Άγιος μεγαλομάρτυρας Φανούριος ο θαυματουργός: βίος, ευχή, έθιμα, φανουρόπιτα (Αφιέρωμα)


Ο Άγιος Μεγαλομάρτυρας Φανούριος 
εορτάζει στις 27 Αυγούστου

Εργασία της Σοφίας Ντρέκου

Περιεχόμενα: • Ετυμολογία του ονόματος • Σύντομος Βίος - Άγιος Φανούριος ο Νεοφανής, ο Μεγαλομάρτυρας • Η Συνταγή της Φανουρόπιτας (Μικρασιατική συνταγή) • Η Ευχή της Φανουρόπιτας • Λαογραφία - Το έθιμο • Αρχεία: Ακολουθία Αγίου Φανουρίου, • Προεόρτιος Ακολουθία Αγίου Φανουρίου, • Ακολουθία Αγίου Φανουρίου (Ποιηθείσα υπό Κυρίλλου Μητροπολίτου Ρόδου), • Ακολουθία Αγίου Φανουρίου, • Κανών Παρακλητικός εις τον Άγιο Φανούριον, • Χαιρετισμοί Αγίου Φανουρίου, • Κανόνες Οκτώηχοι εις τον Άγιον Μεγαλομάρτυρα Φανούριον • Ο Άγιος Φανούριος ο Θαυματουργός (εκτενής βίος) • Βιβλιογραφία • Βίντεο για τον Άγιο Φανούριο

• Ετυμολογία:  φάνης & φαίνω + το λατινογενές επίθημα -ούριος, αυτός που φανερώνεται.

• Βίος: Ο Άγιος Φανούριος είναι άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η ιστορική ύπαρξή του αγνοήθηκε μέχρι και τον 14ο αιώνα, οπότε και ενευρέθη εικόνα του, στο νησί της Ρόδου. Σύμφωνα με την εικόνα του, ο άγιος ήταν νεαρός στρατιώτης ο οποίος υπέστη 12 μαρτύρια. Υπάρχει επίσης η υπόθεση από ερευνητές ότι ο άγιος συγχέεται με τον Άγιο Γεώργιο, καθώς η εικόνα φαίνεται να έχει αρκετές ομοιότητες με αυτή του Αγίου Γεωργίου. Από την εύρεση της εικόνας θεωρείται προστάτης του νησιού της Ρόδου. Γρήγορα μάλιστα η φήμη τους ως αγίου του απλώθηκε στα Δωδεκάνησα, την Κύπρο, την Κρήτη, τη Χίο, τη Λέσβο και τον υπόλοιπο ελληνικό χώρο. Σήμερα υπάρχουν πολλές εκκλησίες κτισμένες στο όνομά του. Γιορτάζεται στις 27 Αυγούστου.[1] (παρακάτω εκτενής βίος του αγίου)

• Απολυτίκιο: Ουράνιον εφύμνιον, εν γη τελείται λαμπρώς, επίγειον πανήγυριν νυν εορτάζει φαιδρώς, αγγέλων πολίτευμα· άνωθεν υμνωδίαις ευφημούσι τους άθλους, κάτωθεν Εκκλησία την ουράνιον δόξαν· ην εύρες πόνοις και άθλοις τοις σοις, Φανούριε ένδοξε.

• Λαογραφία - Το έθιμο

Η πίτα του Αγίου Φανουρίου είναι μια νηστίσιμη πίτα που φτιάχνεται στην μνήμη του Αγίου (27 Αυγούστου) και προσφέρεται στους πιστούς ως ευλογία.

Σίγουρα είναι ένα έθιμο που ξεκίνησε από μια ευλαβική χειρονομία των πιστών (κυρίως από το γυναικείο φύλλο και το όνομα του έχει συνδεθεί με την εύρεση απολεσθέντων αντικειμένων αλλά και προσώπων) και δεν νομίζουμε ότι υποκρύπτει κάτι το αντικανονικό ή το άσχημο. Άλλωστε αν επρόκειτο για κάτι το οποίο αλλοίωνε την λατρευτική τάξη και ήταν αντίθετο με την εκκλησιαστική μας παράδοση, η εκκλησία είχε τον χρόνο και τον τρόπο να το διορθώσει και να το αποτρέψει.

«Ο νεοφανής Άγιος Φανούριος είναι, στη λαϊκή μας παράδοση, μέγας ευρετής απωλεσθέντων αντικειμένων. Αυτή ακριβώς η ιδιότητα δημιούργησε το ιδιότυπο λατρευτικό υπόβαθρο της προσφοράς κατά την ημέρα της εορτής του (27 Αυγούστου) εθιμικών άρτων και γλυκισμάτων, τα οποία, αφού ευλογηθούν από τον ιερέα, μοιράζονται στους παρευρισκομένους.

Η σύνδεση του Αγίου με τα χαμένα αντικείμενα είναι παρετυμολογική: Ο Φανούριος φανερώνει! Η λατρεία του Αγίου Φανουρίου φαίνεται ότι ξεκινά από τη Ρόδο, όπου κατά την παράδοση βρέθηκε η εικόνα του, όταν έσκαβαν σε ερείπια παλαιού ναού έξω από τα τείχη της πόλης. Η αμφίεσή του παρέπεμπε σε στρατιωτικό Άγιο. Σε ειδικά εικονίδια πάνω στην ίδια εικόνα υπήρχαν σκηνές από το μαρτύριο του Αγίου. Ο Μητροπολίτης Ρόδου Νείλος (1355-1369) διάβασε την επιγραφή "Άγιος Φανούριος". Από τη Ρόδο η λατρεία του εξαπλώθηκε στα κοντινά νησιά και κυρίως στην Κρήτη, όπου υπάρχουν σήμερα τρία σπουδαία μοναστήρια στα οποία τιμάται και δεκάδες ναοί.

Στην προσφορά άρτων και γλυκισμάτων προς τον Άγιο Φανούριο ανιχνεύονται απηχήσεις των νεοελληνικών νεκρικών εθίμων, αφού το τάμα προς τον Άγιο σχετίζεται με τη μεταθανάτια τύχη των συγγενικών του προσώπων! Πιο συγκεκριμένα, η πίτα παρασκευάζεται «για να συγχωρέσει ο Θεός τη μάνα του Αγίου» ή «για συγχώριο της μάνας και της αδελφής του», ενώ συχνά προστίθεται στην ομάδα των γυναικών και η αρραβωνιαστικιά του! Ο μελετητής της ελληνικής λαογραφίας Γιώργος Αικατερινίδης κατέγραψε μια ενδιαφέρουσα παράδοση για τη μητέρα του Αγίου στις βρύσες Μεραμπέλλου:

«Η μάνα του Αγίου δεν ηκαμε καλό ποτέ τζη. Μόνο ένα κρομμυδύφυλλο ήδωσε μια βολά σ'ένα διακονιάρη. Σαν απόθανε ήβραζε σ'ένα καζάνι με πίσσα και ο Άγιος αρώτησε: α-Γιάντα η μάνα μου είναι εκειά μέσα;

Ο Μιχαήλ Αρχάγγελος τ'απηλοήθηκε: -Γιατί δεν ήκαμε ποτέ καλό. Να ρίξομε το κρομμυδόφυλλο που ήδωσε κι ανέ τηνέ σηκώσει να βγει επάνω, να σωθεί...

Ερίξανε το κρομμυδόφυλλο και η μάνα ντου βγήκε στα χείλια του καζανιού μαζί με τρεις άλλες γυναίκες που πιαστήκανε κι αυτές από το κρομμύδι. Μα η μάνα ντου τώσε δίνει μια σπρωξιά και πέφτουνε πάλι μέσα. Τοτεσάς λέει ο Αρχάγγελος: Θωρείς πως κι επαέ είναι ακόμη κακή.

Τοτεσάς ο Άγιος Φανούριος ζήτησε μια χάρη: Να μην πηγαίνουνε πράμα γι'αυτόν, μόνο για τη μάνα ντου για να λένε να τση συγχωρέσει ο Θεός...»

Οι παραλλαγές της παράδοσης για την αμαρτωλή μητέρα του Αγίου Φανουρίου που ακούγονται σ'όλη την Ελλάδα είναι δεκάδες. Ακόμη και ως ειδωλολάτρης που δεν ασπάστηκε το Χριστιανισμό αναφέρεται. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης σημειώνει στο διήγημά του «Γουτού Γουπατού» - χωρίς να αναφέρει τίποτα περισσότερο:
  • «Όσοι επικαλούνται τον Άγιο Φανούριον οφείλουν να λέγουν: Θεός σχωρέσ' τη μητέρα του Αγίου Φανουρίου. Θεός σχωρέσ' την.»[2]


• Φανουρόπιτα (Μικρασιατική συνταγή)

Στις 27 Αυγούστου που τιμάται ο Άγιος Φανούριος, συνηθίζεται οι νοικοκυρές να φτιάχνουν φανουρόπιτες, τις οποίες μοιράζουν στη γειτονιά αφού ευλογηθούν πρώτα από την εκκλησία. Με το πέρασμα των χρόνων, καθιερώθηκε να φτιάχνουμε φανουρόπιτα για να βρούμε κάτι που χάσαμε. Πολλοί, εξάλλου, συνδέουν αυτή την ιδιότητα του Αγίου Φανουρίου και της πίτας με το όνομα του Αγίου, που προκύπτει από το ρήμα «φαίνω» που σημαίνει αποκαλύπτω. Τη δύναμη που αποδίδεται στην πίτα έρχονται να ενισχύσουν και τα υλικά της, τα οποία είναι πάντοτε 7 ή 9!

Παραδοσιακή Μικρασιατική συνταγή με 9 υλικά.
    Υλικά

    1 κούπα σπορέλαιο
    3 κούπες αλεύρι (που φουσκώνει μόνο του)
    1 κούπα ζάχαρη
    1 κούπα φυσικό χυμό πορτοκάλι
    1 κουταλάκι γλυκού σόδα
    1/2 κούπα καρύδι κομμένο μέτριο
    1/2 κούπα σταφίδα ξανθή
    1/2 κουταλάκι γλυκού γαρίφαλο
    3/4 κουταλάκι γλυκού κανέλα

    Εκτέλεση

    Χτυπάμε το λάδι μαζί με τη ζάχαρη μέχρι να λιώσει όσο περισσότερο γίνεται η ζάχαρη. Σε αυτό το μείγμα ρίχνουμε το πορτοκάλι που έχουμε διαλύσει τη σόδα. Συνεχίζουμε το χτύπημα για 3-4 λεπτά. (Σε αυτό το στάδιο αν θέλουμε χρησιμοποιούμε μίξερ)

    Σε ένα μπολ έχουμε βάλει το αλεύρι μαζί με το γαρίφαλο, την κανέλα, το καρύδι και τη σταφίδα Ανακατεύουμε με αναδευτήρα ή με κουτάλι το μείγμα.

    Σε λαδωμένο ταψάκι νούμερο 28 απλώνουμε το μείγμα.

    Βάζουμε το ταψί σε προθερμασμένο φούρνο στους 160-170 βαθμούς, ανάλογα τον φούρνο(ψήνεται και σε αντίσταση και σε αέρα) για 40-60 λεπτά.

    Αφήνουμε τη φανουρόπιτα να κρυώσει και μετά την κόβουμε.
    Όταν ψηθεί την αφήνουμε να κρυώσει και κατόπιν πασπαλίζουμε από πάνω με ζάχαρη άχνη.


    • Η Ευχή αυτή διαβάζεται κατά την παρασκευή της Φανουρόπιτας που φτιάχνουμε προς τιμήν του Αγίου Φανουρίου:
    • Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Ουράνιος Άρτος, ο της βρώσεως της μενούσης εις τον αιώνα πλουσιοπάροχος χορηγός, ο δοτήρ των αγαθών, ο δέ Ηλιού τροφήν αγεώργητον πηγάσας, η ελπίς των απηλπισμένων, η βοήθεια των αβοηθήτων και σωτηρία των ψυχών ημών. Ευλόγησον τα δώρα ταύτα και τους ταύτα σοι προσκομίσαντας, εις δόξαν σήν και τιμήν του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Φανουρίου. Παράσχου δέ, αγαθέ, τοις ευπρεπίσασι τους πλακούντας τούτους, πάντα τά εγκόσμια καί υπερκόσμια αγαθά σου. Εύφρανον αυτούς εν χαρά μετά του προσώπου σου, δείξον αυτοίς οδούς προς σωτηρίαν. Τα αιτήματα τών καρδιών αυτών καί πάσαν τήν βουλήν αυτών ταχέως πλήρωσον, οδηγών αυτούς προς εργασίαν τών εντολών σου, ίνα διά παντός εν ευφροσύνη καί αγαλλιάσει υμνώσι καί δοξάσωσι το πάντιμον καί μεγαλοπρεπές όνομά σου, πρεσβείαις της υπερευλογημένης Θεοτόκου, του αγίου ένδοξου νεομάρτυρος Φανουρίου, του Θαυματουργού, καί πάντων σου τών αγίων. Αμήν.

    Ο Άγιος που φανερώνει...


    «Τον Άγιο Φανούριο έκανε αρκετά δημοφιλή η παρήχηση του ονόματός του προς το φαίνω, φανερώνω. Είναι ο Άγιος που φανερώνει τα χαμένα ζώα ή πράγματα και την τύχη. Γι' αυτό στις εικόνες παριστάνεται να κρατά στο χέρι αναμμένο κερί και στην πίστη του λαού έχει θέση μάντη. Εννοείται ότι το αίτημα συνοδεύεται και με ορισμένα τάματα. Π.χ. οι γυναίκες της Παρνασσίδας, όταν έχουν πράγμα χαμένο τάζουν:

    Άγιε μου Φανούριε, φανέρωσέ μου το... και θα σου κάνω μια κουλούρα για την ψυχή της μάνα σου! (Η μάνα του Αγίου έχει πολλές αμαρτίες). Ύστερα ονειρεύονται αυτό που έχασαν και το βρίσκουν. Τότε κάνουν μια κουλούρα και τη μοιράζουν στα μικρά παιδιά λέγοντας: «Πάρτε να σ'χωρέστε" (δηλαδή τη μάνα του Αγίου). (Αράχωβα).

    Πίτα κάνουν και οι ανύπαντρες για να τους βρει γαμπρό. (Κρήτη)»[3]

    «Για τον Άγιο Φανούριο ο λαός μας λέει πολλά. «Είναι ο Άγιος», λένε οι ξώμαχοί μας, «που φανερώνει τα κλεμμένα ζα και τα χαμένα πράγματα». Καμιά φορά πιστεύουν πως φέρνει και την καλή τύχη στον άνθρωπο. Του φανερώνει το δρόμο τον καλό. «Του φέγγει», λέει ο λαός για κάποιον που τον πάει καλά η τύχη του. «Του φέγγει ο Άγιος Φανούριος». Γι'αυτό στις εικόνες παριστάνεται να κρατάει στο χέρι κερί αναμμένο και να φωτίζει.»[4]

    «Στην Κύπρο, στην Κρήτη και σε άλλες περιοχές, ο Άγιος μπορεί να φανερώσει στην κάθε ανύπαντρη κοπέλα το μέλλοντα σύζυγό της! «Οι ανύπαντρες κοπέλες που θέλουν να παντρευτούν ετοιμάζουν φανουρόπιτα για να φανερωθεί ο υποψήφιος γαμπρός». Στη Σκιάθο «πίτα στον Άγιο τάζουν και οι γυναίκες που τον παρακάλεσαν να τους φανερώσει το γαμπρό που θα κάμουν στην κόρη τους». Στη Φλώρινα, η φανουρόπιτα (που την πάνε οι ελεύθερες κοπέλες στην εκκλησιά) χρησιμοποιείται ως ονειρομαντικό μέσον με ένα κομμάτι που βάζουν κάτω απ'το προσκέφαλο (ο Άγιος θα φανερώσει το μέλλοντα σύζυγο).

    Συνήθως η Φανουρόπιτα παρασκευάζεται με επτά ή εννιά υλικά! Η επιλογή των αριθμών αυτών δεν είναι καθόλου τυχαία, μια και είναι γνωστός ο ρόλος των αριθμών στις μαντικές και μαγικές πρακτικές. Τα επτά ή εννιά υλικά φαίνεται να ενισχύουν ακόμα περισσότερο τη δύναμη της πίτας!»

    Φανούριος φῶς πᾶσι πιστοῖς παρέχει,
    Κἂν εἰς σκότος δ᾿ ἔκειτο τῆς γαίας μέγα.
    Εἰκάδι ἑβδομάτῃ Φανουρίου σηκὸς γῆθεν φάνθη.

    Αρχεία

    Ο Άγιος Φανούριος ο Θαυματουργός

    Ο άγιος Φανούριος στην κάμινο. Εικόνα δια χειρός Φίκου
    Ο άγιος Φανούριος στην κάμινο. 
    Εικόνα δια χειρός Φίκου (εδώ)

    Είναι εκατοντάδες οι Άγιοι Μάρτυρες που βασανίστηκαν και μαρτύρησαν για τον Κύριο μας και θυσίασαν τη ζωή τους για να μην αρνηθούν την πίστη τους. Στα δεκατέσσερα εκατομμύρια ανέρχονται μόνο οι γνωστοί Μάρτυρες των δύο πρώτων αιώνων του Χριστιανισμού.

    Άγνωστος ο αριθμός εκείνων, που δε γνωρίζουμε. Ανάμεσα σε αυτούς συγκαταλεγόταν και ο Άγιος Φανούριος ο Θαυματουργός, ο οποίος έζησε την εποχή της Τουρκοκρατίας, όταν οι ορδές των βαρβάρων της Ασίας, οι Τούρκοι, είχαν κατακλύσει το χώρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και μεθυσμένοι από τις νίκες τους έσφαζαν και σκότωναν τους Χριστιανούς, αφού κατά τη Μωαμεθανική θρησκεία τους θεωρούνταν άπιστοι.

    Τότε που «όλα τάσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά» και οι βάρβαροι κατακτητές προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να αλλαξοπιστήσουν τον ορθόδοξο Ελληνισμό και καμιά δύναμη δεν μπορούσε να συγκρατήσει αυτό το βίαιο εξισλαμισμό μικρών και μεγάλων, με το παιδομάζωμα και τη δημιουργία των σκληρών ορδών των Γενιτσάρων.

    Η εποχή ήταν κρίσιμη για την Εκκλησία, που προσπαθούσε να προστατεύσει, όσο μπορούσε, το ποίμνιο της. Και τότε ακριβώς ο Πολυέλεος Θεός της αγάπης φανέρωσε τον λαμπρό Άγιο Φανούριο, ένα γενναίο πολεμιστή της Πίστεως, για να συμπαρασταθεί στους πιστούς, που βρίσκονταν σε μεγάλη δοκιμασία. Οι πληροφορίες που υπάρχουν και διασώθησαν μέχρι σήμερα, αναφέρουν ότι η ανεύρεση της ιεράς εικόνος έγινε «από τυχαίο γεγονός». Στον κόσμο του Θεού όμως δεν υπάρχουν τύχη και τυχαία γεγονότα. Ήταν μια παραχώρηση, μια ευεργεσία του Θεού προς το χειμαζόμενο Γένος μας.

    Έτσι μας φανέρωσε την ύπαρξη και την παρουσία του Αγίου Φανουρίου, γύρω στο έτος 1500 μ.Χ. Επίσης οι γραπτές πηγές σημειώνουν ότι η εικόνα του Αγίου Φανουρίου βρέθηκε στη νήσο Ρόδο, ενώ μια άλλη παράδοση αναφέρει ως τόπο εύρεσης την Κύπρο. Τα στοιχεία όμως που υπάρχουν και δεν μπορούν να αμφισβητηθούν στηρίζουν αυτό, που αναφέρεται και στα «συναξάρια», ότι η εικόνα βρέθηκε στη Ρόδο το έτος 1500μ.Χ.

    Δεν γνωρίζουμε την καταγωγή του Αγίου, ούτε τον τόπο που γεννήθηκε, ούτε τους γονείς, ούτε τη μόρφωσή του. Από την εικόνα του όμως, που βρέθηκε σε πολύ καλή κατάσταση και από τις δώδεκα σχετικές παραστάσεις, που υπάρχουν σαν κορνίζα ολόγυρα στην εικόνα, μπορούμε να συμπεράνουμε και να βρούμε κάποια συμπληρωματικά στοιχεία.

    Η ανεύρεση της εικόνας

    Το μικρό χρονικό της ανεύρεσης της εικόνας αναφέρει, ότι τον καιρό που οι Αγαρηνοί κατέλαβαν τη νήσο Ρόδο θέλησαν να οχυρώσουν και πάλι το όμορφο νησί και να ξαναφτιάξουν τα τείχη της πόλης, τα οποία είχαν καταστραφεί σε πολλά σημεία από τις αλλεπάλληλες πολεμικές συγκρούσεις.

    Προς το νότιο μέρος του φρουρίου της πόλης που ήταν και το κατεστραμμένο υπήρχαν πολλά μισογκρεμισμένα σπίτια και προς τα εκεί στράφηκαν οι κατακτητές να πάρουν πέτρες για τις ανάγκες του φρουρίου. Πήραν λοιπόν μαζί τους και πολλούς Χριστιανούς, σαν εργάτες και άρχισαν να σκάβουν τα ερείπια. Εκεί μέσα ανακάλυψαν καταπλακωμένη μια ωραιότατη Εκκλησία και πλήθος εικόνων, που ήταν όμως σε άσχημη κατάσταση και δεν μπορούσε κανείς να διακρίνει λεπτομέρειες, παραστάσεις ή γράμματα.

    Ξαφνικά όμως, καθώς σκάλιζαν οι εργάτες μέσα στο ναό, βρήκαν μια θαυμάσια, ολοκάθαρη και άφθαρτη εικόνα, που έμοιαζε σαν να είχε αγιογραφηθεί την ίδια ημέρα. Και αυτό είναι μια πρόσθετη απόδειξη ότι η ανεύρεση δεν ήταν τυχαία, αλλά δωρεά του Θεού. Η χαρά των χριστιανών εργατών ήταν μεγάλη και σε λίγο μαθεύτηκε σε όλη την πόλη η ανεύρεση της εικόνας και του ναού. Αμέσως ο Μητροπολίτης του Νησιού, που λεγόταν Νείλος και ήταν πολύ μορφωμένος και πολύ πιστός, έτρεξε στην γκρεμισμένη Εκκλησία και πήρε την εικόνα, όπου έγραφε καθαρά «Άγιος Φανούριος». Ήταν Αγία Φανέρωση. Η εικόνα έδειχνε τον Άγιο Φανούριο ντυμένο στρατιωτικά, νέο στην ηλικία, στο χέρι του κρατούσε ένα Σταυρό και πάνω από τον σταυρό υπήρχε μια λαμπάδα αναμμένη. Ολόγυρα στην εικόνα, κατά την πανάρχαια συνήθεια των αγιογράφων, που ζωγράφιζαν την πίστη τους και δίδασκαν με εικόνες τους αγράμματους, υπήρχαν δώδεκα παραστάσεις από τα μαρτύρια του Αγίου. Σκηνές από σκληρά και μεγάλα μαρτύρια που αποκαλύπτουν ότι πρόκειται για μεγάλο και γενναίο αθλητή της πίστεως. Οι δώδεκα αυτές παραστάσεις περιείχαν τα κάτωθι:

    Πρώτη παράσταση

    Στην εικόνα αυτή εμφανίζεται ο Άγιος Φανούριος, όρθιος μπροστά στον Ρωμαίο άρχοντα και φαίνεται σαν να απολογείται με παρρησία και να ομολογεί την Αγία Πίστη στο Χριστό. Μια σκηνή που αντιπροσωπεύει τους αγώνες και την ευψυχία των εκατομμυρίων μαρτύρων της Εκκλησίας μας.

    Δεύτερη παράσταση

    Ο Άγιος στην παράσταση αυτή βρίσκεται ανάμεσα στους στρατιώτες, που τον βασανίζουν και τον χτυπούν με πέτρες στο κεφάλι και στο στόμα. Είναι μια πρώτη μορφή των μαρτυρίων, που υπέστη για να μη αρνηθεί τον Κύριο.

    Τρίτη παράσταση

    Η τρίτη παράσταση δείχνει τη συνέχιση των βασανιστηρίων που γίνονται τώρα πιο σκληρά. Οι στρατιώτες έχουν ρίξει στο έδαφος τον Άγιο και τον χτυπούν μανιασμένα με ρόπαλα και ξύλα, ενώ ο Άγιος σωπαίνει και προσεύχεται.

    Τέταρτη παράσταση

    Νέα μορφή βασανισμών εμφανίζεται στην τέταρτη παράσταση. Ο Άγιος Φανούριος, χωρίς στολή, αιμόφυρτος και γυμνός, έχει κλειστεί στη φυλακή και οι δήμιοί του τον δένουν με σιδερένια εργαλεία. Εκείνος υπομένει ατάραχος τα μαρτύρια, ενώ το βλέμμα του είναι στραμμένο στον ουρανό.

    Πέμπτη παράσταση

    Εδώ φαίνεται ο Άγιος και πάλι μπροστά στο σκληρό τύραννο και απολογείται μετά τους βασανισμούς. Η έκφρασή του φανερώνει ότι ο πόνος και το μαρτύριο δεν τον λύγισαν. Αντίθετα στέκει αποφασιστικά και αδιαφορεί για τις απειλές και τις φοβέρες των δημίων του.

    Έκτη παράσταση

    Αυτή η σκηνή, η έκτη στη σειρά, παρουσιάζει τον Άγιο να προσεύχεται μόνος του μέσα στη φυλακή. Έχει υψώσει τα χέρια προς τον ουρανό και ζητεί κατανυκτικά τη θεία βοήθεια, για να αντέξει τους πόνους ως το τέλος. Ξέρει ότι ο αγώνας δεν τελείωσε και χρειάζεται ακόμη πολλή πίστη και υπομονή.

    Έβδομη παράσταση

    Στην εικόνα αυτή ο Άγιος περνά σε νέα και πιο οδυνηρά βασανιστήρια. Βρίσκεται και πάλι στη φυλακή γυμνός και καταματωμένος, ενώ γύρω του οι δήμοι καίνε το σώμα του με αναμμένες λαμπάδες. Είναι μια φοβερή σκηνή ζωντανής θυσίας προς τον Κύριο. Τέλεια περιφρόνηση των γήινων πραγμάτων και ολόψυχος αγάπη και ομολογία του Κυρίου Ιησού Χριστού. Ένα θαύμα ορατό και ανυπέρβλητο.

    Όγδοη παράσταση

    Ακόμη πιο θηριώδης είναι η όγδοη παράσταση. Ό Άγιος εμφανίζεται καταπλακωμένος κάτω από μια μεγάλη πέτρα και ολόγυρά του βρίσκονται άγρια θηρία για να τον κατασπαράξουν. Η αγιότητα όμως και η χάρη του Θεού τα έχει ξημερώσει και μοιάζουν, καθώς τον περιτριγυρίζουν, σαν να του προσφέρουν προστασία.

    Ένατη παράσταση

    Στη σκηνή αυτή ο Άγιος παρουσιάζεται στην αρχή του θριάμβου του. Δεν αρνήθηκε το Χριστό και ο Κύριος δυναμώνει τον πιστό στρατιώτη του. Στέκει μπροστά στα είδωλα με αναμμένα κάρβουνα στα χέρια, αλλά αρνείται να θυσιάσει στους ψεύτικους θεούς. Γι’ αυτό ένας πονηρός, που φαίνεται να πετά στον αέρα, θρηνεί για την αποτυχία του να νικήσει τον νεαρό, αλλά πιστό Φανούριο.

    Δέκατη παράσταση

    Τον πνευματικό θρίαμβο του Αγίου αναπαριστά η δέκατη σκηνή. Βρίσκεται και πάλι όρθιος, που σημαίνει ότι δε λύγισε στα μαρτύρια. Έχει υψώσει τα χέρια του στον ουρανό και στο πρόσωπό του είναι ζωγραφισμένη η γαλήνη και το φως του θείου ελέους.

    Ενδέκατη παράσταση

    Την κορύφωση του μαρτυρίου εικονίζει η ενδέκατη παράσταση. Είναι ολόγυρα οι εξαγριωμένοι βασανιστές του Αγίου, που τον έχουν στη μέση, πάνω σε ένα μεγάλο μάγκανο και του τσακίζουν τα κόκκαλα. Εκείνος ενισχυόμενος από τον Κύριο, παραμένει με ήρεμο πρόσωπο και υπομένει με καρτερία το φρικτό μαρτύριο. Έτσι ο Άγιος Φανούριος αναδεικνύεται ως ένας από τους εκλεκτούς Μάρτυρες της Εκκλησίας μας, αληθής Μεγαλομάρτυρας, όπως φανερώνουν τα πολλά και μεγάλα βασανιστήρια που υπέστη.

    Δωδέκατη παράσταση

    Εδώ η τελευταία σκηνή βασάνων δείχνει και το τέλος, το τέλος των μαρτυρίων του, να καίγεται ζωντανός από τους δημίους του, αφού μέχρι τέλους, «άχρι θανάτου», έμεινε πιστός στον Κύριο μας Ιησού Χριστό. Εμφανίζει η τελευταία παράσταση τον Άγιο Φανούριο όρθιο και πάλι, αλλά μέσα σε ένα λάκκο, πάνω σε αναμμένα ξύλα και περιτριγυρισμένο από φλόγες και καπνούς. Και πάλι όμως είναι ήρεμος και ατάραχος νικητής. Διότι ενώ οι βασανιστές του τον ψήνουν ζωντανό, εκείνος αντί να παραπονιέται και να διαμαρτύρεται, αντί να φωνάζει έντρομος, προσεύχεται με ακλόνητη πίστη στον Μέγιστο Αρχιμάρτυρα Ιησού Χριστό και τον ευχαριστεί για τη μεγάλη αυτή δωρεά του Μαρτυρίου και τον δοξολογεί, όπως και εμείς πρέπει να κάνουμε καθημερινά, για τις τόσες και τόσες ανεκτίμητες δωρεές της ζωής που μας προσφέρει.

    Τι αποκαλύπτει η εικόνα

    Με τη σύντομη αυτή περιγραφή της εικόνας του Αγίου Φανουρίου, που βρέθηκε καθαρή και άθικτη, πριν από 500 χρόνια, στην ερειπωμένη Εκκλησία της Ρόδου, πληροφορούμαστε τα εξής στοιχεία: Το όνομα του Αγίου Φανουρίου, που δείχνει ότι ο Άγιος πρέπει να ήταν Ελληνικής καταγωγής. Ότι οι γονείς του ήταν ευσεβείς και ανέθρεψαν χριστιανικά το παιδί τους. Ότι πρέπει να ήταν μορφωμένος για να είναι στρατιωτικός. Ότι πρέπει να μαρτύρησε κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού, δεύτερο ή τρίτο αιώνα, σε νεαρή ηλικία και όχι σε προχωρημένη. Ότι υπήρξε Μεγαλομάρτυρας από τα πολλά και μεγάλα μαρτύρια που του έκαναν. Θεωρήθηκε Άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία.

    Η ανακαίνιση του Ναού

    Μόλις ο ευσεβής και πιστός Μητροπολίτης της Ρόδου, Νείλος, μελέτησε προσεκτικά την ιερή εικόνα, που τόσο θαυμαστά διατηρήθηκε και βρέθηκε μέσα στα ερείπια και διαπίστωσε ότι πρόκειται για Άγιο και μάλιστα Μεγαλομάρτυρα, έκανε πανηγυρική δοξολογία και λειτουργία προς τιμή του Αγίου. Ύστερα πήρε την απόφαση να ανακαινίσει τον Ιερό Ναό που βρέθηκε η εικόνα και έστειλε αντιπροσωπεία στον ηγεμόνα του νησιού για να λάβει την σχετική άδεια. Ό ηγεμόνας όμως αρνήθηκε. Τότε ο Επίσκοπος, παρά τις δυσκολίες της εποχής εκείνης, ξεκίνησε ο ίδιος, πήγε στην Κωνσταντινούπολη και πήρε την άδεια από την Υψηλή πύλη του Σουλτάνου. Επέστρεψε αμέσως στη Ρόδο και αναστήλωσε τον Ναό του Αγίου Φανουρίου στην ίδια θέση των ερείπιων, όπου βρέθηκε η εικόνα του, έξω από τα τείχη της πόλης (σημερινή παλαιά αγορά). Ο Ναός αυτός διασώζεται μέχρι σήμερα και πολλοί πηγαίνουν να προσκυνήσουν στη Ρόδο τη θαυματουργή εικόνα.

    Θαύματα του Αγίου Φανουρίου

    Πολλά είναι τα θαύματα του Αγίου Φανουρίου, που έγιναν από τότε και μέχρι σήμερα. Όσοι επικαλούνται τη βοήθεια και την πρεσβεία του Αγίου, πάντα βρίσκουν προστασία και ο Άγιος φανερώνει το ζητούμενο, εφ’ όσον αυτό είναι δίκαιο και κατά Θεό και όχι μάταια και εγωιστικά αιτήματα. Κάποια από τα θαύματα του Αγίου, που σήμερα συνεχίζει να θαυματουργεί σε όσους τον επικαλούνται ταπεινά και με πίστη ανυπόκριτη, για να φανεί ότι ο Θεός φανέρωσε τον Άγιο Φανούριο βοηθό και προστάτη του βασανισμένου Γένους των Ελλήνων Ορθοδόξων από τότε μέχρι σήμερα παρατίθενται παρακάτω:

    Εκείνη την εποχή η μεγαλόνησος Κρήτη βρισκόταν κάτω από την κυριαρχία των Βενετσιάνων παπικών και δεν επέτρεπαν να υπάρχει Ορθόδοξος Αρχιεπίσκοπος, αλλά μόνο Λατίνος. Και ακόμα όταν πέθαινε κάποιος Μητροπολίτης, δεν επέτρεπαν να εκλεγεί άλλος Αρχιερέας, ώστε οι Ορθόδοξοι να παρασυρθούν με τον καιρό στον Παπισμό και να αλλαξοπιστήσουν. Τα συστήματά τους ήταν πάντοτε πονηρά για να παρασύρουν τους Ορθοδόξους στην αίρεση του Παπισμού. Έτσι όσοι ήθελαν να γίνουν ιερείς, έπρεπε να μεταβούν στα Κύθηρα, για να χειροτονηθούν από Ορθόδοξο Αρχιερέα, αφού δεν υπήρχε στην Κρήτη.

    Κάποτε λοιπόν, ξεκίνησαν από την Κρήτη τρεις Διάκονοι και πήγαν στον Μητροπολίτη των Κυθήρων για να τους χειροτονήσει ιερείς. Ό Αρχιερέας τους δέχθηκε με χαρά και αφού τους έδωσε τη μεγάλη Χάρη της ιεροσύνης, το μέγα αυτό προνόμιο της Χάριτος, τους έστειλε με τις ευχές του να υπηρετήσουν το δυναστευόμενο τότε Κρητικό λαό. Όταν όμως επέστρεφαν οι τρεις ιερείς στην Κρήτη, τους αιχμαλώτισαν οι Αγαρηνοί στο πέλαγος και τους μετέφεραν στη Ρόδο, όπου και τους πούλησαν σκλάβους σε άλλους Αγαρηνούς. Οι τρεις ιερείς θρηνούσαν για το κακό που τους βρήκε και ζούσαν τη σκληρή ζωή του σκλάβου κοντά στους αλλοθρήσκους αφέντες τους.

    Κάποια μέρα όμως άκουσαν από τους Ροδίτες για τη θαυματουργή εικόνα του Αγίου Φανουρίου, που βρέθηκε στη Ρόδο και άρχισαν με την πίστη τους και με αληθινά δάκρυα να παρακαλούν τον νεοφανέντα Άγιο να τους ελευθερώσει από τα δεσμά της αιχμαλωσίας και της απάνθρωπης δουλείας. Ζήτησαν μάλιστα και οι τρεις, αλλά ο καθένας ξεχωριστά και χωρίς να γνωρίζει ο ένας την ενέργεια του άλλου την άδεια από τους αφέντες τους να μεταβούν στον Ιερό Ναό να προσκυνήσουν την εικόνα του Αγίου. Και κατά παραχώρηση του Πανάγαθου Θεού πήραν και οι τρεις την άδεια να πάνε να προσκυνήσουν.

    Όταν έφθασαν στον Ιερό Ναό, ξεχωριστά ο καθένας πάντοτε, παρακάλεσαν με δάκρυα τον Άγιο Φανούριο να τους ελευθερώσει από τα χέρια των Αγαρηνών, για να μπορέσουν να υπηρετήσουν τον Κύριο στο Άγιο Θυσιαστήριο ως ιερείς. Πράγματι ο Άγιος με την θαυματουργή δύναμη, που έχει από τον Θεό, ευσπλαχνίστηκε τους ιερείς και την ίδια νύχτα παρουσιάστηκε στο όνειρο των τριών Αγαρηνών, που είχαν σαν δούλους τους ιερείς και τους διέταξε να ελευθερώσουν αυτούς. Οι Αγαρηνοί αφέντες όμως, αντί να υπακούσουν στο θέλημα του Αγίου, έκαναν τα αντίθετα. Τους αλυσόδεσαν και τους υπέβαλαν σε βασανιστήρια, γιατί νόμισαν ότι πρόκειται για μαγείες.

    Την επόμενη νύχτα ο Μεγαλομάρτυρας Φανούριος εμφανίστηκε στους τρεις ιερείς και τους έλυσε από τα δεσμά και τους είπε ότι την άλλη μέρα θα τους ελευθέρωνε και από τους Αγαρηνούς αφέντες τους. Επίσης την ίδια νύχτα φανερώθηκε στους τρεις Αγαρηνούς και αφού τους έλεγξε αυστηρά για την ανυπακοή τους είπε: «Εάν δεν ελευθερώσετε αύριο το πρωί τους τρεις ιερείς που έχετε ως δούλους σας, θα δείτε τη δύναμη του Κυρίου». Το πρωί μόλις ξύπνησαν οι Αγαρηνοί και οι οικογένειές τους έχασαν το φως τους και μια γενική παράλυση με φρικτούς πόνους σκέπασε το κορμί τους. Τότε κάλεσαν τους συγγενείς τους και έκαναν συμβούλιο, πώς θα αντιμετωπίσουν την φοβερή αυτή τραγωδία. Αποφάσισαν να καλέσουν τους τρεις ιερείς μήπως μπορέσουν να τους βοηθήσουν. Αμέσως έστειλαν και τους έφεραν και ζήτησαν την βοήθειά τους. Εκείνοι αποκρίθηκαν: «Εμείς δεν μπορούμε να σας βοηθήσουμε. Θα παρακαλέσουμε το Θεό και εκείνος θα κάνει αυτό που είναι σωστό».

    Την άλλη νύχτα ο Άγιος Φανούριος εμφανίστηκε πάλι στον ύπνο των Αγαρηνών και τους είπε: «Εάν δεν ελευθερώσετε τους τρεις ιερείς, που σας είπα και αν δεν στείλετε γραπτώς στο Ναό μου την απελευθέρωσή τους, δε θα ξαναβρείτε την υγεία σας».

    Τρομοκρατημένοι οι τρεις αφέντες έστειλαν ο καθένας από ένα γράμμα στον Ιερό Ναό του Αγίου Φανουρίου, όπου δήλωναν ότι χαρίζουν την ελευθερία στους τρεις δούλους – ιερείς. Οι απεσταλμένοι τοποθέτησαν τις τρεις επιστολές στην εικόνα του Αγίου. Και το θαύμα έγινε. Πριν ακόμη επιστρέψουν οι απεσταλμένοι στους κυρίους τους, οι τρεις Αγαρηνοί και οι οικογένειές τους έγιναν τελείως καλά στην υγεία τους και ξαναείδαν το φως του ηλίου.

    Κατασυγκινημένοι από το θαύμα ελευθέρωσαν τους τρεις ιερείς και τους έδωσαν μάλιστα και τα έξοδα για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους την Κρήτη. Οι πρώην δούλοι και τώρα ελεύθεροι ιερείς έτρεξαν αμέσως στον Ιερό Ναό και με δάκρυα στα μάτια ευχαρίστησαν το Μεγαλομάρτυρα Άγιο Φανούριο για το θαύμα της απελευθέρωσής τους. Κατόπιν αντέγραψαν πιστά την εικόνα του και την πήραν μαζί τους στην Κρήτη, όπου και την τιμούσαν κάθε χρόνο με λειτουργίες και δοξολογίες και όπου ο Άγιος εορτάζεται μέχρι σήμερα με ιδιαίτερη ευλάβεια.

    Ο Άγιος Φανούριος έκανε πολλά και μεγάλα θαύματα από τότε και μέχρι σήμερα σε όσους επικαλούνται ευλαβικά τη βοήθειά του τη θαυματουργή. Γι’ αυτό και είναι μεγάλη η αγάπη και η τιμή, με την οποία τον περιβάλλει ο Ορθόδοξος Λαός μας και εορτάζει την μνήμη του κάθε χρόνο στις 27 Αυγούστου, ημέρα ανεύρεσης της εικόνας του.

    Η πίττα του Αγίου Φανουρίου

    Η αγάπη και η τιμή με την οποία περιβάλλεται από το 1.500 μ.Χ. μέχρι σήμερα ο Άγιος Φανούριος έγινε αφορμή να δημιουργηθούν διάφορες ωραίες και ευλαβείς παραδόσεις στο λαό μας, ανάμεσα στις οποίες είναι και το εορταστικό έθιμο της «Πίττας του Αγίου Φανουρίου», ή πιο καλά της «Φανουρόπιττας» που γίνεται την παραμονή της εορτής του. Η πίττα αυτή, που είναι συνήθως μικρή και στρογγυλή, σαν μικρός άρτος, μοιράζεται στους πιστούς και γίνεται άλλοτε για να «φανερώσει» κάποιο χαμένο αντικείμενο ή κάποια χαμένη υπόθεση ή ακόμα να «φανερώσει την υγεία» σε κάποιο ασθενή κ.λ.π. Υπάρχει επίσης η παράδοση ότι με την πίτα αυτή γίνεται μνεία της μητέρας του Αγίου. Μια άλλη εκδοχή για τη «Φανουρόπιττα» είναι επίσης ότι ο Άγιος Φανούριος έγινε γνωστός με την ανεύρεση της εικόνας του, με το θαυμαστό τρόπο που αναφέραμε, μέσα στα ερείπια μιας εκκλησίας.

    Χαρακτηριστικό της αγάπης του λαού μας για τον θαυματουργό Μεγαλομάρτυρα είναι ότι το όνομα Φανούριος παραμένει αρκετά διαδεδομένο και εικόνες που υπάρχουν σε όλες τις περιοχές της χώρας και συχνά οι πιστοί επικαλούνται την βοήθεια και την πρεσβεία του Αγίου.

    Βέβαια σήμερα δεν υπάρχουν οι Ρωμαίοι τύραννοι και οι αλλόπιστοι Αγαρηνοί που καταδίωκαν άλλοτε τους Χριστιανούς και κανείς δεν προσπαθεί με τη βία και τα βασανιστήρια να μας κάνει να αρνηθούμε την πίστη μας. Υπάρχουν όμως άλλοι διώκτες σκληροί και άγριοι, που προσπαθούν να μας απομακρύνουν από τον Χριστό. Οι διώκτες αυτοί, οι φοβεροί και αδίστακτοι είναι οι αμαρτίες μας, τα πάθη μας, η υπερηφάνεια, η υποκρισία, η κακία και η ασέβεια στην καθημερινή μας ζωή. Και μαζί με τις αμαρτίες και τα πάθη μας, κρυμμένοι και μεταμορφωμένοι οι πονηροί μας πολεμούν συνεχώς και ζητούν να μολύνουν και να σκοτώσουν την ψυχή μας με το πνευματικό θάνατο με την αμφιβολία, την ολιγοπιστία και την αδιαφορία μας προς το θέλημα του Θεού.

    Ας αγωνιστούμε και εμείς, όπως ο Άγιος Φανούριος και ας ζητούμε τη βοήθεια του στην προσπάθεια μας να μείνουμε καθημερινά πιστοί και υπάκουοι στο θέλημα του Θεού μέχρι της τελευταίας μας πνοής.[5]

    Ταις πρεσβείες του Αγίου Φανουρίου να έχουμε.

    Σοφία Ντρέκου

    Βιβλιογραφία/Πηγές:
    [1]Σύντομος Βίος: Τσολακίδης Χρήστος, "Αγιολόγιο της Ορθοδοξίας", σελ. 759, Αθήνα 2001.
    [2] Λαογραφία - Το έθιμο: Νίκος και Μαρία Ψιλάκη, «Το ψωμί των Ελλήνων και τα γλυκίσματα της λαϊκής μας παράδοσης».
    [3] Ο Άγιος που φανερώνει...: Γ.Α. Μέγας, «Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας»
    [4] Βασίλη Λαμνάτου, «Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας»
    [5] Εκτενής βίος: Βασιλική Λαμπροπούλου, Ο Άγιος Φανούριος ο Θαυματουργός, Βίος και Παράκληση, Εκδόσεις «Αποκάλυψις», Αθήνα 2007
    Βιντεο/αφιέρωμα για τον Άγιο Φανούριο 

    Πρωτ. Θεόδωρος Ζήσης - Περί Αγίου Φανουρίου και
    Φανουρόπιτας, τι λέει η Εκκλησία και λαϊκές παραδόσεις.













    25 Αυγ 2019 Ομιλία Γέροντος Νεκταρίου Μουλατσιώτη με θέμα:
    Άγιος Φανούριος: Βίος και η παράδοση της Φανουρόπιτας

    Ο Άγιος Φανούριος που εορτάζει 27 Αυγούστου είναι ένα φωτεινό παράδειγμα για τη ζωή των χριστιανών. Ποιά είναι η ζωή του Αγίου Φανουρίου; Πότε έζησε; Για ποιο λόγο φτιάχνουμε φανουρόπιτα; Στην παράδοση της Εκκλησίας μας, έχει επικρατήσει ότι ό Άγιος Φανούριος βρίσκει χαμένα αντικείμενα. Τον επικαλούμαστε για να μας τα φανερώσει και να μας δώσει τη χαρά και το χαμόγελο στο πρόσωπό μας. Τι πρέπει να ζητάμε όταν φτιάχνουμε φανουρόπιτα;




















    Mike Capsilis: Και οι Ρώσσοι...! "Grushenka tells Rakitkin and Alyosha the fable of the onion: a wicked woman dies and is thrown into the lake of fire in hell by devils. Her guardian angel tries to think of one good deed of hers to tell God and save her from hell, and recalls that once she pulled up an onion and gave it to a beggar. God answers that the angel should take that same onion and offer it to her. If she takes hold of it and the angel can pull her out with it, she can go to paradise, but if the onion breaks, she must stay in the lake of fire. The angel offers the onion, the woman grabs it and he pulls carefully. Just as she is about to be pulled out completely, the other sinners in the lake hold onto her so as to be pulled out with her. The woman kicks them away, telling them that it is her onion, not theirs. The onion breaks and the woman falls back into the lake, where she remains." An old Russian folk tale, retold in the Brothers Karamazov 27 Αυγούστου 2012 στις 12:55 π.μ. Το Μονοπάτι του Φωτός