Άγιος Αθηνογένης, ο ποιητής του ύμνου Φως Ιλαρόν και οι Δέκα Μαθητές του

Святитель Афиноген Пидахфойский original (1
εικ. άγιος Αθηνογένης και οι Δέκα Μαθητές του. Τοιχογραφία
της Ιεράς Μονής Ντετσάνι (1350). Monastery Decani July 16
St. Athenogenes and others (busts), BLAGO Fund, Inc.

Επιλύχνιος Ευχαριστία (Φως Ιλαρόν)
Άγιου Αθηνογένη επίσκοπου Πηδαχθόης

Aθηνογένης προς το πυρ τρέχων έφη,
Ω φως ιλαρόν Xριστέ δόξης Aγίας.

της Σοφίας Ντρέκου

Η σύνθεση του κατανυκτικού εσπερινού ύμνου « Φως Ιλαρόν » αποδίδεται στον μάρτυρα Αθηνογένη (εορτάζει 16 Ιουλίου), ο οποίος, κατά την παράδοση, τον εκφώνησε, την ώρα που τον οδηγούσαν στο μαρτύριο.

Φῶς ἱλαρὸν ἁγίας δόξης, ἀθανάτου Πατρός,
οὐρανίου, ἁγίου, μάκαρος, Ἰησοῦ Χριστέ,
ἐλθόντες ἐπὶ τὴν ἡλίου δύσιν, ἰδόντες φῶς ἑσπερινόν,
ὑμνοῦμεν Πατέρα Υἱὸν καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, Θεόν.
Ἄξιον σὲ ἐν πάσι καιροὶς ὑμνείσθαι φωναὶς αἰσίαις,
Υἱὲ Θεοῦ, ζωὴν ὁ διδοὺς διὸ ὁ κόσμος σὲ δοξάζει.

Απόδοση στα νεοελληνικά: Ιησού Χριστέ, συ που είσαι το χαρούμενο φως του Αθανάτου, Ουρανίου, Άγιου και μακαρίου Πατρός, αφού φθάσαμε στη δύση του ήλιου και είδαμε το εσπερινό φως, υμνούμε τον Πατέρα, τον Υιόν και το Άγιο Πνεύμα, δηλαδή τον Τριαδικό Θεό. Είναι άξιο να σε υμνούμε σε κάθε ώρα με μελωδικές φωνές, Υιέ του Θεού, εσύ που δίνεις ζωή. Γι' αυτό ο κόσμος σε δοξάζει.

Η Επιλύχνιος Ευχαριστία (Το Φως ιλαρόν) είναι αρχαίος, πρωτοχριστιανικός λυχνικός ύμνος, δηλ. εσπερινός ύμνος της πρωτοχριστιανικής λατρείας ή, όπως τον ονομάζει ο άγιος Βασίλειος ο Καππαδόκης, «επιλύχνιος ευχαριστία». Είναι ύμνος, που συνδέθηκε με την ακολουθία του Εσπερινού από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. 

Η ύπαρξη του ύμνου αυτού μαρτυρείται ήδη από τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Μάλιστα, ο Μέγας Βασίλειος αναφέρεται στην ύπαρξή του και τον χαρακτηρίζει ως «αρχαίαν φωνήν». Από τη μαρτυρία αυτή συνάγεται, ότι η Επιλύχνιος Ευχαριστία απηχεί λατρευτική παράδοση πολύ αρχαιότερη του 4ου μ.Χ. αιώνος. 

Ο περίφημος αυτός ύμνος είναι ποίημα ενός από τους άγιους Μάρτυρες και Ομολογητές των πρώτων αιώνων και μάλιστα της περιοχής αυτής - της Καππαδοκίας και Συρίας. Μια αρχαία παράδοσις τον αποδίδει στον άγιο Ιερομάρτυρα Αθηνογένη, που εμαρτύρησε με δέκα μαθητές του επί Διοκλητιανού στις 16 Ιουλίου στην Σεβαστία, γειτονική πόλη της Καισαρίας, γι' αυτό και ζωγραφίστηκε σε πολλές εκκλησίες της Καππαδοκίας.

Ο άγιος Βασίλειος ο Μέγας, στο γνωστό του έργο Περί Αγίου Πνεύματος (κεφ. Κθ': Περί Παραδόσεως στην Εκκλησία) μνημονεύει τον ύμνον αυτόν και μάλιστα αναφέρει ρητώς ένα στίχο του λέγοντας, ότι δεν ξέρει ακριβώς ποιος είναι «ο πατήρ των ρημάτων εκείνων της επιλυχνίου ευχαριστίας» αυτής, αλλά στην συνέχεια μνημονεύει και έναν (άλλον;) ύμνον του αγίου Αθηνογένους (του οποίου αναφέρει το όνομα μόνον, ως πασίγνωστο), και αυτόν μάλλον επιλύχνιον, που τον είπε ή έψαλε ο Μάρτυς μπροστά στους μαθητές του ως «εξιτήριον» (= εξόδιον από τον κόσμον αυτόν) «ορμών ήδη προς την δια πυρός τελείωσιν», πηγαίνοντας δηλ. στην φωτιά του μαρτυρίου του.

Ο ύμνος Φως ιλαρόν είναι ωραιότατο ποίημα καθαρώς χριστιανικής εμπνεύσεως και περιεχομένου. Εποιήθη και εψάλει ως δοξολογία στον Θεό κατά την εσπερινή ώρα της δύσεως του ηλίου• την ώραν αυτή που απλώνεται στην γη μας ένα χαριτωμένο, ιλαρό φως, με το οποίο τελειώνει η ημέρα, αλλά και προμηνύεται η νύχτα και από την νύχτα πάλι η άλλη ημέρα. 

Ο θαυμάσιος ύμνος φως ιλαρόν, ποιηθείς ως πρωτοχριστιανική επιλύχνιος ευχαριστία στον Χριστό είναι ένα τέλειο χριστιανικό λατρευτικό ποίημα που εν σπέρματι περιέχει όλα τα βασικά στοιχεία της χριστιανικής νέας, καθολικής, θείας και ενιαίας οράσεως του κόσμου και του ανθρώπου. 

Είμαι σίγουρος ότι ο πρώτος ποιητής, δηλ. ο συνθέτης του, που μάλλον θα ήτο ένας μάρτυς του Χριστού, δεν σκέφθηκε, γράφοντάς τον ή μάλλον ψάλλοντάς τον αυθόρμητα και εμπνευσμένα για πρώτη φορά, να βάλει μέσα όλα τα θεολογικά κ.λ.π., άλλ' απλώς άφησε την καρδιά του να υμνήσει τον Θεό όπως τον ζούσε και εγνώριζε. (Εδώ και πάλιν ισχύει ο λόγος του Αποστόλου, ότι «ου γαρ θελήματι ανθρώπου... αλλ' υπό Πνεύματος Αγίου φερόμενοι ελάλησαν άγιοι Θεού άνθρωποι» - Β' Πέτρου 1. 21).

ΔΕΙΤΕ: Το βασίλεμα του Ηλίου, του Φώτη Κόντογλου

Άγιος Αθηνογένης (; - 311) 
επίσκοπος Πηδαχθόης
και οι Δέκα Μαθητές του

Άγιος Αθηνογένης επίσκοπος Πηδαχθόης και οι Δέκα Μαθητές του
εικ. Ἅγιος Ἀθηνογένης ἐπίσκοπος Πηδαχθόης καί οἱ Δέκα Μαθητές του.
Τοιχογραφία Μονής Ντετσάνι (1350) Monastery Decani July 16 & 17 -
St. Athenogenes and others (busts), St. Marina (scene) BLAGO Fund, Inc.

Ἀθηνογένης ἐκ ξίφους ἀνῃρέθη,
Ψευδῆ θέαιναν τὴν Ἀθηνᾶν οὐ σέβων.
Eις τους δέκα μαθητάς αυτού.
Xωρεί συνάθλων η δεκάς και προς ξίφος,
Tους σώματα κτείνοντας ου φοβουμένη.
Ἕκτῃ καὶ δεκάτῃ Ἀθηνογένη τάμε χαλκός.

Άγιου Αθηνογένη επίσκοπου ΠηδαχθόηςΠατρίδα του Αγίου Αθηνογένη ήταν η Σεβάστεια της Καππαδοκίας. Η μόρφωση του, η θερμή πίστη του, καθώς και η γενναία φιλανθρωπική του δράση, τον ανέδειξαν επίσκοπο Πηδαχθόης. Σαν επίσκοπος, ήταν φωτεινό πνευματικό λυχνάρι για το ποίμνιο του. Μάλιστα τόσο πολύ ήθελε να συνεχιστεί το έργο του Ευαγγελίου, ώστε με ιδιαίτερη φροντίδα κατάρτισε ικανότατους βοηθούς του. Άλλα όταν έγινε ο διωγμός επί Διοκλητιανού, ο Αθηνογένης με δέκα μαθητές του,
τον Ριγίνο, τον Μαξιμίνο, τον Πατρόφιλο, τον Αθηνογένη, τον Αντίοχο, τον Άμμων, τον Θεόφραστο, τον Κλεόνικο, τον Πέτρο και τον Ησύχιο, συνελήφθη από τον ηγεμόνα Φηλίμαρχο, και αφού όλοι ομολόγησαν το Χριστό αποκεφαλίσθηκαν. 
Απότμημα του Ιερού Λειψάνου του Αγίου Αθηνογένη βρίσκεται στη Λαύρα Αγίου Αλεξάνδρου Νέβσκι Αγίας Πετρουπόλεως.

Ο ύμνος, με ποιητική γλώσσα, απευθύνεται προς το Χριστό, τον οποίο και ονομάζει Φως Ιλαρόν. Το Ιλαρόν, όμως, αυτό Φως, είναι διαφορετικό, ως προς τη φύση Του, από το κτιστό φως του ήλιου, γιατί είναι το «(Φως) της Αγίας Δόξης του Αθανάτου, Ουρανίου και Μάκαρος Θεού Πατρός».

Σε αυτό το Άκτιστο Φως της Αγίας Δόξης, που είναι ο Χριστός, ανάγουν οι χριστιανοί λατρευτικά το νου και την καρδιά τους, κάθε φορά, που, «επί την ηλίου δύσιν», βλέπουν το «εσπερινόν φως» του φυσικού ήλιου, και μέσα από αυτή τη μυσταγωγική αναγωγή αισθάνονται την ανάγκη να υμνήσουν «Πατέρα, Υιόν και Άγιον Πνεύμα, Θεόν».

Ο επίλογος του ύμνου, απευθυνόμενος, όπως και ο υπόλοιπος ύμνος, προς το Χριστό, δικαιολογεί την πνευματική αυτή αντίδραση των χριστιανών στη θέα του εσπερινού φωτός, γιατί «...Άξιον Σε εν πάσι καιροίς υμνήσθαι φωναίς οσίαις, Υιέ Θεού, ζωήν ο διδούς, διό ο κόσμος Σε δοξάζει».

by Αέναη επΑνάσταση | Sophia-Ntrekou.gr

Πληροφορίες συμπληρώθηκαν από τον Συναξαριστή του Αγίου Νικόδημου των δώδεκα μηνών του ενιαυτού και από το «Αγιολόγιο της Ορθοδοξίας», του Τσολακίδη Δ. Χρήστου, Εκδόσεις: Τσολακίδης 1/3/1997. Σελ. 1408.


Βίντεο: «Σοφία. Ορθοί. «Φῶς ἱλαρὸν ἁγίας δόξης, ἀθανάτου Πατρός, οὐρανίου, ἁγίου, μάκαρος, Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλθόντες ἐπὶ τὴν ἡλίου δύσιν, ἰδόντες φῶς ἑσπερινόν, ὑμνοῦμεν Πατέρα Υἱὸν καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, Θεόν. Ἄξιον σὲ ἐν πάσι καιροὶς ὑμνείσθαι φωναὶς αἰσίαις, Υἱὲ Θεοῦ, ζωὴν ὁ διδοὺς διὸ ὁ κόσμος σὲ δοξάζει».

Ελεύθερη μετάφραση: Ιησού Χριστέ, συ που είσαι το χαρούμενο φως του Αθανάτου, Ουρανίου, Άγιου και μακαρίου Πατρός, αφού φθάσαμε στη δύση του ήλιου και είδαμε το εσπερινό φως, υμνούμε τον Πατέρα, τον Υιόν και το Άγιο Πνεύμα, δηλαδή τον Τριαδικό Θεό. Είναι άξιο να σε υμνούμε σε κάθε ώρα με μελωδικές φωνές, Υιέ του Θεού, εσύ που δίνεις ζωή. Γι' αυτό ο κόσμος σε δοξάζει.

Εσπέρας προκείμενον
Ο Θεός αντιλήπτωρ μου ει, 
το έλεός σου προφθάσει με. 
Εξελού με εκ των εχθρών μου, 
ο Θεός, και εκ των επανισταμένων 
επ' εμέ λύτρωσαί με...»

Ψάλλει η κατανυκτική φωνή του π. Αθανασίου Σκαρκαλά


Hieromartyr Athenogenes, Bishop of Heracleopolis, 
and his ten disciplesCommemorated on July 16

Troparion & Kontakion

Hieromartyr Athenogenes and his Ten Disciples suffered for Christ during the persecution of Christians in the city of Sebastea in Cappadocia. The governor Philomachos arranged a large festival in honor of the pagan gods and called upon the citizens of Sebastea to offer sacrifice to the idols. Most of the inhabitants of Sebastea were Christians, and refused to participate in the impious celebration. Soldiers were ordered to kill those who resisted, and so many Christians received a martyr’s crown.

It came to the governor’s attention that Christianity was spreading because of the grace-filled preaching of Bishop Athenogenes. Soldiers were ordered to find the Elder and arrest him. Bishop Athenogenes and ten of his disciples lived in a small monastery not far from the city. The soldiers did not find the bishop there, so they arrested his disciples. The governor ordered that they be bound with chains and thrown into prison.

Saint Athenogenes was arrested when he came to Sebastea to inform the judge that those who had been jailed were innocent. While in prison, Saint Athenogenes encouraged his spiritual children for their impending struggle. Led forth to trial, all the holy martyrs confessed themselves Christians and refused to offer sacrifice to idols.

After undergoing fierce tortures, the disciples of the holy bishop were beheaded. After the execution of the disciples, the executioners were ordered to torture the bishop. Strengthened by the Lord, Saint Athenogenes underwent the tortures with dignity. His only request was that he be executed in the monastery.

Taken to his own monastery, the saint gave thanks to God, and he rejoiced in the sufferings that he had undergone for Him. Saint Athenogenes asked that the Lord would forgive the sins of all those who would remember both him and his disciples.

The Lord granted the saint to hear His Voice before death, announcing the promise given to the penitent thief: “Today you shall be with Me in Paradise.” The hieromartyr willingly bent his neck beneath the sword.

The Orthodox Church in America

Βιντεοπαρουσίαση

«Φῶς Ἱλαρόν» Νίκος Αμοργιανός,
αφηγείται ο ηθοποιός Σταύρος Ζαλμάς


Το βίντεο ετοιμάστηκε για προβολή στην τάξη
και εκμάθηση του υπέροχου αυτού ύμνου από
μαθητές. Επίσης, τα τοπία απ' την Ελλάδα
ανατροφοδοτούν την μνήμη για εκείνα που
γνώρισαν στο μάθημα της Γεωγραφίας.


ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 23 Απριλίου 2013 Διεθνής επιστημονική ημερίδα με θέμα: Η συμβολή του Λυκούργου Αγγελόπουλου Άρχοντος Πρωτοψάλτου της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως στις Βυζαντινές Μουσικές Σπουδές και στη Μουσικολογία γενικότερα. Βυζαντινός Χορός Φιλαθωνίται, υπό την διεύθυνση του Δημήτρη Μανούση, Πρωτοψάλτου του Ιερού Ναού Λαοδηγήτριας Θεσσαλονίκης και υποψηφίου διδάκτορος Πανεπιστημίου Αθηνών. ΦΩΣ ΙΛΑΡΟΝ Επιλύχνιος Ύμνος (Αγίου Αθηνογένους του μάρτυρος) μέλος αρχαίον.Ήχος Δ' χρωματικός εξήγηση σύντομη Σίμωνος Καρά.

Δεν υπάρχουν σχόλια: