Ο Δεκέμβριος και τα Χριστούγεννα πότε καθιερώθηκαν στην ιστορία; - Οι γιορτές του Δεκεμβρίου


Ο ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Ο Δεκέμβριος, όπως κι αν το δει κάποιος, είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος με τον εορτασμό των Χριστουγέννων στις 25 του μήνα. Ο κύριος, μάλιστα, λόγος που έκανε την Εκκλησία να προσδιορίσει τον εορτασμό των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου είναι η προσπάθεια των Πατέρων, όπως αναφέρει ο Πάπας Γρηγόριος ο Α’ «να μετατραπούν βαθμιαίως αι εορταί των εθνικών εις Χριστιανικάς», αφού η 25η Δεκεμβρίου ήταν για τη Ρώμη η κεντρική εορτή των Σατουρναλίων και της γέννησης του «αηττήτου ηλίου», η γνωστή ως Dies Natalis Invicti Solis. 

Παράλληλα οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν τα Κρόνια (αφιερωμένα στον Κρόνο) και τα Διονύσια, καθώς επίσης και τα θεοφάνεια ή επιφάνεια του ηλιακού θεού Φοίβου-Απόλλωνα.

Στη Ρώμη πάλι έχουμε τα Σατουρνάλια την αρχαιότερη γιορτή των Ρωμαίων που την απέδιδαν στον Ρωμύλο ή στους Πελασγούς. Ξεχώρισε όμως από τις άλλες αγροτικές γιορτές τους το 217 π.Χ. Οι γιορτές αυτές έπαιρναν πανηγυρικό χαρακτήρα και είχαν κατακτήσει ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο.

Άρχιζαν με τα Βρουμάλια από τις 24 Νοεμβρίου έως τις 17 Δεκεμβρίου και ακολουθούσαν τα Σατουρνάλια από τις 18 έως τις 24 Δεκεμβρίου.

Κατά την κεντρική ημέρα της γιορτής του «αηττήτου ηλίου» στις 25 Δεκεμβρίου, εορταζόταν το γεγονός της τροπής του ηλίου, που άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει στον ουρανό, να μεγαλώνουν οι ημέρες, και μαζί τους οι ζωογόνες ακτίνες του ήλιου ξανάκαναν τη Γη να καρποφορήσει.

Την 1η Ιανουαρίου γιορτάζονταν οι Καλένδες, στις 3 τα Βότα, στις 4 τα Λορεντάλια και στις 7 Ιανουαρίου τελείωνε η περίοδος αυτή των εορτών.

Επειδή λοιπόν οι πρώτοι χριστιανοί ήσαν εκτός νόμου στη Ρώμη, και δεν τους επιτρεπόταν να συναντιούνται ή να εκκλησιάζονται μαζί, οι συναντήσεις τους γίνονταν κρυφά και σε μικρές ομάδες στις κατακόμβες τους, όπου και τελούσαν τις θρησκευτικές τους εορτές.

Για να αποφύγουν λοιπόν τους διωγμούς αποφάσισαν να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου, όταν οι Ρωμαίοι ήσαν απασχολημένοι με τις δικές τους γιορτές των Σατουρναλίων. Μ' αυτόν τον τρόπο έλπιζαν να μην ανακαλυφθούν από τους εορτάζοντες Ρωμαίους.

Έτσι η 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα εορτασμού των Χριστουγέννων, καθιερώθηκε για πρώτη φορά στη Ρώμη κατά τα μέσα περίπου του 4ου μ.Χ. αιώνα, ενώ κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού, τον 6ο αιώνα, ο εορτασμός των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου ξαπλώθηκε σ' ολόκληρη την Ανατολή εκτός από την Αρμενία όπου διατηρήθηκε ο συνεορτασμός στις 6 Ιανουαρίου.

Ο εορτασμός όμως των Χριστουγέννων την ίδια ημέρα που οι εθνικοί γιόρταζαν τα δικά τους Σατουρνάλια ή Κρόνια είχε και τις δυσμενείς του επιπτώσεις. Γιατί, σιγά-σιγά, και ιδιαίτερα μεταξύ του 5ου και 8ου αιώνα, πολλά από τα απαράδεκτα για την εκκλησία έθιμα των αρχαίων εορτασμών πέρασαν και στην Χριστιανική εορτή και ιδιαίτερα στο Βυζάντιο «όπου ο λαός τα ακολουθούσε με υπερβολή και γι’ αυτό οι Πατέρες της Εκκλησίας ή οι Κανόνες των Συνόδων τα πολεμούσαν». 

Το 729 μ.Χ. μάλιστα ο Πάπας Ζαχαρίας (σ.σ. 679 - 15 Μαρτίου 752), γιος του Πολυχρόνιου, ήταν Έλληνας από την Καλαβρία της Κάτω Ιταλίας. Έγινε Πάπας [Πατριάρχης Ρώμης] το Νοέμβριο του 741. Πέθανε το Μάρτιο του 752 και ετάφη στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, στη Ρώμη.) αναγκάστηκε να απαγορεύσει με αυστηρότητα τους εορτασμούς των Χριστουγέννων του τύπου των αρχαίων Καλενδών.

Διαβάστε: Πολεμώντας τα Χριστούγεννα: Μελέτη για τα αίτια από την Πολιτική, Ιστορία, Θεολογία και Κοινωνιολογία (Σ. Ντρέκου)

Εντούτοις πολλά από τα έθιμα αυτά των Σατουρναλίων και των Καλενδών που διαρκούσαν 12 συνολικά ημέρες, διατηρούνται ακόμη και σήμερα στους εορτασμούς του «Δωδεκαημέρου» του χρονικού δηλαδή διαστήματος μεταξύ των δυο μεγάλων ακινήτων εορτών της Χριστιανοσύνης των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου, και των Θεοφανίων στις 6 Ιανουαρίου.

Ο εορτασμός της 25ης Δεκεμβρίου από τους αρχαίους είχε μία σπουδαία αστρονομική σημασία. Στην εποχή μας, δηλαδή, ο Ήλιος βρίσκεται στο νοτιότερο ύψος του στις 22 Δεκεμβρίου. Επί έξι μήνες, κάθε μέρα χαμηλώνει όλο και περισσότερο στον ουρανό ανατέλλοντας όλο και πιο αργότερα και δύοντας καθημερινά ενωρίτερα.

Μετά τις 22 Δεκεμβρίου όμως, ο Ήλιος αρχίζει σιγά-σιγά να αναρριχάται και πάλι στον ουρανό, και οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν. Έτσι, τα μεσημέρια ο Ήλιος φαίνεται όλο και πιο ψηλότερα στον ουρανό. Ονομάζουμε την 22α Δεκεμβρίου ημέρα της «χειμερινής τροπής του Ηλίου», οπότε ο Ήλιος σταματάει την προς Νότο κίνησή του και τρέπεται στην αντίθετη φορά, προς Βορρά. Επειδή μάλιστα για μερικές ημέρες πριν και μετά τη «χειμερινή τροπή» ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκεται πάνω στην εκλειπτική σαν να είναι έτοιμος να σταματήσει, η χειμερινή τροπή ονομάζεται επίσης και «χειμερινό ηλιοστάσιο». Η ημέρα αυτή επισημαίνει επίσης την αρχή της εποχής του Χειμώνα. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι.

Το πρόβλημα αρχίζει με το Ιουλιανό Ημερολόγιο που εισήγαγε ο Ιούλιος Καίσαρ το 44 π.Χ. που είχε όμως κι αυτό τις δικές του ατέλειες γιατί έχανε μία ημέρα κάθε 128 χρόνια. Το Ιουλιανό λοιπόν ημερολόγιο είχε θεσπίσει την «χειμερινή τροπή του Ηλίου», το χειμερινό δηλαδή ηλιοστάσιο, στις 25 Δεκεμβρίου, αλλά με την πάροδο των ετών το προστιθέμενο μικρό λάθος είχε μεταθέσει την πραγματική ημερομηνία της χειμερινής τροπής. 

Έτσι λοιπόν το 325 μ.Χ. το έτος που έγινε η Σύνοδος της Νικαίας (σημ. βλ. αναλυτικά εδώ), η χειμερινή τροπή συνέβαινε στις 22 Δεκεμβρίου. Η μετάθεση όμως του Χειμερινού Ηλιοστασίου συνεχίστηκε χωρίς να διορθωθεί μέχρι και το έτος 1582, οπότε η χειμερινή τροπή συνέβαινε στις 12 Δεκεμβρίου.

Τότε ο Πάπας Γρηγόριος 13ος εισήγαγε μία νέα μεταρρύθμιση, γι’ αυτό και το νέο ημερολόγιο, αυτό που χρησιμοποιούμε σήμερα, ονομάζεται Γρηγοριανό, και χάνει μία μόνον ημέρα στα 4.000 χρόνια.

Για να γίνει μια καινούρια αρχή, η Γρηγοριανή μεταρρύθμιση έτρεψε τη θέση του ημερολογίου προς τα εμπρός με βάση το έτος της Συνόδου της Νικαίας και όχι το έτος εισαγωγής του Ιουλιανού ημερολογίου, το 44 π.Χ. Γι’ αυτό και το Χειμερινό Ηλιοστάσιο συμβαίνει σήμερα στις 21-22 Δεκεμβρίου, και ο πρωταρχικός λόγος για τον εορτασμό της 25ης Δεκεμβρίου έχει πια χαθεί.

ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ


Στη γιορτή του αγίου Αντρέα, το κρύο πραγματικά «αντρειεύει», αφού με την άφιξη του Δεκεμβρίου, τελειώνουν πια τα ψέματα και το κρύο άρχισε ήδη να είναι αρκετά τσουχτερό ανακοινώνοντάς μας τον ερχομό του Χειμώνα και την επέλαση του χιονιού. Γι’ αυτό, άλλωστε ο Δεκέμβριος λέγεται και «Άσπρος μήνας», «Ασπρομηνάς» αλλά και «χιονιάς». Στο καλαντάρι του λαού μας ο Δεκέμβριος θεωρείται ιδιαίτερα «γιορτινός» λόγω των πολλών θρησκευτικών εορτών του όπως του Αγίου Διονυσίου στις 17 του μήνα.

Ο Δεκέμβρης ονομάζεται, μεταξύ άλλων, και «κυρ Λευτέρης» από την γιορτή του αγίου Ελευθερίου στις 15 του μήνα που χαρίζει «καλή λευτεριά» στις έγκυες γυναίκες. Στης αγίας Άννας, στις 9 του μήνα, «η μέρα παίρνει ανάσα», ενώ στις 12, στην εορτή του αγίου Σπυρίδωνα «η μέρα παίρνει ένα σπυρί», αρχίζει δηλαδή να μεγαλώνει.

Στις αρχές, όμως, του μήνα έχουμε τα «Νικολοβάρβαρα» οπότε «κάνει νερά και χιόνια» όπως λέει ο λαός μας, ενώ οι ναυτικοί συμπληρώνουν: «Τ’ αϊ-Νικολοβάρβαρα, κατεβασιές και χιόνια, μπουράσκας και τελώνια». Για τον χειμώνα γίνεται επίσης και η εξής αναφορά: «Αν τ’ Αγιού Φιλίππου λείπω, τ’ Άγια των Αγιών δε λείπω, κι αν λείπω τ’ Άγια των Αγιών τ’ Αϊνικολοβάρβαρα είμαι εδώ». Άλλες παρόμοιες παροιμίες αναφέρουν επίσης ότι «Η αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει (το κρύο), ο αϊ-Σάββας σαβανώνει κι ο αϊ-Νικόλας παραχώνει».

Σύμφωνα με τον Γεώργιο Ν. Αικατερινίδη: «...οι γιορτές της αγίας Βαρβάρας, του αγίου Σάββα και του αγίου Νικολάου (4,5 και 6 Δεκεμβρίου) παρουσιάζουν μια αγιωνυμική ενότητα. Ενότητα χρονική, που δημιουργείται από τις συνήθως ακραίες καιρικές συνθήκες τις μέρες αυτές: «Τ’ Αγιονικολοβάρβαρα, ή βρέχει ή χιονίζει», λέγουν στη Σίφνο. Την κλιμακωτή επέλαση του κρύου εκφράζει παραστατικά και ο ποντιακός λόγος: «άε-Βάρβαρα φύσα, άε-Σάββα βρέξαν, άε-Νικόλα σόντσον (χιόνισε)». Υπάρχουν όμως και αντίθετες δοξασίες, ότι τότε μπορεί να επικρατεί και καλοκαιρία: «Τα Νικολοβάρβαρα κι οι τοίχοι βράζουν» (Χίος)».

Στις 4 Δεκεμβρίου τιμάται επίσης και η μνήμη του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού (674-749) που χαρακτηρίζεται ως «οικουμενικός διδάσκαλος» και με γνώσεις τόσες «ώστε με τίποτα δεν θα μπορούσε να καταταγεί δεύτερος όσων είναι ονομαστοί». Ο δε Νικόλαος Γ. Πολίτης μας λέει ότι: «Σχετικώς με την συνεισφορά του στις καθημερινές λειτουργικές ανάγκες θυμίζουμε πως ολόκληρο το εικοσιτετράωρο η Εκκλησία αναπέμπει ύμνους που έχει γράψει ο Δαμασκηνός. Αντί άλλης κρίσεως για το ποιητικό του έργο, αρκεί να αναφερθεί πως το τροπάριο που ακούγεται σήμερα κυρίως στις νεκρώσιμες ακολουθίες, το «πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα, όσα ουχ υπάρχει μετά θάνατον», είναι από τα πρώτα που έγραψε».

Σιμόπουλος, Διονύσης Π.: Οι Μήνες Νοέμβριος και Δεκέμβριος,
Γεωτρόπιο Ελευθεροτυπίας, Τεύχος 498 (31 Οκτωβρίου 2009)



Ο κ. Διονύσης Σιμόπουλος (1943-) είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, βραβευμένος για τη συνεισφορά του στην αστρονομική εκπαίδευση, με σημαντική συγγραφική και δημοσιογραφική δραστηριότητα στον Τύπο.

Δείτε επίσης: Δεκέμβριος: ο Μήνας της Ταπεινής Φάτνης, της Βηθλεέμ



Σχολιασμοί στο Facebook

Van Gel Span: Κατ' αρχήν συγχωρήσατε μου ενδεχόμενη κατάχρηση χώρου, αλλά παλιότερες απόπειρες καταχώρησης στον ιστότοπο «Αέναη επανάσταση» με οδήγησαν στην διαδικαστική δυσκολία του εγχειρήματος κι έτσι για το θέμα της καθιέρωσης της γιορτής των Χριστουγέννων, όπως το έθεσε ο καθ. κ. Σιμόπουλος, θα καταθέσω εδώ εν συντομία τις εξής απόψεις: 

1. Βεβαίως η Θεία Πρόνοια επέτρεψε να τεθούν τα Χριστούγεννα κατά τις ειδωλολατρικές εορτές του Μίθρα- Sol invictus και των Σατουρναλίων, ώστε να λανθάνει της προσοχής των τελευταίων, ωστόσο υπάρχει πραγματικό υπόβαθρο.

2. Την 24 Δεκεμβρίου που όπως τονίζει ο κ. Σιμόπουλος ήταν το χειμερινό ηλιοστάσιο κατά την καθιέρωση του Ιουλιανού ημερολογίου πριν την Χριστού γέννηση, συμβαίνει το εξής αστρονομικό φαινόμενο: το άστρο της Ανατολής ο Σείριος ευθυγραμμίζεται με άλλα 3 άστρα (εξαιρετικό δεδομένου ότι η ευθεία ορίζεται από 2 σημεία) τα καλούμενα από παλιές παραδόσεις ως 3 βασιλείς δείχνοντας δια της ευθείας που σχηματίζουν το σημείο Ανατολής της 25ης Δεκεμβρίου.

Σαφής κοσμική υπόδειξη προς την προσκύνηση των μάγων και την ανατολή της εποχής του νεογέννητου Βασιλέα Ιησού.

3. Το πότε γεννήθηκε ο Ιησούς έχει να κάνει με το πότε γεννήθηκε ο εξάδελφος του Ιωάννης, γιατί τον 6ο μήνα της εγκυμοσύνης Ελισάβετ, έγινε ο Ευαγγελισμός της Μαρίας- άσπρος Σύλληψις Ιησού (Λουκά Κεφ. 1 στ.26).

Ο Ζαχαρίας ήταν μεν ιερέας κατά την τάξη Αβιά (αν αρκούμασταν μόνο σε αυτό θα προέκυπτε η Χριστού Γέννηση τον Σεπτέμβριο) αλλά εκείνα τα χρόνια ήταν αρχιερέας, σύμφωνα με τον ιερό Χρυσόστομο στην ομιλία του: «Εις την γενέθλιον ημέραν του Σωτήρος ημών Χριστού» που επιχειρηματολογεί επί του θέματος βάσει του γεγονότος ότι δεν υπήρχε οπτική επαφή με τον περιεστώτα λαό, αφού απορούσαν για την αργοπορία του κατά την τελετή (Λουκά Κεφ. 1 στ. 21), άρα θεωρεί ότι ήταν στα Άγια των Αγίων, όπου έμπαινε μόνον ο Αρχιερέας άπαξ του ενιαυτού την 10η Τισρί ημέρα του Εξιλασμού, όπου και ράντιζε την Κιβωτό της Διαθήκης με το αίμα του αποδιοπομπαίου τράγου. Στο Σουκκότ/Εξιλασμό είναι συνημμένη η 8μερος εορτή Γιομ Κιμπούρ/Σκηνοπηγία: 15 - 22 Τισρί που μόνον τότε ο Ζαχαρίας θα μπορούσε να προσέλθει στην κλίνη της Ελισάβετ.

Το μεν εβραϊκό έτος είναι σεληνιακό των 353-355 ημερών ωστόσο από τα αστρικά ημερολόγια της NASA προκύπτει ενδεικτικά ότι το 3 π.Χ. Εξιλασμός 19.09 και λήξη Σκηνοπηγίας 24.09 που δεν απέχει από την εκκλησιαστική Σύλληψη Προδρόμου 23.09 (άλλωστε κι οι Θεοδοσίου Δανέζης στο «Στα ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ.» θεωρούν πιθανότερο έτος Χριστού Γεννήσεως το 4 π.Χ.). 15 μήνες μετά (ήτοι 9 κύησης + 6 διαφοράς Ιησού - Ιωάννη) κι αφού έχουν εναλλαχθεί «κολοβό» (182 ημ.) και ακέραιο (183 ημ.) εξάμηνο γεννιέται ο Ιησούς βράδυ 24 προς 25 Δεκεμβρίου, άρα με το εβραϊκό/βυζαντινό ωρολόγιο, εντός της 25ης Δεκεμβρίου.

Στον Χρυσόστομο που εκφώνησε τον ως άνω λόγο του μετά την Α' Οικουμενική Σύνοδο, που όρισε τα 27 βιβλία Καινής, απορρίπτοντας τα «απόκρυφα», θα μου επιτρέπατε να προσθέσω πως το ευρέως χρησιμοποιούμενο σε αγιογραφία, υμνογραφία Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου «σιγουρεύει» τον ισχυρισμό του Χρυσοστόμου, περί Ζαχαρίου Αρχιερέως, όταν στο 9ο Κεφ. αυτού στ. 1: «...και συναχθέντες απήλθον προς τον αρχιερέα, λαβόντες ράβδους...» (από την συλλογή Tischendorf «Ευαγγέλια Απόκρυφα» - τα βρήκε στο Σινά, Εκδόσεις Σπανού Σπάνια). 22 Νοε 2020

Καλό μήνα και με το καλό το άγιο Δωδεκαήμερο!

Δεν υπάρχουν σχόλια: