1998 - Η Βουλή των Ελλήνων ψηφίζει ομόφωνα
την ανακήρυξη της 14ης Σεπτεμβρίου ως ημέρα
εθνικής μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων
της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης
από το Τουρκικό Κράτος.
της Σοφίας Ντρέκου (Sophia Drekou)
Αρθρογράφος (BSc in Psychology)
Γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης
Η Γενοκτονία των Ελλήνων είναι η σκόπιμη και συστηματική εξόντωση, μέχρι το 1923, των ελληνικών πληθυσμών της Ανατολικής Θράκης και της Μικράς Ασίας (κυρίως της Ιωνίας, Καππαδοκίας, Πόντου, Βιθυνίας), αρχής γενομένης με τη Σφαγή του Οικονομείου στις 25 Ιανουαρίου 1913, από τους μηχανισμούς της οθωμανικής κυβέρνησης των εθνικιστών Νεότουρκων και του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος του Μουσταφά Κεμάλ.
Η γενοκτονία των Ελλήνων πραγματοποιήθηκε παράλληλα με γενοκτονίες σε βάρος και άλλων χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δηλ. των Αρμενίων και των Ασσυρίων. Οι εκτιμήσεις για τις ανθρώπινες απώλειες την περίοδο από το 1912 ως το 1922 ξεκινούν από 200-300 χιλιάδες και φτάνουν, κατά ορισμένους Έλληνες μελετητές τις 800.000 - 1.200.000 ανθρώπους.
Το 1998 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη της 14ης Σεπτεμβρίου ως «ημέρα εθνικής μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης από το Τουρκικό Κράτος».
Η θεώρηση των γεγονότων αυτών, που για δεκαετίες αποκαλούνταν από τους Έλληνες «Μικρασιατική Καταστροφή», ως γενοκτονίας αποτελεί σημείο αντιλεγόμενο στην Ελλάδα ανάμεσα σε ιστορικούς, διανοούμενους και προσφυγικές οργανώσεις. Όσοι αμφισβητούν την καταλληλότητα του όρου «γενοκτονία» ανήκουν στο κυρίαρχο ρεύμα της κοινότητας των Ελλήνων ιστορικών. Σε ψηφίσματα της Γερουσίας των ΗΠΑ γίνεται αναφορά σε γενοκτονία κατά των Ελλήνων.
Περιεχόμενα
• Λόγοι: Πολιτικοί παράγοντες και Οικονομικοί παράγοντες
• Α΄ Φάση: 1913-1914: Επιχειρήσεις μαζικών εκτοπισμών - Προγραμματισμός και υποστήριξη από Γερμανούς συμβούλους - Εκτέλεση - Διαμαρτυρίες από την Ελληνική Κυβέρνηση
• Β΄ Φάση: 1914-1918: Νέα μέτρα εξόντωσης των μειονοτήτων - Τα «Τάγματα Εργασίας» - Δυτική Μικρά Ασία - Πόντος
• Γ' Φάση: 1921-1923: Πλήθος θυμάτων - Πολιτικές τοποθετήσεις - Ελλάδα - Διεθνώς - Τουρκία
• Επιστημονική συζήτηση: Ομοιότητες και διαφορές με τη Γενοκτονία των Αρμενίων - Εικόνες - Υποσημειώσεις - Βιβλιογραφία - Προτεινόμενη βιβλιoγραφία - Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Έλληνες θρηνούν συγγενείς τους που σφαγιάστηκαν στη Σμύρνη το 1922.
Smyrna massacre, 1922. Hellenic families crying for their relatives. (related Photos)
«Μικρασιατική Καταστροφή». Με αυτόν τον τίτλο έχουν καταγραφεί στο σύνολό τους τα ιστορικά γεγονότα του Αυγούστου-Σεπτεμβρίου του 1922, μία από τις πιο θλιβερές σελίδες στην Ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Για την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου που οδήγησε στη στρατιωτική ήττα και συντριβή και τον επακόλουθο ξεριζωμό εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων από την μικρασιατική γη στο πλαίσιο του σχεδίου συστηματικής εξόντωσης που εφάρμοσαν οι Νεότουρκοι, η 14η Σεπτεμβρίου έχει οριστεί ως ημέρα εθνικής μνήμης.
Η ήττα του 1922 μπορεί να συγκριθεί με αυτήν του 1453 και να θεωρηθεί ακόμα και μεγαλύτερη, γιατί μ’ αυτήν ξεριζώθηκε η από χιλιάδων ετών ελληνική παρουσία στην ιωνική γη.
Στην αρχαιότητα, η Ιωνία ήταν η περιοχή της Μικράς Ασίας, η οποία περιλάμβανε τις Ιωνικές αποικίες. Η περιοχή αυτή, περιοριζόταν στο κεντρικό τμήμα της ανατολικής ακτής του Αιγαίου, απέναντι από τα νησιά Χίο και Σάμο. Σταδιακά η Ιωνία ταυτίστηκε με ολόκληρη την περιοχή των ανατολικών παραλίων του Αιγαίου, λόγω της μεγαλύτερης εμβέλειας των Ιωνικών πόλεων, έναντι των άλλων ελληνικών πόλεων της περιοχής αυτής.
Η Ημέρα Εθνικής Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το τουρκικό κράτος καθιερώθηκε με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων στις 24 Σεπτεμβρίου 1998 (ΦΕΚ Α 234 / 13.10.1998). Την πρωτοβουλία είχαν αναλάβει τρεις βουλευτές του ΠΑΣΟΚ με μικρασιατική καταγωγή, ο Γιάννης Καψής, ο Γιάννης Διαμαντίδης και ο Γιάννης Χαραλάμπους, οι οποίοι κατέθεσαν τη σχετική πρόταση νόμου στις 12 Μαΐου 1997.
Στην εισηγητική έκθεση ανέφεραν, μεταξύ άλλων: «Η κατάρρευση των ελληνικών δυνάμεων το 1922 στη Μικρά Ασία, οι σφαγές, λεηλασίες και η προσφυγιά που ακολούθησαν, αποτελούν το αποκορύφωμα μιας συστηματικής προσπάθειας εξόντωσης του ελληνικού στοιχείου από τα χώματα της Μικρά Ασίας, που έβαλε τέρμα στην τρισχιλιετή παρουσία του στην πέραν του Αιγαίου Ελλάδα, μια περιοχή όπου αναπτύχθηκε η ωριμότερη φάση του ελληνικού πολιτισμού […] την τερατώδη αυτή γερμανική σύλληψη πρώτοι οι Νεότουρκοι ανέλαβαν να κάνουν πράξη. Και κοντά στις βάρβαρες ασιατικές μεθόδους του βίαιου εξισλαμισμού, του γενιτσαρισμού και των κατά τακτά διαστήματα φυλετικών εκκαθαρίσεων ήρθε να προστεθεί η τευτονική ψυχρή μεθοδικότητα με τη λειτουργία των περίφημων ταγμάτων εργασίας».
Χρησιμοποιήθηκαν στη Μ. Ασία (Ανατολία) κατά τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ή στις περιοχές που ελέγχονταν από τους Νεότουρκους ή τις δυνάμεις του Κεμάλ Ατατούρκ, καθώς και από την Τουρκία στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου για να ετοιμάσουν ενδεχόμενη συμμετοχή της Τουρκίας σ' αυτόν. Στα τάγματα αυτά αναγκάζονταν να εργαστούν άνδρες μη μουσουλμάνοι σε βαριές εργασίες υπό απάνθρωπες συνθήκες. Ήταν μία από τις μεθόδους εθνοκάθαρσης που χρησιμοποιήθηκαν από τους Τούρκους, αφού οι περισσότεροι εργάτες πέθαιναν. (βλ.εδώ)
Στις 13 Οκτωβρίου 1998 δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο νόμος 2645/1998, με τον οποίον καθιερώθηκε η 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το τουρκικό κράτος.
Με το νόμο αυτόν, που ήρθε στην Ολομέλεια της Βουλής και ψηφίστηκε μετά από πρωτοβουλία και αγώνες της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος, ορίζεται η 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα εθνικής μνήμης ενώ παραπέμπεται για αργότερα η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος που θα καθορίζει το χαρακτήρα, το περιεχόμενο, το φορέα και τον τρόπο οργάνωσης εκδηλώσεων μνήμης.
Εντέλει το Προεδρικό Διάταγμα υπογράφηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 2001 και δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 21 του ίδιου μήνα.
Ο νόμος 2645/1998
Στις 13 Οκτωβρίου 1998 δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο νόμος 2645/1998, με τον οποίον καθιερώθηκε η 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το τουρκικό κράτος.
Με το νόμο αυτόν, που ήρθε στην Ολομέλεια της Βουλής και ψηφίστηκε μετά από πρωτοβουλία και αγώνες της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος, ορίζεται η 14η Σεπτεμβρίου ως ημέρα εθνικής μνήμης ενώ παραπέμπεται για αργότερα η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος που θα καθορίζει το χαρακτήρα, το περιεχόμενο, το φορέα και τον τρόπο οργάνωσης εκδηλώσεων μνήμης.
Εντέλει το Προεδρικό Διάταγμα υπογράφηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 2001 και δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 21 του ίδιου μήνα.
Η στάση των τουρκικών κυβερνήσεων
Ελληνικά: Άτακτα τουρκικά τμήματα κατά τη σφαγή της Φώκαιας
επιδεικνύουν τη λεία τους. Τούρκος τσέτης επιδεικνύει τα κλοπιμαία του,
στην παραλία της Φώκαιας (φωτογραφία από μέλος της τοπικής γαλλικής
αρχαιολογικής αποστολής). English: (modern Foca) massacre (June 1914)
photo taken by Félix Sartiaux (1876-1944) Date 13 June 1914
Οι τουρκικές κυβερνήσεις αρνούνται πως υπήρξε γενοκτονία και τοποθετούν επισήμως το θάνατο των Ελλήνων στα πλαίσια των ευρύτερων απωλειών του πολέμου, του λιμού ή άλλων κοινωνικών αναταράξεων. Στα πλαίσια της πολιτικής άρνησης των γενοκτονιών των Ελλήνων, όπως και των Αρμενίων και Χριστιανών Ασσυρίων, το τουρκικό κράτος χρηματοδοτεί στο εξωτερικό ενέργειες που αντισταθμίζουν, ελαχιστοποιούν, σχετικοποιούν και υποβαθμίζουν αυτές τις γενοκτονίες.
Η Γενοκτονία ως μοντέλο για μετέπειτα εγκλήματα
Το «μοντέλο» του Κεμάλ παρέμενε ενεργό για το ναζιστικό κίνημα στη Γερμανία και μέχρι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Χίτλερ είχε δηλώσει ότι θεωρούσε τον εαυτό του «μαθητή» του Κεμάλ, ενώ η συμβολή του τελευταίου στη διαμόρφωση της ναζιστικής ιδεολογίας διαφαίνεται έντονα και στην ίδια τη ναζιστική βιβλιογραφία. Ο Κεμάλ και η νέα Τουρκία του 1923 αποτέλεσαν τα πρότυπα του «τέλειου Φύρερ» και των «καλών εθνικών πρακτικών» για τον ναζισμό. Τα μέσα ενημέρωσης του Γ' Ράιχ υπερτόνιζαν το «τουρκικό μοντέλο» και συνεχώς επέμεναν στα «οφέλη» της εθνοκάθαρσης και της γενοκτονίας.
Το ναζιστικό κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ, ήδη από τα πρώτα του βήματα, είχε εκλάβει τις μεθοδεύσεις του τουρκικού κράτους, ως πρότυπο έμπνευσης. Το επίσημο ναζιστικό όργανο Völkischer Beobachter (Λαϊκός Παρατηρητής), τον Φεβρουάριο του 1921 τόνιζε με θαυμασμό σε άρθρο με τίτλο «Τουρκία - το Πρότυπο»:
«Το γερμανικό έθνος μία μέρα δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να καταφύγει επίσης στις τουρκικές μεθόδους»
Ναζιστική δημοσίευση του 1925 επαινεί το νέο τουρκικό κράτος για την πολιτική «σκούπας» που επέδειξε, η οποία «πέταξε το ελληνικό στοιχείο στη θάλασσα». Η πλειοψηφία των συγγραφέων του Γ' Ράιχ τονίζει ότι η διπλή εθνοκάθαρση (κατά Ελλήνων και Αρμενίων) ήταν προϋπόθεση για την επιτυχία της νέας Τουρκίας. Χαρακτηριστικό απόφθεγμα δημοσίευσης του ναζιστικού κόμματος:
«Μόνο μέσω της εξόντωσης των ελληνικών και αρμενικών φυλών στη Μικρά Ασία υπήρξε δυνατή η δημιουργία ενός τουρκικού εθνικού κράτους και ο σχηματισμός ενός ατόφιου τουρκικού κοινωνικού σώματος μέσα σε ένα κράτος».
«[…] άκουσα τον πιο σπαρακτικό θρήνο για τον ελληνισμό που είχε δολοφονηθεί· για την προδοσία των μεγάλων δυνάμεων· για το θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων που είχαν σκοτωθεί, κρεμαστεί, πολλοί μάλιστα είχαν ενταφιαστεί ζωντανοί· για τις πολιτείες που έγιναν παρανάλωμα πυρός· για το πνίξιμο μέσα στο αίμα τριών χιλιάδων ετών και γι’ αυτούς που έζησαν τον αποχωρισμό· για το απέραντο βυζαντινό κράτος, που υπήρξε για αιώνες πιο ευρωπαϊκό από τα κράτη της Ευρώπης, και, μονοκοντυλιάς, είχε εξαφανιστεί κάθε ανάμνησή του από το χάρτη της υφηλίου…»
• ...και από τον νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη
«Γράψε μού τα όλα και την κατάσταση στην Ελλάδα στην υστερικιά Ελλάδα την ψεύτρα που μπόρεσε χωρίς τον παραμικρό ηρωισμό, χωρίς την παραμικρή αυταπάρνηση, χωρίς την παραμικρή διαμαρτυρία να θυσιάσει εκατό – εκατό χιλιάδες τα παιδιά της».
• ...και από τον νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη
«Γράψε μού τα όλα και την κατάσταση στην Ελλάδα στην υστερικιά Ελλάδα την ψεύτρα που μπόρεσε χωρίς τον παραμικρό ηρωισμό, χωρίς την παραμικρή αυταπάρνηση, χωρίς την παραμικρή διαμαρτυρία να θυσιάσει εκατό – εκατό χιλιάδες τα παιδιά της».
Τα σπίτια που είχα μου τα πήραν. Έτυχε να 'ναι τα χρόνια δίσεχτα·
πολέμοι χαλασμοί ξενιτεμοί· κάποτε ο κυνηγός βρίσκει
τα διαβατάρικα πουλιά... κάποτε δεν τα βρίσκει·
το κυνήγι ήταν καλό στα χρόνια μου, πήραν πολλούς τα σκάγια·
οι άλλοι γυρίζουν ή τρελαίνουνται στα καταφύγια...
Ξέρεις τα σπίτια πεισματώνουν εύκολα, σαν τα γυμνώσεις.
Διαβάστε: Ο Ελληνισμός στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη
Η Μικρασιατική Καταστροφή υπερβαίνει τα όρια ενός στρατιωτικού, πολιτικού ή διπλωματικού γεγονότος. Αποτελεί πρωταρχικά μια από τις πιο συγκλονιστικές ανθρώπινες τραγωδίες του 20ού αιώνα, στο επίκεντρο της οποίας βρέθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες αθώοι άμαχοι. Είναι επίσης μια εθνική τραγωδία, αφού σήμανε το βίαιο ξεριζωμό των Ελλήνων από τις πατρογονικές τους εστίες και το σβήσιμο των πανάρχαιων κοιτίδων του ελληνισμού. Έχει όμως παράλληλα και διαστάσεις κοσμοϊστορικού γεγονότος, καθώς συμβολίζει το τέλος ενός ελληνισμού που άνθισε για αιώνες στην Ανατολή και τροφοδότησε τη σκέψη, τον πολιτισμό και τη θρησκεία του νεότερου δυτικού κόσμου.
Αυτές τις μέρες του Σεπτέμβρη η ματιά στρέφεται πάντα στη ματωμένη Ανατολή και η καρδιά ανταριάζεται από τα ερεθίσματα της μνήμης.
Αυτές τις μέρες του Σεπτέμβρη η ματιά στρέφεται πάντα στη ματωμένη Ανατολή και η καρδιά ανταριάζεται από τα ερεθίσματα της μνήμης.
«Ακόμη προσπερνάς αποκαΐδια και σωριασμένα χώματα… και λες πως ήταν χθες που ναυάγησε τα μεγάλο καράβι… Δεν αισθάνομαι μίσος… Το πράγμα που κυριαρχεί μέσα μου είναι το αντίθετο του μίσους. Μια προσπάθεια να χωρέσει ο νους το μηχανισμό της καταστροφής».
● Η Δίκη των Έξι (31 Οκτωβρίου έως τις 15 Νοεμβρίου 1922)
15 Νοεμβρίου 1922: Το έκτακτο στρατοδικείο που δικάζει τους πρωταιτίους της μικρασιατικής καταστροφής, εκδίδει την ετυμηγορία του στις 6:30 το πρωί. Στις 11:30 π.μ. οι «6» εκτελούνται. Πρόκειται για τους Δημήτριο Γούναρη (59 ετών, πρώην πρωθυπουργός), Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη (68 ετών, πρώην πρωθυπουργός), Νικόλαο Στράτο (50 ετών, πρώην πρωθυπουργός), Νικόλαο Θεοτόκη (44 ετών, Υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη), Γεώργιο Μπαλτατζή (56 ετών, Υπουργός Εξωτερικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη) και Γεώργιο Χατζανέστη (59 ετών, Αρχιστράτηγος Μικράς Ασίας και Θράκης).
Οι κατηγορούμενοι της δίκης των έξι στο εδώλιο. Από αριστερά, οι κατηγορούμενοι: ο υποναύαρχος και πρώην υπουργός Μιχαήλ Γούδας, ο υπουργός Εξωτερικών στην κυβέρνηση Γούναρη Γεώργιος Μπαλτατζής, ο υποστράτηγος και πρώην υπουργός Ξενοφών Στρατηγός, ο πρώην πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης, ο πρώην πρωθυπουργός Νικόλαος Στράτος, ο υπουργός επί των στρατιωτικών Νικόλαος Θεοτόκης και ο πρώην πρωθυπουργός Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης. Στη φωτογραφία δεν διακρίνεται ο όγδοος κατηγορούμενος, ο Γεώργιος Χατζανέστης, διοικητής της στρατιάς της Μικράς Ασίας. Μόνο ο Γούδας και ο Στρατηγός καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη. Οι υπόλοιποι έξι καταδικάστηκαν εις θάνατον και εκτελέστηκαν λίγες ώρες μετά την καταδίκη τους, στις 15 Νοεμβρίου 1922. Agence Rol / Bibliothèque Νationale de France
Με την ονομασία αυτή έμεινε στην ιστορία η δίκη των πρωταίτιων της Μικρασιατικής Καταστροφής από έκτακτο στρατοδικείο, που συγκρότησαν οι βενιζελικοί αξιωματικοί της Επανάστασης του 1922. Στο εδώλιο κάθισαν επτά πολιτικοί και ένας στρατιωτικός, από τους οποίους οι έξι καταδικάσθηκαν σε θάνατο και εκτελέσθηκαν.
Με την ονομασία αυτή έμεινε στην ιστορία η δίκη των πρωταίτιων της Μικρασιατικής Καταστροφής από έκτακτο στρατοδικείο, που συγκρότησαν οι βενιζελικοί αξιωματικοί της Επανάστασης του 1922. Στο εδώλιο κάθισαν επτά πολιτικοί και ένας στρατιωτικός, από τους οποίους οι έξι καταδικάσθηκαν σε θάνατο και εκτελέσθηκαν.
Η δίκη διεξήχθη από τις 31 Οκτωβρίου έως τις 15 Νοεμβρίου 1922 στην ειδικά διαρρυθμισμένη αίθουσα συνεδριάσεων της Βουλής (Παλαιά Βουλή). Ήταν ένα από τα πιο δραματικά επεισόδια του Εθνικού Διχασμού.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή κι ενώ η Ελλάδα παρουσίαζε εικόνα διάλυσης, εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα υπό τους συνταγματάρχες Πλαστήρα και Γονατά και τον αντιπλοίαρχο Φωκά, που προκάλεσε την παραίτηση της κυβέρνησης Τριανταφυλλάκου και του βασιλιά Κωνσταντίνου (14 Σεπτεμβρίου 1922) υπέρ του υιού του Γεωργίου Β'. Ο χαρακτήρας του βασιζόταν στην ανάγκη της πίστης ότι «ο ελληνικός στρατός δεν νικήθηκε, αλλά προδόθηκε».
Στην Αθήνα συγκροτήθηκε Επαναστατική Επιτροπή, η οποία ανέλαβε άμεση δράση, διατάσσοντας εκτεταμένες συλλήψεις αντιβενιζελικών πολιτικών, υπό την πίεση της κοινής γνώμης. Μία ογκώδης διαδήλωση 100.000 ανθρώπων στην Πλατεία Συντάγματος στις 9 Οκτωβρίου ζητά την εκτέλεση υπευθύνων της τραγωδίας. Ο Πλαστήρας, που είναι ο αδιαμφισβήτητος αρχηγός του κινήματος, βρίσκεται σε δύσκολη θέση.
Οι αδιάλλακτοι στον στρατό (Πάγκαλος, Οθωναίος, Χατζηκυριάκος), αλλά και ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου απαιτούν εκτελέσεις. Οι μετριοπαθείς (Πλαστήρας, Δαγκλής, Γονατάς), θέλουν κανονική δίκη, όπως και οι μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, που ζητούν από τον Πλαστήρα να αποφύγει τις βεβιασμένες ενέργειες και τις συνοπτικές διαδικασίες. Τελικά, οι δύο πλευρές συμβιβάστηκαν και αποφασίστηκε η ίδρυση εκτάκτου στρατοδικείου, που από τη φύση του δεν παρέχει τα εχέγγυα για μια δίκαιη δίκη.
Επικεφαλής της ανακριτικής επιτροπής ανέλαβε ο σκληροπυρηνικός υποστράτηγος Θεόδωρος Πάγκαλος, με βοηθούς τους συνταγματάρχες Ιωάννη Καλογερά και Χαράλαμπο Λούφα. Στο πόρισμα της Επιτροπής, που εκδόθηκε στις 24 Οκτωβρίου, παραπέμφθηκαν να δικασθούν στο έκτακτο στρατοδικείο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας οκτώ πρόσωπα, που διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο την περίοδο 1920 - 1922:
• Δημήτριος Γούναρης (59 ετών, πρώην Πρωθυπουργός)
• Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης (68 ετών, πρώην Πρωθυπουργός)
• Νικόλαος Στράτος (50 ετών, πρώην Πρωθυπουργός )
• Νικόλαος Θεοτόκης (44 ετών, Υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη)
• Γεώργιος Μπαλτατζής (56 ετών, Υπουργός Εξωτερικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη)
• Ξενοφών Στρατηγός, υποστράτηγος ε.α. (53 ετών, Υπουργός Συγκοινωνιών στην κυβέρνηση Γούναρη)
• Μιχαήλ Γούδας, υποναύαρχος ε.α. (54 ετών, Υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Γούναρη)
• Γεώργιος Χατζανέστης, αντιστράτηγος (59 ετών, Αρχιστράτηγος Μικράς Ασίας και Θράκης)
Το δίκαιο αίτημα των κατηγορουμένων να δικασθούν από το Ειδικό Δικαστήριο κατ' εφαρμογή του νόμου περί ευθύνης Υπουργών απορρίφθηκε από τον Πάγκαλο με εξωνομική αιτιολόγηση. Τρεις μέρες νωρίτερα (21 Οκτωβρίου) είχε συγκροτηθεί το έκτακτο στρατοδικείο με πρόεδρο τον υποστράτηγο Αλέξανδρο Οθωναίο.
● Η απολογία Χατζηανέστη
Στις 9 το πρωί της 31ης Οκτωβρίου 1922 άρχισε η ακροαματική διαδικασία στην αίθουσα συνεδριάσεων της Βουλής (Παλαιά Βουλή). Τον πρόεδρο του Αλέξανδρου Οθωναίο πλαισίωναν ως στρατοδίκες τρεις συνταγματάρχες, ένας πλοίαρχος, ένας αντισυνταγματάρχης, δύο αντιπλοίαρχοι, τρεις ταγματάρχες, ένας λοχαγός και ένας στρατιωτικός δικαστικός σύμβουλος. Επαναστατικοί επίτροποι ήταν ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Κωνσταντίνος Γεωργιάδης και οι συνταγματάρχες Ιωάννης Ζουρίδης και Νεόκοσμος Γρηγοριάδης. Γραμματέας του δικαστηρίου ήταν ο Ιωάννης Πεπονής. Συνήγοροι υπεράσπισης των κατηγορουμένων ανέλαβαν διαπρεπείς δικηγόροι (Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Αναστάσιος Παπαληγούρας, Οικονομίδης, Δουκάκης, Νοταράς, Ρωμανός και Σωτηριάδης).
Η δίκη διεξήχθη σε 14 συνεδριάσεις. Μετά την απόρριψη των ενστάσεων των κατηγορουμένων εξετάστηκαν 12 μάρτυρες κατηγορίας και 12 υπεράσπισης. Επιτυχία της κατηγορούσας αρχής υπήρξε ότι οι περισσότεροι μάρτυρες κατηγορίας προήρχοντο από το αντιβενιζελικό στρατόπεδο, όπως και οι κατηγορούμενοι. Στις 6 Νοεμβρίου ο κατηγορούμενος Δημήτριος Γούναρης ασθένησε σοβαρά από τύφο και μεταφέρθηκε σε ιδιωτική κλινική. Υπέβαλε αίτημα αναβολής της δίκης, το οποίο απορρίφθηκε και έτσι δικαζόταν ωσεί παρών.
Κοινή ήταν η πεποίθηση σε Ελλάδα και εξωτερικό ότι το δικαστήριο θα επιβάλει θανατικές ποινές. Οι διεθνείς πιέσεις υπέρ των κατηγορουμένων εντείνονται. Υπό το βάρος τους, η κυβέρνηση του μετριοπαθή Σωτηρίου Κροκιδά παραιτείται στις 10 Νοεμβρίου και την πρωθυπουργία αναλαμβάνει στις 14 Νοεμβρίου ο συνταγματάρχης Στυλιανός Γονατάς, ηγετικό στέλεχος του στρατιωτικού κινήματος.
● Η απολογία Χατζηανέστη
Στις 9 το πρωί της 31ης Οκτωβρίου 1922 άρχισε η ακροαματική διαδικασία στην αίθουσα συνεδριάσεων της Βουλής (Παλαιά Βουλή). Τον πρόεδρο του Αλέξανδρου Οθωναίο πλαισίωναν ως στρατοδίκες τρεις συνταγματάρχες, ένας πλοίαρχος, ένας αντισυνταγματάρχης, δύο αντιπλοίαρχοι, τρεις ταγματάρχες, ένας λοχαγός και ένας στρατιωτικός δικαστικός σύμβουλος. Επαναστατικοί επίτροποι ήταν ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου Κωνσταντίνος Γεωργιάδης και οι συνταγματάρχες Ιωάννης Ζουρίδης και Νεόκοσμος Γρηγοριάδης. Γραμματέας του δικαστηρίου ήταν ο Ιωάννης Πεπονής. Συνήγοροι υπεράσπισης των κατηγορουμένων ανέλαβαν διαπρεπείς δικηγόροι (Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Αναστάσιος Παπαληγούρας, Οικονομίδης, Δουκάκης, Νοταράς, Ρωμανός και Σωτηριάδης).
Η δίκη διεξήχθη σε 14 συνεδριάσεις. Μετά την απόρριψη των ενστάσεων των κατηγορουμένων εξετάστηκαν 12 μάρτυρες κατηγορίας και 12 υπεράσπισης. Επιτυχία της κατηγορούσας αρχής υπήρξε ότι οι περισσότεροι μάρτυρες κατηγορίας προήρχοντο από το αντιβενιζελικό στρατόπεδο, όπως και οι κατηγορούμενοι. Στις 6 Νοεμβρίου ο κατηγορούμενος Δημήτριος Γούναρης ασθένησε σοβαρά από τύφο και μεταφέρθηκε σε ιδιωτική κλινική. Υπέβαλε αίτημα αναβολής της δίκης, το οποίο απορρίφθηκε και έτσι δικαζόταν ωσεί παρών.
Κοινή ήταν η πεποίθηση σε Ελλάδα και εξωτερικό ότι το δικαστήριο θα επιβάλει θανατικές ποινές. Οι διεθνείς πιέσεις υπέρ των κατηγορουμένων εντείνονται. Υπό το βάρος τους, η κυβέρνηση του μετριοπαθή Σωτηρίου Κροκιδά παραιτείται στις 10 Νοεμβρίου και την πρωθυπουργία αναλαμβάνει στις 14 Νοεμβρίου ο συνταγματάρχης Στυλιανός Γονατάς, ηγετικό στέλεχος του στρατιωτικού κινήματος.
● Εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Β' το Έκτακτον Στρατοδικείον συσκεφθέν κατά νόμον, κηρύσσει παμψηφεί τους μεν Γεώργιον Χατζηανέστην, Δημήτριον Γούναρην, Νικόλαον Στράτον, Πέτρον Πρωτοπαπαδάκην, Γεώργιον Μπαλτατζήν και Νικόλαον Θεοτόκην εις την ποινήν του Θανάτου. Τους δε Μιχαήλ Γούδαν και Ξενοφώντα Στρατηγόν εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών.
Διατάσσει την στρατιωτικήν καθαίρεσιν των Γεωργίου Χατζανέστη αρχιστρατήγου, Ξενοφώντος Στρατηγού υποστρατήγου και Μιχαήλ Γούδα υποναυάρχου και επιβάλλει αυτούς τα έξοδα και τέλη.
Επιδικάζει παμψηφεί χρηματικήν αποζημίωσιν υπέρ του Δημοσίου κατά του Δημητρίου Γούναρη δραχμών 200 χιλιάδων, Νικολάου Στράτου δραχμών 335 χιλιάδων, Γεωργίου Μπαλτατζή και Νικολάου Θεοτόκη δραχμών 1 εκατομμυρίου και Μιχαήλ Γούδα δραχμών 200 χιλιάδων.
Αμέσως μετά, ο επαναστατικός επίτροπος Νεόκοσμος Γρηγοριάδης μεταβαίνει στις φυλακές Αβέρωφ, όπου εκρατούντο οι κατηγορούμενοι και τους ανακοινώνει την καταδικαστική απόφαση. Είναι 9 το πρωί. Στους έξι θανατοποινίτες ανακοινώνει ότι η εκτέλεση θα γίνει σε δύο ώρες. Υποβολή ενδίκων μέσων δεν προβλεπόταν για τους καταδικασθέντες. Στις 10:30 δύο φορτηγά τους παραλαμβάνουν και τους μεταφέρουν στον χώρο εκτελέσεων στου Γουδή, πίσω από το νοσοκομείο «Σωτηρία». Μία ώρα αργότερα, 36 πυροβολισμοί αντηχούν από τους άνδρες του εκτελεστικού αποσπάσματος και οι 6 πέφτουν νεκροί. Στις 2:30 μ.μ. κηδεύονται στο Α' Νεκροταφείο, κάτω από αυστηρά μέτρα ασφαλείας.
Η επίσπευση της εκτέλεσης των 6 έγινε με προτροπή του Πάγκαλου. Ο στρατηγός ήθελε να μην τους προλάβει ζωντανούς ο πλοίαρχος Τάλμποτ, που έφθασε λίγο αργότερα στην Αθήνα ως απεσταλμένος της Αγγλικής Κυβέρνησης για να πιέσει την κυβέρνηση να αναβάλει την εκτέλεση των θανατικών ποινών. Ο ρόλος του Ελευθερίου Βενιζέλου δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένος. Ο ίδιος είχε αποσυρθεί της πολιτικής και ευρίσκετο στο εξωτερικό μη αναμιγνυόμενος, όπως έλεγε, στις κυβερνητικές υποθέσεις. Ένα τηλεγράφημά του προς την κυβέρνηση για τις δυσμενείς επιπτώσεις της εκτέλεσης έφθασε την επομένη (16 Νοεμβρίου).
Η εκτέλεση των 6 έγινε, κυρίως, για να ικανοποιηθεί το λαϊκό αίσθημα και όχι γιατί πραγματικά είχαν διαπράξει προδοσία σε βάρος της Ελλάδας. Την άποψη αυτή επαληθεύουν τα λόγια του Θεόδωρου Πάγκαλου, χρόνια αργότερα: «Δεν παραδέχομαι ότι διέπραξαν συνειδητήν προδοσίαν… αλλά υπήρξαν μοιραία και αναγκαία θύματα εις τον βωμόν της Πατρίδος».
Η ηγεσία της Επαναστατικής Επιτροπής που είχε αναλάβει
την εξουσία με την επανάσταση του 1922:
συνταγματάρχες Γονατάς (κέντρο), Πλαστήρας (δεξιά) και
ο πολιτικός σύμβουλος της Επανάστασης Γεώργιος Παπανδρέου
● Η Επανάληψη της Δίκης
Στις 20 Ιανουαρίου 2008 ο Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκης, εγγονός του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, προσέφυγε στον Άρειο Πάγο και ζήτησε με αίτησή του την ακύρωση της απόφασης του Εκτάκτου Επαναστατικού Στρατοδικείου Αθηνών της 15ης Νοεμβρίου 1922 και την επανάληψη της διαδικασίας (δίκης), με το αιτιολογικό της ύπαρξης νέων στοιχείων, σύμφωνα με το άρθρο 525 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Τα νέα στοιχεία που επικαλέστηκε ο αιτών ήταν μία επιστολή του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης Παναγή Τσαλδάρη (Ιανουάριος 1929) και ένα απόσπασμα από την ομιλία του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Βουλή στις 31 Μαρτίου 1932.
● Στην επιστολή του προς τον Παναγή Τσαλδάρη έγραφε ο Ελευθέριος Βενιζέλος:
Δύναμαι να διαβεβαιώσω υμάς κατά τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπο ότι ουδείς των πολιτικών αρχηγών της δημοκρατικής παρατάξεως θεωρεί ότι οι ηγέται της πολιτικής, ήτις ηκολουθήθη μετά το 1920, διέπραξαν προδοσία κατά της χώρας ή ότι εν γνώσει οδήγησαν τον τόπο εις την μικρασιατική καταστροφή. Δύναμαι μάλιστα να σας διαβεβαιώσω ότι πιστεύω ακραδάντως ότι θα ήσαν ευτυχείς αν η πολιτική των οδηγεί την Ελλάδα εις εθνικόν θρίαμβον.
Κατά δε τη συνεδρίαση της Βουλής της 31ης Μαρτίου 1932, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, αναφερθείς στο θέμα της θανατικής καταδίκης των «έξι» , δήλωσε ότι αποτελεί ειλικρινή του επιθυμία να αποκατασταθεί η μνήμη των νεκρών, υπέρ των οποίων ήταν έτοιμος να προσέλθει σε μνημόσυνο όπως δεηθεί, μετά των συγγενών και φίλων αυτών, από κοινού υπέρ εκείνων.
Στις 19 Νοεμβρίου 2009 το Ζ' Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου συνελθών σε συμβούλιο δέχθηκε τους ισχυρισμούς του αιτούντος με ψήφους 3 έναντι 2 και παρέπεμψε το θέμα στην Ολομέλεια του Αρείου Πάγου για την οριστική απόφαση (1533/2009). Στις 20 Δεκεμβρίου 2009 η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου συνεδρίασε κεκλεισμένων των θυρών και με εισήγηση του αντεισαγγελέα του δικαστηρίου Αθανασίου Κονταξή έκρινε ότι εσφαλμένα παραπέμφθηκε ενώπιόν της από το Ποινικό Τμήμα το ζήτημα της επανάληψης της «δίκης των έξι» και ότι κατά συνέπεια αναβιώνει η απόφαση 1533/2009 του Ζ' Ποινικού Τμήματος.
Στις 12 Μαΐου 2010 συνήλθε σε συμβούλιο το Ζ' Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου υπό νέα σύνθεση, για να συμπληρώσει την απόφαση 1533/2009 και να διατυπώσει το διατακτικό, σύμφωνα με το άρθρο 145 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
Στη δίκη παρενέβη με δήλωση πολιτικής αγωγής η Ομοσπονδία Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος, που εκπροσωπεί 185 σωματεία και πλέον των 300.000 απογόνων των προσφύγων του 1922, υποστηρίζοντας ότι θα πρέπει να απορριφθεί η αίτηση επανάληψης της διαδικασίας, επειδή οι έξι καταδικασθέντες από το Στρατοδικείο με τις πράξεις και τις παραλείψεις τους προκάλεσαν τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον ξεριζωμό του Ελληνισμού από τις πατρογονικές ρίζες του, μετά 3.000 χρόνια παρουσίας στη Μικρά Ασία. Η παράσταση πολιτικής αγωγής απορρίφθηκε ως απαράδεκτη από το δικαστήριο.
Στις 20 Οκτωβρίου 2010 το δικαστήριο εξέδωσε την απόφασή του και έκανε δεκτή την αίτηση του Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκη, κρίνοντας αθώους τους έξι καταδικασθέντες σε θάνατο από το Έκτακτο Επαναστατικό Δικαστήριο Αθηνών. Με την απόφαση 1675/2010 το Ζ' Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου ακυρώνει την απόφαση του Εκτάκτου Επαναστατικού Στρατοδικείου Αθηνών ως προς όλους τους καταδικασμένους για εσχάτη προδοσία και παύει οριστικά την ποινική δίωξη λόγω παραγραφής.
Βίντεο Μικρασιατική Καταστροφή, Πειραιάς 1922. Σπάνιο βίντεο με πρόσφυγες: Ένα σπάνιο φιλμ από το αρχείο του Διεθνούς Κινήματος Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου (ICRC) μας πάει πίσω στον Σεπτέμβριο του 1922 στο λιμάνι του Πειραιά όπου έφταναν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες. Σύμφωνα με την περιγραφή στην αναφορά του Ενρίκο Νατάλε, στην αρχή βλέπουμε τον τρόπο διαβίωσής τους, χωρίς τα απαραίτητα. Όπως τονίζεται, σημαντική ήταν η συνεισφορά των ανθρωπιστικών οργανώσεων για τη στέγαση και τη διατροφή των ξεριζωμένων που έφταναν στο λιμάνι, καταπονημένοι με τα παιδιά τους στην αγκαλιά και ελάχιστα υπάρχοντα – χαρακτηριστικές είναι οι εικόνες από τα συσσίτια και από τις σκηνές που στήθηκαν. Επίσης, αρκετά πλάνα δείχνουν την κατασκευή ενός από τους πρώτους προσφυγικούς καταυλισμούς, στο χωριό Εμπειρικό.
Βιβλιογραφία:
• Αιγίδης, Η Ελλάς χωρίς τους πρόσφυγας. Ιστορική, δηµοσιονοµική, οικονοµική και κοινωνική µελέτη του προσφυγικού ζητήµατος, Αθήνα 1934.
• Από το βιβλίο του Stefan Ihrig/Ataturk in the Nazi Imagination «Ατατούρκ και ναζί» του Stefan Ihrig κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος σε μετάφραση του Νίκου Ρούσσου. σελ. 71, 144-145, 207. Ihrig, 2014, σελ. 183-184: "The minority problem in Anatolia was solved in a very simple fashion... «Only through the annihilation of the Greek and the Armenian tribes in Anatolia was the creation of a Turkish national state and the formation of an unflawed Turkish body of society within one state possible.»
• Ο Οκτάβιος Μερλιέ (1897 - Αθήνα, Ιούλιος 1976) ήταν Γάλλος φιλόλογος, φιλέλληνας και διανοούμενος που διετέλεσε διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου στην Αθήνα.
• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Τόμος ΙΕ'. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. 1978.
• Καθιέρωση της 14ης Σεπτεμβρίου ως ημέρας εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικρός Ασίας από το Τουρκικό Κράτος. Η Διαδικτυακή Πύλη της Βουλής των Ελλήνων. www.hellenicparliament.gr
• Η Γενοκτονία των Ελλήνων, Εθνικές και Διεθνείς Διαστάσεις. Συγγραφέας: Θεοφάνης Μαλκίδης. Εκδότης: Γόρδιος. Έτος έκδοσης: 2014
• Γεώργιος Κ. Στεφανάκης κ. α., Η δίκη των οκτώ και η εκτέλεση των έξι, β' έκδοση. Αθήνα, 2010.
Πηγή: by sophia-ntrekou.gr | Αέναη επΑνάσταση
Πηγή: by sophia-ntrekou.gr | Αέναη επΑνάσταση
Σχετικά Άρθρα:
★ Βίντεο: Η μηχανή του Χρόνου S02E05 Η Δίκη των 6 (Έξι)
https://youtu.be/bZ-RylDjR0g ★ https://youtu.be/pk3iqg119JA
★ Βίντεο Νίκος Λυγερός: Η Κωνσταντινούπολη, με ποιο
στρατηγικό τρόπο μέσα στον χρόνο, θα γίνει Ελληνική
★ Η Άλωση δεν είναι οριστική ♫ ♪ Πάρθεν η Ρωμανία.
Παραδοσιακό τραγούδι του Πόντου για την Άλωση της Πόλης.
★ Η καθηλωτική ομιλία του Ν. Λυγερού στην Θεσσαλονίκη
για την Ημέρα Μνήμης Γενοκτονίας Ποντιακού Ελληνισμού
https://youtu.be/bZ-RylDjR0g ★ https://youtu.be/pk3iqg119JA
★ Βίντεο Νίκος Λυγερός: Η Κωνσταντινούπολη, με ποιο
στρατηγικό τρόπο μέσα στον χρόνο, θα γίνει Ελληνική
★ Η Άλωση δεν είναι οριστική ♫ ♪ Πάρθεν η Ρωμανία.
Παραδοσιακό τραγούδι του Πόντου για την Άλωση της Πόλης.
★ Η καθηλωτική ομιλία του Ν. Λυγερού στην Θεσσαλονίκη
για την Ημέρα Μνήμης Γενοκτονίας Ποντιακού Ελληνισμού
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου