Αέναη επΑνάσταση: Ισοκράτης: ο ορισμός του μορφωμένου ανθρώπου και άπαντα τα έργα του

Ισοκράτης: ο ορισμός του μορφωμένου ανθρώπου και άπαντα τα έργα του

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ – ISOCRATES

(Αθήνα 436 – 338 π.Χ.)

Ισοκράτης: Ο ορισμός του μορφωμένου ανθρώπου και

Άπαντα τα έργα του στα αρχαία, με εισαγωγή και μετάφραση

Έρευνα, εργασία Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος
(Columnist Sophia Drekou, BSc in Psychology)

Ο Ισοκράτης (436 π.Χ. - 338 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας ρήτορας, ένας από τους δέκα Αττικούς ρήτορες. Ήταν από τους σπουδαιότερους ρητοδιδάσκαλους της κλασικής αρχαιότητας, που θεωρείται συγχρόνως ένας από τους παράγοντες που διαμόρφωσαν την πολιτική κατάσταση του καιρού του.

Λίγο μεγαλύτερος από τον Πλάτωνα, υπήρξε λογογράφος και ρητοροδιδάσκαλος που έζησε και συνέγραψε στα ίδια με εκείνον πολιτισμικά και κοινωνικά πλαίσια του Πελοποννησιακού πολέμου και της μετάβασης από τον αποκαλούμενο χρυσό αιώνα στην περίοδο παρακμής της αθηναϊκής πόλης-κράτους.

Η ανάμειξη του στα κοινά ήταν έμμεση, όταν με τους λόγους του προσπάθησε να παρέμβει στην πολιτική της Αθήνας εκφράζοντας πανελλήνιες ιδέες.

Γόνος της πλούσιας οικογένειας ενός κατασκευαστή αυλών είχε την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση και μαθήτευσε σε αρκετούς Σοφιστές, όπως και στον Σωκράτη. Η οικογένειά του έχασε τα χρήματά της στον πόλεμο και ο Ισοκράτης αντιμετώπισε το δίλημμα της διαβίωσης. Έγινε δικηγόρος, λογογράφος για τα δικαστήρια επί δέκα περίπου χρόνια. Κάποιοι από τους λόγους που έγραψε σώζονται, αν και ο ίδιος αρνείται πως είναι δικοί του.

Επιθυμούσε απ’ ό,τι φαίνεται να γίνει ρήτορας, αλλά στερείτο της απαραίτητης δυνατής φωνής και της σκηνικής παρουσίας που απαιτείτο για αυτή την τέχνη. Έτσι, αποφάσισε να γίνει διδάσκαλος ρητορικής, γεγονός που του απέδωσε και φήμη και χρήματα. Προσέλκυσε μαθητές από όλες τις γωνιές του ελληνόφωνου κόσμου και πολλοί από αυτούς έγιναν σημαντικοί ηγέτες της εποχής του.

Ο Ισοκράτης πέθανε στην ηλικία των 98 χρόνων. Σύμφωνα με την παράδοση αυτοκτόνησε με την μέθοδο της λιμοκτονίας, όταν άκουσε τα νέα για την κατάκτηση του Φιλίππου στην Μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.). Ωστόσο, κάτι τέτοιο είναι μάλλον απίθανο, αφού ήταν από εκείνους που ενθάρρυναν τον Φίλιππο να το πράξει.

Σώζονται 21 λόγοι του, 9 επιστολές και μερικά άλλα αποσπάσματα.
Παρακάτω άπαντα τα έργα του και αποφθέγματα. sophia-ntrekou.gr

Μορφωμένος άνθρωπος κατά τον Ισοκράτη

Ο ορθώς πεπαιδευμένος άνδρας

ΙΣΟΚΡ 12.26–34

Στον λόγο του αυτόν, τον οποίον ξεκίνησε να γράφει σε ηλικία ενενήντα τεσσάρων ετών, ο Ισοκράτης επαινεί την Αθήνα, παρουσιάζει και υπερασπίζεται το έργο του και προβληματίζεται αναφορικά με το ιδανικό πολίτευμα. Ξεκινώντας το εκτενές προοίμιον (ΙΣΟΚΡ 12.1–40), ο ρήτορας επιχείρησε μια αποτίμηση του βίου του: αναφέρθηκε στα φυσικά του προτερήματα και ελαττώματα, που καθόρισαν και τον τρόπο ενασχόλησής του με τη ρητορική και την πολιτική, καθώς και σε όσους συκοφάντησαν κατ' επανάληψη τα έργα του και τον κατηγόρησαν ότι απέρριπτε όλες τις πνευματικές ενασχολήσεις και δημιουργήματα εκτός από τα δικά του. (ΕΔΩ)

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1957. Ισοκράτους Παναθηναϊκός. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος. (ΕΔΩ)

Μτφρ. Ε. Πανέτσος. 1959. Ισοκράτης. Λόγοι. IV, Αρχίδαμος, Παναθηναϊκός, Τραπεζικός. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος. (ΕΔΩ)

ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ: Τον λόγο αυτό τον έγραψε ο Ισοκράτης σε ηλικία 94 ετών, με στόχο να κάνει έναν απολογισμό του έργου του και να απαντήσει στους επικριτές του, που τον κατηγορούσαν για δογματισμό και αδιαλλαξία, καθώς ο Ισοκράτης ήταν απόλυτος στις απόψεις του. Στον πρόλογο αυτού του έργου, παρουσιάζει την άποψή του για τον πραγματικά μορφωμένο άνθρωπο, μία άποψη που, ούτε τότε ούτε σήμερα μπορεί κανείς εύκολα να δεχτεί εύκολα.

Η σκέψη πάνω στην οποία βασίζει τα συμπεράσματά του ο Ισοκράτης είναι η εξής: πολλοί άνθρωποι που έχουν φτάσει σε ώριμη ηλικία και έχουν τελειοποιηθεί στη Γεωμετρία ή κάποια άλλη επιστήμη, ή κάποιο άλλο εξειδικευμένο πεδίο και μάλιστα διδάσκουν και άλλους, στα καθημερινά ζητήματα της ζωής αποδεικνύονται πιο ανόητοι από τους μαθητές τους. Για να μπορούν, λοιπόν, να θεωρηθούν στ' αλήθεια μορφωμένοι θα πρέπει πια σε αυτή την ηλικία:

Να έχουν την οξυδέρκεια να ερμηνεύουν σωστά τις περιστάσεις και να επωφελούνται από αυτές.
Να είναι αξιοπρεπείς, δίκαιοι και ανεκτικοί με τους ενοχλητικούς ανθρώπους. Να φέρονται με καλοσύνη και πραότητα στους φίλους τους.
Να συγκρατούν τις παρορμήσεις τους και να διαχειρίζονται γενναία τις συμφορές.
Να μην αφήνουν τις ευτυχείς συγκυρίες να τους διαφθείρουν. Να μην χαίρονται περισσότερο με όσα κέρδισαν κατά τύχη απ’ όσο χαίρονται με όσα κέρδισαν με τον κόπο και την ορθή τους σκέψη.

Αυτόν που συνδυάζει όλα τα παραπάνω θεωρεί ο Ισοκράτης μορφωμένο άνθρωπο. Τον άνθρωπο που σκέφτεται συνετά και μετρημένα, ώστε να αναγνωρίζει το συμφέρον του και το επιδιώκει, χωρίς να περιφρονεί τους άλλους γύρω του.

Για να αποκτήσουμε την πρακτική σοφία που περιγράφει ο Ισοκράτης, ο μόνος τρόπος είναι η διδασκαλία της ρητορικής. Η ρητορική τέχνη διδάσκει πώς να χρησιμοποιούμε τον λόγο με τέτοιον τρόπο, ώστε να κάνουμε τις θέσεις μας κατανοητές και να πείθουμε τους ακροατές μας για την ορθότητά τους.

Ο Ισοκράτης ισχυρίζεται πως, όποιος κατακτήσει αυτό το ταλέντο, αποκτά εκείνες τις ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τον μορφωμένο άνθρωπο, εκείνον που μπορεί να επιτύχει στη ζωή του περισσότερα από κάθε άλλον.

Η Παιδεία στα κείμενα του Ισοκράτη

Προτομή του Ισοκράτη. Ρωμαϊκό αντίγραφο

έργου του 4ου αιώνα π.Χ.

Napoli, Museo Archeologico Nazionale.

© Museo Archeologico Nazionale, Napoli.

Μτφρ. Ε. Πανέτσος. 1959. Ισοκράτης. Λόγοι. IV, Αρχίδαμος, Παναθηναϊκός, Τραπεζικός. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

[26] Την παιδεία λοιπόν που μας εκληροδότησαν οι πρόγονοί μας τόσο πολύ απέχω να την περιφρονώ, ώστε εγκρίνω κι' αυτήν που εισήχθη στη δική μας εποχή και εννοώ τη γεωμετρία και την αστρονομία και αυτούς που ονομάζουν εριστικούς διαλόγους, που μ' αυτούς οι μεν νεώτεροι ευχαριστούνται περισσότερο απ' ό,τι πρέπει, από τους πρεσβυτέρους όμως δεν υπάρχει ούτε ένας που να μη τους βρίσκη ανυπόφορους.

[27] Εγώ όμως σ' εκείνους που θέλουν να καταγίνουν μ' αυτά, τους συνιστώ να καταβάλλουν προσπάθειες και πάντα να προσέχουν και προσθέτω, ότι, αν καμμιά άλλη ωφέλεια δεν φέρουν τα μαθήματα αυτά, ασφαλώς αποτρέπουν τουλάχιστον τους νεωτέρους από πολλές άλλες παρεκτροπές. Πράγματι στους ανθρώπους αυτής της ηλικίας έχω την ιδέα, ότι δεν μπορούν να βρεθούν μελέτες ωφελιμώτερες απ' αυτές ούτε να τους ταιριάζουν περισσότερο·

[28] εις τους πρεσβυτέρους όμως και εκείνους που έγιναν πλέον άνδρες επιμένω, ότι οι σπουδές αυτές δεν ταιριάζουν. Βλέπω δηλαδή μερικούς απ' αυτούς που έχουν τελειοποιηθή εις τους κλάδους αυτούς τόσο ώστε να τους διδάσκουν και στους άλλους, ότι ούτε χρησιμοποιούν την ειδικότητα που έχουν, όταν πρέπει, και συγχρόνως στα άλλα ζητήματα της ζωής ότι είναι περισσότερο ανόητοι από τους μαθητάς των, για να μην ειπώ από τους δούλους των.

[29] Την ίδια γνώμη έχω και γι' αυτούς που είναι εις θέσιν να μιλούν από το βήμα και που είναι μοναδικοί να συντάσσουν λόγους και γενικά για όλους όσοι διακρίνονται στις επιστήμες και τις τέχνες και τις άλλες φυσικές ικανότητες. Ξέρω δηλαδή, ότι κι' απ' αυτούς οι περισσότεροι ούτε και τα ιδιωτικά τους ζητήματα τα έχουν χειρισθή καλά, ούτε στις ιδιωτικές συναναστροφές είναι ανεκτοί, και ταυτοχρόνως αδιαφορούν για το τι ιδέαν έχουν γι' αυτούς οι συμπολίτες τους και έχουν ένα σωρό άλλα ελαττώματα· ώστε ούτε κι' αυτοί νομίζω, ότι έχουν τη συνήθεια περί της οποίας ομιλώ.

[30] Ποιους λοιπόν ονομάζω μορφωμένους, αφού δεν επιδοκιμάζω τις τέχνες και τις επιστήμες και τις φυσικές ικανότητες; Πρώτα πρώτα αυτούς που χειρίζονται καλά τα ζητήματα που τους παρουσιάζονται κάθε μέρα και έχουν τη νοημοσύνη να επωφελούνται των περιστάσεων και να είναι ικανοί να πετυχαίνουν τις περισσότερες φορές εκείνο που συμφέρει·

[31] έπειτα εκείνους που είναι αξιοπρεπείς και δίκαιοι προς αυτούς που τους συναναστρέφονται συχνά και που ανέχονται ήρεμοι τους δυσάρεστους και οχληρούς τύπους, ενώ οι ίδιοι φέρονται προς τους φίλους των με τη μεγαλύτερη καλωσύνη και ηπιότητα. Επί πλέον εκείνους που είναι πάντοτε εγκρατείς εις τας ηδονάς, και δεν τους κατασυντρίβουν οι συμφορές, παρά τηρούν ανδρική στάση και αντάξια της φύσεως της ανθρωπίνης·

[32] τέταρτον, το και σπουδαιότερο, αυτούς που δεν τους διαφθείρει της τύχης η εύνοια, που μήτε γίνονται άλλοι άνθρωποι μήτε γίνονται υπερήφανοι, αλλά παραμένουν άνθρωποι λογικοί και που δεν χαίρουν για τα αγαθά που τους έδωσε η τύχη περισσότερο παρά για τα αγαθά που απέκτησαν εξ αρχής με το φυσικό τους χαρακτήρα και την ορθοφροσύνη τους. Εκείνοι όμως που εύκολα προσαρμόζουν τον εσωτερικό τους άνθρωπο προς όλα αυτά γενικώς, αυτοί επιμένω, ότι είναι και συνετοί και τέλειοι άνδρες και ότι κατέχουν όλες τις αρετές.

[33] Περί των μορφωμένων λοιπόν ανθρώπων αυτή είναι η γνώμη μου.
Όσο για τα ποιήματα του Ομήρου και του Ησιόδου και των άλλων ποιητών θέλω μεν να μιλήσω, διότι φαντάζομαι, ότι μπορώ να αποστομώσω αυτούς που απαγγέλλουν τα έργα εκείνων εις το Λύκειον και λένε ανοησίες γι' αυτά, αλλά νοιώθω τον εαυτό μου να παρασύρεται έξω από τη συμμετρία που ανήκει οργανικά εις τα προοίμια.

[34] Χαρακτηριστικό δε του συνετού ανθρώπου είναι όχι ν' αγαπά την ευχέρεια του λόγου, εάν κανένας είναι εις θέσιν να ειπή περισσότερα από τους άλλους για τα ίδια ζητήματα, αλλά να διαλέγη την κατάλληλη στιγμή για ζητήματα περί των οποίων ομιλεί. Κι' αυτό ακριβώς έχω καθήκον να κάνω. Περί των ποιητών λοιπόν θα τα ξαναπούμε, εκτός αν προλάβουν τα γεράματα και με γονατίσουν, ή αν δεν έχω να ειπώ τίποτε για ζητήματα σπουδαιότερα απ' αυτά.

Isokratous Apanta, 1570

Το σύστημα αγωγής

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1957. Ισοκράτους Παναθηναϊκός. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

Το μεν λοιπόν σύστημα αγωγής, το οποίον μας άφησαν οι πρόγονοί μας πολύ απέχω από του να το καταφρονώ, ώστε επαινώ και το καθιερωθέν σύστημα επί των ημερών μας, εννοώ δε το σύστημα, το οποίον επιτρέπει την μελέτην της γεωμετρίας και της αστρολογίας και των λόγων των καλουμένων εριστικών, με τους οποίους οι μεν νεώτεροι ευχαριστούνται περισσότερον από ό,τι πρέπει και τους οποίους κανείς από τους πρεσβυτέρους δεν ήθελε θεωρήσει ανεκτούς.

Αλλ' όμως εγώ προτρέπω εκείνους, οι οποίοι αισθάνονται ευχαρίστησιν με τας μελέτας ταύτας, να αφιερώνουν εις αυτάς τους κόπους και τας πνευματικάς των ικανότητας, διότι αι τοιούτου είδους γνώσεις, και αν δεν έχουν κανένα άλλο αποτέλεσμα, πάντως όμως αποτρέπουν τους νεωτέρους από πολλά άλλα αμαρτήματα. Διά τους νεωτέρους μεν λοιπόν νομίζω ότι ουδέποτε ήθελον ευρευθή ασχολίαι ωφελιμώτεραι και μάλλον αρμόζουσαι εις αυτούς· εις τους πρεσβυτέρους όμως και εκείνους οι οποίοι έφθασαν εις την ανδρικήν ηλικίαν λέγω ότι αι ασκήσεις αύται δεν αρμόζουν πλέον. Βλέπω πράγματι μερικούς από εκείνους, οι οποίοι ενεβάθυναν εις τας γνώσεις ταύτας τόσον, ώστε να δύνανται να τας διδάσκουν και εις τους άλλους, να μη δύνανται να μεταχειρισθούν εις την κατάλληλον περίστασιν τας γνώσεις, τας οποίας απέκτησαν, και να δεικνύουν εις τας υποθέσεις της ζωής ολιγωτέραν σωφροσύνην από τους μαθητάς των, διότι διστάζω να είπω από τους δούλους των. Την αυτήν δε γνώμην έχω και περί εκείνων, οι οποίοι δύναται να ομιλούν ενώπιον του λαού και γίνονται ένδοξοι από τους λόγους, τους οποίους γράφουν, και εν γένει περί εκείνων, οι οποίοι διακρίνονται διά της ανωτερότητός των εις τας επιστήμας, τας τέχνας, και διά της αναπτύξεως μιας ικανότητός των. Διότι γνωρίζω ότι και εκ τούτων πολλοί ούτε τας ιδιωτικάς των υποθέσεις καλώς διεχειρίσθησαν, ούτε εις τας ιδιωτικάς συναναστροφάς είναι ανεκτοί, ότι δεν δίδουν καμμίαν σημασίαν εις τας κρίσεις των συμπολιτών των και ότι είναι γεμάτοι από πλήθος ελαττωμάτων· ώστε νομίζω ότι ουδέ ούτοι μετέχουν της επιστήμης (μαθήσεως) περί της οποίας ομιλώ τώρα.

Ποίους λοιπόν καλώ πεπαιδευμένους, αφού αποδοκιμάζω τας επιστήμας, τας τέχνας και τας ιδιαιτέρας εκάστου ικανότητας (τάλαντα);

Πρώτον εκείνους, οι οποίοι ενεργούν με σωφροσύνην εις τας υποθέσεις που παρουσιάζονται κάθε ημέραν και οι οποίοι εκφέρουν διά τα γεγονότα κρίσιν φωτεινήν και δυναμένην να επιτύχη ως επί το πολύ το συμφέρον· έπειτα θεωρώ αληθώς πεπαιδευμένους εκείνους, οι οποίοι συναναστρέφονται δικαίως και πρεπόντως τους εκάστοτε φίλους των και οι οποίοι υποφέρουν με υπομονήν και γλυκύτητα το ενοχλητικόν ύφος των άλλων και την τραχύτητά των, παρέχουν δε τους εαυτούς των εις τους συναναστρεφομένους αυτούς όσον το δυνατόν επιεικείς και ευκόλους εις τας συνηθείας της ζωής· προσέτι δε εκείνους, οι οποίοι είναι κύριοι των ηδονών και δεν καταβάλλονται υπό των συμφορών, αλλά γνωρίζουν να τας αντικρύζουν ανδρικά και κατά τρόπον άξιον προς την φύσιν, της οποίας μετέχομεν· τέταρτον, όπερ και σπουδαιότατον, εκείνους, οι οποίοι δεν διαφθείρονται από τας ευτυχίας, οι οποίοι δεν απομακρύνονται του χαρακτήρος των, ούτε γίνονται υπερήφανοι, αλλ' εκείνους οι οποίοι γνωρίζοντες να συγκρατούνται εις τα όρια του μέτρου, δεν αποδίδουν μεγαλυτέραν αξίαν εις την εύνοιαν της τύχης παρά εις τας ωφελείας, αι οποίαι προέρχονται εκ της φύσεως ή της ιδίας των φρονήσεως. Όσον αφορά δε εκείνους, εις τους οποίους αι ικανότητες της ψυχής ευρίσκονται εις ευτυχή αρμονίαν, όχι μόνον προς μίαν μόνην των ικανοτήτων τούτων, αλλά προς όλας, τούτους καλώ αληθώς σοφούς, τελείους ανθρώπους και προικισμένους με όλας τας αρετάς. Αυτή λοιπόν είναι η γνώμη μου όσον αφορά τους αληθώς μορφωμένους ανθρώπους.

Όσον αφορά δε τα ποιήματα του Ομήρου και του Ησιόδου και των άλλων ποιητών, επιθυμώ μεν να είπω την γνώμην μου περί αυτών ―διότι νομίζω ότι θα ηνάγκαζον εκείνους, οι οποίοι εις το Λύκειον απαγγέλουν ως ραψωδοί αποσπάσματα εκ των ποιημάτων των ποιητών τούτων και ανοηταίνουν σχολιάζοντες αυτά, να σιωπήσουν― αλλά νομίζω ότι εξέρχομαι από τα καθωρισμένα όρια δι' έν προοίμιον. Είναι λοιπόν έργον ανδρός σώφρονος να μη παρασύρεται από την ευκολίαν του να λέγη περισσότερα από τους άλλους επί του ιδίου θέματος, αλλά να περιμένη την ευνοϊκήν περίστασιν διά να ομιλήση περί των πραγμάτων, περί των οποίων είναι πάντοτε κατάλληλος η περίστασις να ομιλήση, πράγμα το οποίον, πρέπει και εγώ να κάμω. Περί μεν λοιπόν των ποιητών θα ομιλήσωμεν πάλιν, αν το γήρας δεν θέση παράκαιρα τέρμα εις την ζωήν μου ή εάν δεν έχω να ομιλώ περί σπουδαιοτέρων ζητημάτων.

ΙΣΟΚΡ 12.2 6–34 (ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ)

Αποφθέγματα από τα Άπαντα

Ισοκράτης (436 π.Χ-338 π.Χ.)

Isokratous Apanta, 1570

Τοσοῦτον δ' ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ὥσθ' οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασιν, καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκεν μηκέτι τοῦ γένους, ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας.

(Τόσο πολύ ξεπέρασε η πόλη μας όλους τους άλλους στην πνευματική ανάπτυξη και στην τέχνη του λόγου, ώστε οι δικοί της μαθητές έγιναν δάσκαλοι στους άλλους· το όνομα πάλι Έλληνες κατόρθωσε να μη συμβολίζει πια την καταγωγή, αλλά την καλλιέργεια του πνεύματος, και Έλληνες να ονομάζονται πιο πολύ όσοι δέχτηκαν τον τρόπο της δικιάς μας αγωγής και μόρφωσης παρά αυτοί που έχουν την ίδια με εμάς καταγωγή.) Πανηγυρικός, 50

Εμπιστέψου όχι όσους σε επαινούν για κάθε τι που κάνεις ή που λες, αλλά όσους σε επιπλήττουν για τα σφάλματά σου.

Οἱ γὰρ κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον τὴν πόλιν διοικοῦντες κατεστήσαντο πολιτείαν οὐκ ὀνόματι μὲν τῷ κοινοτάτῳ καὶ πραοτάτῳ προσαγορευομένην, ἐπὶ δὲ τῶν πράξεων οὐ τοιαύτην τοῖς ἐντυγχάνουσι φαινομένην, οὐδ᾿ ἣ τοῦτον τὸν τρόπον ἐπαίδευε τοὺς πολίτας ὥσθ’ ἡγεῖσθαι τὴν μὲν ἀκολασίαν δημοκρατίαν, τὴν δὲ παρανομίαν ἐλευθερίαν, τὴν δὲ παρρησίαν ἰσονομίαν, τὴν δ’ ἐξουσίαν τοῦ ταῦτα ποιεῖν εὐδαιμονίαν, ἀλλὰ μισοῦσα καὶ κολάζουσα τοὺς τοιούτους βελτίους καὶ σωφρονεστέρους ἅπαντας τοὺς πολίτας ἐποίησεν. (Ἀρεοπαγιτικός, 20)

(Διότι εκείνοι που διοικούσαν την πόλη τότε (εννοεί στην εποχή του Σόλωνος και του Κλεισθένους, σε αντίθεση με την δική του εποχή), δεν δημιούργησαν ένα πολίτευμα το οποίο μόνο κατ’ όνομα να θεωρείται το πιο φιλελεύθερο και το πιο πράο από όλα, ενώ στην πράξη να εμφανίζεται διαφορετικό σε όσους το ζουν· ούτε ένα πολίτευμα που να εκπαιδεύει τους πολίτες έτσι ώστε να θεωρούν δημοκρατία την ασυδοσία, ελευθερία την παρανομία, ισονομία την αναίδεια και ευδαιμονία την εξουσία του καθενός να κάνει ό,τι θέλει, αλλά ένα πολίτευμα το οποίο, δείχνοντας την απέχθειά του για όσους τα έκαναν αυτά και τιμωρώντας τους, έκανε όλους τους πολίτες καλύτερους και πιο μυαλωμένους.)

Κανένα απόκτημα δεν είναι τόσο σεβαστό και σταθερό, όσο η αρετή.

Δεν αρκεί να επαινείτε μόνο τους ενάρετους, πρέπει και να τους μιμείσθε

Μη ζηλεύεις από εκείνους που κερδίζουν από αδικίες, αλλά περισσότερο να τιμάς εκείνους που ζώντας με δικαιοσύνη ζημιώθηκαν

Η δε αρετής κτήσις μόνη μεν συγγηράσκει, πλούτου δε κρείττων, χρησιμωτέρα δε ευγενείας εστί. (Προς Δημόνικον)

(Η αρετή είναι το μόνο απόκτημα που μένει μαζί μας μέχρι τα γεράματα, είναι καλύτερη από τον πλούτο και χρησιμότερη από την ευγενή καταγωγή.)

Ώσπερ γαρ την μέλιτταν ορώμεν εφ' άπαντα μεν τα βλαστήματα καθιζάνουσαν, αφ' εκάστου δε τα βέλτιστα λαμβάνουσαν, ούτω δει και τους παιδείας ορεγομένους μηδενός μεν απείρως έχειν, πανταχόθεν δε τα χρήσιμα συλλέγειν. (Προς Δημόνικον)

(Όπως ακριβώς βλέπουμε τη μέλισσα να κάθεται σε όλα τα φυτά και να παίρνει απ' το καθένα ό,τι καλύτερο υπάρχει, έτσι πρέπει και αυτοί που επιθυμούν να μορφωθούν, να μην αφήνουν τίποτε χωρίς να το γνωρίσουν, από παντού όμως να επιλέγουν τα ωφέλιμα)

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ (Κατάλογος κειμένων)

Προτομή του Ισοκράτη στο

Μουσείο Καλών Τεχνών Πούσκιν.

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟΣ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Σ. Τζουμελέας. 1949. Ισοκράτους Αρεοπαγιτικός, Περί Ειρήνης. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

Μτφρ. Α.Μ. Γεωργαντόπουλος, Μ. Πρωτοψάλτης & Ι. Ιωαννίδη–Φαληριώτη. [1939] χ.χ. Ισοκράτης. Λόγοι. ΙΙ, Αρεοπαγιτικός, Ευαγόρας, Ελένη, Πλαταϊκός, Περί του ζεύγους. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

• ΙΣΟΚΡ 7.1–15, (ΙΣΟΚΡ 7) Προοίμιον: Η πρόθεση του Ισοκράτη να μιλήσει υπέρ της σωτηρίας της πόλης – Η ανεπάρκεια της σύγχρονης αθηναϊκής πολιτικής [Μτφρ. 1: Σ. Τζουμελέας] [Μτφρ. 2: Α.Μ. Γεωργαντόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 7.15–19, (ΙΣΟΚΡ 7) Πρόθεσις: Η ανάγκη επιστροφής στις πατρογονικές μορφές πολιτειακής οργάνωσης [Μτφρ. 1: Σ. Τζουμελέας] [Μτφρ. 2: Α.Μ. Γεωργαντόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 7.20–27, (ΙΣΟΚΡ 7. Πίστις: §20–76): Η αξιοκρατική επιλογή των αρχόντων κατά το παρελθόν [Μτφρ. 1: Σ. Τζουμελέας] [Μτφρ. 2: Α.Μ. Γεωργαντόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 7.28–35, (ΙΣΟΚΡ 7. Πίστις: §20–76): Ο αντίκτυπος της ορθής διοίκησης στον τρόπο ζωής και τις καθημερινές σχέσεις μεταξύ των πολιτών [Μτφρ. 1: Σ. Τζουμελέας] [Μτφρ. 2: Α.Μ. Γεωργαντόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 7.36–49, (ΙΣΟΚΡ 7. Πίστις: §20–76): Ο Άρειος Πάγος ήταν ο θεματοφύλακας της ηθικής διαπαιδαγώγησης των πολιτών [Μτφρ. 1: Σ. Τζουμελέας] [Μτφρ. 2: Α.Μ. Γεωργαντόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 7.50–55, (ΙΣΟΚΡ 7. Πίστις: §20–76): Οφέλη από τις αυξημένες αρμοδιότητες του Αρείου Πάγου κατά το παρελθόν και επιπτώσεις από τον περιορισμό της δύναμής του [Μτφρ. 1: Σ. Τζουμελέας] [Μτφρ. 2: Α.Μ. Γεωργαντόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 7.56–61, (ΙΣΟΚΡ 7. Πίστις: §20–76): Ανασκευή ενδεχόμενων κατηγοριών ότι ο αγορητής επιθυμεί την εγκαθίδρυση ολιγαρχικού πολιτεύματος [Μτφρ. 1: Σ. Τζουμελέας] [Μτφρ. 2: Α.Μ. Γεωργαντόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 7.62–70, (ΙΣΟΚΡ 7. Πίστις: §20–76): Σύγκριση του ισχύοντος πολιτεύματος με αυτό των Τριάκοντα [Μτφρ. 1: Σ. Τζουμελέας] [Μτφρ. 2: Α.Μ. Γεωργαντόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 7.71–76, (ΙΣΟΚΡ 7. Πίστις: §20–76): Παραινέσεις για μίμηση των προγόνων [Μτφρ. 1: Σ. Τζουμελέας] [Μτφρ. 2: Α.Μ. Γεωργαντόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 7.77–84, (ΙΣΟΚΡ 7) Επίλογος: Σύγκριση πατρογονικού και σύγχρονου πολιτεύματος – Έκκληση για επαναφορά του πρώτου [Μτφρ. 1: Σ. Τζουμελέας] [Μτφρ. 2: Α.Μ. Γεωργαντόπουλος]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΑΡΧΙΔΑΜΟΣ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Ε. Πανέτσος. 1959. Ισοκράτης. Λόγοι. IV, Αρχίδαμος, Παναθηναϊκός, Τραπεζικός. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1953. Ισοκράτους Αρχίδαμος, Κατά σοφιστών. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

• ΙΣΟΚΡ 6.1–5, Προοίμιον: παρά το νεαρό της ηλικίας του ο Αρχίδαμος αισθάνεται την υποχρέωση να αγορεύσει [Μτφρ. 1: Ε. Πανέτσος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 6.40–48, Παραδείγματα πόλεων που ανέκαμψαν από τις συμφορές τους [Μτφρ. 1: Ε. Πανέτσος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 6.52–61, (ΙΣΟΚΡ 6.52–69: Όχι στην εγκατάλειψη της Μεσσήνης) Το χρέος απέναντι στο ένδοξο παρελθόν της πόλης – Το δίκαιο των σπαρτιατικών αξιώσεων και οι αρετές των Σπαρτιατών [Μτφρ. 1: Ε. Πανέτσος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 6.62–69, (ΙΣΟΚΡ 6.52–69: Όχι στην εγκατάλειψη της Μεσσήνης) Ποιοι θα συνδράμουν τους Σπαρτιάτες στον αγώνα τους [Μτφρ. 1: Ε. Πανέτσος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 6.88–94, Η διατήρηση της δόξας και του γοήτρου της πόλης κίνητρο για τον πολεμικό αγώνα [Μτφρ. 1: Ε. Πανέτσος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 6.103–111, Παραδείγματα πόλεων που ανέκαμψαν χάρη στην ανάληψη πολεμικής δράσης – Ἐπίλογος: Παραινέσεις για μίμηση των προγόνων [Μτφρ. 1: Ε. Πανέτσος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ: Ἑλένης ἐγκώμιον

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Χ.Χ. Ξυδάς. 1986. Ισοκράτους Ελένης Εγκώμιον. Κριτική και ερμηνευτική έκδοση. Αθήνα: Καρδαμίτσα.

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1957. Ισοκράτους Ελένης Εγκώμιον. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

• ΙΣΟΚΡ 10.1–13, Προοίμιον: ο Ισοκράτης καταδικάζει την προγενέστερη και σύγχρονή του σοφιστική και ρητορική τέχνη [Μτφρ. 1: Χ.Χ. Ξυδάς] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 10.16–20, Οι ήρωες απέναντι στην ομορφιά της Ελένης [Μτφρ. 1: Χ.Χ. Ξυδάς] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ 10.49–51, Ερμηνεία του τρόπου αντίδρασης Ελλήνων και Τρώων μετά την απαγωγή της Ελένης από τον Πάρη [Μτφρ. 1: Χ.Χ. Ξυδάς] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Α. Τυφλόπουλος – Επιμ. Δ. Ιακώβ. 2006. Στο Ανθολόγιο Αρχαίων Ελληνικών Κειμένων. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1959. Ισοκράτους Επιστολαί. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

Μτφρ. Β.Η. Τσακατίκας. χ.χ. Ισοκράτη Επιστολή προς Φίλιππον. Εισαγωγή, μετάφραση, σημειώσεις. Αθήνα: ΟΕΔΒ.

• ΙΣΟΚΡ επιστ 1.5–7, Για ποιους λόγους ο Ισοκράτης απευθύνεται στον Διονύσιο [Μτφρ. 1: Α. Τυφλόπουλος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ επιστ 2.1–4, Ο Φίλιππος οφείλει να επιδεικνύει σύνεση στις μάχες [Μτφρ. 1: Β.Η. Τσακατίκας] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ επιστ 6.11–13, Σύγκριση της ζωής απλών πολιτών–τυράννων [Μτφρ. 1: Α. Τυφλόπουλος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ επιστ 7.1–5, Έπαινος του Τιμόθεου – Συμβουλές για τον τρόπο διακυβέρνησης [Μτφρ. 1: Α. Τυφλόπουλος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

• ΙΣΟΚΡ επιστ 8.3–6, Έπαινος της διαλλακτικής στάσης των αρχόντων απέναντι στους εξόριστους – Έκκληση για σεβασμό της μουσικής παράδοσης της πόλης [Μτφρ. 1: Α. Τυφλόπουλος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΕΥΑΓΟΡΑΣ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Α.Μ. Γεωργαντόπουλος, Μ. Πρωτοψάλτης & Ι. Ιωαννίδη–Φαληριώτη. [1939] χ.χ. Ισοκράτης. Λόγοι. ΙΙ, Αρεοπαγιτικός, Ευαγόρας, Ελένη, Πλαταϊκός, Περί του ζεύγους.Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. [1955] 1975. Ισοκράτους Πλαταϊκός, Ευαγόρας. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.
ΙΣΟΚΡ 9.8–11, Οι δυσκολίες για τη συγγραφή εγκωμίου με τη χρήση του πεζού λόγου
[Μτφρ. 1: Μ. Πρωτοψάλτης] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]
ΙΣΟΚΡ 9.65–69, Σύντομη ανακεφαλαίωση των κατορθωμάτων του Ευαγόρα
[Μτφρ. 1: Μ. Πρωτοψάλτης] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]
ΙΣΟΚΡ 9.73–81, Ἐπίλογος: Η υπεροχή των μνημείων λόγου – Τελευταίες παραινέσεις για ευδοκίμηση του Νικοκλή
[Μτφρ. 1: Μ. Πρωτοψάλτης] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΚΑΤΑ ΛΟΧΙΤΟΥ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Γ.Δ. Ζευγώλης. 1957. Ισοκράτους Λόγοι Δικανικοί. Αιγινητικός, Κατά Λοχίτου, Προς Ευθύνουν. Αρχαίο κείμενο, μετάφραση, σημειώσεις. Εισαγωγή Γ.Σ. Μαριδάκης. Αθήνα: Πάπυρος.

Μτφρ. Θ. Παπακωνσταντίνου & Ε. Πανέτσος. χ.χ.Ισοκράτης. Λόγοι. III, Περί Αντιδόσεως, Παραγραφή προς Καλλίμαχον, Αιγινητικός, Κατά Λοχίτου, Προς Ευθύνουν. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.
ΙΣΟΚΡ 20.9–14, Το ολιγαρχικό ήθος του Λοχίτη – Η τιμωρία του ασπίδα για τη δημοκρατία
[Μτφρ. 1: Γ.Δ. Ζευγώλης] [Μτφρ. 2: Ε. Πανέτσος]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Ε. Πανέτσος. 1959. Ισοκράτης. Λόγοι. IV, Αρχίδαμος, Παναθηναϊκός, Τραπεζικός. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1957. Ισοκράτους Παναθηναϊκός. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.
ΙΣΟΚΡ 12.26–34, Ο ορθώς πεπαιδευμένος άνδρας
[Μτφρ. 1: Ε. Πανέτσος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]
ΙΣΟΚΡ 12.49–52, Οι Αθηναίοι ως ευεργέτες των υπόλοιπων Ελλήνων: η ναυμαχία της Σαλαμίνας
[Μτφρ. 1: Ε. Πανέτσος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]
ΙΣΟΚΡ 12.130–133, Η εγκαθίδρυση του πρώτου "δημοκρατικού" πολιτεύματος – Η θέση του ομιλητή για τα είδη των πολιτευμάτων
[Μτφρ. 1: Ε. Πανέτσος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]
ΙΣΟΚΡ 12.182–190, Η στρατιωτική ανωτερότητα της Αθήνας
[Μτφρ. 1: Ε. Πανέτσος] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη. 1967. Ισοκράτης. Πανηγυρικός, Φίλιππος. Εισαγωγή, μετάφραση, σημειώσεις. Αθήνα: ΟΕΔΒ.

Μτφρ. Ο.Χ. Μυτιληναίος. χ.χ. Ισοκράτους Πανηγυρικός. Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια (αισθητικά, γραμματικά, πραγματικά, ερμηνευτικά, συντακτικά). Αθήνα: Γρηγόρης. ΙΣΟΚΡ 4.1–10, Προοίμιον: Τα κίνητρα για τη συγγραφή και την πραγμάτευση ενός γνωστού θέματος
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]
ΙΣΟΚΡ 4.43–46, Εγκώμιο των εθνικών και κυρίως των αθηναϊκών πανηγύρεων
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]
ΙΣΟΚΡ 4.51–60, Εγκώμιο των πολεμικών κατορθωμάτων της πόλης – Η Αθήνα αρωγός και ευεργέτιδα των ασθενέστερων πόλεων στο απώτερο παρελθόν
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]
ΙΣΟΚΡ 4.75–81, Αναζητώντας την ερμηνεία των κατορθωμάτων στα Μηδικά: οι αξίες και ο τρόπος ζωής της προηγούμενης γενιάς
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]
ΙΣΟΚΡ 4.93–99, (ΙΣΟΚΡ 4.93–109: Το τέλος των Περσικών πολέμων – Η αθηναϊκή ηγεμονία) Η νίκη στη Σαλαμίνα: σημασία και συνέπειες
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]
ΙΣΟΚΡ 4.100–109, (ΙΣΟΚΡ 4.93–109: Το τέλος των Περσικών πολέμων – Η αθηναϊκή ηγεμονία) Αιτιολόγηση της συμπεριφοράς των Αθηναίων στα χρόνια της αθηναϊκής ηγεμονίας
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]
ΙΣΟΚΡ 4.115–121, Η κατάσταση των ελληνικών πόλεων μετά την επιβολή της Ανταλκιδείου ειρήνης
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]
ΙΣΟΚΡ 4.129–132, Τα κίνητρα της επίθεσης εναντίον των Λακεδαιμονίων – Μια ακόμη κατηγορία εναντίον τους
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]
ΙΣΟΚΡ 4.150–156, Το σύστημα αξιών των Περσών είναι απότοκο του τρόπου ζωής τους
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]
ΙΣΟΚΡ 4.167–174, Η αδήριτη ανάγκη για άμεση κοινή εκστρατεία εναντίον των Περσών
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]
ΙΣΟΚΡ 4.181–186, Δίκαιο και συμφέρον επιβάλλουν την εκστρατεία εναντίον των Περσών
[Μτφρ. 1: Στ. Μπαζάκου–Μαραγκουδάκη] [Μτφρ. 2: Ο.Χ. Μυτιληναίος]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΑΡΑΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣ ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΝ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1959. Ισοκράτους Περί του Ζεύγους, Τραπεζιτικός, Προς Καλλίμαχον. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

Μτφρ. Θ. Παπακωνσταντίνου & Ε. Πανέτσος. χ.χ.Ισοκράτης. Λόγοι. III, Περί Αντιδόσεως, Παραγραφή προς Καλλίμαχον, Αιγινητικός, Κατά Λοχίτου, Προς Ευθύνουν. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.
ΙΣΟΚΡ 18.27–32, Η σημασία της τήρησης των συνθηκών
[Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Ε. Πανέτσος]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΕΡΙ ΑΝΤΙΔΟΣΕΩΣ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1958. Ισοκράτους Περί αντιδόσεως. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

Μτφρ. Θ. Παπακωνσταντίνου & Ε. Πανέτσος. χ.χ.Ισοκράτης. Λόγοι. III, Περί Αντιδόσεως, Παραγραφή προς Καλλίμαχον, Αιγινητικός, Κατά Λοχίτου, Προς Ευθύνουν. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.
ΙΣΟΚΡ 15.17–23, Έκκληση για υπομονή και αμεροληψία των δικαστών
[Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Θ. Παπακωνσταντίνου]
ΙΣΟΚΡ 15.75–85, Ο Ισοκράτης υπερασπίζεται την τέχνη του
[Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Θ. Παπακωνσταντίνου]
ΙΣΟΚΡ 15.186–192, Φυσικό τάλαντο, άσκηση, εκπαίδευση: ποιο είναι σημαντικότερο για την ευδοκίμηση στη ρητορική;
[Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Θ. Παπακωνσταντίνου]
ΙΣΟΚΡ 15.217–220, Τα κίνητρα της αδικίας
[Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Θ. Παπακωνσταντίνου]
ΙΣΟΚΡ 15.237–242, Διαφθορείς της νεολαίας είναι συκοφάντες όπως ο αντίδικος
[Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Θ. Παπακωνσταντίνου]
ΙΣΟΚΡ 15.253–257, Εγκώμιο του λόγου και της τέχνης της πειθούς
[Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Θ. Παπακωνσταντίνου]
ΙΣΟΚΡ 15.278–280, Επιδίωξη του ρήτορα η απόκτηση φήμης για την εντιμότητά του
[Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Θ. Παπακωνσταντίνου]
ΙΣΟΚΡ 15.291–294, Η ρητορική δεινότητα που αποκτάται με τη διδασκαλία είναι προτιμότερη – Η πρέπουσα στάση των Αθηναίων απέναντι σε αυτήν
[Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Θ. Παπακωνσταντίνου]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΕΡΙ ΕΙΡΗΝΗΣ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Μ.Γ. Ξανθού. 2001. Ισοκράτης. Περί Ειρήνης, Κατά των Σοφιστών, Επιστολή προς Φίλιππον (ΙΙΙ), Επιστολή προς Αλέξανδρον (V). Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.

Μτφρ. Δ. Αντωνίου. 2003. Ισοκράτη Περί Ειρήνης. Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση, σχόλια (γραμματικά, συντακτικά, ερμηνευτικά, πραγματικά, αισθητικά). Αθήνα: Γρηγόρης.
ΙΣΟΚΡ 8.1–16, (ΙΣΟΚΡ 8) Προοίμιον (§1–15): Η αποφασιστικότητα του ρήτορα να μιλήσει με "παρρησία" – Πρόθεσις (16): Η πρόταση για σύναψη ειρήνης
[Μτφρ. 1: Μ.Γ. Ξανθού] [Μτφρ. 2: Δ. Αντωνίου]
ΙΣΟΚΡ 8.17–27, (ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Τα πλεονεκτήματα από την επικράτηση της ειρήνης
[Μτφρ. 1: Μ.Γ. Ξανθού] [Μτφρ. 2: Δ. Αντωνίου]
ΙΣΟΚΡ 8.28–40, (ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Η πολυπραγμοσύνη και η αδικία βλάπτουν – Η απαξιωτική αντιμετώπιση της αρετής από τους δημαγωγούς
[Μτφρ. 1: Μ.Γ. Ξανθού] [Μτφρ. 2: Δ. Αντωνίου]
ΙΣΟΚΡ 8.41–48, (ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Εξωτερική πολιτική και Αθηναίοι, σύγχρονοι και παλαιότεροι – Οι συνέπειες της χρήσης μισθοφόρων
[Μτφρ. 1: Μ.Γ. Ξανθού] [Μτφρ. 2: Δ. Αντωνίου]
ΙΣΟΚΡ 8.49–62, (ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Εσφαλμένη η διαχείριση των εσωτερικών δημοσίων υποθέσεων – Ο ρόλος των πολιτών στην επιβίωση της πόλης
[Μτφρ. 1: Μ.Γ. Ξανθού] [Μτφρ. 2: Δ. Αντωνίου]
ΙΣΟΚΡ 8.63–74, (ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Αναγκαία η εγκατάλειψη των φιλοδοξιών για θαλάσσια ηγεμονία – Αιτιολόγηση της σκληρής κριτικής που ασκεί ο ρήτορας
[Μτφρ. 1: Μ.Γ. Ξανθού] [Μτφρ. 2: Δ. Αντωνίου]
ΙΣΟΚΡ 8.75–94, (ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Οι καταστροφικές συνέπειες της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των Αθηναίων
[Μτφρ. 1: Μ.Γ. Ξανθού] [Μτφρ. 2: Δ. Αντωνίου]
ΙΣΟΚΡ 8.95–115, (ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Οδυνηρές οι επιπτώσεις και για τους Σπαρτιάτες της επιδίωξης για ανάληψη ηγεμονικού ρόλου – Η φθοροποιός δύναμη της ηγεμονίας – Σύγκρισή της με την τυραννίδα
[Μτφρ. 1: Μ.Γ. Ξανθού] [Μτφρ. 2: Δ. Αντωνίου]
ΙΣΟΚΡ 8.116–135, (ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Η αξία της σωφροσύνης: η περίπτωση των Μεγάρων – Η φαυλότητα των Αθηναίων δημαγωγών – Προτεινόμενα μέτρα για επανόρθωση της κατάστασης
[Μτφρ. 1: Μ.Γ. Ξανθού] [Μτφρ. 2: Δ. Αντωνίου]
ΙΣΟΚΡ 8.136–145, (ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Οφέλη από την υιοθέτηση δικαιότερης συμπεριφοράς απέναντι στους υπόλοιπους Έλληνες – Ἐπίλογος (§145): Έκκληση προς τους νεότερους πολιτικούς αγορητές
[Μτφρ. 1: Μ.Γ. Ξανθού] [Μτφρ. 2: Δ. Αντωνίου]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, 16.12–15 ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΖΕΥΓΟΥΣ

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΛΑΤΑΪΚΟΣ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Α.Μ. Γεωργαντόπουλος, Μ. Πρωτοψάλτης & Ι. Ιωαννίδη–Φαληριώτη. [1939] χ.χ. Ισοκράτης. Λόγοι. ΙΙ, Αρεοπαγιτικός, Ευαγόρας, Ελένη, Πλαταϊκός, Περί του ζεύγους.Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. [1955] 1975. Ισοκράτους Πλαταϊκός, Ευαγόρας. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.
ΙΣΟΚΡ 14.1–6, Προοίμιον: επιζητώντας την εύνοια των Αθηναίων – Έκκληση για παροχή βοήθειας
[Μτφρ. 1: Ι. Ιωαννίδη–Φαληριώτη] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]
ΙΣΟΚΡ 14.42–50, Ο Ισοκράτης καλεί τους Αθηναίους να βοηθήσουν τους Πλαταιείς
[Μτφρ. 1: Ι. Ιωαννίδη–Φαληριώτη] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]
ΙΣΟΚΡ 14.56–63, Υπόμνηση της κοινής δράσης Αθηναίων–Πλαταιέων κατά τους Περσικούς πολέμους – Το χρέος των Αθηναίων απέναντι στους προγόνους τους
[Μτφρ. 1: Ι. Ιωαννίδη–Φαληριώτη] [Μτφρ. 2: Κ.Θ. Αραπόπουλος]

Ἰσοκράτης, Πρὸς Δημόνικον 1.24–28

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1950. Ισοκράτους Προς Δημόνικον, Προς Νικοκλέα, Νικοκλής ή Κύπριοι. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

Μτφρ. Μ. Πρωτοψάλτης. [1939] χ.χ. Ισοκράτης. Λόγοι. I, Προς Δημόνικον, Προς Νικοκλέα, Βούσιρις, Κατά σοφιστών. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

• ΙΣΟΚΡ 1.24–28, Συμβουλές για έναν ηθικό βίο [Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Μ. Πρωτοψάλτης]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΡΟΣ ΝΙΚΟΚΛΕΑ

G. Norlin, εκδ. 1980. Isocrates. I–III. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press· Λονδίνο: William Heinemann Ltd.

Μτφρ. Κ.Θ. Αραπόπουλος. 1950. Ισοκράτους Προς Δημόνικον, Προς Νικοκλέα, Νικοκλής ή Κύπριοι. Αρχαίον κείμενον, εισαγωγή, μετάφρασις, σημειώσεις. Αθήνα: Πάπυρος.

Μτφρ. Μ. Πρωτοψάλτης. [1939] χ.χ. Ισοκράτης. Λόγοι. I, Προς Δημόνικον, Προς Νικοκλέα, Βούσιρις, Κατά σοφιστών. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.

• ΙΣΟΚΡ 2.1–8, Προοίμιον: Ο ρήτορας αιτιολογεί την πρόθεσή του για παροχή συμβουλών προς τον Νικοκλή [Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Μ. Πρωτοψάλτης]

• ΙΣΟΚΡ 2.15–26, (ΙΣΟΚΡ 2.15–35: Συμβουλές για μια χρηστή διακυβέρνηση) Ο ενδεδειγμένος τρόπος άσκησης της εξουσίας [Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Μ. Πρωτοψάλτης]

• ΙΣΟΚΡ 2.27–35, (ΙΣΟΚΡ 2.15–35: Συμβουλές για μια χρηστή διακυβέρνηση) Συμβουλές για τον τρόπο επιλογής του περιβάλλοντος του ηγεμόνα – Η εγκράτεια, η σωφροσύνη και η τήρηση του ορθού μέτρου απαραίτητες αρετές του [Μτφρ. 1: Κ.Θ. Αραπόπουλος] [Μτφρ. 2: Μ. Πρωτοψάλτης]

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΦΙΛΙΠΠΟΣ

Ο Ισοκράτης γεννήθηκε το 436 π.Χ., λίγο πριν από την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου, και πέθανε -ή κατ' άλλους αυτοκτόνησε- το 338, τη χρονιά της μάχης στη Χαιρώνεια.

Καταγόταν από εύπορη οικογένεια -ο πατέρας του είχε εργαστήριο που κατασκεύαζε αυλούς- κι έτσι μπόρεσε να αποκτήσει από νωρίς μια ολοκληρωμένη μόρφωση, συμπεριλαμβανομένων και μαθημάτων κοντά σε γνωστούς σοφιστές της εποχής (Πρωταγόρας, Γοργίας), αλλά και στο Σωκράτη. Εργάστηκε στην αρχή ως επαγγελματίας λογογράφος και από το 390 περίπου π.Χ. άφησε το επάγγελμα και ίδρυσε σχολή. Φιλοδοξούσε όχι μόνο να διδάξει στους νέους τη ρητορική, αλλά και να δημιουργήσει ολοκληρωμένες προσωπικότητες, που θα ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν όλα τα προβλήματα της εποχής. Όπως φαίνεται δε είχε επιτυχία: μαθητές του τιμήθηκαν από την πολιτεία με το χρυσό στεφάνι για τις υπηρεσίες που πρόσφεραν.

Από τους λόγους του, που ανήκουν σε όλα τα είδη, έχουν διασωθεί 21 καθώς και 9 επιστολές. Ένας από τους κυριότερους λόγους του, ο Πανηγυρικός, γραμμένος το 380 π.Χ., περιέχει το πολιτικό πιστεύω του Ισοκράτη, που θα ακολουθήσει πιστά σε όλα τα έργα του: την ένωση όλων των Ελλήνων, μακριά από αντιζηλίες και μίση, σε μια εκστρατεία εναντίον του φυσικού εχθρού τους, των Περσών, και με αρχηγό την Αθήνα. Στο λόγο αυτό του δίνεται η ευκαιρία να πλέξει το εγκώμιο της πόλης του (Πανηγυρικός, 50):

"...Τόσο πολύ ξεπέρασε η πόλη μας όλους τους άλλους στην πνευματική ανάπτυξη και στην τέχνη του λόγου, ώστε οι δικοί της μαθητές έγιναν δάσκαλοι στους άλλους. Το όνομα πάλι Έλληνες κατόρθωσε να μη συμβολίζει πια την καταγωγή, αλλά την καλλιέργεια του πνεύματος, και Έλληνες να ονομάζονται πιο πολύ όσοι δέχτηκαν τον τρόπο της δικής μας αγωγής και μόρφωσης παρά αυτοί που έχουν την ίδια με μας καταγωγή...".

Επίσης, στον ίδιο λόγο επικρίνει τη συμπεριφορά των Λακεδαιμονίων την περίοδο που ασκούσαν την ηγεμονία, και κυρίως για τη σύναψη με τους Πέρσες της Ανταλκιδείου ειρήνης (387 π.Χ.). Bάσει των όρων της ειρήνης παραχωρούνταν τα ελληνικά νησιά και τα παράλια της Mικράς Ασίας στους Πέρσες και τους δινόταν δικαίωμα επέμβασης στα ελληνικά πράγματα. Θεωρούσε τέλος ότι με την εκστρατεία κατά των Περσών θα λύνονταν όλα τα προβλήματα των Ελλήνων, πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά.

Σε άλλους λόγους του γίνεται εμφανής η προτίμηση του Ισοκράτη στη μοναρχία, επειδή πίστευε ότι μόνον ένας μονάρχης θα μπορούσε να ενώσει τους Έλληνες. Στο πρόσωπο του ανερχόμενου τότε Φιλίππου βρήκε τον ιδανικό μονάρχη. Σε ένα λόγο, το Φίλιππο, και 3 επιστολές του καλεί το μακεδόνα βασιλιά να αναλάβει αυτός την αρχηγία της εκστρατείας των ενωμένων υπ' αυτόν Ελλήνων κατά των Περσών. Αυτή του η τοποθέτηση τον έφερε αντιμέτωπο με το Δημοσθένη. Στο τελευταίο του έργο, τον Παναθηναϊκό, και μετά την εμπειρία του Φιλίππου ο Ισοκράτης καταλήγει στην άποψη ότι το καλύτερο πολίτευμα είναι μια σύνθεση και των τριών τύπων: της μοναρχίας, της ολιγαρχίας και της δημοκρατίας. Η άποψη αυτή παραπέμπει στον Αριστοτέλη, παρόλο που οι σχέσεις των δύο αντρών δεν ήταν καθόλου αρμονικές.

Βιβλιογραφία:

• Ισοκράτης, Άπαντα, Τόμος 2, Ελένης Εγκώμιο, Βούσιρις, Προς Δημόνικον, Προς Νικοκλέα – Νικοκλής ή Κύπριοι, Ευαγόρας. (1993). Μετάφραση Σωκράτη Παπαϊωάννου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.
• Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τόμ. 4 σ. 149, Εκδοτική Αθηνών 1985
• Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «Οι Έλληνες», Ισοκράτης, εκδόσεις Κάκτος 1993.
• Το έργο «Πύλη για την ελληνική γλώσσα και τη γλωσσική εκπαίδευση» έχει ενταχθεί στο Ε.Π. Κοινωνία της Πληροφορίας, συγχρηματοδοτείται από την Ε.E. και υλοποιείται από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
• Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, https://www.greek–lanquage.gr
• Βικιφθέγματα - Ισοκράτης (436 π.Χ-338 π.Χ.)
• Βιογραφία: Από την Ελληνική Ιστορία στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

Πηγή, Εργασία: www.sophia-ntrekou.gr

Η Ακαδημία του Πλάτωνα και οι εξαιρετικοί σπουδαστές της

Το αίτημα του Ισοκράτη για ενότητα των Ελλήνων και

το όραμα του για την παγκοσμιοποίηση του Ελληνισμού

Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ)
Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α.
και Ιωάννα – Θεοδοσία Γεωργαντά, φοιτήτρια

Ο μεγάλος ρήτορας Ισοκράτης υπήρξε ο πρώτος που κατόρθωσε να ξεπεράσει τον τοπικισμό, που εξέφραζε πολλούς από τους σύγχρονούς του και εξέφραζε το πανελλήνιο συμφέρον. Ο σημαντικός αντίπαλος του ήταν ο Δημοσθένης, που πίστευε με πάθος στην ιδέα του πρωταγωνιστικού ρόλου της Αθήνας, στα γεγονότα της Ελλάδος.

«Είναι ανόητος όποιος λυπάται με όσα συμβαίνουν

εξαιτίας φυσικής αναγκαιότητας» Ισοκράτης

Ο Βίος του

Ο Ισοκράτης (436-338 π.Χ.), προήρχετο από το δήμο Ερχιέων (Σπάτα). Υπήρξε γιος της Ηδυτούς και του Θεοδώρου, ενός πλούσιου Αθηναίου, που δημιουργούσε αυλούς. Καλλιέργησε σε υψηλό επίπεδο τις σπουδές του, αλλά αφομοίωσε σκληρά την ιδέα ότι δεν είχε ούτε την φωνή ούτε και την αυτοπεποίθηση που απαιτούσε μία επιτυχημένη πολιτική σταδιοδρομία. Ως εκ τούτου στράφηκε στη φιλοσοφία και συμμετείχε σε διαλέξεις του Πρόδικου του Κείου, του Γοργία και του Τεισία. Παρουσιάζεται στον «Φαίδρο» του Πλάτωνα, ως ένας από τους συνδιαλεγόμενους του Σωκράτη, ο οποίος τον κατεύθυνε στη δραστηριότητά του στην πολιτική φιλοσοφία. Επιπρόσθετα, υπήρξε και μαθητής του Πρωταγόρα και του Θηραμένη, μαθητή του Γοργία, μέλους των Τριάκοντα, που δολοφονήθηκε από τον ακραίο ολιγαρχικό Κριτία για τις μετριοπαθείς θέσεις του. Στη διάρκεια του Δεκελεικού πολέμου πήγε στη Θεσσαλία, όπου παρακολούθησε μαθήματα κοντά στον Γοργία.

Η οικογενειακή του περιουσία ελαττώθηκε εξαιτίας των δαπανών που υποβλήθηκε η οικογένειά του κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, αλλά και της προσωπικής του επαφής με τον Θηραμένη. Όταν γύρισε στην Αθήνα, προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις του. Αναγκάσθηκε να εργασθεί ως λογογράφος για να επιζήσει. Έξι (6) δικανικοί λόγοι του έχουν διασωθεί, οι οποίοι χρονολογούνται το 403/2 π.Χ. Η περίοδος της λογογραφικής σταδιοδρομίας του διήρκεσε περίπου δέκα χρόνια. Επέκρινε αργότερα το επάγγελμα του λογογράφου, το οποίο θεωρούσε ότι προωθούσε την πειθώ σε βάρος της αλήθειας και της δικαιοσύνης, ενώ ήθελε να εκφράσει καλύτερα τις δικές του απόψεις. Έγραψε πανηγυρικούς και συμβουλευτικούς λόγους. Προς το τέλος της περιόδου αυτής, κατά τον Ψευδο-Πλούταρχο, το 393 π.Χ., δημιούργησε σχολή ρητορικής στη Χίο. Επέστρεψε το 393 π.Χ. στην Αθήνα, όπου ίδρυσε την ονομαστή σχολή του, η οποία απέκτησε μεγάλη φήμη και επηρέασε την εξέλιξη της πεζογραφίας.

«Στους τρόπους να είσαι ευγενικός και

στα λόγια σου φιλόφρων» Ισοκράτης

Στη σχολή του Ισοκράτη, οι μαθητές του μελετούσαν επί τέσσερα έτη έργα ιστορικά και ρητορικής, συμπεριλαμβανομένων και των πραγματειών του. Το πρόγραμμα σπουδών της σχολής του είχε σκοπό την διδαχή των πολιτικών ιδεών, αλλά και του τρόπου που θα τις έθεταν σε εφαρμογή οι μαθητές δια μέσου της παραινετικής ρητορικής. Την ίδια στιγμή, η σχολή λειτουργούσε ως ηθική εκπαίδευση, καθόσον οι μαθητές έρχονταν σε επαφή με τα θαυμαστά έργα και τις σκέψεις του. Το πρόγραμμα της σχολής ήταν απόρροια της αντίληψης του Ισοκράτη για τη φιλοσοφία, ως συσχέτιση πολιτικής, ηθικής και ρητορικής. Θεωρούσε ότι η απόλυτη γνώση είναι αδύνατη και ότι οι σοφοί άνδρες, είναι εκείνοι που χρησιμοποιούν άριστα την ικανότητα του εικάζειν (δόξα) σε επωφελή πρακτικά ανθρώπινα θέματα.

Στρέφεται εναντίον των σοφιστών για την θεωρητική τους, ότι μπορούσαν να εκπαιδεύσουν ρητορική, σε οποιανδήποτε, ανεξάρτητα των δυνατοτήτων του και το γεγονός ότι δεν πίστευαν καθόλου την αλήθεια. Θεωρούσε ότι η διαδικασία της Ακαδημίας δεν είχε καμία πρακτική χρησιμότητα στον πραγματικό κόσμο, ενώ η δική του διδασκαλία δίδονταν σε εκείνους τους μαθητές που ήταν από τη φύση τους επιδεικτικοί. Η ανάδειξη της βασικής σπουδαιότητας ρόλου της ρητορικής, επηρέασε την ανάπτυξη της κλασικής παιδείας. Η διδασκαλία του κάλυψε την πραγμάτευση του θέματος που ετίθετο προς επεξεργασία και οι βασικές έννοιες της κοσμιότητας και του αρμόζοντος (πρέπον), του μέτρου και της κατάλληλης περίστασης, καθώς και της πρωτοτυπίας. Οι ανωτέρω όροι είχαν σχέση με το ύφος, αλλά και με ζητήματα όπως της επιλογής ενός θέματος, του σωστού χρόνου για την παρουσίασή του και της αυθεντικότητας των επιχειρημάτων που αναπτύσσονταν.

Λίγο μετά την ίδρυση της σχολής του, ο Ισοκράτης άρχισε να χρησιμοποιεί το είδος του επιδεικτικού λόγου, για να διακηρύξει τα πολιτικά του ιδεώδη. Τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυση της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας, το 376 – 374 π.Χ., συνόδευσε τον στρατηγό Τιμόθεο σε εκστρατεία και επηρέασε την πολιτική του. Περί το 356 π.Χ., κάποιος Μεγακλείδης τον μήνυσε για «αντίδοση» σε υπόθεση τριηραρχίας. Ο Ισοκράτης έχοντας συνήγορο υπεράσπισης τον Αφαρέα, έχασε τη δίκη, αλλά του δόθηκε η ευκαιρία να γράψει φανταστική απολογία με τίτλο «Περί της Αντιδόσεως», όπου υπερασπίζεται τις κατηγορίες του Λυσίμαχου.

«Μην κοροϊδέψεις καμιά συμφορά, γιατί η μοίρα

είναι κοινή και το μέλλον άγνωστο» Ισοκράτης

Η σχολή του στην Αθήνα απέκτησε μεγάλη φήμη. Αρχικά έπαιρνε χίλιες δραχμές από τους μαθητές του, ενώ αργότερα δεν έπαιρνε χρήματα από τους συμπολίτες του. Ο Κικέρων μίλησε πολλές φορές με θαυμασμό για τους μαθητές του, υπενθυμίζοντας ότι προέρχονταν απ’ όλη την Ελλάδα και αναφέρει μερικούς από αυτούς που τιμήθηκαν με χρυσό στεφάνι από την πόλη της Αθήνας, όπως οι ρήτορες Λυκούργος και Υπερείδης, ο τραγικός ποιητής Θεόδεκτος και ο πολιτικός και στρατηγός Τιμόθεος. Το σημαντικό είναι ότι ο Ισοκράτης κατείχε από κάθε άποψη σπουδαία θέση στην πνευματική και πολιτική κίνηση της κλασικής περιόδου, του 4ου αιώνα π.Χ.

«Κακολογούμε κάποιον όταν του αποδίδουμε κάποια μομφή

με σκοπό να τον βλάψουμε. Όταν αυτό το κάνουμε με σκοπό

να τον ωφελήσουμε, τότε απλώς τον συμβουλεύουμε» Ισοκράτης

Από τους παλαιότερους μαθητές του Ισοκράτη είναι ο στρατηγός Τιμόθεος, γιος του φημισμένου στρατηγού Κόνων και ο ιστορικός Ανδροτίων. Επιπλέον, μαθητές του ήταν ο Φιλίσκος και ο Πύθωνας ο Βυζάντιος. Η φήμη του Ισοκράτη εξαπλώθηκε ταχύτατα σε όλη την Ελλάδα. Στους μαθητές του συμπεριλαμβάνονται ο Νικοκλής, γιος του Ευαγόρα, του βασιλιά της Κύπρου και φίλου του Κόνωνα. Επιπρόσθετα, μαθητής του ήταν ο ιστορικός Θεόπομπος από τη Χίο, ο ιστορικός Έφορος από την Κύμη, ο Σπεύσιππος, ο αντικαταστάτης του Πλάτωνα στην Ακαδημία, καθώς και ο ρήτορας Ισαίος. Σημαντικό για την οικονομική ευρωστία της σχολής του είναι το περιστατικό που συνέβη όταν ο Ισοκράτης σε ηλικία ογδόντα δύο ετών, προσεκλήθη να αντιμετωπίσει περιστατικό ανταλλαγής περιουσίας (αντίδοσις). Ο επονομαζόμενος Μεγακλείδης τον προσκάλεσε να ανταλλάξει την περιουσία του με τη δική του ή να αναλάβει αντί αυτού την λειτουργία της τριηραρχίας. Ο Ισοκράτης εκτέλεσε την τριηραρχία για τέταρτη φορά, περιστατικό που τον ενέταξε στους πλουσιότερους πολίτες της Αθήνας.

«Να πιστεύεις ότι πολλά μαθήματα είναι

σημαντικότερα από πολλά χρήματα» Ισοκράτης

Το 342 π.Χ. ο Ισοκράτης, που επί χρόνια παραπονιόταν για προβλήματα υγείας, υπέστη κρίση και αναγκάστηκε να διακόψει τη συγγραφή του έργου του «Παναθηναϊκός». Συνέχισε να συγγράφει και να διδάσκει μέχρι το 338 π.Χ., όταν ο Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας κατανίκησε τους υπόλοιπους Έλληνες στη Χαιρώνεια. Πέθανε σε ηλικία 98 ετών, στα τέλη Οκτωβρίου 338 π.Χ., κατά την διάρκεια ταφής των νεκρών της μάχης της Χαιρώνειας, αρνούμενος να τραφεί. Για πολλούς θεωρείται ότι αυτοκτόνησε γιατί δεν ήθελε να δει την κατάλυση της ελευθερίας της πατρίδας του.

Ο Ισοκράτης πίστεψε ότι θα εκπληρωθεί το όνειρο της ζωής του. Μία ενωμένη Ελλάδα εναντίον της μεγάλης Περσικής δυναστείας. Αλλά απογοητεύτηκε από την απόφαση των Αθηνών να συνεχίσουν να αντιστέκονται κατά του Φιλίππου. Αυτός πιστεύεται ότι είναι η ρομαντική εκδοχή της μη συνέχισης της σύγκρουσης μεταξύ των Ελλήνων και ο βασικός λόγος που ο Ισοκράτης προκάλεσε τον θάνατό του, στην προχωρημένη ηλικία των ενενήντα δύο ετών.

Ο Ισοκράτης παντρεύτηκε σε μεγάλη ηλικία. Οι αρχαίοι αφηγούνται διάφορα περιστατικά για τις σχέσεις του με τις εταίρες Μετάνειρα και Λαγίσκη. Παντρεύτηκε τη χήρα ή κόρη του σοφιστή Ιππία, την Πλαθάνη. Αυτή είχε τρεις γιους, από τους οποίους υιοθέτησε τον Αφαρέα.

Θάφτηκε σε οικογενειακό τάφο, κοντά στο λόφο Κυνοσάργες. Όταν έγινε πλούσιος, μοίρασε την περιουσία του στην πόλη, με δημόσιες προσφορές, αναλαμβάνοντας τριηραρχίες και κοινωνικές λειτουργίες.

Όταν πέθαινε διάβασε τους στίχους από τρία δράματα του Ευριπίδη:

• Δαναός, ὁ πεντήκοντα θυγατέρων πατήρ (Ευριπίδη, Αρχέλαος)
• Σιδώνιόν ποτ' ἄστυ Κάδμος εκλιπών (ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ, Βάτραχοι)
• Πέλοψ ὁ Ταντάλειος ἐς Πῖσαν μολὼν (Ευριπίδη, Ιφιγένεια εν Ταύροις)

Θέλοντας να δείξει ότι τρεις μεγάλοι ήρωες κατανίκησαν την Ελλάδα, έτσι και ο τέταρτος ο Φίλιππος. Οι Αθηναίοι θαυμάζοντας την αγάπη του για την πόλη, τον έθαψαν δημοσία δαπάνη και φιλοτέχνησαν πέτρινη σειρήνα, την οποία τοποθέτησαν πάνω στον τάφο του.

«Να φροντίζετε να είστε τίμιοι και όχι να πλουτίζετε» Ισοκράτης

Το ύφος του

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του πεζού λόγου του Ισοκράτη είναι δύο: η μακροσκελής και ανεπτυγμένη περιοδική δομή και η ομαλή παράταξη των λέξεων. Θεωρούσε ότι πρέπει ν’ αποδίδεται ο κατάλληλος ρυθμός και συνδύαζε στον λόγο του τους τροχαίους και τους ιάμβους. Οι περίοδοι του λόγου του αποτελούνταν από σειρές αλλεπάλληλων ισόμετρων προτάσεων και φράσεων, και η συμμετρία αυτή προκύπτει από την χρήση σχημάτων λόγου, κυρίως της αντίθεσης (πχ ουκ), τη χρήση του ισόκωλου (προτάσεις ισομερούς), καθώς επίσης και των ποικίλλων ειδών, παρηχήσεων, όπως της παρομοίωσης και της παρονομασίας. Όλα τα ανωτέρω διαμορφώνονται σε σύνθετες προτάσεις με τον συνδυασμό αρκετών εξαρτημένων προτάσεων με μικρό αριθμό κυρίων προτάσεων. Στα έργα του γίνεται μακροσκελής χρήση ελληνικών στόχων και απαρεμφάτων.

Στα αρχαία ελληνικά, των ρημάτων των κυρίων προτάσεων προπορεύονται έντεκα μετοχές, με συνέπεια να δημιουργείται αγωνία και να κλιμακώνεται η πρόταση και το νόημα. Πολλοί ερευνητές του καταλόγισαν ότι οι περίοδοι του ήταν τόσο μεγάλες και ομοιόμορφα έντεχνες, ώστε να μετατρέπονται μονότονες. Το ύφος του Δημοσθένη παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλία, ενώ για τον Αριστοτέλη η έκταση μιας περιόδου πρέπει να γίνεται αντιληπτή άμεσα με το μάτι και να μην αποτελείται από περισσότερες από τέσσερις προτάσεις. Ο Ισοκράτης μορφοποίησε τους δικούς του κανόνες και δίδαξε στους μαθητές του πώς να τοποθετούν στο λόγο τους πολύ μεγαλύτερες προτάσεις, παρατάσσοντάς τες σε αντίθετη διάταξη. Υπήρξε μακροπερίοδος και επιφανειακός, αλλά η υψηλότατη τέχνη του πεζού λόγου του υπήρξε αναμφισβήτητη.

Ο Ισοκράτης δεν ενδιαφέρονταν για όλες τις μορφές φιλοσοφίας. Του άρεσαν οι γενικές ιδέες. Έβλεπε τον φιλόσοφο ως άνθρωπο με εγκυκλοπαιδική μόρφωση και γνώση όλων των θεμάτων που σχετίζονταν με την πολιτική, ιστορία, μαθηματικά, λογοτεχνία και διαλεκτική. Δηλαδή όχι αποκομμένο από την καθημερινή πρακτική. Τους εριστικούς, τους οπαδούς των σχολών του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, δεν τους περιφρονούσε, όσο τους σοφιστές και θεωρούσε ότι η διδασκαλία τους προετοίμαζε για την αληθινή φιλοσοφία. Δεν εκτιμούσε καθόλου την μεταφυσική.

«Να μισείς τους κόλακες, όπως ακριβώς τους απατεώνες» Ισοκράτης

Isocrate par Pierre Granier (jardins de Versailles)

Parc de Versailles, Rond-Point des Philosophes.

Isocrate, Pierre Granier (1684-1688) MR1870

Τα έργα του

Από τα έργα του που αποδίδονταν στον Ισοκράτη, ο Διονύσιος ο Αλικαρανασσεύς αποδέχθηκε ως αυθεντικά τα είκοσι πέντε. Σήμερα σώζονται περίπου είκοσι ένα, συμπεριλαμβανομένων των έξι δικανικών και εννέα επιστολών. Από τους δικανικούς λόγους του ο «Τραπεζικός», είναι σημαντικός για τις πληροφορίες που προσφέρει όσον αφορά τις τραπεζικές πρακτικές στην Αθήνα. Ο καλύτερός του ελληνικός δικανικός λόγος που γράφτηκε για μη Αθηναϊκό δικαστήριο, είναι ο «Αιγινητικός», που εκφωνήθηκε σε υπόθεση αξίωσης κληρονομικού μεριδίου στην Αίγινα.

Το παλαιότερο έργο του Ισοκράτη είναι το αποσπασματικά σωζόμενο «Κατά των Σοφιστών», όπως και στα πομπώδη «Βούσιρις» και «Ελένη», όπου ο Ισοκράτης επιτίθεται στους σύγχρονους σκληρούς αντιπάλους του. Το έργο αυτό λειτούργησε και ως γνωστοποίηση του προγράμματος διδασκαλίας του, το οποίο υπερασπίστηκε στο «Περί Αντιδόσεως». Η βασική ασχολία του Ισοκράτη ήταν τα πρακτικά πολιτικά ζητήματα και προσπαθούσε να επηρεάσει τη δημόσια γνώμη, δημοσιεύοντας τις εργασίες του. Οι δώδεκα εργασίες του που έχουμε από τον μισό αιώνα που ακολούθησε την ίδρυση της σχολής του, αντανακλούν την ανανέωση της σκέψης του σε αντίδραση με τα ιστορικά περιστατικά.

«Επίσης, μην έχεις την ελπίδα ότι θα κρυφτείς,
αν έχεις κάνει μία επαίσχυντη πράξη» Ισοκράτης

Παράδειγμα, η απομάκρυνση των ηγετικών συμμάχων της Αθήνας στον Συμμαχικό πόλεμο (357-355 π.Χ.), προώθησε τη συζήτηση «Περί Ειρήνης» και τις συμβουλές για εσωτερικές αναθεωρήσεις στον «Αρεοπαγιτικό», συμπεριλαμβανομένης της επανόδου του Αρείου Πάγου στον προηγούμενο ρόλο του, του εγγυητή της παιδείας και των δημοσίων ηθών. Σε όλες τις περιπτώσεις, από τον πρώτο του λόγο «Πανηγυρικός» ως τον τελευταίο «Παναθηναϊκό», ο Ισοκράτης υποστήριζε με μεγάλο πατριωτισμό τις διεκδικήσεις της Αθήνας στην ηγεμονία των Ελλήνων και τη δεύτερη σταθερή πολιτική θέση στον «Πανηγυρικό», για την εισβολή της ενωμένης Ελλάδος στην Περσία. Ο Πανελληνισμός του ήταν παραδοσιακό ζήτημα της επιδεικτικής ρητορικής και ήδη συναντάται στην «Ελένη» του.

«Η ψυχή κάθε πόλεως δεν είναι τίποτε άλλο παρά το κράτος,
το οποίο τόση δύναμη έχει, όση ο νους στο σώμα» Ισοκράτης

Η ισχυροποίηση της Θήβας υπήρξε απειλητική τόσο για την Αθήνα όσο και για την υπόλοιπη Ελλάδα. Μία φανταστική έκκληση για βοήθεια κατά των Θηβών είναι το ζήτημα του «Πλαταϊκού», που γράφτηκε το 373 π.Χ., λίγο μετά την καταστροφή των Πλαταιών. Στον «Αρχίδαμο» το 366 π.Χ., ο Σπαρτιάτης βασιλιάς προτιμάει τον πόλεμο με τη Θήβα, παρά να εγκαταλειφτεί η Μεσσήνη. Στο λόγο αυτό αντανακλάται η προτίμηση του Ισοκράτη για την μοναρχία, η οποία ενισχύθηκε από την σχέση του με τον βασιλιά Νικοκλή. Ο λόγος «Προς Νικοκλέα» δίνει συμβουλές με τα προβλήματα που έχει ένας νέος βασιλιάς, ενώ ο Νικοκλής και οι Κύπριοι αναφέρονται στα καθήκοντα των υπηκόων του.

«Δεν πρέπει μόνο να επαινείς τους ενάρετους ανθρώπους.
Θα πρέπει και να τους μιμείσαι» Ισοκράτης

Ο «Ευαγόρας» αποτελεί μία πρώιμη βιογραφία στη λογοτεχνία της Δύσης. Ο «Προς Δημόνικον» αποτελείται από ρητά, που θυμίζουν την ποίηση του Θέογνη. Επιπρόσθετα, οι οκτώ από τους εννέα επιστολές του συμπεριλαμβάνουν συμβουλές προς τους ηγέτες, όπως η πραγματεία «Προς Φίλιππο», η οποία γράφτηκε λίγο μετά τη Φιλοκράτεια Ειρήνη (346 π.Χ.), για τις ελληνικές πόλεις και θα τις οδηγούσε κατά της Περσίας. Πρόκειται για μία εκδοχή του ζητήματος που αναπτύσσεται στον «Πανηγυρικό», με τη διαφορά ότι ο Φίλιππος διαδέχεται στον ηγετικό ρόλο την Αθήνα. Γράφει στο έργο του για τον Φίλιππο: «Λέω λοιπόν πως πρέπει να γίνεις ο ευεργέτης των Ελλήνων, ο βασιλιάς των Μακεδόνων και ο κυρίαρχος όσο μπορείς πιο πολλών βαρβάρων». Ο Ισοκράτης δεν γνώριζε όταν πέθανε το 338 π.Χ., ότι το όνειρό του θα πραγματοποιούνταν από τον γιο του Φιλίππου Β’, τον Μέγα Αλέξανδρο.

Η επιλογή της δύναμης που θα ηγείτο των Ελλήνων κατά των Περσών, έκανε τον Ισοκράτη ν’ αλλάξει πολλές φορές τις βασικές του ιδέες ως προς την υλοποίηση. Κατ’ αρχήν πίστευε ότι οι Έλληνες έπρεπε να ενωθούν υπό την ηγεσία της Αθήνας. Μετά τα λάθη των Αθηναίων, άλλαξε ρότα. Ήλθε σε επαφή με τον Ιάσονα των Φερών, τον Διόνυσο της Σικελίας, τον Αρχίδαμο της Σπάρτης και τους ηγεμόνες της Κύπρου. Τέλος, στα 346 π.Χ. ο Ισοκράτης βρήκε στον Φίλιππο Β’, τον ηγέτη που θα εφάρμοζε τα σχέδιά του. Το 346 π.Χ. απεύθυνε συμβουλές στον Φίλιππο. Το 344 π.Χ. τον συμβούλευσε να συνεργαστεί με την Αθήνα. Μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, ο Ισοκράτης χρησιμοποίησε όλες του τις δυνάμεις του για να τον πείσει να εκστρατεύσει κατά των Περσών με ενωμένες τις ελληνικές δυνάμεις. Πίστευε ότι όλοι οι Έλληνες έπρεπε να ενωθούν κατά των βαρβάρων και να τους συντρίψουν, κάνοντας το πρώτο βήμα, γιατί αλλιώς θα κινδύνευαν με αφανισμό.

«Να πιστεύεις ότι τίποτε από τα ανθρώπινα πράγματα δεν είναι δεδομένο» Ισοκράτης

Ο «Παναθηναϊκός». Γράφτηκε όταν ο Ισοκράτης ήταν 94 ετών, το 342 π.Χ. και το τελείωσε το 339 π.Χ. Κεντρική ιδέα είναι ο έπαινος των Αθηναίων. Αναφέρεται στους πολέμους που διενήργησαν η Αθήνα και η Σπάρτη κατά των βαρβάρων και την πολιτική που ακολούθησαν απέναντι στις άλλες ελληνικές πόλεις, αποδίδοντας στην Αθήνα υψηλότερα κίνητρα και μεγαλύτερη σωφροσύνη. Κατηγορεί τη Σπάρτη ότι είχε μέλημα την επέκταση της κυριαρχίας της, διέπραξε αδικίες, δεν μπόρεσε ν’ αναλάβει μετά την ήττα από τους Θηβαίους και ευθύνεται για την καταστροφή ελληνικών πόλεων. Εξυμνεί την Αθηναϊκή δημοκρατία και αναφέρεται στην σκληρότητα των Δωριέων όταν έφτασαν στη Σπάρτη.

Ο «Παναθηναϊκός» αποτελεί ανακεφαλαίωση των εγκωμίων του για την Αθήνα, ύμνο στον πολίτευμα, τον πολιτισμό και το υψηλό φρόνιμα των ανδρών του. Ο Ισοκράτης γνωρίζει ότι η εποχή που η Αθήνα ήταν η πρωτεύουσα της Ελλάδος πέρασε. Τα μάτια του είναι στραμμένα στον βασιλιά της Μακεδονίας και σε αυτόν εναποθέτει τη συμφιλίωση των Ελλήνων και την ανάληψη εκστρατείας κατά των βαρβάρων. Η μακρά παρέκβαση για τον Αγαμέμνονα, αποτελεί συγκεκριμένη αναφορά για τον Φίλιππο. Δηλώνει ότι η ένωση των Ελλήνων είναι επιθυμητή. Ζητά η Αθήνα να είναι η πρώτη πόλη μεταξύ των υπό την αρχηγία του Φιλίππου. Τον συμβουλεύει: «Να προτιμάς τις πράξεις που στους Έλληνες εμπνέουν εμπιστοσύνη και στους βαρβάρους φόβο».

«Μεγάλο κακό είναι οι χειρότεροι να εξουσιάζουν
και να κυβερνούν τους καλύτερους» Ισοκράτης

Ο «Φίλιππος». Μετά το 352 π.Χ. ο αγώνας μεταξύ Αθηναίων και Φιλίππου εντάθηκε. Στα 356 π.Χ. εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο λόγο του «Περί της Ειρήνης» το όνομα του Φιλίππου. Κατά τον Ισοκράτη, η διένεξη του Φιλίππου με την Αθήνα για την Αμφίπολη στην επεκτατική πολιτική της Αθήνας και ο Φίλιππος ήθελε να επιστρέψει στην Αθήνα την αμφισβητούμενη περιοχή. Ο πόλεμος μεταξύ Φιλίππου και Αθήνας άρχισε το 357 π.Χ. με αφορμή την κατάληψη από τον πρώτο της Αμφίπολης. Μετά από δέκα χρόνια πόλεμο οι αντίπαλοι επιθυμούσαν να συνάψουν ειρήνη. Οι Αθηναίοι είχαν χάσει πολλούς συμμάχους και η κυριαρχία τους στη θάλασσα απειλούνταν. Τα γεγονότα όμως έδειξαν ότι ο ρήτορας είχε άδικο.

«Να προφυλάσσεσαι από τις κατηγορίες,
ακόμα και αν είναι ψευδείς» Ισοκράτης

Ο Φίλιππος Β’ ήθελε την ειρήνη που θα κατοχύρωνε τις κατακτήσεις του. Είχε στην κατοχή του την Αμφίπολη και τη Θράκη, έλεγχε τις προσβάσεις στη θάλασσα και είχε στη διάθεσή του χρυσό και ξυλεία. Ο τρίτος ιερός πόλεμος το 356 π.Χ. ανάμεσα στους Θηβαίους και τους Φωκείς πρόσφερε στον Φίλιππο την ευκαιρία να επέμβει στην Ελλάδα. Το 347-346 π.Χ. υπεγράφη η Φιλοκράτειος Ειρήνη.

«Όταν πρόκειται να λάβεις μία συμβουλή από κάποιον, εξέτασε πρώτα τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε τις δικές του υποθέσεις. Διότι, ο άνθρωπος που διαχειρίστηκε άσχημα τις υποθέσεις του, δεν μπορεί να συμβουλέψει σωστά τους άλλους» Ισοκράτης

Ο Ισοκράτης πρότεινε στον Φίλιππο να συμφιλιώσει τις ελληνικές πόλεις και να τις οδηγήσει κατά της Περσικής αυτοκρατορίας. Του δίνει μερικές συμβουλές για τα λάθη του που πρέπει να αποφύγει. Όταν ο Ισοκράτης έγραψε τον «Φίλιππο» ήταν 90 ετών. Ο Αθηναίος ρήτορας προετοίμασε τον Μακεδόνα ηγεμόνα, που χωρίς αυτόν θα είχε συναντήσει μεγαλύτερη αντίσταση.

«Αν είσαι φιλομαθής, θα γίνεις και πολυμαθής» Ισοκράτης

Εν κατακλείδι, τα έργα του Ισοκράτη είναι:

«Αιγινητικός» (394 π.Χ.), «Περί της Αντιδόσεως» (354-353 π.Χ.), «Αρεοπαγιτικός» (357 π.Χ.), «Αρχίδαμος» (366 π.Χ., περίπου), «Βούσιρις» (390-385 π.Χ.), «Προς Δημόνικον» (374-372 π.Χ.), «Περί της Συμμαχικής Ειρήνης» (355 π.Χ.), «Ελένης Εγκώμιο» (370 π.Χ., περίπου), «Ευαγόρας» (370-365 π.Χ.), «Προς Ευθύνουν» (403 π.Χ.), «Περί του Ζεύγους» (397 π.Χ.), «Προς Καλλίμαχον» (462 π.Χ.), «Κατά Λοχίτου» (403 π.Χ.), «Προς Νικοκλέα» (374 π.Χ.), «Νικοκλκής ή Κύπριοι» (372-365 π.Χ.), «Παναθηναικός» (339 π.Χ.), «Πανηγυρικός» (380 π.Χ., περίπου), «Πλαταϊκός» (373-371 π.Χ.), «Κατά των Σοφιστών» (390 π.Χ., περίπου), «Τραπεζιτικός» (393 π.Χ.), «Φίλιππος» (346 π.Χ.) και Επιστολές 1-9 (368-338 π.Χ., περίπου).

Αντί Επιλόγου

«Ο ισχυρός έχει σκλάβους, ο πλούσιος
κόλακες και ο σοφός φίλους» Ισοκράτης

Ο Ισοκράτης ως αρχηγός σχολής και δάσκαλος ρητορικής και φιλοσοφίας, άσκησε μεγάλη επίδραση στον πνευματικό κόσμο της εποχής του. Επειδή όμως η δειλία του και η αδύναμη φωνή του δεν τον άφηναν να ανεβεί στο βήμα και να μιλήσει σε συγκεντρωμένο πλήθος, κατέφυγε στον φανταστικό λόγο και εξελίχθηκε σε κορυφαίο προσωπικότητα. Κύρια μέθοδος σύνταξης λόγων του ήταν η ένωση της ιστορίας, των «γενικών ιδεών» και της ηθικής φιλοσοφίας.

Μετά τη δημοσίευση του «Πανηγυρικού» το 380 π.Χ., ο Ισοκράτης χρησιμοποίησε τον επιδεικτικό λόγο για να εκφράσει τις πολιτικές του απόψεις. Τα χαρακτηριστικά των απόψεών του εμπνέονται από τα γεγονότα και τις θεωρίες του 5ου αιώνα π.Χ., όσο και από την πραγματικότητα της εποχής του. Θεωρούσε ότι η Ελλάδα θα ευτυχίσει και θ’ αποκτήσει ειρήνη, όταν όλοι κατανοήσουν τα κοινά τους συμφέροντα και καταλάβουν ότι ο Ελληνισμός είναι κοινωνία πολιτισμού. Προτρέπει την ένωση και τον κοινό αγώνα εναντίον του φοβερότερου εχθρού του, του βασιλιά της Περσίας. Συμβουλεύει τους Έλληνες να νικήσουν τους Πέρσες και να ιδρύσουν σε όλη την Μικρά Ασία αποικίες.

Οι πολιτικές ιδέες του Ισοκράτη του χάρισαν τη φήμη του ονειροπόλου και του ουτοπιστή. Όμως, ο Ισοκράτης δεν ζούσε απομονωμένος. Ζούσε την καθημερινή πραγματικότητα και ήταν σε επαφή με επιφανείς θεωρητικούς και πολιτικούς του 4ου αιώνα π.Χ. (Σωκράτης, Πλάτων, Ξενοφών, Αριστοτέλης, Γοργίας, Πρωταγόρας, κ.α.). Ο ηθικός του κώδικας και το θεωρητικό του υπόβαθρο επηρέασε τους Μακεδόνες ηγεμόνες και πέρασε έμμεσα ή άμεσα στον χριστιανισμό μέσω του αποστόλου Παύλου.

«Κανένα κτίσμα δεν είναι πιο σεμνό και
πιο σίγουρο απ’ την αρετή» Ισοκράτης

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Edwards, Michael. (1994). Οι Αττικοί Ρήτορες, μετάφραση Δ. Σπαθάρας, Αθήνα: Καρδαμίτσα.

Θουκυδίδης, Πλάτων και Ισοκράτης για την αριστοκρατική φύση της Αθηναϊκής δημοκρατίας, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.asyrianos.gr, 6-9-2022.

Ισοκράτης, Άπαντα, Τόμος 1, Προς Ευθύνουν, Προς Καλλίμαχον, Κατά Λοχίτου, Περί του Ζεύγους, Αιγινητικός, Κατά των Σοφιστών. (1993). Μετάφραση Σωκράτη Παπαϊωάννου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.

Ισοκράτης, Άπαντα, Τόμος 2, Ελένης Εγκώμιο, Βούσιρις, Προς Δημόνικον, Προς Νικοκλέα – Νικοκλής ή Κύπριοι, Ευαγόρας. (1993). Μετάφραση Σωκράτη Παπαϊωάννου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.

Ισοκράτης, Άπαντα, Τόμος 3, Πανηγυρικός, Πλαταϊκός, Αρχίδαμος. (1993). Μετάφραση Σωκράτη Παπαϊωάννου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.

Ισοκράτης, Άπαντα, Τόμος 4, Περί της Ειρήνης, Αρεοπαγιτικός, Φίλιππος. (1992). Μετάφραση Σωκράτη Παπαϊωάννου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.

Ισοκράτης, Άπαντα, Τόμος 5, Περί της Αντιδόσεως, Παναθηναϊκός. (1993). Μετάφραση Σωκράτη Παπαϊωάννου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.

Ισοκράτης, Άπαντα, Τόμος 6, Επιστολαί, Αποσπάσματα, Αρχαία Σχόλια. (1993). Μετάφραση Σωκράτη Παπαϊωάννου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.

Σελίδες

Ισοκράτης: ο ορισμός του μορφωμένου ανθρώπου και άπαντα τα έργα του