Οι Άγγελοι κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό και την Ορθόδοξη Εικονογραφία - Φύση, Ρόλος και Θεολογική Παρουσία | Αέναη επΑνάσταση

Λεπτομέρεια τοιχογραφίας με Άγγελο σε στάση σιωπηλής παρουσίας και 

φωτισμού... εγρήγορση της ουράνιας φύλαξης και διακονίας του φωτός.

Η φύση, η ιεραρχία και το διακόνημα των Αγγέλων σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη Δαμασκηνό και η θεολογική τους απεικόνιση στην Ορθόδοξη εικονογραφία... πνευματικές υπάρξεις, λειτουργοί του Θεού, σύμβολα φωτός και διακονίας.

✍️ Σοφία Δ. Ντρέκου

🔵 Εισαγωγή – Περί αγγέλων

Οι Άγγελοι, τα άυλα πνεύματα που λειτουργούν ως αγγελιοφόροι και λειτουργοί του Θεού, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ορθόδοξης πίστης. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, στο κλασικό του έργο Περί αγγέλων, αναλύει τη φύση, την ελευθερία, τη μεταβλητότητα και τη διακονία τους, παρουσιάζοντας την ουράνια ιεραρχία ως εικόνα θείας τάξης και φωτισμού.

Παράλληλα, η Ορθόδοξη Εικονογραφία μεταφράζει το άρρητο σε μορφή: αποδίδει τους Αγγέλους με φτερά, φωτοστέφανα και χιτώνες φωτός, εκφράζοντας όχι απλώς αισθητική αλλά θεολογία. Η πατερική και η εικαστική μαρτυρία ενώνονται σε μία ολιστική θεώρηση: οι Άγγελοι ως πνευματικές υπάρξεις, λειτουργοί της θείας βουλής και σύμβολα της σχέσης Ουρανού και Γης.

🔵 Οι Άγγελοι στην Εικονογραφία: Από τη Βίβλο στη Θεολογία της Εικόνας

Στις πρώτες χριστιανικές παραστάσεις οι Άγγελοι εικονίζονταν χωρίς φτερά, ως νέοι με λευκούς χιτώνες και φωτοστέφανα. Η μορφή τους ήταν ανθρώπινη, νεανική, με λευκούς ή λαμπρούς χιτώνες, όπως περιγράφεται στη Γραφή («ἄνδρες δύο ἐν ἐσθήσεσι λευκαῖς», Λουκ. 24:4). Σκοπός ήταν να δηλωθεί η καθαρότητα, η ειρήνη και η θεϊκή αποστολή τους, χωρίς να καταφύγει η τέχνη σε συμβολισμούς που θα μπορούσαν να παρανοηθούν.

Όμως η Εκκλησία, μέσα από την πορεία των αιώνων, διαμόρφωσε την εικονογραφική γλώσσα που εκφράζει ορατά το αόρατο. Τα φτερά δηλώνουν τη θεία αποστολή και την πνευματική ταχύτητα, ενώ τα φωτοστέφανα την ακτινοβολία της χάριτος. Έτσι, δεν αλλάζει η ουσία, αλλά ο τρόπος αναπαράστασης του πνευματικού κόσμου μέσα από τη θεολογική τέχνη της εικόνας.

Από τον τέταρτο και πέμπτο αιώνα και εξής, καθώς η Εκκλησία άρχισε να διαμορφώνει την εικονογραφική της παράδοση, η εικόνα των Αγγέλων εμπλουτίστηκε με στοιχεία που προέρχονταν από την ελληνιστική και ρωμαϊκή τέχνη... φτερά, φωτοστέφανα, λαμπρές αποχρώσεις. Αυτά τα στοιχεία δεν προστέθηκαν για αισθητικούς λόγους, αλλά για να εκφράσουν θεολογικές αλήθειες με εικαστική γλώσσα: τα φτερά δηλώνουν την ταχύτητα και τη θεία αποστολή τους, ενώ τα φωτοστέφανα φανερώνουν τη μετοχή τους στο Άκτιστο Φως του Θεού.

Η ορθόδοξη εικονογραφία, επομένως, δεν εφευρίσκει· μεταφράζει σε μορφή το άρρητο. Η παράδοση των Αγίων Εικόνων δεν αποσκοπεί στη ρεαλιστική αναπαράσταση, αλλά στη θεολογική μαρτυρία. Η εικόνα δεν περιγράφει, αποκαλύπτει. Και οι Άγγελοι, μέσα από τη μακραίωνη εικονική τους παρουσία, στέκονται ως υπενθύμιση ότι το ουράνιο διαλέγεται πάντοτε με το ανθρώπινο, όχι μέσα από φαντασία, αλλά μέσα από Χάρη.

🔵 Οι Άγγελοι στην ορθόδοξη εικονογραφία

Στην ορθόδοξη εικονογραφία, οι άγγελοι απεικονίζονται με συγκεκριμένο τρόπο που έχει βαθύ θεολογικό και συμβολικό νόημα, αντανακλώντας τον ρόλο τους ως αόρατα, ασώματα, νοερά όντα και εκτελεστές του Θείου θελήματος.

Η ορθόδοξη εικονογραφία των αγγέλων περιλαμβάνει διάφορους τύπους, με τους πιο κοινούς να είναι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ ως ψυχοπομπός (με σπαθί και κρατώντας την ψυχή) και οι άγγελοι να απεικονίζονται με φτερά, αγγελική ενδυμασία και φωτοστέφανο. Η απεικόνιση διαφέρει ανάλογα με τον ρόλο και την ιδιότητά τους στην αγιογραφία, παρουσιάζοντας μια πλούσια ποικιλία εκφράσεων και συμβολισμών.

🔵 Βασικοί εικονογραφικοί τύποι

Αρχάγγελος Μιχαήλ ως ψυχοπομπός: Σύμφωνα με τον τύπο που επικράτησε στα μεταβυζαντινά χρόνια, απεικονίζεται επιβλητικός, κρατώντας σπαθί στο ένα χέρι και την ψυχή του νεκρού στο άλλο, ενώ κάτω από τα πόδια του βρίσκεται η ψυχή του νεκρού.

Γενικοί τύποι: Οι άγγελοι απεικονίζονται συνήθως με φτερά, τη χαρακτηριστική ενδυμασία (χιτώνα και ιμάτιο) και φωτοστέφανο, ενίοτε με σύμβολα που σχετίζονται με τον ρόλο τους, όπως η λύρα ή το ξίφος.

Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και ο Αρχάγγελος Γαβριήλ παρουσιάζονται συνήθως με σπαθί ή σκήπτρο στο δεξί χέρι, σύμβολο της εξουσίας που τους χάρισε ο Θεός. Στο αριστερό χέρι κρατούν πολλές φορές μία σφαίρα που συμβολίζει τον κόσμο.

🔵 Βασικά Χαρακτηριστικά:

Ανθρώπινη Μορφή με Φτερά: Απεικονίζονται ως επί το πλείστον με ανθρώπινη μορφή, συχνά νεανική, για να τονιστεί η πνευματική τους φύση και η αθανασία. Τα φτερά (συνήθως δύο, αν και σε ανώτερες τάξεις μπορεί να είναι περισσότερα ή «οφθαλμόστικτ» - γεμάτα μάτια, όπως τα Χερουβείμ και Σεραφείμ) συμβολίζουν την ταχύτητα και την ικανότητά τους να μετακινούνται μεταξύ ουρανού και γης.

Φωτοστέφανο: Όπως και στους αγίους, το φωτοστέφανο υποδηλώνει την αγιότητα και τη θεία χάρη με την οποία είναι πλημμυρισμένοι.

Ενδυμασία: Φορούν συνήθως λευκά ή αρχαιοπρεπή ενδύματα, παρόμοια με αυτά των αυλικών ή του αυτοκράτορα κατά τη βυζαντινή εποχή, συμβολίζοντας την αγνότητα, την πνευματική κατάσταση και την ιδιότητά τους ως μέλη της ουράνιας αυλής.

🔵 Λειτουργία και σημασία

Συμβολισμός: Η εικονογραφία των αγγέλων συμβολίζει την πνευματική παρουσία και τη θεϊκή αγγελιοφορία, όπως αυτή αποτυπώνεται στις βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες.

Σύμβολα Εξουσίας/Ρόλου: Συχνά κρατούν διάφορα αντικείμενα που υποδηλώνουν την αποστολή τους, όπως:

Σκήπτρο ή ράβδος: Ως σύμβολο εξουσίας και διακονίας.

Σφαίρα (globus) ή δίσκος: Συχνά με τα αρχικά του Χριστού, υποδηλώνοντας ότι είναι υπηρέτες του Θεού.

Ξίφος (για τους Αρχαγγέλους): Συμβολίζει τον ρόλο τους ως φύλακες και προστάτες.

Συγκεκριμένες Παραστάσεις: Υπάρχουν ειδικές παραστάσεις για τις διάφορες τάξεις αγγέλων. Για παράδειγμα, τα Εξαπτέρυγα Σεραφείμ και τα Πολυόμματα Χερουβείμ απεικονίζονται με τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά (έξι φτερά, πολλά μάτια) όπως περιγράφονται στα οράματα των προφητών.

Θέση στις Εικόνες: Οι άγγελοι συχνά συνοδεύουν τον Χριστό, την Παναγία ή σκηνές από τη Βίβλο (π.χ., ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η Κοίμηση της Θεοτόκου), τονίζοντας τη διαρκή παρουσία του Θεού και τη σύνδεση του ουρανού με τη γη.

Εκπαιδευτική αξία: Οι εικόνες των αγγέλων μπορούν να αποτελέσουν ένα χρήσιμο παράδειγμα για τη μελέτη της αγιογραφίας, επιτρέποντας τη σύγκριση διαφορετικών εικονογραφικών τύπων και την κατανόηση της συμβολικής τους γλώσσας.

Η ορθόδοξη εικονογραφία στοχεύει να αποδώσει όχι την υλική, αλλά την πνευματική υπόσταση των αγγέλων, παιδαγωγώντας τον πιστό ώστε να συνειδητοποιεί τη συνεχή παρουσία τους και την εκτέλεση του θείου θελήματος.

🔵 Οι Άγγελοι κατά τον Άγιο Ιωάννη Δαμασκηνό και στην Ορθόδοξη εικονογραφία. Φύση, ιεραρχία και διακόνημα των Αγγελικών Ταγμάτων.

Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, έργο του Γιώργου Κόρδη (2021). Ο υμνητής του 

φωτός και της εικόνας, θεμελιωτής της ορθόδοξης θεολογίας περί Αγγέλων.

Το κείμενο του Ιωάννη Δαμασκηνού με τίτλο «Περὶ ἀγγέλων» αποτελεί κεφάλαιο του μνημειώδους έργου του «Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως» (Βιβλίο Β', Κεφάλαιο 3, ή 17 κατά άλλη αρίθμηση).

Στο εν λόγω κεφάλαιο, ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναλύει τη φύση και τα χαρακτηριστικά των αγγέλων, βασιζόμενος στην Αγία Γραφή και την πατερική παράδοση. Περιγράφει τη φύση των αγγέλων ως κτίσματα του Θεού, από ασώματη φύση σαν «άνεμο και άυλη φωτιά». Ο Δαμασκηνός διακρίνει τους αγγέλους σε τρεις ιεραρχίες, ενώ τονίζει ότι η ύπαρξή τους είναι ακατανόητη για τον άνθρωπο.

Βασικά σημεία της διδασκαλίας του:

Δημιουργία: Ο Θεός είναι ο δημιουργός των αγγέλων. Τους δημιούργησε από το μηδέν ως ασώματες φύσεις, κατά την εικόνα του, πριν από τη δημιουργία του ορατού κόσμου, σύμφωνα με ορισμένους Πατέρες, όπως ο Γρηγόριος ο Θεολόγος.

Φύση: Οι άγγελοι είναι νοερές, αεικίνητες, αυτεξούσιες και ασώματες ουσίες. Η ασώματη φύση τους είναι σχετική, καθώς μόνο ο Θεός είναι απολύτως άυλος. Περιγράφονται ποιητικά ως «κάποιος άνεμος και άυλη φωτιά», σύμφωνα με τα λόγια του Δαβίδ (ψαλμ. 103, 4).

Λειτούργημα: Είναι λειτουργοί του Θεού, αποστέλλονται από Αυτόν για να εκτελούν το θέλημά Του και να διακονούν τη σωτηρία των ανθρώπων.

Ιεραρχία: Ακολουθώντας τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, ο Δαμασκηνός διακρίνει εννέα αγγελικές τάξεις, κατανεμημένες σε τρεις τριάδες (τάξεις) οι οποίες περιλαμβάνουν:

Πρώτη τάξη: Σεραφείμ, Χερουβείμ, Θρόνοι.
Δεύτερη τάξη: Κυριότητες, Δυνάμεις, Εξουσίες.
Τρίτη τάξη: Αρχές, Αρχάγγελοι, Άγγελοι.

Γνώση: Η φύση τους είναι ακατανόητη για τον άνθρωπο, παρά την προσπάθεια προσέγγισής τους. Γνωρίζουν τα μελλοντικά μόνο όταν ο Θεός τους τα αποκαλύπτει, και όχι από μόνοι τους.

Αθανασία: Έχουν λάβει την αθανασία εκ χάριτος και όχι εκ φύσεως.

🔵 Ὅσιος Ἰωάννης Δαμασκηνός - Περὶ ἀγγέλων (Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, Β´ (3) 17. Migne, PG. 94, 865-73). Σύντομος βίος εδώ

🕊️ Ενότητα 1: Ἡ δημιουργία καὶ ἡ φύση τῶν Ἀγγέλων
(Περιγράφει ότι ο Θεός δημιούργησε τους Αγγέλους «ἐκ τοῦ μηδενός» και τους έδωσε φύση άυλη, πνευματική και φωτεινή. Ο άγγελος είναι πνεύμα «ὡς ἄνεμος καὶ ἄυλος φλὸξ», με ταχύτητα, φλογερότητα και ανοδική τάση προς τον Θεό. Ο Δαμασκηνός ξεκαθαρίζει ότι «μόνον ὁ Θεός εἶναι ἀληθῶς ἄυλος», ενώ οι άγγελοι είναι ασώματοι μόνο σε σχέση με εμάς.)

17. Για τους αγγέλους

Ο Ίδιος [ο Θεός] είναι κτίστης και δημιουργός των αγγέλων, που τους δημιούργησε εκ του μηδενός και τους έκανε κατά την δική του εικόνα, ασώματη φύση, σαν κάποιον άνεμο και άυλη φωτιά, όπως λέει ο θείος Δαυίδ· «Ο ποιων τους αγγέλους αυτού πνεύματα και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα», [ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα] (Ψαλμ. 103, 4), περιγράφοντας την ευκινησία και την φλογερότητα και την θερμότητα και την διεισδυτικότητα και την ταχύτητα τους στον θείο πόθο και την θεία υπηρεσία, και την ανοδική τους τάση και την απομάκρυνσίν των από κάθε υλική σκέψη.

Ο άγγελος λοιπόν είναι ύπαρξη πνευματική, αεικίνητη, ελεύθερη, ασώματη, που υπηρετεί τον Θεό, και κατά χάριν έχει λάβει στην φύση της την αθανασία, που το σχήμα και την κατάσταση αυτής της ύπαρξης, μόνο ο Κτίστης γνωρίζει. Και ονομάζεται ασώματη και άυλη σε σχέση με εμάς· διότι κάθε τι που συγκρίνεται με τον Θεό, τον μόνο ασύγκριτο, ανευρίσκεται ότι είναι δυσκίνητο και υλικό· επειδή μόνο το θείο είναι αληθώς άυλο και ασώματο.

🕊️ Ενότητα 2: Ἡ ἐλευθερία, ἡ μεταβλητότητα καὶ ἡ ἀθανασία τους
(Οι άγγελοι, αν και πνευματικά όντα, είναι μεταβλητοί· μπορούν να μένουν στο αγαθό ή να απομακρυνθούν. Δεν έχουν τη δυνατότητα μετανοίας, γιατί είναι ασώματοι. Η αθανασία τους είναι κατ’ ἄνθρωπον χάριν και όχι εκ φύσεως· μόνον ο Θεός είναι αληθινά αιώνιος.)

Είναι λοιπόν ο άγγελος φύση λογική, πνευματική και ελεύθερη, μεταβλητή σύμφωνα με την απόφαση της, δηλαδή μεταβλητή με την θέληση της· διότι κάθε τι που έχει δημιουργηθεί είναι και μεταβλητό, και μόνο το αδημιούργητο είναι αμετάβλητο. Επίσης κάθε τι λογικό είναι ελεύθερο. Επειδή λοιπόν ο άγγελος είναι λογική και πνευματική φύση, είναι ελεύθερη· επειδή όμως είναι φύση που έχει δημιουργηθεί, είναι μεταβλητή, με δυνατότητα να μένει σταθερά και να προοδεύει στο αγαθό, αλλά και να κατευθύνεται στο κακό.

Δεν έχει την δυνατότητα να μετανοήσει, διότι είναι και ασώματος. Ο άνθρωπος δηλαδή μπορεί να μετανοήσει λόγω της ασθενείας του σώματος του. Είναι αθάνατος όχι εκ φύσεως, αλλά κατά χάριν· διότι κάθε τι που έχει αρχή, έχει και τέλος σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους. Και μόνος ο Θεός είναι αιώνιος, ή καλύτερα πέραν από το αιώνιο· διότι ο Δημιουργός του κόσμου δεν εξαρτάται από τον χρόνο, αλλά είναι πέραν από τον χρόνο.

🕊️ Ενότητα 3: Ἡ πνευματικὴ κοινωνία καὶ ὁ φωτισμός μεταξὺ τῶν Ἀγγέλων
(Οι άγγελοι είναι «δεύτερα φώτα» που αντλούν λάμψη από το άναρχο φως του Θεού. Δεν έχουν ανάγκη λόγου ή ακοής, επικοινωνούν νοερά, με άμεση διανοητική μετάδοση. Όλοι δημιουργήθηκαν διά του Λόγου και αγιάστηκαν διά του Αγίου Πνεύματος.)

Οι άγγελοι είναι δεύτερα πνευματικά φώτα, που παίρνουν τον φωτισμό από το πρώτο και άναρχο φως και δεν έχουν ανάγκη από γλώσσα και ακοή, αλλά πληροφορούνται μεταξύ τους τα προσωπικά διανοήματα και τις αποφάσεις τους χωρίς τον προφορικό λόγο.

Δημιουργήθηκαν λοιπόν όλοι οι άγγελοι με την συνεργία του Λόγου (πρβλ. Κολ. 1, 16), και έφθασαν στην τελειότητα με τον αγιασμό από το Άγιο Πνεύμα, και μετέχουν στον φωτισμό και την χάρη ανάλογα με το αξίωμα και το αγγελικό τους Τάγμα.

🕊️ Ενότητα 4: Ἡ ὑπόστασή τους καὶ ἡ ἐμφάνισή τους στους ἀνθρώπους
(Ο άγγελος δεν είναι άπειρος· έχει όρια και «περιγραφή». Όταν αποστέλλεται στη γη, δεν βρίσκεται ταυτόχρονα στον ουρανό. Οι εμφανίσεις του στους ανθρώπους γίνονται μεταμορφωμένες, όχι όπως είναι στην ουράνια φύση του.)

Είναι περιγραπτοί, περιορισμένοι στον χώρο· διότι, όταν είναι στον ουρανό, δεν είναι στην γη, και όταν αποστέλλονται από τον Θεό στην γη, δεν παραμένουν στον ουρανό. Και δεν περικλείονται από τείχη και θύρες και κλείθρα και σφραγίδες· διότι είναι ακαθόριστοι. Λέγω μάλιστα ότι είναι ακαθόριστοι, επειδή εμφανίζονται στους άξιους ανθρώπους, στους οποίους ο Θεός θα θελήσει να παρουσιασθούν, όχι όπως είναι, αλλά μεταμορφωμένοι, με μορφή που μπορούν να τους βλέπουν οι άνθρωποι. Διότι μόνο το αδημιούργητο είναι εκ φύσεως και στην κυριολεξία ακαθόριστο κάθε δημιούργημα δηλαδή έχει τα όρια του, καθορισμένα από τον Θεό που το δημιούργησε.

🕊️ Ενότητα 5: Ἡ θεία χάρη, ἡ προφητικὴ διακονία καὶ ἡ ἀπελευθέρωση ἀπὸ τὰ σωματικὰ πάθη (Οι άγγελοι δεν είναι θνητοί, δεν έχουν γάμο, δεν υπόκεινται σε σωματικούς νόμους. Η προφητεία και η ενέργειά τους πηγάζει από τη θεία χάρη. Είναι πνευματικοί λειτουργοί του Θεού, παρόντες σε «πνευματικούς τόπους» πέρα από τη σωματική διάσταση.)

Έχουν τον αγιασμό προερχόμενο από το Άγιο Πνεύμα, δηλαδή έξω από την ύπαρξη τους. Προφητεύουν δια της θείας χάριτος, δεν έχουν ανάγκη από τον γάμο (πρβλ. Ματθ. 22, 30), επειδή ακριβώς δεν είναι θνητοί.

Και επειδή είναι πνευματικά όντα, βρίσκονται και σε πνευματικούς τόπους, χωρίς να περιορίζονται, όπως τα σώματα, διότι δεν παίρνουν σχήμα σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους, όπως τα σώματα, ούτε έχουν τρεις διαστάσεις, αλλά με το να παρουσιάζονται και να ενεργούν πνευματικά, όπου τυχόν πάρουν προσταγή, και να μη μπορούν κατά το ίδιο χρονικό διάστημα να ευρίσκονται και να ενεργούν εδώ και εκεί.

🕊️ Ενότητα 6: Ἡ ἱεραρχία τῶν Ἀγγέλων
(Οι άγγελοι διαφέρουν όχι κατ’ οὐσίαν, αλλά κατὰ βαθμὸν φωτισμοῦ και θέση μέσα στη θεία ιεραρχία. Όσοι υπερέχουν, φωτίζουν τους κατώτερους. Αυτή η διάβαση φωτός καθιστά την αγγελική κοινωνία σύστημα αγιασμού.)

Δεν γνωρίζουμε, αν είναι οι άγγελοι ίσοι κατά την ουσία, ή αν διαφέρουν μεταξύ τους. Αυτό το γνωρίζει μόνο ο Θεός που τους δημιούργησε, ο οποίος και όλα τα γνωρίζει. Διαφέρουν όμως μεταξύ τους ως προς τον φωτισμό και την θέση, δηλαδή ή βρίσκονται σε θέση δεκτική του φωτισμού, ή μετέχουν στον φωτισμό σύμφωνα με την θέση τους και φωτίζονται μεταξύ τους λόγω της υπεροχής του αγγελικού τους τάγματος ή της φύσεως τους. Και είναι φανερό ότι αυτοί που υπερέχουν μεταδίδουν από τον φωτισμό και την γνώση των σ’ αυτούς που υστερούν.

Είναι ικανοί και πρόθυμοι στην εκτέλεση του θείου θελήματος, και παρουσιάζονται αμέσως λόγω της ταχύτητος της φύσεως τους παντού, όπου τυχόν προστάξει η θεία θέληση, και διαφυλάττουν τα μέρη της γης, και είναι άρχοντες των λαών και των χωρών, όπως τους όρισε ο Δημιουργός (πρβλ. Δευτ, 32, 8), και τακτοποιούν τα ανθρώπινα και μας βοηθούν. Οπωσδήποτε είναι αληθές ότι σύμφωνα με το θείο θέλημα και πρόσταγμα είναι ανώτεροι (πρβλ. Ψαλμ, 8, 6) από εμάς και πάντοτε είναι στην υπηρεσία του Θεού.

🕊️ Ενότητα 8: Ἡ ἀκινησία τους στὸ ἀγαθό καὶ ἡ θεωρία τοῦ Θεοῦ
(Μετά την πτώση των κακών αγγέλων, οι πιστοί στο Θεό έλαβαν χάρη ακινησίας στο αγαθό. Η θέα του Θεού είναι η τροφή τους. Ανώτεροι από τον άνθρωπο, αλλά όχι απαθείς, οι άγγελοι είναι πλάσματα καθαρμένα, όχι θείες ουσίες.)

Είναι δυσκολοκίνητοι προς το κακό και όχι ακίνητοι· τώρα όμως είναι και ακίνητοι όχι εκ φύσεως, αλλά κατά χάριν και λόγω της προσηλώσεως τους στο μόνο αγαθό. Βλέπουν τον Θεό κατά το μέτρο της δυνατότητας τους και έχουν αυτήν την θέα ως τροφή. Είναι ανώτεροι από εμάς, διότι είναι ασώματοι, και είναι ελεύθεροι από κάθε σωματικό πάθος, αλλά δεν είναι απαθείς· διότι απαθές είναι μόνο το θείο. Και παίρνουν το σχήμα, που τυχόν θα προστάξει ο Δεσπότης Θεός, και έτσι εμφανίζονται στους ανθρώπους και φανερώνουν σ’ αυτούς τα θεία μυστήρια.

🕊️ Ενότητα 9: Ἡ ἐπουράνια λειτουργία καὶ τὰ ἐννέα τάγματα
(Εδώ ο Άγιος Δαμασκηνός παραθέτει τη διδασκαλία του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου για τα ἐννέα Ἀγγελικὰ Τάγματα: Σεραφείμ, Χερουβείμ, Θρόνοι - Κυριότητες, Δυνάμεις, Εξουσίες - Ἀρχές, Ἀρχάγγελοι, Ἄγγελοι. Κάθε τριάδα πλησιάζει τον Θεό σε διαφορετικό βαθμό οικειότητας και διακονίας.)

Διαμένουν στον ουρανό και έχουν ένα έργο, να υμνούν δηλαδή τον Θεό και να υπηρετούν το θείο θέλημα του. Και καθώς λέει ο αγιώτατος και ιερώτατος και θεολογικώτατος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης. «Όλη η θεολογία, δηλαδή η θεία Γραφή, έχει ονομάσει τις ουράνιες υπάρξεις εννέα»· αυτές ο θείος διδάσκαλος διακρίνει σε τρία συστήματα, που το καθένα αποτελεί τριάδα. Και λέει «ότι πρώτη τριάδα είναι αυτή που πάντοτε είναι γύρω από τον Θεό και είναι έτοιμη να ενωθεί με αυτόν αμέσως, χωρίς την μεσολάβηση κανενός, δηλαδή ή τάξη των εξαπτέρυγων Σεραφείμ και των πολυόμμάτων Χερουβίμ και των αγιότατων Θρόνων, δεύτερη δε τάξη είναι η τάξη των Κυριοτήτων και των Δυνάμεων και των Εξουσιών και τρίτη και τελευταία είναι η τάξη των Αρχών και των Αρχαγγέλων και των Αγγέλων».

🕊️ Ενότητα 10: Ὁ χρόνος τῆς δημιουργίας τῶν Ἀγγέλων
(Παρατίθενται δύο απόψεις: – Άλλοι λένε ότι οι άγγελοι δημιουργήθηκαν πριν την υλική δημιουργία, – άλλοι, μετά τον ουρανό αλλά πριν τον άνθρωπο.
Ο Δαμασκηνός συμφωνεί με τον Γρηγόριο Θεολόγο, ότι πρώτα δημιουργήθηκαν οι πνευματικές ουσίες, έπειτα οι αισθητές, και τέλος ο άνθρωπος ως σύνθεση και των δύο.)

Μερικοί βέβαια λένε, ότι δημιουργήθηκαν πριν από όλη την δημιουργία, όπως λέει ο θεολόγος Γρηγόριος «Κατ’ αρχήν συλλαμβάνει την ιδέα να δημιουργήσει τις αγγελικές και ουράνιες δυνάμεις και η ιδέα έγινε πράξη» (Γρηγορίου Ναζιανζηνού, Λόγος 38, 9. PG. 36, 320). Άλλοι πάλι λένε ότι δημιουργήθηκαν μετά την δημιουργία του πρώτου ουρανού. Και ότι δημιουργήθηκαν προ της πλάσεως του ανθρώπου, το ομολογούν όλοι. Εγώ όμως συμφωνώ με τον Θεολόγο Γρηγόριο διότι έπρεπε πρώτα να δημιουργηθεί η πνευματική ουσία και κατόπιν ή αισθητή, και έπειτα να δημιουργηθεί ο ίδιος ο άνθρωπος από την σύνθεση των δύο ουσιών.

🕊️ Ενότητα 11: Ἡ ἀπόρριψη τῆς μανιχαϊκῆς πλάνης καὶ τὸ τέλος
(Ο Άγιος αποκηρύσσει τη διδασκαλία των μανιχαϊκών, που θεωρούσαν ότι οι άγγελοι συνέβαλαν στη δημιουργία του κόσμου. Μόνον ο Θεός είναι αδημιούργητος Δημιουργός, ενώ οι άγγελοι είναι λειτουργικά δημιουργήματα, όργανα της θείας πρόνοιας.)

Όσοι όμως λένε ότι οι άγγελοι είναι δημιουργοί των διαφόρων υπάρξεων*, αυτοί είναι στόμα τού πατέρα τους Διαβόλου· διότι οι άγγελοι, επειδή είναι δημιουργήματα, δεν είναι δημιουργοί. Αλλά δημιουργός όλων των όντων και προνοητής και συντηρητής είναι ο Θεός, ο μόνος αδημιούργητος που υμνείται και δοξάζεται στο πρόσωπο του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.

* [Αποκηρύσσει την πλάνη των οπαδών του Μανιχαϊσμού, κατά την οποία ο Θεός χρειάσθηκε για να δημιουργήσει τον κόσμο, την συνεργία και βοήθεια των αγγέλων].

📘 Σύνοψη: Το έργο Περὶ ἀγγέλων αποτελεί θεολογική σύνθεση δογματικής και μυστικής ανθρωπολογίας. Οι άγγελοι παρουσιάζονται ως:
• πνευματικές, λογικές και ελεύθερες υπάρξεις·
• φορείς του φωτός και της χάριτος·
• λειτουργοί της θείας βουλής·
• και αδιάκοποι υμνητές του Δημιουργού.

Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Άπαντα τα έργα. Σύντομος βίος εδώ 1. Δογματικά Α΄. Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως. Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας (ΕΠΕ). Πατερικές εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς». Θεσσαλονίκη, 1976.

🟣 Τα φτερά του αοράτου

Οι Άγγελοι δεν είναι φιγούρες φαντασίας· είναι υπενθύμιση του φωτός μέσα σ’ έναν κόσμο υλικών σκιών. Δεν κατοικούν μακριά· διέρχονται ανάμεσα στους ανθρώπους, με φτερά αοράτων αναπνοών. Στην Ορθόδοξη Παράδοση, το φτερό δεν δηλώνει ύψος αλλά διακονία, κι η λάμψη δεν δηλώνει δύναμη αλλά χάρη. Κάθε φορά που η προσευχή γίνεται ταπεινή, οι Άγγελοι στέκονται πλάι μας. Δεν τους βλέπουμε· τους γνωρίζουμε από την ειρήνη που αφήνουν πίσω τους.

🕊️ Θεολογία του Φωτός και η Αγγελική Ύπαρξη

Η διδασκαλία του Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού για τους Αγγέλους αποτελεί θεμέλιο λίθο της ορθόδοξης θεολογίας: οι Άγγελοι είναι πνευματικές υπάρξεις, λειτουργοί του Θεού, μεσίτες του φωτός και φορείς της θείας βουλής. Η Ορθόδοξη Εικονογραφία, ερμηνεύοντας την αγιογραφική παράδοση, παρουσιάζει το άρρητο μέσω του ορατού: τα φτερά, το φωτοστέφανο, ο λαμπρός χιτώνας δεν είναι συμβολισμοί αισθητικοί, αλλά δογματικοί τρόποι έκφρασης της αγγελικής φύσης και αποστολής.

Στη συνείδηση της Εκκλησίας, οι Άγγελοι δεν αποτελούν μύθο ή αλληγορία αλλά πραγματικές υπάρξεις που συνδέουν ουρανό και γη, προσευχή και πράξη, πνεύμα και ύλη. Η παρουσία τους υπενθυμίζει ότι το Φως του Θεού δεν είναι αφηρημένη έννοια· είναι ενέργεια αγάπης που μεταμορφώνει τα πάντα.

Περισσότερα Θέματα: Άγγελοι, Ιωάννης Δαμασκηνός


Σχετικά Θέματα
• Τι κάνουν οι Άγγελοι; Ποιο είναι το διακόνημα τους;
• Άγιοι του Νοεμβρίου - Οι γιορτές, η πίστη και τα πρόσωπα που φωτίζουν τον μήνα των εορτών
• Άγιος Ιάκωβος Τσαλίκης: Με συγχωρείτε Άγιε Άγγελε, μπορώ να περάσω;
• Μέρες δύσκολες... Χρονιές σκληρές για Αγγελούδια. Θες να δεις Αγγέλους;
• Οι Άγγελοι κατά την Αγία Γραφή



Keywords: Άγγελοι, Άγιοι Άγγελοι, Ορθόδοξη Εικονογραφία, Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός, Θεολογία, Αγγελική Ιεραρχία, Αρχάγγελος Μιχαήλ, Αρχάγγελος Γαβριήλ, Πνευματικός Κόσμος, Φως Θεού. Ορθόδοξη Θεολογία.