Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής, εικόνα του 13ου αιώνα,
Σινά, Μονή Αγίας Αικατερίνης. English: The greatest among those
born of woman” Saint John the Forerunner and Baptist,
13th-century icon, Sinai, Monastery of Saint Catherine.
η αλήθεια δεν αποκεφαλίζεται ποτέ· μόνο φωτίζει.
Ο ίδιος ο Κύριος Ιησούς Χριστός είπε ότι μεταξύ εκείνων που
γεννήθηκαν από γυναίκες δεν υπάρχει κανένας μεγαλύτερος από αυτόν.
✍️ Κείμενο: Σοφία Ντρέκου
Το μαρτύριο, η αλήθεια και το μήνυμα του Τιμίου Προδρόμου μέσα στην ιστορία και τη θεολογία της Εκκλησίας.
Η μνήμη του Τιμίου Προδρόμου
Η Εκκλησία τιμά τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, τον μεγαλύτερο ανάμεσα στους ανθρώπους κατά τον λόγο του Χριστού. Το μαρτύριό του δεν αποτελεί μόνο ιστορικό γεγονός, αλλά αιώνιο μήνυμα αλήθειας, δικαιοσύνης και αφοσίωσης στον Θεό. Ο Βαπτιστής υπήρξε ο αμετακίνητος μάρτυρας της θείας βουλής, που με τη ζωή και τον θάνατό του προεικόνισε το έργο του Χριστού. Η μνήμη του Αγίου Ιωάννη φωτίζει ακόμη τις καρδιές μας, διδάσκοντας ότι ο αληθινός νικητής είναι εκείνος που μένει πιστός στην αλήθεια και στη χάρη του Θεού.
«Ο Πρόδρομος είναι η μεγαλύτερη στοργή
στην Εκκλησία μας μετά την Παναγία.
Μην το ξεχνάμε! Αυτός ο αυστηρός.
Δεν είναι για μας αυστηρός. Είναι αυστηρός
με την αμαρτία, την ανομία και με το κακό.
Με τους αμαρτωλούς ο άη Γιάννης
είναι ο πιο εύσπλαχνος, ο πιο στοργικός.»
Ο Πρόδρομος και το μήνυμα της αυστηρότητας
Ο Άγιος Ιωάννης δεν είναι αυστηρός με τους ανθρώπους αλλά με την αμαρτία, γι’ αυτό και η Εκκλησία τον τιμά ως στοργικό και εύσπλαχνο πατέρα.
Η κοσμολογική και πολιτική διάσταση του μαρτυρίου
Το μαρτύριο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου αποκαλύπτει δύο βαθιές αλήθειες: πρώτον, ότι η αλήθεια είναι κοσμική δύναμη, θεμελιωμένη στον Λόγο του Θεού, που δεν μπορεί να σβήσει· δεύτερον, ότι καμία εξουσία, όσο ισχυρή κι αν φαίνεται, δεν αντέχει όταν στηρίζεται στο ψεύδος και την αδικία. Ο Πρόδρομος στάθηκε ελεύθερος, γιατί υπάκουσε μόνο στη φωνή του Θεού, ενώ ο Ηρώδης, αν και βασιλιάς, παρέμεινε δέσμιος των παθών και του φόβου του. Έτσι το μαρτύριο γίνεται ταυτόχρονα κοσμολογικό σημάδι και πολιτική παρακαταθήκη: η αλήθεια δεν αποκεφαλίζεται, αλλά στέκει αιώνιος φάρος που οδηγεί τον κόσμο προς τον Θεό.
Ο Βαπτιστὴς ἀπετέμνετο, καὶ Ἡρῴδης ἐταράττετο...
H μνήμη αυτού πού ονομάστηκε από το αψευδές στόμα
του Κυρίου, μεγαλύτερος από όλους τους ανθρώπους.
Το μαρτύριο του δεν είναι μόνο καιρός περισυλλογής και μετά σεβασμού και δέους τιμής, είναι και μια ευκαιρία να φιλοσοφήσουμε απάνω στον θύτη και το θύμα. Ο Πρόδρομος θανατώνεται και μάλιστα ατιμωτικά και όντας αθώος, αλλά δεν είναι αυτός αξιολύπητος, αλλά ο δήμιος του ο Ηρώδης.
Ο ομώνυμος του Προδρόμου, άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, στους περίφημους ύμνους του στον προστάτη του άγιο, γράφει πώς ο Βαπτιστής απετέμνετο, αλλά ο Ηρώδης εταράττετο. Και νεκρός ο προφήτης, ελέγχει την άνοια και την τυραννία και και την κακία του σφαγέα. Και δη τώρα πού είναι μάρτυρας, ελέγχει με τον θάνατο του, τον άδικο βασιλιά, τον μοιχό και δολοφόνο, αυτόν τον οποίο έλεγξε δημόσια ανάμεσα σε τόσους μοιχούς στο Ισραήλ, για να δείξει πώς ούτε ο βασιλιάς δεν εξαιρείται και δεν είναι πάνω από τον Νόμο του Θεού. Το αίμα το τίμιο το μαρτυρικό, κατά την προσφυή παράσταση ενός ποιητή, γίνεται ποτάμι φρικτό πού πνίγει τους τυράννους, τους δυνάστες.
Το μαρτύριο ως νίκη και όχι ως ήττα
Ο αποκεφαλισμός του Προδρόμου δεν σημαίνει τέλος, αλλά τελείωση. Η Ορθοδοξία βλέπει στο αίμα του μαρτυρίου όχι απώλεια, αλλά θρίαμβο της αλήθειας.
Δύναμη έχει ο μάρτυρας της αληθείας, ο άγιος και όχι ο τύραννος, πού ελέγχεται από τύψεις κολάσεως και ταραχή δειλίας. Αυτός πού θανατώνει τον δίκαιο το κάνει από φόβο! Και αυτός πού θανατώνεται κοιτώντας κατάματα τον θάνατο, είναι ο νικητής!
Ο δε Γερμανός Πατριάρχης, υμνογράφος των ιδιόμελων της λιτής, μάς καλεί λευχειμονούντας να πανηγυρίσουμε το μαρτυρικό του Προδρόμου τέλος. Αυτό είναι το ήθος το εορταστικό της εκκλησίας μας. Εκεί πού οι άλλοι βλέπουν ένα τέρμα, την ήττα, εμείς βλέπουμε ένα τέλος και τέλος στην ελληνική σημαίνει τελείωση, νίκη, αναγωγή στον θρίαμβο, στον κόσμο του Θεού, πού πρωτοπόροι είναι οι μάρτυρες. Αυτή την μαρτυρική χαρά, την διά του θανάτου νίκη, μόνο η ορθοδοξία την προσφέρει σε όλες τις διαστάσεις. Γιατί δεν είναι ένα σύμβολο, μια αφετηρία για μίμηση όπως συμβαίνει με τους αγωνιστές του κόσμου και ως εκεί, είναι η ανατολή στον όντως κόσμο, στην όντως ζωή.
Η Αποτομή της Κεφαλής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου –
Έργο του Pierre Puvis de Chavannes, 1869, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου.
The Beheading of St John the Baptist, 1869 in National Gallery
of London, painting by Pierre Puvis de Chavannes (1824-1898)
Ο Ηρώδης και η δεισιδαιμονία της εξουσίας
Η στάση του Ηρώδη δείχνει την αδυναμία κάθε άρχοντα που ζει με τύψεις και δεισιδαιμονίες. Το μαρτύριο του Προδρόμου αποκαλύπτει την αλήθεια πίσω από την ψευδαίσθηση της κοσμικής δύναμης.
Το ευαγγέλιο μάς πληροφορεί πώς ο Ηρώδης σέβονταν και αγαπούσε τον Πρόδρομο και ηδέως(με ευχαρίστηση) άκουγε αυτόν. Πώς συνδυάζεται αυτός ο σεβασμός και η αγάπη με το γεγονός πώς τον κρατούσε δέσμιο, δεν έδωσε απόλυση στην παράνομη γυναίκα του και συνέχιζε να φέρονταν τυραννικά; Αν τον αγαπούσε δεν θα τον υπάκουε, ως γνήσια φωνή του Θεού;
Η στάση του Ηρώδη δείχνει την αδυναμία κάθε άρχοντα που ζει με τύψεις και δεισιδαιμονίες. Το μαρτύριο του Προδρόμου αποκαλύπτει την αλήθεια πίσω από την ψευδαίσθηση της κοσμικής δύναμης.
Το ευαγγέλιο μάς πληροφορεί πώς ο Ηρώδης σέβονταν και αγαπούσε τον Πρόδρομο και ηδέως(με ευχαρίστηση) άκουγε αυτόν. Πώς συνδυάζεται αυτός ο σεβασμός και η αγάπη με το γεγονός πώς τον κρατούσε δέσμιο, δεν έδωσε απόλυση στην παράνομη γυναίκα του και συνέχιζε να φέρονταν τυραννικά; Αν τον αγαπούσε δεν θα τον υπάκουε, ως γνήσια φωνή του Θεού;
Το ζήτημα είναι πώς αυτά τα συναισθήματα του Ηρώδη ανήκαν στην σφαίρα της δεισιδαιμονίας. Έβλεπε τον Ιωάννη σαν κάτι εξωτικό και θαυμάσιο πού θα τον τιμωρούσε. Συνηγορούσαν και οι τύψεις συνειδήσεως και η δημοφιλία του Προδρόμου στον λαό. Άλλωστε ο ίδιος ο Ηρώδης έφτασε στο παρανοϊκό σημείο να πιστεύει πώς ο Χριστός ήταν η μετενσάρκωση του Προδρόμου.
Πολλές φορές βλέπουμε πώς όσο πιο ψηλά ανεβαίνει κάποιος άνθρωπος, όση εξουσία περισσότερη λαμβάνει, ειδικά αυτή αν είναι κεκτημένη επί πτωμάτων, τόσο πιό πολύ ανησυχεί να μην τα χάσει όλα, να μην γλιστρήσει η κορόνα από το κεφάλι. Σύνηθες φαινόμενο.
Πόσοι και πόσοι ηγέτες και ηγετίσκοι δεν παρακαθίζουν παρά τους πόδας των γερόντων για να λάβουν περγαμηνές δημοφιλίας ή απαντήσεις καθησυχαστικές για την βασιλεία τους;
Πόσοι και πόσοι ηγετίσκοι και ηγέτες δεν καταφέυγουν σε μέντιουμ και «πνευματικούς» συμβούλους για συμφιλίωση με το μεταφυσικό και το άγνωστο; Το μέλλον τους ταράσσει, το παρελθόν τους ελέγχει, η εξουσιομανία τους ορίζει. Και ο λαός τους μιμείται στις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες.
Απόδειξη της ρηχής αυτής παραπνευματικότητας του είναι πώς για μια γυναίκα τα λησμόνησε ξαφνικά όλα: φόβους. φοβίες και σεβασμούς. Και παρέδωσε χωρίς δισταγμό αυτόν πού αγαπούσε στο θάνατο.
Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος – Εικόνα του Σέρβου αγιογράφου Τόντορ Μίτροβιτς,
Ακαδημία Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Καλών Τεχνών
Serbian Iconographer Todor Mitrović (Τόντορ Μιτροβιτς)
Ακαδημία της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Καλών Τεχνών.
Το μήνυμα του Προδρόμου στις εποχές μας
Η ιστορία του Αγίου Ιωάννη επαναλαμβάνεται σε κάθε εποχή όπου η εξουσία προσπαθεί να φιμώσει τη φωνή της αλήθειας. Ο μάρτυρας παραμένει νικητής, ενώ οι τύραννοι καταρρέουν.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται και αφορά όλες τις εποχές: Η διεφθαρμένη ηθικά εξουσία επιχειρεί να φιμώσει την αντίδραση του αγνού ανθρώπου πού έχει για νόμο του την χάρη του Θεού. Λίγο από εκδικητικότητα, λίγο από δεισιδαιμονία, πώρωση και ηδονοφιλία ο άρχοντας υποχωρεί στους ανήθικους πού κινούν παρασκηνιακά τα νήματα και ο δίκαιος οδηγείται στην εξόντωση και την εξουθένωση. Στο τέλος οι καταστάσεις ανατρέπονται: το θύμα τιμάται σαν μάρτυρας και ο δήμιος ελέγχεται και καταδικάζεται από όλους.
Όμως ειδικά για την περίπτωση του Προδρόμου εμείς χαιρόμαστε. Χαιρόμαστε γιατί ένα Πάσχα σχεδόν πριν από την σταύρωση του Κυρίου μας, σκοτώθηκε εκείνος μαρτυρικά, προδιαγράφοντας ΚΑΙ με το τέλος του, όπως με όλη του την ζωή και παρουσία, το έργο και τον θάνατο του Χριστού. Κήρυξε δε και στον Άδη. Όλη μα όλη η προσωπικότητα του, από την γέννηση ως το έργο του και από την διδασκαλία τού ως τον τρόπο του θανάτου του είναι προδρομική. Και εμείς τιμούμε και σεβόμαστε μια τέτοια αφοσίωση, μια τέτοια ταπείνωση, μια τέτοια διάθεση εναρμόνισης με το θέλημα του Θεού.
Έζησε ως σκιά του Ενός! Υπάρχει πλέον υπέροχο μεγαλείο
από το να ζήσεις και να υπάρξεις ως η Σκιά του Θεού;
Ο Άγιος Ιωάννης αποκεφαλίστηκε για χάρη της Ηρωδιάδας από τον βασιλιά Ηρώδη, την εικοστή ενάτη ημέρα του μηνός Αυγούστου, όταν ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός βασίλευε ανάμεσά μας, στον οποίο ανήκει η δόξα και η κυριαρχία μαζί με τον άναρχο Πατέρα και το Πανάγιο, Αγαθό και Ζωοποιό Πνεύμα, τώρα και πάντα και στους αιώνες των αιώνων.
Η αιώνια μνήμη του Προδρόμου
Η ζωή και ο θάνατος του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου μάς υπενθυμίζουν ότι η αλήθεια του Θεού δεν περιορίζεται από εξουσίες, φόβους ή απειλές. Ο Βαπτιστής έζησε ως «σκιά του Ενός», ως ζωντανή μαρτυρία του Λόγου. Η Εκκλησία χαίρεται στη μνήμη του, διότι η θυσία του προεικόνισε το Πάθος και την Ανάσταση του Χριστού, ανοίγοντας δρόμο για τη σωτηρία μας.
Ο Πρόδρομος και το κοσμικό κάλεσμα της αλήθειας
Στην ιστορία του Αγίου Ιωάννη βλέπουμε την αιώνια αναμέτρηση ανάμεσα στο φως και το σκότος. Ο άνθρωπος μπορεί να κατέχει θρόνους και εξουσίες, αλλά αν δεν μένει ενωμένος με τον Λόγο του Θεού, γίνεται σκιά της ίδιας του της αδυναμίας. Ο Πρόδρομος, ζώντας ως «φωνή βοώντος εν τη ερήμω», μάς δείχνει ότι η αληθινή κοσμολογική τάξη δεν θεμελιώνεται στην ισχύ αλλά στη θυσιαστική αγάπη. Μέσα από το μαρτύριό του μάς καλεί να δούμε τον κόσμο όχι ως σκηνή φθοράς, αλλά ως προσκλητήριο αιωνιότητας, όπου η φωνή της αλήθειας γίνεται ο μόνος αστερισμός που οδηγεί στον Θεό.
Η πολιτική διάσταση του μαρτυρίου
Η ιστορία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου είναι βαθιά πολιτική.
Αποκαλύπτει την αιώνια αδυναμία της εξουσίας που θεμελιώνεται στο ψεύδος.
Η στάση του φανερώνει ότι κάθε εξουσία, όταν θεμελιώνεται σε αδικία,
ψεύδος και ανηθικότητα, καταρρέει από το ίδιο της το βάρος.
Ο Πρόδρομος συγκρούστηκε με την εξουσία όχι για προσωπικό όφελος.
Η φωνή του Προδρόμου γίνεται διαχρονικό κάλεσμα προς τις κοινωνίες και τους λαούς να μη σιωπούν μπροστά στην ανομία, αλλά να διεκδικούν με θάρρος δικαιοσύνη, ελευθερία και σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Ο Ηρώδης φαινόταν ισχυρός, αλλά ήταν αιχμάλωτος του φόβου και της δεισιδαιμονίας του. Ο Πρόδρομος φαινόταν αδύναμος, αλλά στάθηκε ελεύθερος, γιατί παρέμεινε πιστός στην αλήθεια.
Όσο κι αν οι άρχοντες της ιστορίας προσπαθούν να φιμώσουν τις φωνές που τους ελέγχουν, στο τέλος οι φωνές αυτές γίνονται αιώνιοι δείκτες πορείας, ενώ οι θρόνοι τους χάνονται μέσα στη λήθη. Ο Άγιος Ιωάννης μας υπενθυμίζει ότι η αληθινή πολιτική είναι η δικαιοσύνη, και η δικαιοσύνη είναι η γη όπου ανθίζει το θέλημα του Θεού.
Αυτή είναι η βαθιά πολιτική διάσταση του μαρτυρίου:
η αλήθεια δεν μπορεί να φυλακιστεί ούτε να αποκεφαλιστεί.
Είναι αλήθεια… η φωνή της αλήθειας μπορεί να σωπάσει για λίγο, αλλά ποτέ δεν σβήνει. Θα είναι πάντα το φως που στέκεται πιο ψηλά κι από τον φόβο και την εξουσία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου