Με την Ανάμνηση της Εύρεσης
της θαυματουργής Εικόνας της
Παναγίας της Τήνου, γιορτάζεται
το έθιμο με τα «Φαναράκια».
της θαυματουργής Εικόνας της
Παναγίας της Τήνου, γιορτάζεται
το έθιμο με τα «Φαναράκια».
της Σοφίας Ντρέκου
Με τον εορτασμό των Τριών Ιεραρχών 30 Ιανουαρίου και της επετείου της Ευρέσεως της Ιεράς εικόνας της Παναγίας, αναβιώνει το έθιμο «Φαναράκια». Μέσα στην καρδιά του χειμώνα το νησί ζωντανεύει κυρίως από τους ντόπιους με τα φαναράκια να κατασκευάζονται από τους ίδιους και κάθε οικογένεια να έχει το δικό της μοτίβο που το κοσμεί.
Τὴν θείαν Εἰκόνα σου, ἐκ τῶν λαγόνων τῆς γῆς,
ἡμῖν ἐφανέρωσας, δι’ ἐμφανείας τῆς σῆς,
Παρθένε Πανύμνητε· ὅθεν ἡ νῆσος Τῆνος,
ἐν τῇ ταύτης εὑρέσει, χαίρει χαρὰν μεγάλην,
καὶ πιστῶς σοι κραυγάζει· Χαῖρε Κεχαριτωμένη,
ὁ Κύριος μετὰ σοῦ. (Απολυτίκιο ημέρας)
Τον Ιανουάριο του 1823 όπου η αξίνα του Μανώλη Μάτσα χτύπησε στο ξύλο του εικονίσματος και έδωσε τέλος στις προσπάθειες για την εύρεση της Εικόνας που κράτησαν πάνω από έναν χρόνο. Οι κάτοικοι του νησιού κατέβηκαν από τα χωριά με τα φαναράκια για να προσκυνήσουν πρώτη φορά το εικόνισμα σχηματίζοντας φωτεινές λωρίδες στα βουνά της Τήνου. Το έθιμο Φαναράκια αναβιώνει κάθε χρόνο τέτοια μέρα και μπορεί οι πρωταγωνιστές να είναι οι μαθητές και τα μικρά παιδιά, όλοι όμως κρατάνε το δικό τους φαναράκι στον Ιερό Ναό Ευαγγελιστρίας Τήνου αλλά και στη λιτανεία που ακολουθεί στους δρόμους της Χώρας, σύμφωνα με το έθιμο!
Τὴν θαυμαστήν σου καὶ ἁγίαν Εἰκόνα,
τὴν κεκρυμμένην ὑπὸ γῆν πολλοῖς χρόνοις,
δι’ ἐμφανείας θείας σου Πανύμνητε,
ἡμῖν ἐφανέρωσας, ὡς θησαύρισμα θεῖον·
ἧς τὴν θείαν εὕρεσιν, ἑορτάζοντες πόθῳ,
ἀναβοῶμεν πάντες εὐλαβῶς· χαῖρε Παρθένε,
ἡμῶν ἡ βοήθεια. (Κοντάκιο ημέρας)
Δείτε επίσης το: Αφιέρωμα στην Παναγιά της Τήνου
Ανάμνησις ευρέσεως εν Τήνω της
ιεράς εικόνος της Ευαγγελιστρίας
Ιερός Ναός Ζωοδόχου Πηγής (Εύρεση) - Παναγία Τήνου
Κατά το έτος 1821 μ.Χ., η Θεοτόκος είχε χαρίσει την πρώτη φανέρωση της θέλησής Της με την εμφάνισή της στο όνειρο ενός απλού γέροντα κηπουρού, του μπάρμπα Μιχάλη Πολυζώη καθοδηγώντας τον να πάει στο χωράφι του Αντωνίου Δοξαρά, να σκάψει και να βρει το εικόνισμά της. Η προσπάθεια όμως έμεινε άκαρπη και γρήγορα ήρθε η απογοήτευση και εγκαταλείφθηκε.
Δύο χρόνια αργότερα η Μοναχή Πελαγία (βλέπε εδώ) για τρεις συνεχόμενες εβδομάδες (Κυριακή 9, 16 και 23 Ιουλίου 1822 μ.Χ.), έβλεπε στον ύπνο της την Παναγία να της ζητά να οργανώσει ανασκαφές για να ξεθάψουν και να ανακαινίσουν τον Ναό Της που είναι θαμμένος στον αγρό του Αντωνίου Δοξαρά, στη Χώρα. Η Μοναχή συνοδεία της Ηγουμένης της Μονής ειδοποιεί τον Μητροπολίτη της Τήνου Γαβριήλ, ο οποίος προσκαλεί τους τοπικούς παράγοντες και το λαό της Τήνου στον Μητροπολιτικό Ναό των Ταξιαρχών, παρακαλώντας τους να συνδράμουν, για το σκοπό αυτό, όπως ο καθένας μπορούσε.
Ο λαός πρόθυμα άρχισε τις ανασκαφές στις αρχές Σεπτεμβρίου 1822 μ.Χ. από τις οποίες αποκαλύφθηκαν τα ερείπια παλαιού ναού του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Ωστόσο δεν βρέθηκε κανένα ίχνος εικόνας γεγονός που επισκίασε το θετικό κλίμα και οδήγησε τον κόσμο σιγά, σιγά στην εγκατάλειψη του εγχειρήματος.
Οι εργασίες επαναλαμβάνονται με περισσότερη οργάνωση και πείσμα και στις 30 Ιανουαρίου 1823 μ.Χ. η αξίνα του Δημ. Βλάσση, εθελοντή εργάτη από το χωριό Φαλατάδος, προσκρούει στο θαυματουργό εικόνισμα του Ευαγγελισμού χωρίζοντας το στα δύο μεταξύ της εικονιζόμενης Θεοτόκου και του Αρχαγγέλου.
Ἔχουσα ὡς πλοῦτον πνευματικόν, ἡ Τῆνος Παρθένε,
τὴν Εἰκόνα σου τὴν σεπτήν, ταύτης ἑορτάζει,
τὴν εὕρεσιν ἐν ὕμνοις, κηρύττουσα εὐσήμως,
τὴν προστασίαν σου. [Μεγαλυνάριο ημέρας]
Δείτε και: Σε μια παιδεία που έχει χάσει τον προσανατολισμό της γιορτάζουμε μια αχτίδα φωτός... τους τρεις Ιεράρχες!!!
Το Έθιμο «Φαναράκια»
Αστραπιαία η είδηση έφθασε σε κάθε σημείο του νησιού και αμέσως όλοι οι Τήνιοι παράτησαν κάθε ασχολία και κατευθύνθηκαν στην Χώρα να δουν και να προσκυνήσουν την εικόνα. Επειδή δε θα τους προλάβαινε η νύχτα στο δρόμο, όλοι πήραν μαζί τους και από ένα λαδοφάναρο.
Έτσι εκείνη τη νύχτα όλες οι στράτες και τα μονοπάτια του νησιού γέμισαν φώτα καθώς στη σειρά μέσα στο σκοτάδι – σε τριάντα χιλιάδες υπολογίζονται οι κάτοικοι της Τήνου μαζί με τους πρόσφυγες από τα ελληνικά νησιά εκείνα τα χρόνια - κατέβαιναν οι Τήνιοι από τα χωριά και τις εξοχές στη Χώρα, η οποία σημειωτέον είχε εγκαταλειφθεί λόγω επιδημίας.
Το γεγονός της πάμφωτης νύχτας αποτυπώθηκε βαθειά στη μνήμη των Τηνίων και έκτοτε, μαζί με τον εορτασμό της ευρέσεως της εικόνας και τις λαμπρές εκδηλώσεις της εκκλησίας καθιερώθηκε να εορτάζεται και με λαμπαδηφορία όπου συμμετέχουν όλοι οι Τήνιοι.
Πληθὺς ἡ τῶν Τηνίων ἐν ᾠδαῖς, εὐφημήσωμεν,
ἡμῶν τὴν πολιοῦχον καὶ τοῦ κόσμου Προστάτιδα·
πηγὴ γὰρ ἰαμάτων ἐν ἡμῖν, ἡ πάνσεπτος ἀνεύρηται
Εἰκὼν τῆς Ἀχράντου Θεοτόκου, δι όπερ ἃπαντες ταύτη
ἀναβοήσωμεν, χαῖρε τῶν σὲ τιμώντων ἡ ἐλπίς.
χαῖρε ἡμῶν τὸ καύχημα, χαῖρε ἡ ρυσαμένη
«Φαναράκια» στην Τήνο... Διπλή γιορτή στο νησί.
Τα χαρμόσυνα νέα της εύρεσης μιας εικόνας από την μοναχή Πελαγία, διαδόθηκαν σε όλο το νησί και οι κάτοικοι των χωριών ξεκίνησαν το δρόμο τους προς τη Χώρα για να προσκυνήσουν. Η νύχτα είχε πέσει και τα φαναράκια που κρατούσαν, δημιούργησαν μια φαντασμαγορική εικόνα, φωτίζοντας τη διαδρομή προς τη Χώρα.
Από τότε, κάθε τέτοια μέρα καθιερώθηκε η λαμπαδηφορία που ονομάζεται Φαναράκια.
Η λαμπαδηφορία ξεκινάει και, αφού περάσει από τα στενά της Χώρας, καταλήγει στο λιμάνι όπου τα βεγγαλικά από τα αγκυροβολημένα πλοία δημιουργούν εορταστική ατμόσφαιρα. Η νύχτα είναι πραγματικά «φωτεινή».
Με τη λήξη της πομπής, η παράδοση θέλει τα παιδιά να καταστρέφουν τα φαναράκια, περιμένοντας την επομένη χρονιά που θα φτιάξουν τα καινούρια.
Παλαιότερα, οι μαθητές συναγωνιζόταν ο ένας τον άλλο στο ποιος θα φτιάξει το πιο πρωτότυπο και εντυπωσιακό φαναράκι, χρησιμοποιώντας τα ίδια απλά υλικά (ξύλο, ζελατίνες, αλευρόκολλα).
Η θεματολογία στη διακόσμηση στα ξύλινα φαναράκια εξακολουθεί να ποικίλει και σήμερα. Συχνά απεικονίζονται η Παναγία, το «Έλλη», καράβια, βάρκες και διάφορα άλλα σχήματα, αφού η δημιουργική φαντασία των παιδιών δεν περιορίζεται.
Τῆς παναγίας σου Εἰκόνος τὴν ἀνεύρεσιν Εὐαγγελίστρια
φαιδρῶς πανηγυρίζοντες Τὰς ἀπείρους σου ὑμνοῦμεν εὐεργεσίας.
Ἐξ αὐτῆς γὰρ ἀναβλύζεις χάριν ἄφθονον Καὶ παρέχεις καθ’ ἑκάστην
τὰ ἰάματα Τοῖς βοῶσί σοι, χαῖρε Νύμφη Ἀνύμφευτε. [Έτερο Κοντάκιο]
Τα φαναράκια ως η κεντρική πηγαία
εκδήλωση της κοινωνίας των Τηνίων
Ηλίας Προβόπουλος
Ήταν γόνιμες ημέρες· στιγμές που δεν είχε ξαναζήσει κανένας μέχρι τότε τόπος σε όλη την Ελλάδα, εκείνα τα πρώτα μετά τον μεγάλο ξεσηκωμό του 1821 χρόνια. Αν και ο αγώνας ήταν άνισος, πολλά ήταν τα σημεία που ενίσχυαν την πίστη των υπόδουλων για ελευθερία και το τρανότερο, η εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας στο χωράφι του Δοξαρά, στις Πόλες της Τήνου.
Ήταν γόνιμες ημέρες· στιγμές που δεν είχε ξαναζήσει κανένας μέχρι τότε τόπος σε όλη την Ελλάδα, εκείνα τα πρώτα μετά τον μεγάλο ξεσηκωμό του 1821 χρόνια. Αν και ο αγώνας ήταν άνισος, πολλά ήταν τα σημεία που ενίσχυαν την πίστη των υπόδουλων για ελευθερία και το τρανότερο, η εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας στο χωράφι του Δοξαρά, στις Πόλες της Τήνου.
Στις Πόλες της παλιάς Τήνου, ανάμεσα στα λείψανα αρχαίων εγκατοικήσεων υπήρχαν και τα ερείπια μιας άγνωστης εκκλησίας που είχε καταστραφεί από επιδρομείς κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Το όνειρο της μοναχής Πελαγίας από το μοναστήρι της Παναγίας των Αγγέλων στο Κεχροβούνι, όνειρο που επαναλήφθηκε τρεις συνεχόμενες Κυριακές τον Ιούλιο του 1823, υποχρέωσε τους Τηνίους να σκάψουν στο σημείο που υπέδειξε στη μοναχή η Παναγία για να βρουν την εικόνα. Το σκάψιμο που είχε αναλάβει κάθε χωριό με την αράδα ξεκίνησε στις 23 Ιουλίου 1823 και καθώς τέλειωνε ο Γενάρης του 1824 και δεν είχε βρεθεί η πολυπόθητη εικόνα, η απογοήτευση άρχισε να πλακώνει το νησί. Εκείνη την εβδομάδα είχαν έρθει Φαλαταδιανοί να σκάψουν και το θαύμα έγινε από την αξίνα του Δημήτρη Βλάση.
Αστραπιαία η είδηση έφθασε σε κάθε σημείο του νησιού και αμέσως όλοι οι Τήνιοι παράτησαν κάθε ασχολία και κατευθύνθηκαν στις Πόλες να δουν και να προσκυνήσουν την εικόνα. Επειδή δε θα τους προλάβαινε η νύχτα στο δρόμο, όλοι πήραν μαζί τους και από ένα λαδοφάναρο. Έτσι εκείνη τη νύχτα όλες οι στράτες και τα μονοπάτια του νησιού γέμισαν φώτα καθώς στη σειρά μέσα στο σκοτάδι –σε τριάντα χιλιάδες υπολογίζονται οι κάτοικοι της Τήνου μαζί με τους πρόσφυγες από τα ελληνικά νησιά εκείνα τα χρόνια- κατέβαιναν οι Τήνιοι από τα χωριά και τις εξοχές στη Χώρα, η οποία σημειωτέον είχε εγκαταλειφθεί λόγω επιδημίας.
Το γεγονός της πάμφωτης νύχτας αποτυπώθηκε βαθειά στη μνήμη των Τηνίων και έκτοτε, μαζί με τον εορτασμό της ευρέσεως της εικόνας και τις λαμπρές εκδηλώσεις της εκκλησίας καθιερώθηκε να εορτάζεται και με λαμπαδηφορία όπου συμμετέχουν όλοι οι Τήνιοι. Η λαμπαδηφορία γίνεται το απόγευμα της παραμονής της εορτής των Τριών Ιεραρχών, στις 29 Ιανουαρίου και αποτελεί φόρο τιμής και μνήμης στους προγόνους που έτρεξαν με τα λαδοφάναρά τους να προσκυνήσουν την εικόνα και έκαναν εκείνη τη νύχτα, την πιο φωτεινή νύχτα στην ιστορία της Τήνου. Σ’ αυτούς λοιπόν και στη νεολαία της Τήνου είναι αφιερωμένη η νύχτα με τα φαναράκια και τη μουσική από τη φιλαρμονική.
Νωρίς το απόγευμα της παραμονής, κόσμος πολύς αρχίζει να συγκεντρώνεται στο μεγάλο προαύλιο της εκκλησίας της Μεγαλόχαρης. Όλες οι ηλικίες δίνουν το παρών τους κρατώντας στα χέρια τους τα φαναράκια τους που μπορεί να λέγονται ενετικά, αλλά όπως δείχνουν τα πράγματα μπορεί να λέγονται και τηνιακά, αφού αποτελούν το απαραίτητο στοιχείο για αυτή τη λαμπαδηφορία των Τηνίων. Αυτά τα φαναράκια μπορεί να μοιάζουν μεταξύ τους, δεν είναι όμως έτσι. Υπάρχουν βεβαίως πολλά τυποποιημένα φαναράκια, κάποια απ’ αυτά μοιράζουν το Ίδρυμα της Παναγίας και ο Δήμος για τους επισκέπτες, καθένας Τήνιος σχεδόν έχει το δικό του φαναράκι και οπωσδήποτε έχει μια ιδιαίτερη σχέση με αυτό. Υπάρχουν λοιπόν φαναράκια που κοσμούνται με το περίγραμμα της εκκλησίας της Παναγίας, άλλα με τη θρυλική «Έλλη» ενώ δεν λείπουν και κάπως πιο προχωρημένα και μοντέρνα διακοσμητικά μοτίβα.
Όλα είναι βαμμένα με διάφορα χρώματα, και κλείνουν με πολύχρωμες διαφανείς μεμβράνες για να μη σβήνει ο αέρας τη φλόγα. Για να μην συμβαίνουν δε απρόοπτα, όλα τα φαναράκια κρεμιούνται από ένα κοντάρι και όπως στέκονται ψηλά σχηματίζουν με τα φώτα τους, ένα λαμπερό ποτάμι που είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό όταν πλημμυρίζει τον κεντρικό δρόμο του νησιού, ένα ποτάμι γεμάτο φως και ήχους που σιγά – σιγά απλώνεται σε όλους τους δρόμους της πόλης που φωτίζεται και από τα βεγγαλικά που ρίχνουν τα αγκυροβολημένα πλοία στον ουρανό της Τήνου.
Παλιότερα, τα φαναράκια ήταν μια κατασκευή που ήταν στοιχείο άμιλλας μεταξύ των μαθητών και πολλοί είχαν διακριθεί σε αυτή την τέχνη. «Μέρες αξέχαστες. Εγκατέλειπαν –γράφει ο Νικ. Κ. Αλαβάνος, στον Αστέρα της Τήνου (15/2/54)- για λίγο τα βιβλία και τόριχναν στο γλέντι. Τύφλα νάχουν για μας τα βενετσιάνικα φαναράκια. Τάλλα τα στραβά, τα δίχως συμμετρία, τα ασουλούπωτα, μιλούν στην ψυχή μας. Κι τι συναγωνισμός, ποιος θα κάνει το καλλίτερο…».
Σήμερα δεν υπάρχει αυτός ο συναγωνισμός στην κατασκευή, αλλά αν κάποιος βρεθεί αυτό το βράδυ στην Τήνο, θα καταλάβει πως η νεολαία της Τήνου κρατάει με την ίδια ζέση και λαχτάρα τα φαναράκια της ψηλά. Όπως το μεσημέρι στην παρέλαση που γίνεται κατά τη λιτανεία της εικόνας, την πρώτη θέση μεταξύ έχουν οι μαθητές των σχολείων, έτσι και το βράδυ με τα φαναράκια στους δρόμους της πόλης, ζωντανεύουν τις ελπίδες των Τηνίων για τον τόπο τους.
Στην λαμπαδηφορία συμμετέχουν όλοι οι Τήνιοι, το στίγμα της εορτής όμως δίνουν οι νέοι που ψάλλουν κι αυτοί δημοσίως μαζί με τους τρανότερους το «Δεύτε Τήνιοι πολίται / να πανηγυρίσωμεν / Εύρεσιν της Θεοτόκου / να υμνήσωμεν» το «Χαίρε Τήνος τιμημένη / και δροσόλουστο νησί». Τα τραγούδια αυτά που είναι συνυφασμένα με την εύρεση της εικόνας, υπερβαίνουν κατά πολύ το θρησκευτικό τους χαρακτήρα και εγκωμιάζουν αυτό που θα λέγαμε -με λίγο θάρρος- «Τηνίων Πολιτεία». Δεν αναφέρομαι βέβαια στο χαμένο έργο του Αριστοτέλη, αλλά στη σημερινή κοινωνία της Τήνου, όπως αυτή δυναμικά εκφράζεται σε τοπικό και εθνικό επίπεδο.
Το λέω αυτό γιατί, τα φαναράκια της Τήνου είναι το μοναδικό ίσως δρώμενο στη νεοελληνική πραγματικότητα που δεν έχει υποπέσει στην απαξίωση του φολκλόρ και συνεχίζει να επαναλαμβάνεται δημιουργικά από τους Τηνίους για τους Τηνίους. Λόγω δε της ιδιαίτερης θρησκευτικής φύσης του δεν μπορεί να εμπορευματοποιηθεί και έτσι μένει μακριά από την τουριστική αγορά που διαμορφώνει τάσεις και προβάλλει προορισμούς. Ένας λόγος πιστεύω ακόμα που παραμένει μακριά από την μαζικότητα και την αδίστακτη κάμερα είναι ο χειμώνας και τα απρόοπτα καιρικά φαινόμενα που επιφυλάσσει.
Τα φαναράκια μπορούν να εκληφθούν και ως η κεντρική πηγαία εκδήλωση της κοινωνίας των Τηνίων και δεν έχει καμία σχέση με τον εορτασμό του Δεκαπενταυγούστου που οπωσδήποτε έχει πανελλαδικό χαρακτήρα η του Ευαγγελισμού που η λαμπρότητά του πηγάζει από άλλα, θρησκευτικά και εθνικά στοιχεία. Μια εκδήλωση που οι Τήνιοι δείχνουν τη δύναμή τους και δίνουν το πρώτο βήμα στη νεολαία τους Και δικαίως την έχουν βαφτίσει το δικό τους πανηγύρι, το «ντηνιακό» πανηγύρι της Παναγίας.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ. δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "ΓΕΩ"
της Ελευθεροτυπίας τον Ιανουάριο του 2006.
Info by Sophia Ntrekou.gr: www.synaxaristis - ΜΕΓΑΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ, e-kyklades.gr, cyclades24.gr, tinosecret.gr. tinostoday.gr, www.nextdeal.gr, Τσολακίδης Χρήστος, «Αγιολόγιο της Ορθοδοξίας», Χ.Δ. Τσολακίδης, Αθήνα 2001πηγή: Αέναη επΑνάσταση
Βιντεο/αφιέρωμα by Αέναη επΑνάσταση
Σάββατο 30 Ιανουαρίου 2016 Φαναράκια
στην Τήνο Γενικό Λύκειο Τήνου
Τήνος 30-1-2007 ΤΑ ΦΑΝΑΡΑΚΙΑ
Τραγούδια: An Island, Highlands,
Thalassa - Stamatis Spanoudakis
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου