Η γιορτή του σκληρού Απρίλη με τα λούλουδα... ο Απρίλιος στην Ελληνική λαογραφία

Σταθόπουλος Γιώργος ζωγράφος

της Σοφίας Ντρέκου

Καλό Μήνα και ευλογημένη
Σταυροαναστάσιμη πορεία!

Με το Καλό να εορτάσουμε την
Του Χριστού Αγία Ανάσταση
και την δική μας ψυχική ανάταση.

Η μετάνοια της ψυχής θα μας κρατήσει ζωντανούς ανάμεσα στους νεκρούς. Η μετάνοια, που αδιάκοπα η Εκκλησία μας την προβάλλει ως τον μοναδικό τρόπο της ορθής ζωής, αποκαθιστά την πνευματική υγεία και ενεργοποιεί τις πνευματικές αισθήσεις, ώστε αφενός να μυριζόμαστε τη χάρη του Θεού, της Παναγίας και των αγίων μας, αφετέρου να γινόμαστε κι εμείς ως φορείς του πνευματικού μύρου του αγίου Πνεύματος κυριολεκτικά ευωδία που θα ευχαριστεί Θεό και ανθρώπους.

Σκληρός μήνας ο Απρίλης κατά τον Άγγλο ποιητή του Μεσοπολέμου Eliot και οι στίχοι του, στίχοι πραγματικά μιας χώρας έρημης που περιμένει αυτό το μήνα τις ευεργετικές του βροχές. Αυτές θα γίνουν η αιτία να ξεδιψάσει η γη και να καρποφορήσει, να βλαστήσουν οι Πασχαλιές και οι οκνές ρίζες να σαλέψουν, αφού ήταν αδρανοποιημένες το χειμώνα.

«Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας 
μες απ’ την πεθαμένη γη τις Πασχαλιές, 
σμίγοντας θύμηση και επιθυμία, 
ταράζοντας με τη βροχή της Άνοιξης ρίζες οκνές...».

Ίσως να εννοεί την ανάσταση της φύσης ο ποιητής, αφού ο μήνας Απρίλης είναι ταυτισμένος μ’ αυτό το κορυφαίο γεγονός!

Κική Δημουλά: «Οι λυπημένες φράσεις»: «…Να είχαμε μιαν άνοιξη./ Μη γελάς. Με πράγματα που δεν υπάρχουν μη γελάς. Ας λένε τα πουλιά και οι μυρωδιές στα πλάγια πως είναι Απρίλης. Το λένε τα πουλιά κι οι έρωτες των άλλων. Εμένα μ’ εξαπατούν οι θεοί/ κάθε που αλλάζει ο καιρός κάθε που δεν αλλάζει./ Μη γελάς. Έαρ δε γίνεται/ με ρίμες/ ήλιοι- Απρίλιοι / ήλιοι- Απρίλιοι, / ομοικατάληκτες στιγμές, / χρόνος χρωμάτων,/ στρέμματα φωτός, / χαμομηλιών ανυπομονησία να μυρίσω…Αχ, οι λυπημένες φράσεις, οι λυπημένες λέξεις στους δρόμους τους εμπορικούς τις Κυριακές τις ανοιξιάτικες».
Σάββατο των Ψυχών έφυγε η κορυφαία Ποιήτρια Κική Δημουλά (Αφιέρωμα)
Ο Απρίλιος στην Ελληνική λαογραφία
Ο Απρίλης με τα λούλουδα...

Ο Απρίλης με τα λούλουδα...

Ο Απρίλιος παίρνει το όνομά του από το λατινικό ρήμα aperire που σημαίνει ανοίγω, επειδή το μήνα αυτόν ανθίζουν (ανοίγουν) τα λουλούδια. Το 65 μ.Χ. ο Νέρων προσπάθησε, χωρίς επιτυχία, να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο (Neronius) σε ανάμνηση της σωτηρίας του έπειτα από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του στην οποία συμμετείχε και ο δάσκαλός του ο Σενέκας, ο οποίος τελικά αυτοκτόνησε για να αποφύγει τον εξευτελισμό.

Πολλές, πάντως, ήταν οι γιορτές των αρχαίων Ρωμαίων που ήταν αφιερωμένες σε διάφορους θεούς τους, όπως στην Αφροδίτη και τον Απόλλωνα (την 1η Απριλίου), στην Κυβέλη (τα Μεγαλήσια από τις 4 έως τις 10 Απριλίου), ενώ στις 22 Απριλίου γιορτάζονταν (με ανάλογες κρασοκατανύξεις) τα Vinalia priora, οι πρώτες γιορτές κρασιού του έτους. Στα τέλη του μήνα ξεκινούσαν επίσης και τα Floralia, τα Ρωμαϊκά Ανθεστήρια, προς τιμήν της θεάς της βλάστησης και της άνοιξης, της Flora.

Η ενασχόληση του λαού μας με τη γεωργία μας έχει κληροδοτήσει πολλές παροιμίες και δημώδη στιχάκια. Για τις απριλιάτικες βροχές, για παράδειγμα, λέγεται το εξής: «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνο το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα».

Σε άλλες πάλι περιοχές ο Απρίλιος αποκαλείται και «Γρίλλης» (γκρινιάρης) επειδή το μήνα αυτόν τελείωναν τα αποθέματα της προηγούμενης συγκομιδής και δημιουργούνταν οικογενειακές γκρίνιες. Αποκαλείται και Τιναχτοκοφινίτης, επειδή τινάζουν τα κοφίνια για να τα καθαρίσουν: «Απρίλης, Γρίλλης, Τιναχτοκοφινίτης». 

Αναφέρεται επίσης και ως Αϊγιωργίτης λόγω της εορτής του Αγίου Γεωργίου στις 23 του μήνα, η οποία γιορτάζεται με διάφορους αθλητικούς και ιππικούς αγώνες. Οι κτηνοτρόφοι, αλλά και οι Σαρακατσάνοι θεωρούν τον Άγιο Γεώργιο προστάτη τους, ενώ στις παραδόσεις, τα παραμύθια και τα τραγούδια συνδέεται με τον αρχαίο μύθο του Περσέα και της Ανδρομέδας. Χάρη, πάντως, στην ανοιξιάτικη σύνδεσή του ο Απρίλιος τραγουδήθηκε ιδιαίτερα από τους ποιητές αλλά και από το λαό μας: «Εστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθό Απρίλη» και «Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε».

Δεν πρέπει, επίσης, να ξεχάσουμε και το πανευρωπαικό έθιμο της Πρωταπριλιάς με τα αθώα ψέματά της. Στην Ελλάδα το αρχαίο αυτό έθιμο έφτασε, μάλλον, την εποχή των Σταυροφοριών κι έχει τις ρίζες του στους αρχαίους Κέλτες. Επειδή τον Απρίλιο ο καιρός καλοσύνευε, συνήθιζαν την Πρωταπριλιά να πηγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν φυσικά με άδεια χέρια, κι έτσι κατέφευγαν σε ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια. Στη χώρα μας διαγωνίζονται για το ποιος θα πει το μεγαλύτερο ψέμα, όπως: «Έλα να πούμε ψέματα/ένα σακί γιομάτο/φόρτωσα έναν μπόντικα/σαράντα κολοκύθια/κι απάνω στα καπούλια του/ένα σακί ρεβίθια».

Ο Απρίλης με τα λούλουδα: Σιμόπουλος, Διονύσης Π. Οι Μήνες Μάρτιος και Απρίλιος, Γεωτρόπιο Ελευθεροτυπίας, Τεύχος 463 (28 Φεβρουαρίου 2009)

Ο Κώστας Καρυωτάκης αναφέρεται με τον δικό του τρόπο στη μέρα του Απρίλη. Εκείνη τη μέρα που η φύση, ο κάμπος, τα φυτά, τα άνθη και τα πουλιά είχαν το δικό τους πανηγύρι. Ζούσαν στο δικό τους παράδεισο...

Μέρα τ’ Απρίλη γεμάτη θάμπος γελούσε ο κάμπος με το τριφύλλι.
Ως την εφίλει το πρωινό θάμπος, η φύση σάμπως γλυκά να ομίλει.
Εκελαδούσαν πουλιά πετώντας όλο πιο πάνω. Τ’ άνθη ευωδούσαν.
Κι είπε απορώντας: «Πώς να πεθάνω;»

Πώς να πεθάνω; αναρρωτιέται ο ποιητής. Στο ίδιο πράγμα φαίνεται να καταλήγει και ο Διονύσιος Σολωμός στο ποίημά του ο Λάμπρος κατά την ημέρα της Λαμπρής: από τους πρώτος του κιόλας στίχους:
Καθαρότατον ήλιο επρομηνούσε
της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι,

σύγνεφο καταχνιά δεν απερνούσε
τ’ ουρανού σε κανένα από τα μέρη.

Κι από κει κινημένο αργοφυσούσε
τόσο γλυκό στο πρόσωπο τ’ αγέρι,

που λες και λέει μες στης καρδιάς τα φύλλα:
Γλυκιά η ζωή κι ο θάνατος μαυρίλα.

Ο γενέθλιος Απρίλης της Μαρίας Πολυδούρη: «1η Απριλίου 1922: Να η μέρα μου! Η ημέρα που ήρθα στον κόσμο μέσα σ’ ένα σπιτάκι όμορφο, γεμάτο φως ημέρα που άκουσα τα πρώτα κελαηδήματα των πουλιών, είδα τα πρώτα ρόδα του έαρος. Επέρασαν από τότε είκοσι χρόνια και θα μπορούσα να πιστέψω ότι μόλις τα δέκα έχω περάσει. Και όμως πόσες στιγμές, ημέρες, μήνες, χρόνια λύπης και απελπισίας, στεναγμών και δακρύων βρίσκονται μέσα σ’ αυτήν την ζωή των 20 ετών. Κι’ ακόμα πόσες φορές είμαι πολύ-πολύ περισσότερο από 20 ετών με τις νευρικές χειρονομίες μου, τις ρυτίδες του μετώπου μου, την μελαγχολική σιωπή μου!

Ο μήνας που μου έδωκε την ζωή και ο μήνας που όταν μπει μου παίρνει κάθε ίχνος ζωής! Μια μελαγχολία χωρίς όρια με πνίγει, μια πλήξη τρομερή με παραλύει, μια νευρικότης με πεθαίνει. Απρίλιε… Απρίλιε πόσο ευχάριστα μου ψάλλεις τη δυστυχία μου, μου θυμίζεις ότι μου λείπει… με απελπίζεις».

Η Βυζαντινή ποίηση, η κορυφαία όλων, στη γιορτή του Απρίλη. Το μεγαλοβδόμαδο και ειδικά οι ύμνοι της Μεγάλης Παρασκευής, τότε που οι λεμονανθοί και τα αγριολούλουδα θέλουν να συντροφεύσουν το Θείο δράμα κατά την τελετή και περιφορά του Επιταφίου:

Ω! γλυκύ μου έαρ
γλυκύτατόν μου τέκνον
που έδυ σου το κάλλος!

► Διαβάστε: Ο Λαμπρός Απρίλιος, ο ΣταυρΑναστάσιμος

Aπρίλιος (Aprilis) 
και Mάνος Δανέζης

Ο Σεπτέμβριος σε πίνακα του Γιάννη Τσαρούχη
Ο Απρίλιος σε πίνακα του Γιάννη Τσαρούχη

O δεύτερος μήνας του αρχαίου δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολογίου ήταν ο Απρίλιος, ο οποίος στη συνέχεια έγινε ο τέταρτος μήνας του πολιτικού έτους, θέση που κατέχει μέχρι σήμερα. Tο όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα aperio (aperire) που σημαίνει ανοίγω, γιατί τον μήνα αυτόν ανοίγουν, δηλαδή ανθίζουν, τα λουλούδια.

Σύμφωνα με την αρχαία ρωμαϊκή παράδοση, ο Απρίλιος ήταν αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη, που οι Ρωμαίοι την τιμούσαν με μεγαλοπρεπείς γιορτές την 1η Απριλίου. Παράλληλα, ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος και στον θεό Απόλλωνα, από τη λαϊκή ονομασία του οποίου, Aperta, ίσως και να προήλθε το όνομά του.

Από τις 4 μέχρι της 10 Απριλίου ετελούντο στη Ρώμη τα Μεγαλήσια (Megalesia) προς τιμήν της Mεγάλης θεάς μητέρας (Magna mater) Κυβέλης. H λατρεία της εισήχθη στη Ρώμη κατά τη διάρκεια του δεύτερου Λιβυκού πολέμου από την Πεσινούντα της Φρυγίας, απ’ όπου οι ιερείς της έφεραν στη Pώμη και το είδωλο της θεάς, το οποίο στήθηκε στο κέντρο του ναού της στον Παλατίνο λόφο. Kατά τη διάρκεια της εβδομαδιαίας αυτής γιορτής, οι «Γάλλοι», οι ευνούχοι ιερείς της Κυβέλης, περιέφεραν με πομπή στην πόλη το είδωλο της θεάς, το οποίο οι πιστοί το έρραιναν με νομίσματα και ροδοπέταλα, ενώ παράλληλα οργανώνονταν μουσικοί και γυμνικοί αγώνες.

Tην 22α Απριλίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν με κρασοκατανύξεις τα Vinalia priora, τα πρώτα οινοφόριά τους, δηλαδή τις πρώτες γιορτές του κρασιού στο έτος.

Στις 28 Απριλίου άρχιζαν στη Ρώμη τα Floralia, τα Ανθεστήρια, που συνεχίζονταν μέχρι τις 2 Μαΐου. Ήταν γιορτές προς τιμήν της Flora, θεάς της βλάστησης, της χλωρίδας και της άνοιξης.

Στις 21 Απριλίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Palilia, ποιμενική γιορτή προς τιμήν της θεότητας Pales, αντίστοιχης προς τη Vesta (Εστία) ή προς τη Μεγάλη μητέρα των θεών Κυβέλη, εφ’ όσον η Εστία αντιστοιχούσε και προς τη Μεγάλη θεά Κυβέλη. Kατά τη διάρκεια των Παλιλίων, οι ποιμένες κρατώντας κλαδιά δάφνης ράντιζαν με νερό το έδαφος. Στη συνέχεια άναβαν φωτιές με άχυρα και πηδούσαν τρεις φορές πάνω από αυτές για να εξαγνιστούν.

Oι Ρωμαίοι, επειδή πίστευαν ότι κατά την ημέρα αυτής της γιορτής ο μυθικός Ρωμύλος είχε κτίσει τη Ρώμη, θεωρούσαν τα Palilia ή Parilia ως επέτειο της κτίσης της αιώνιας πόλης. H γιορτή αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 787 μ.X., οπότε καταργήθηκε από τη Z' Oικουμενική Σύνοδο ως ειδωλολατρική.


O αυτοκράτορας Νέρων (54-68 μ.X.) προσπάθησε να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο (Neronius), όταν το 65 μ.X. κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα γλίτωσε από μια δολοφονική απόπειρα εναντίον του, στην οποία συμμετείχε και ο δάσκαλός του, φιλόσοφος Σενέκας, ο οποίος -για να αποφύγει τον πιθανό εξευτελισμό του- αναγκάστησε να αυτοκτονήσει. H ονομασία όμως αυτή δεν επεκράτησε.

O Απρίλιος θεωρείται ως ο κυρίως μήνας της άνοιξης, γι’ αυτόν τον λόγο ο Σολωμός –στους Ελεύθερους Πολιορκημένους– αναφέρει: «Εστησ’ ο έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη κι η φύσις ηύρεν την καλή και τη γλυκιά της ώρα».


Tον μήνα αυτόν υπάρχει σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης το έθιμο της Πρωταπριλιάς με τα αστεία ψέματα. Είναι αρχαιότατο έθιμο της Δύσης, που πιθανώς ήρθε στην Ελλάδα την εποχή των Σταυροφοριών.

Tο έθιμο ήταν γνωστό στη Μεσαιωνική Γαλλία. Tην εποχή εκείνη είχε καθιερωθεί στη Γαλλία, για κάποιο διάστημα, ως αφετηρία του έτους η 1η Απριλίου, αφού ο εορτασμός του Πάσχα κατά τον Απρίλιο καθόριζε ταυτόχρονα την ημερολογιακή αρχή του έτους. Την 1η Απριλίου του 1560, (ή του 1564), όμως, επί βασιλέως Καρόλου Θ’ (1560-1574) μετατέθηκε η αρχή του έτους από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου, για να συμβαδίζει ημερολογιακά η Γαλλία με τις άλλες χώρες. Στη συνέχεια, το 1583 με διάταγμα του βασιλιά Ερρίκου Γ’ υιοθετήθηκε το Γρηγοριανό ημερολόγιο και σταθεροποιήθηκε η αρχή του έτους στην 1η Ιανουαρίου.

H αλλαγή αυτή, όπως ήταν επόμενο, δημιούργησε προβλήματα στον λαό, αφού οποιαδήποτε ημερολογιακή μετάθεση ή οτιδήποτε έχει σχέση με την «οργάνωση» του χρόνου συνεπάγεται έντονη συναισθηματική φόρτιση. Oι Γάλλοι που αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή πείραζαν εκείνους που για κάποιο διάστημα τηρούσαν την παλαιά πρωτοχρονιά (1η Απριλίου), λέγοντάς τους αστεία ψέματα και κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.

Oι ρίζες όμως του εθίμου είναι ακόμα πιο παλιές και αναφέρονται στους αρχαίους Κέλτες. Σύμφωνα με την παράδοση, οι Κέλτες συνήθιζαν την Πρωταπριλιά, που καλοσύνευε ο καιρός, να πηγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν με άδεια χέρια, αλλά οι ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια έδιναν κι έπαιρναν. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι Γάλλοι ακόμα και σήμερα ονομάζουν το πρωταπριλιάτικο ψέμα Poisson d’ Avril, που σημαίνει «ψάρι του Απρίλη».

Ούτως ή άλλως το έθιμο αυτό είναι πανευρωπαϊκό, αφού και οι Άγγλοι την πρωταπριλιά την ονομάζουν April fool’s day.

Oι απριλιάτικες βροχές θεωρούνταν από τους γεωργούς μας ευεργετικές, γι’ αυτό και η παροιμία: «Aν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης πέντε δέκα να ιδείς το κοντοκρίθαρο πώς στρίβει το μουστάκι, να ιδείς και τις αρχόντισσες πώς ψιλοκλισαρίζουν, να ιδείς και τη φτωχολογιά πώς ψιλοκοσκινάει». Kαι: «Aν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε κείνο τον ζευγά πούχει πολλά σπαρμένα».

Βιβλιογραφία: Στράτος Θεοδοσίου-Μάνος Δανέζης: H Οδύσσεια των ημερολογίων, Εκδόσεις Δίαυλος. Αθήνα 1995. από την εφημερίδα H Καθημερινή - «Επτά Hμέρες», 1 Απριλίου 2001

Η Κουτσουπιά, ή Αφροξιλιά, ή Μαμουκιά,
ανθίζει φέρνοντας την Άνοιξη
 
Η Ανθισμένη κουτσουπιά στα Δράκεια Πηλίου

«Θαύμα της πόλης Ανθισμένη κουτσουπιά Γεννάς ελπίδα»

Ένα εκπληκτικό δέντρο, «με τις ρόδινες εκρήξεις του φούξια» η Κουτσουπιά, ή Αφροξιλιά, ή Μαμουκιά, ανθίζει φέρνοντας την Άνοιξη από τα τέλη Φεβρουαρίου μέχρι και τα τέλη Απριλίου. Στα Αγγλικά αναφέρεται ως «Δέντρο του Ιούδα» από παράφραση του arbre de Judée (δέντρο της Ιουδαίας). «Είναι ένα ιδιαίτερα διαδεδομένο δέντρο της Μεσογειακής και της ελληνικής υπαίθρου που ξεχωρίζει κάθε άνοιξη στους αγρούς με τα πυκνά μωβ άνθη της.»

Η Κουτσουπιά, λατ. Cercis siliquastrum, (επιστ. Κέρκις η κερατονιοειδής) λέγεται και κότσικας. Είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο δέντρο της Μεσογειακής και της ελληνικής υπαίθρου που ξεχωρίζει κάθε άνοιξη στους αγρούς με τα πυκνά μωβ άνθη της.

Η κουτσουπιά είναι φυλλοβόλο δέντρο που φτάνει σε ύψος τα πέντε μέτρα. Έχει φύλλα καρδιοειδή και άνθη έντονα μωβ. Η περίοδος ανθοφορίας της είναι από τα τέλη Φεβρουαρίου μέχρι και τα τέλη Απριλίου. Αναπτύσσεται τόσο στην παραθαλάσσια όσο και στην ορεινή ζώνη. Φυτεύεται συχνά σε πάρκα στις πόλεις ως καλλωπιστικό φυτό και πολλαπλασιάζεται με σπέρματα.

Χάρη στο ωραίο του φύλλωμα και στην πλούσια ανθοφορία του, θεωρείται εξαιρετικό καλλωπιστικό δένδρο, γι' αυτό και φυτεύεται στους κήπους. Έχει καλής ποιότητας ξύλο, το οποίο χρησιμοποιείται στην τορνευτική.

Από την «εκπαίδευση-συμβουλευτική ενηλίκων & εφήβων». 
Εγκυκλοπαίδεια Δομή, τόμ. 15 σ. www.sophia-ntrekou.gr

Καλός και ευλογημένος, για όλους μας, ο Λαμπρός Απρίλιος,
ο σταυρικός και αναστάσιμος, ο γλυκύς και ο ευφρόσυνος !


Δείτε το Βίντεο μαζί με το 5ο ορχηστρικό κομμάτι από τον δίσκο «ο σκληρός Απρίλης του '45» (1974). Είναι και το μοναδικό κομμάτι που έγραψε ο Χατζιδάκις, καθώς ο «σκληρός Απρίλης» απαρτίζεται από ρεμπέτικα και παλιά λαϊκά τραγούδια, διασκευασμένα για μικρό μουσικό σύνολο. » Μάνος Χατζιδάκις: Το τραγούδι μου είναι μυστική πηγή

Δείτε ακόμη: