Τα Πρωτοχρονιάτικα, προσφυγικά, σκλαβωμένα Κάλαντα από την Μικρά Ασία των σκλάβων το 1930

Τα Πρωτοχρονιάτικα, προσφυγικά, σκλαβωμένα Κάλαντα από την Μικρά Ασία των σκλάβων το 1930

Εργασία της Σοφίας Ντρέκου

Αναγκεμένα αδέρφια μου, πρόσφυγες. Πληρώσατε ξένων αμαρτίες. Τώρα περάσατε στην ιστορία. Στο αίμα σας, φύτρωσαν τριανταφυλλιές. Αρχαία Ιωνία, αλησμόνητη πατρίδα ζεις, γη ποτισμένη με ιδρώτα ζείς... Και θα ζεις αενάως...! Ας προσευχηθούμε για ένα νέο έτος ειρήνης αγάπης Λευτεριάς στον καθένα και στην κάθε μία, στην πατρίδα και όλους τους Ταλαιπωρημένους του κόσμου τούτου!

Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά. Προσφυγικά κάλαντα, με την φωνή τής Ειρήνης Μπογιατζή από την Π. Φώκαια της Μικράς Ασίας, τής Ιωνικής Δωδεκαπόλεως. Καταγραφή Μέλπως Μερλιέ, 1930. Οι φωτογραφίες στο βίντεο εικονίζουν ελληνικά κτίρια στην Φώκαια. Οι πρόσφυγες μέσα από τα «προσφυγικά κάλαντα» εκφράζουν τον κατατρεγμό τους τόσο στον πρώτο διωγμό, του 1914, όσο και στον οριστικό ξεριζωμό τους το 1922, όταν σβήνει οριστικά και κάθε ελπίδα τους για την «Μεγάλη Ιδέα».

Αέναη επΑνάσταση by Sophia Ntrekou.gr

Προσφυγόπουλο ©Μουσείο Μπενάκη – Φωτογραφικό Αρχείο, Αρχείο Nelly’s)
εικ. Προσφυγόπουλο ©Μουσείο Μπενάκη
Φωτογραφικό Αρχείο, Αρχείο Nelly’s) 

Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά
δεν έχομε παρηγοριά
κι αρχή καλός μας χρόνος
εξορίστηκεν ο κόσμος. 
κι εκεί που ήρτε ο Χριστός
ήρτε κεμαλικός στρατός
μες στην Μικρά Ασία
και μας κάναν εξορία.
Και που να στήσομε φωλιά,
ωσάν τα έρημα πουλιά.
Όλοι μας κυνηγούνε,
και δε θένε να μας δούνε.
Στην Πόλη στην Αγιά Σοφιά,
θα στήσουμε καμπάνες
να βγουν τα μισοφέγγαρα,
να στηριχτούν λαμπάδες
να βγουν οι Τούρκοι απ' τα τζαμιά,
να φύγουν κι οι χοτζάδες
να 'ρθουν τα ελληνόπαιδα,
με τους Πατριαρχάδες.
Τότες θα 'χομε ελπίδα
πως θα πάμε στην πατρίδα. 

Και του χρόνου, εις έτη πολλά.


Τα σκλαβωμένα κάλαντα από την Μικρά Ασία.
Παραδοσιακά κάλαντα Πρωτοχρονιάς 
Αρτάκης Κυζίκου Μ. Ασίας 

Αρχιμηνιά και Αρχιχρονιά
Ζήτω του Νέου Βασιλιά

Κι αρχή καλός μας χρόνος
Που τον πρέπει χρυσός θρόνος

Άγιος Βασίλης έρχεται
Παντού η δόξα φαίνεται

Από την Καισαρεία
Των Ελλήνων η ανδρεία

Βαστάει εικόνα και χαρτί
Οι Έλληνες με το σπαθί

Χαρτί και καλαμάρι
Δόξα λευτεριά και χάρη

Στο καλαμάρι έγραφε
Κι ο στόλος μας πολέμαγε

Και το χαρτί μιλούσε
Την Αρμάδα ενικούσε

Βασίλη μ' πόθεν έρχεσαι
Και πόθεν κατεβαίνεις

Τι είδησεις μας εφέρνεις

Από την Πόλη έφθασα
Να σας ρωτήσω ξέχασα

Με ένδοξο στεφάνι
Η Αγιά Σοφιά τι κάνει

Αυτή η δόλια καρτερεί
Τα Ελληνόπουλα να δει

Να την ελευθερώσουν
Και να την εξεκλειδώσουν.


Βίντεο: Προσφυγικὰ κάλαντα, μὲ τὴν φωνὴ τῆς Εἰρήνης Μπογιατζῆ ἀπὸ τὴν Φώκαια τῆς Ἰωνικῆς Δωδεκαπόλεως. Ἔτος ἠχογραφήσεως, 1930. (Πιθανότερη πηγὴ οἱ πολύτιμες ἠχογραφήσεις τοῦ Μουσικοῦ Λαογραφικοῦ Ἀρχείου τῆς Μέλπως Μερλιέ).


Tα προσφυγικά κάλαντα του 1930


«Σε άλλο Χρόνο σκέψου
και θα ακούσεις τα όργανα να παίζουν 
στην Αγιά Σοφιά που δεν ξέχασε τo πνεύμα 
του Βυζαντίου παρόλο που ζει 
τόσους αιώνες σκλαβωμένη λόγω λήθης, 
αδιαφορίας και βαρβαρότητας.» Ν. Λυγερός

ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ ΤΣΕΣΜΕ 
ΚΡΗΝΗΣ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
New Year's Carols from the Greeks 
of Çeşme, Asia Minor!

Αρχιμηνιά κερά κι αρχιχρονιά, κι αρχή, -κι αρχή καλός μας χρόνος,
κι εκεί που βγήκε κερά μου ο Χριστός, τριώ, -τριώ χρονών παιδάκι,
όλο τον κόσμο κερά μου γύρισε, σαν το, -σαν το καλογεράκι!

Κι εκεί που περι, -περιπάτησε, χρυσή, -χρυσή μηλίτσα βγήκε,
και μες τα φύλλα κερά μου της μηλιάς, δυό μη, -δυό μήλα χρυσομήλα,
οποιός τα πάρει κερά μου χρύσωσε, ο ή, -ο ήλιος της ημέρας,
το φεγγαράκι κερά μου της νυκτός, που βγαί, -που βγαίνει την εσπέρα!

Σ' αυτά τα σπίτια κερά μου τα ψηλά, τα μα, -τα μαρμαροχτισμένα,
που 'ναι οι πέτρες κερά μου μάλαμα, το χώ, -το χώμα με ασήμι,
και μεσ' τη μέση κερά μου του σπιτιού, κοιμά, -κοιμάται Άγιος Βασίλης!

Ποιος είναι άξιος κερά μου και αρκετός, να πα, -να πα τον εξυπνήσει,
εγώ είμαι άξιος κερά μου και αρκετός, να πα, -να πα τον εξυπνήσω,
δω μου και μήλα κερά μου δώδεκα, κυδώ, -κυδώνια δεκαπέντε,
και μια φασκιά κερά μου απ' το νερό, να πα, -να πα τον εξυπνήσω!

Ξύπνα αφέντη, -αφέντη τσ' αφεντιάς, και μη, -και μη πολυκοιμάσαι,
γιατί ο ύπνος κερά μου ο πολύς, μαραί, -μαραίνει και χαλάσε,
σ' αυτό το σπίτι κερά μου που 'ρθαμε, τα ρά, -τα ράφια είναι ξυλένια,
του χρόνου σα ξανάρθωμε, να 'ναι, -να 'ναι μαλαματένια!

Για σφάξε τε κερά τον πετεινό, σφάξε, -σφάξε τε και τη κότα,
δω μας και μας κερά τον κόπο μας, να πά, -να πάμε σ' άλλη πόρτα!

Και εις έτη πολλά!!!

Βίντεο: Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Τσεσμέ 
από Κρήνης Ερυθραίας Μικράς Ασίας.


Τα Κάλαντα των σκλάβων

Θύμησες, αξέχαστες, θλιβερές, μαύρες, πικρές, τραγικές, οδηγούν σε εκείνα τα κατασκότεινα χρόνια τα μαύρα, τα γεμάτα πίσσα, κατρά, όταν προσπαθούσαν να εξιταλίσουν ένα λαό πιστό στις παραδόσεις του, στα ιερά του. Και ο λαός αυτός ήσυχος και υπομονετικός, περίμενε και αντιστεκότανε με χέρια και με δόντια να διασώσει αυτά που του παρέδωσαν οι πρόγονοί του.

Και τις Άγιες μέρες-τώρα περισσότερο ήταν πιο κοντά του- ακολουθούσε τον ηγέτη του, τον Ιεράρχη του, τον μοναδικό που απέμεινε σ αυτό τον τόπο, στις εκκλησιές και στα κρυφά σκολειά για να διακηρύσσει με αυτό τον τρόπο ότι υπάρχει, πολεμά και αποτελεί σοβαρή οντότητα και κυρίαρχο, μοναδικό κληρονόμο του τόπου του.

Είναι στιγμές μεγαλειώδεις.

Αντίσταση στη νομιμοφανή βία. Να μη μαγαριστεί τίποτα με τις βιτρίνες, τα κτίρια που έφτιαχναν για να δημιουργήσουν κατά τα φασιστικά πρότυπα νέους πολιτισμούς για διείσδυση στην Ανατολή. Την απάντηση, οι άμοιροι κάτοικοι, την έβλεπαν σε κάθε βηματισμό τους, στα χωριά τους. Μόνο καραμπινιερίες έχτιζαν και μάλιστα, στα πιο επίκαιρα σημεία. Άʼλλο τίποτε!..

Μέσα σ αυτή τη βαριά μαυρίλα, το σκότος και το έρεβος, ο άγνωστος λυράρης, ο χωριάτης, ό νησιώτης, ο απλός λαός μας άφησαν διαμάντια, τραγουδώντας τον πόνο, τη μοίρα τους. Και όλος αυτός ο θησαυρός περιμένει τους ερευνητές να το φέρουν ξανά στο φως και να το παραδώσουν στους μέλλοντες αυτού του τόπου. Η σκυτάλη της θύμησης και της γνώσης πρέπει να δοθεί.

Η μούσα, μας άφησε Κάλαντα που γράφτηκαν στις εφημερίδες του Μεσοπολέμου με τίτλο «Τα Κάλανδα των σκλάβων», όπως και πολλά άλλα σχετικά με τις γιορτές των Χριστουγέννων και του Νέου έτους.

Ακριβώς την εποχή εκείνη στην «Εφημερίδα της Λωζάννης», δημοσιευόταν επιστολή ενός φοιτητή της νομικής στο Πανεπιστήμιο της ομώνυμης πόλης, του Ευάγγελου Αβέρωφ, σχετικά με την κατάσταση στα Δωδεκάνησα και μ αυτήν, απαντούσε στο συντάκτη. Ύστερα από λίγα χρόνια ο Αβέρωφ, θα είναι κατά πρώτον, στέλεχος της φιλελεύθερης παράταξης και μετέπειτα υπουργός των Εξωτερικών της Ελλάδος επί συντηρητικών Κυβερνήσεων.

Δωδεκάνησα Κάρπαθος

Έγραφε:

«παρ όλα τα αχαρακτήριστα μέτρα τα οποία λαμβάνει η ιταλικής Διοίκησις δια να εξαλείψη εις την δυστυχή Δωδεκάνησον τον Ελληνισμόν, όστις έζησεν εκεί επί τέσσαρας χιλιάδας ετών, μέτρα, τα οποία είμαι έτοιμος να σας γνωστοποιήσω, η Δωδεκάνησος ελπίζει. Γνωρίζει ότι η Ιταλία είναι μέγα έθνος. Είνε δε πεπεισμένη, ότι τα μεγάλα έθνη είνε τοιαύτα όχι διά της λάμψεως των λογχών και των παντός είδους αριθμητικών υπεροχών, αλλά δια της εξυψώσεως του επιπέδου της ηθικής και υλικής ζωής και του σεβασμού των αδυνάτων όσον και των δυνατών» www.rodiaki.gr

Και ο άγνωστός μας Αίσωπος-έτσι υπογράφει, με τα Κάλανδά του διεκτραγωδεί τα γενόμενα:

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
στα Δώδεκά μας τα νησιά 
οπούνε σκλαβωμένα 
κάλαντα 'χουν πικραμένα 

Κάτω στου Αιγαίου τα νερά 
τα ελεύθερα και γαλανά 
Δώδεκα αδελφούλες 
κρίμα νάναι όλες δούλες 

Κάθονται και μοιρολογούν 
μα οι μεγάλοι δεν ακούν 
και τον καϋμό τους λένε 
κι όσοι τον ακούνε κλαίνε 

Στους βράχους των η λευτεριά 
λημέρι είχε και φωληά 
μα τώρα η καϋμένη 
είναι αλυσσοδεμένη 

Όλες κυττούν προς τον βορηά 
κι εκεί ζητούν παρηγοριά 
και λένε πικραμένα 
κάποια όνειρα σβυσμένα 
«Θυμήσου μάννα μας γλυκειά 
τα χρόνια εκείνα τα παληά 
που όλα τα παιδιά σου 
σπάσαν τα σκληρά δεσμά σου 

Κι ελπίσαν τα βαρυόμοιρα 
μα σβύσανε τα όνειρα 
να ζήσουνε με σένα 
κι όχι καταφρονεμένα 

Του Μουσουλμάνου η σκλαβιά 
βάστα καϋμένη μου καρδιά 
δίχως καμμιά συμπόνια 
μας επαίδευε για χρόνια 

Και πάνω που θαρρέψαμε 
θαμπά πως αγνατέψαμε 
κάποια γλυκεία ελπίδα 
βρέθηκε.(λείπει μια λέξη) αυτή παγίδα 

Έφτασαν σαν φίλοι οι Ιταλοί 
με του Ιούδα το φιλί 
και λευτεριάς τροπάρι 
νέοι χριστιανοί κουρσάροι 

Οι Τούρκοι είχαν το σπαθί 
μα το φαρμάκι οι Ιταλοί 
μεσ στη ψυχή μας στάζουν 
μα έννοιά σου δεν την αλλάζουν 

Μα εσύ πού σαι πονετικιά 
ανοιξε Μάννα μας γλυκειά 
σφίξε στην αγκαλιά σου 
τ άμοιρα φτωχά παιδιά σου» 

Κ Εκείνη με καϋμό κρυφό 
και μ ένα δάκρυο πικρό 
με μάτια βουρκωμένα 
λέει σ αυτά τα σκλαβωμένα 

-«Λαχτάρα έχω στην καρδιά 
και μαυρισμένα σωθικά 
μα μια φωνή μου κράζει 
η αυγή ταχειά χαράζει 

Και με το γλυκοχάραγμα 
μπιρλάντια κι όλο μάλαμα 
προβάλλουν οι αχτίδες 
πουν για σας γλυκειές ελπίδες 

Προβάλλει κ η Ελευθεριά 
βάλσαμο και παρηγοριά 
σε στήθη πληγωμένα 
και πολύ τυραννισμένα» 

Κάτω στου Αιγαίου τα νερά 
βλέπω ντυμένες γιορτινά 
Δώδεκα αδελφούλες 
γαλανόλευκες νυφούλες. 

Αέναη επΑνάσταση by Sophia Ntrekou.gr
Περισσότερα: ΚάλανταΜικρά ΑσίαΠρωτοχρονιά


Δεν υπάρχουν σχόλια: