλεσε μεγάλη σύγχυση στην ελληνική πλευρά και ο άνισος αγώνας που επακολούθησε απέβη συντριπτικός για τους Έλληνες. Η πρωτοπορία ωστόσο του σώματος της Εξόδου προχώρησε, διασχίζοντας τις τουρκικές τις τουρκικές τάξεις και φθάνοντας αποδεκατισμένη στις πλαγιές του Ζυγού και από εκεί στην Άμφισσα.

Η έξοδος του Μεσολογγίου, αν εξαιρέσει κανείς τον αριθμό των θυμάτων της, επέδρασε θετικά στην εξέλιξη του ελληνικού απελευθερωτικού πολέμου. Στη Γαλλία, στην Ελβετία, στη Γερμανία, στην Αγγλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες σημειώθηκαν εκδηλώσεις συμπάθεια και φιλελληνισμού. Δεν έλειψε και η έκδοση ποιημάτων, θεατρικών έργων, άρθρων, λόγων, εράνων και λοιπών διπλωματικών ενεργειών.Το Μεσολόγγι παρέμεινε υπό την τουρκική κυριαρχία για περίπου 3 χρόνια, ενώ στις 2 Μαΐου 1829 η πόλη παραδόθηκε με συνθήκη στο νέο ελληνικό κράτος.



Το νανούρισμα της μάνας: Σύμφωνα με την γνωστή σειρά του ΣΚΑΙ για την επανάσταση του '21, κατά την έξοδο του Μεσολογγίου καμιά μάνα δεν τραγουδούσε νάνι νάνι το μωρό μου. Το έκαναν αυτό βέβαια γιατί δεν ήταν Μεσολογγίτισσες, ήταν κάτι ανάμεσα από Αρβανίτισσες, Αλβανίδες ή κάτι άλλο, εκτός βέβαια από ντόπιες και ως γνωστό σύμφωνα με το ΣΚΑΙ και τους πολυχρονεμένους ακαδημαϊκούς, οι Αρβανίτες δεν ήταν Έλληνες. Δηλαδή οι Σουλιώτες ήταν Αλβανοί και κάπου τα τσουγκρίσανε με τους Τούρκους. Οι δε Μεσολογγίτες, απλά ήταν απόντες.


1821 ΣΚΑΪ - Όλη η ιστορία της επανάστασης σε ένα ντοκιμαντέρ‐αφιέρωμα.


Σύνθεση/Στίχοι: Άγνωστος (Παραδοσιακά) Ερμηνεία: Γεροθεοδώρου Σεραφείμ Έτος ηχογράφησης: 1926 * Δίσκος Odeon Γερμανίας GA 1156. Ένα Σαββάτο από βραδύς, ανήμερα Λαζάρου επέρασα από τ' Αντελικό κι από το Μεσολόγγι. Κι άκουσα αντρίκεια κλάματα, γυναίκεια μοιρολόγια Δεν κλαίνε για το σκοτωμό...


Από την παρουσίαση στην ΕΡΤ 1 του έργου του Γιώργου
Πια «Έξοδος του Μεσολογγίου» σε μουσική Ανδρέα Πρέζα.


Συμφωνικό έργο για Ορχήστρα (Μουσική αναπαράσταση
της Εξόδου του Μεσολογγίου) Η ΕΞΟΔΟΣ (Έργο 38).


Βίντεο: skai.gr «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» Η έξοδος των ελεύθερων πολιορκημένων, η τραγωδία που συγκλόνισε την Ευρώπη. Το Μεσολόγγι έχει αντέξει σε τρεις μεγάλες τουρκικές πολιορκίες — το 1822, το 1823 και το 1825. Όμως τον Ιανουάριο του 1826 αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη ως τότε απειλή: τον αιγυπτιακό στόλο του Ιμπραήμ, 135 πλοία με 10.000 στρατιώτες.

Κλειδί για τη σωτηρία της πόλης αποτελεί ο ελληνικός στόλος — όμως οι Υδραίοι ναυτικοί αρνούνται να διασπάσουν τον τουρκικό αποκλεισμό αν δεν πληρωθούν και η «κυβέρνηση» του Μαυροκορδάτου αδυνατεί να ανταποκριθεί στο αίτημά τους. Μια ύστατη προσπάθειά της για την εξεύρεση χρημάτων καταλήγει σε μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο.

Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι παίρνουν μια απεγνωσμένη απόφαση: να επιχειρήσουν την έξοδο, με στόχο να διαφύγουν στους γύρω λόφους. Ελάχιστοι τα καταφέρνουν. Την επόμενη μέρα κιόλας της Εξόδου στήνεται στο στρατόπεδο των Τούρκων ένα τεράστιο σκλαβοπάζαρο.

Η τραγωδία του Μεσολογγίου συγκλονίζει όλο τον κόσμο. Έχει έρθει πια η ώρα να σπεύσει η Ευρώπη για τη σωτηρία της Ελλάδας.


Fedon-Panos Christodoulakis25 Οκτωβρίου 2015 στις 4:30 μ.μ.: Σ' ευχαριστούμε Σοφία μου για το υπέροχο, όπως πάντα αφιέρωμα!!!! 25 Οκτωβρίου 2015 στις 4:43 μ.μ.

Σοφία Ντρέκου: Φαίδωνά μου... Μας λέει ο Δ. Σολωμός στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους»: «Έστησε ο έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη» Αποτελεσματική πράξη συγχρονισμού σε ένταση υπερβολής ψυχών εκστασιασμένων από την μύηση των λειτουργικών υπερβάσεων της ύπαρξης του εγώ, σε κυριαρχική συνύπαρξη του ΕΜΕΙΣ στην ανυπέρβλητη πορεία της ΘΥΣΙΑΣ. ★ Βίντεο: «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι - Πειρασμός» - Μαρκόπουλος, Ν. Ξυλούρης (1977) 25 Οκτωβρίου 2015 στις 4:41 μ.μ.

Σοφία Ντρέκου: Από τους ελάχιστους που μού το λες σε κάθε αφιέρωμα μου Φαίδωνα και με χαίρει πολύ αυτό. Σ'ευχαριστώ που αναγνωρίζεις τον κόπο και την αγάπη στις εργασίες μου. 25 Οκτωβρίου 2015 στις 4:45 μ.μ.

Fedon-Panos Christodoulakis: Σε περιμένω την 28η... θέλω κι αφιέρωμα στις ελληνικές ταινίες του 40!!!!! χαχαχα! Λατρεία μουυ! 25 Οκτωβρίου 2015 στις 4:47 μ.μ.

Σοφία Ντρέκου: Ωραία ιδέα!!! 25 Οκτωβρίου 2015 στις 4:48 μ.μ.



1 σχόλιο:

Ιφιγένεια Γεωργιάδου είπε...

«Έστησε ο έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη»
είναι πολιτική ποίηση αυτός ο στίχος του Σολωμού; >> Είναι αποτελεσματική πράξη συγχρονισμού σε ένταση υπερβολής ψυχών εκστασιασμένων από την μύηση των λειτουργικών υπερβάσεων της ύπαρξης του εγώ σε κυριαρχική συνύπαρξη του ΕΜΕΙΣ στην ανυπέρβλητη πορεία της ΘΥΣΙΑΣ.