Το Μεγάλο μας Τσίρκο - Καρέζη, Καζάκος ολόκληρη η θεατρική παράσταση - αφιέρωμα και video

Η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος από την
 παράσταση «Μεγάλο μας τσίρκο» Βιντεο / αφιέρωμα

της Σοφίας Ντρέκου

Την άνοιξη του 1972, το ζεύγος Καρέζη-Καζάκου σκέφτηκε να ανεβάσει ένα έργο, που θα έβριθε από ποιότητα καλλιτεχνική και πατριωτισμό. 

Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε στις 22 Ιουνίου 1973 στο θέατρο «Αθήναιον» της οδού Πατησίων και Μάρνη, απέναντι από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το έργο του Ιάκωβου Καμπανέλη. Ήταν θεατρική παράσταση και η μουσική ήταν του Σταύρου Ξαρχάκου. Tα τραγούδια της παράστασης απέδιδαν ο Νίκος Ξυλούρης και τα μέλη του θιάσου. Η θεατρική απόδοση της σκηνής του Καραγκιόζη διδάχτηκε από τον μεγάλο λαϊκό καλλιτέχνη θεάτρου σκιών, καραγκιοζοπαίχτη και ζωγράφο Ευγένιο Σπαθάρη, ο οποίος διακόσμησε το χώρο της εισόδου.


Το έργο, αν και πολιτογραφήθηκε ως κωμωδία, είναι κατ' ουσίαν αλληγορία, σάτιρα και, σε πολλά σημεία, δράμα. Μέσα από σατιρικά και δραματικά νούμερα και τραγούδια γινόταν μια αναδρομή στην ιστορία της Ελλάδας από την Τουρκοκρατία και τα χρόνια του Όθωνα και τους υπόλοιπους κυβερνήτες της ανεξάρτητης Ελλάδας έως τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη γερμανική Κατοχή.

Είχε μεγάλη απήχηση στο αθηναϊκό κοινό (περίπου 400.000 εισιτήρια), και λόγω της μεγάλης προσέλευσης των θεατών οι παραστάσεις στο «Αθήναιον» χαρακτηρίστηκαν εκ των υστέρων ως οι «μαζικότερες - μέχρι το Πολυτεχνείο - πολιτικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας». Αλλά συγχρόνως στάθηκε και μία βασική αφορμή επανάστασης. Συνθήματα όπως «ΨΩΜΙ-ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» και «ΦΩΝΗ ΛΑΟΥ - ΟΡΓΗ ΘΕΟΥ», γνωστά από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, είχαν πρωτοεμφανιστεί στην παράσταση.


Σύντομα οι λογοκριτές της χούντας κατάλαβαν ότι το έργο δεν ήταν μια απλή κωμωδία αλλά περνούσε στον κόσμο αντιδικτατορικά μηνύματα και με το -αποφασίζωμεν και διατάσσωμεν- σταμάτησαν τις παραστάσεις. Οι πρωταγωνιστές του έργου συνελήφθησαν και η Τζένη Καρέζη κλείστηκε στη φυλακή για τρεις μήνες. Το έργο ανεβαίνει ξανά από τον ίδιο θίασο μετά την πτώση της χούντας σε Αθήνα και επαρχία και γνωρίζει και πάλι τεράστια επιτυχία.

Όπως έλεγε η Τζένη Καρέζη: «Έπρεπε να είναι κάτι σαν λαϊκό πανηγύρι, να κλείνει μέσα του πολλή ρωμιοσύνη… και μέσα από τη σάτιρα, τον αυτοσαρκασμό, το γέλιο και το δάκρυ, να μιλήσουμε για τους καημούς και τα όνειρα της φυλής μας, για προδομένους αγώνες, για προδομένες ελπίδες… και πάνω απ’ όλα για ομορφιά. Για την ομορφιά αυτού του λαού, που δεν παύει ποτέ να αγωνίζεται, να προδίδεται, να πιστεύει και να συνεχίζει τον αγώνα του, διατηρώντας τις ρίζες του αναλλοίωτες αιώνες τώρα. Όλα αυτά όμως θά 'πρεπε να ειπωθούν ρωμέικα, ζεστά. Καθόλου φιλολογικά. Καθόλου εγκεφαλικά. Θά' πρεπε, δηλαδή, να γραφτεί ένα έργο που να έχει μέσα του τους σπόρους της λαϊκής μας τέχνης. Εγχείρημα δύσκολο, άπιαστο σχεδόν».

Ο ξεριζωμός - Μαρμαρωμένε Βασιλιά 
από το «Μεγάλο μας τσίρκο».
Η Τζένη Καρέζη και ο Νίκος Ξυλούρης 
Μουσική Ξαρχάκος Σταύρος, Στίχοι: Καμπανέλλης Ιάκωβος

Η Τζένη Καρέζη και Νίκος Ξυλούρης μετά 
την παράσταση «Μεγάλο μας τσίρκο»

Μαρμαρωμένε βασιλιά, τι όνειρο, τι παγανιά
ο τάφος σου άδειος και σε μια γωνιά
μια χούφτα λόγια, αδιάβαστα χαρτιά.

Μαρμαρωμένε βασιλιά τι όνειρο, τι παγανιά
αντί για σε αναστήθηκε η Τουρκιά, η Πόλη πάει
και η Σμύρνη στη φωτιά, διπλοχαμένη Αγιά Σοφιά

Στερνή φωνή στην ερημιά την Προύσα καίνε
και στο Αϊβαλί σταυρός αγκάθι ξύδι και χολή.

Χαμένη γη και προσφυγιά τα πόδια εδώ, αλλού η καρδιά
 Κομμάτια μου ψάχνω να βρω, να κάνω ρίζα να ξανασταθώ
και να φωνάξω με φωνή που να ματώσουν οι ουρανοί
όλοι μας σφάζαν και μας πνίγανε μαζί
Εγγλέζοι, Γάλλοι κι Αμερικανοί.

Μαρμαρωμένε βασιλιά, τι όνειρο τι παγανιά
μες του πετρέλαιου τη δροσοσπηλιά
να σ' αναστήσω ήρθα μ' όνειρα παλιά
πέτρινε, πεθαμένε βασιλιά.

Κατακαημένο Αϊβαλί και παινεμένο Αϊδίνι
χαροκαμένο Εσκή Σεχήρ αρχοντοπούλα Σμύρνη
Κλάψτε για το Καραχισάρ και για τα Μοσχονήσια

Δουλεύει ο Χάρος στα Βουρλά κι ο θάνατος στην Προύσα
Από πού παν στο Κασαμπά στην Πάρσα και στ' Αξάρι
δεν πάνε πια στην Αμισσό στο Ακχισάρ ή στο Αξάρι


Οι θιασάρχες απευθύνθηκαν στον σπουδαίο Έλληνα θεατρικό συγγραφέα Ιάκωβο Καμπανέλλη, επειδή είχε «ταλέντο, πείρα, γνώση» και στο έργο του «χτυπάει πάντα πυρετικά, σπαρακτικά και γνήσια ο σφυγμός της ράτσας». Ο Καμπανέλλης δέχτηκε με ενθουσιασμό την πρότασή τους κι έτσι προέκυψε το θεατρικό «Το Μεγάλο μας Τσίρκο».

Η Τζένη Καρέζη και Νίκος Ξυλούρης απαγγέλλουν τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά στο «Μεγάλο μας τσίρκο»
Η Τζένη Καρέζη και Νίκος Ξυλούρης στην θεατρική παράσταση

Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος είχε γράψει: Όπως ο Μπρεχτ, ο Καμπανέλλης «δείχνει» μια κατάσταση, την υπονομεύει, τη χλευάζει της τραβάει το χαλί κάτω απ' τα πόδια της ή την προτείνει ως πρότυπο βίου. Αν οι στίχοι αυτοί σώζονται και διαρκούν είναι γιατί δεν συνδέονται σφιχτά με τα γεγονότα, άρα μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα και διαθέτουν ένα πλούσιο απόθεμα χιούμορ. Η ειρωνεία του Καμπανέλλη συχνά σπάει κόκκαλα.

Ο Ξαρχάκος είναι ένας αυθεντικός τραγουδοποιός και ένας πηγαίος μελωδιστής. Διαθέτει πάντα μια στέρεη φόρμα, σαφήνεια στη μελωδική γραμμή, πρυτανεύοντα ρυθμικό άξονα και θαυμάσιες αυτοσχεδιαστικές ορχηστρικές παραλλαγές.

Στο «Τσίρκο» για πρώτη φορά συνεργάστηκε με το Νίκο Ξυλούρη. Ο έξοχος εκείνος λυράρης από τα Ανώγεια είχε μόλις πριν τρία χρόνια εγκατασταθεί στην Αθήνα και είχε γίνει διάσημος με τραγούδια του Μαρκόπουλου. Ερχόταν από τη μεγάλη ριζιμιά παράδοση των κρητικών λυράρηδων, δεξιοτέχνης ο ίδιος και ήδη περιώνυμος συνθέτης στον τόπο του.

Αρχών των πανηγυριών και των πολυήμερων κρητικών γλεντιών. Ο Ξαρχάκος εκμεταλλεύτηκε σοφά το ιδίωμα και την μανιέρα του έτοιμου αυτού τραγουδιστή. Υπηρέτησε σεμνά και με γνώση τη γάργαρη φωνή του, μια φωνή που περιείχε κάτι από τη περηφάνεια των κρητικών αιγάγρων, την ανοιχτωσιά της μαδάρας και τα κρυφά μυστήρια των σπηλαίων του Ψηλορείτη.

Βίντεο: Ένα ηχητικό απόσπασμα από την
παράσταση συνδεδεμένο με το «σήμερα».

«Το Μεγάλο μας Τσίρκο: Λαέ μη Σφίξεις άλλο το Ζωνάρι»
Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης, Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος
Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης - Τζένη Καρέζη - Θίασος
Πλάνα από την ταινία του Νίκου Τζίμα "Τα χρόνια της θύελλας",
1984 και του Θεόδωρου Αγγελόπουλου «Ο Θίασος» 1975

Μεγάλα νέα φέρνω από κει πάνω
περίμενε μια στάλα ν’ ανασάνω
και να σκεφτώ αν πρέπει να γελάσω,
να κλάψω, να φωνάξω, ή να σωπάσω.
Οι βασιλιάδες φύγανε και πάνε
και στο λιμάνι τώρα, κάτω στο γιαλό,
οι σύμμαχοι τους στέλνουν στο καλό.
Καθώς τα μαγειρέψαν και τα φτιάξαν
από ξαρχής το λάκκο τους εσκάψαν
κι από κοντά οι μεγάλοι μας προστάτες,
αγάλι αγάλι εγίναν νεκροθάφτες
και ποιος πληρώνει πάλι τα σπασμένα
και πώς να ξαναρχίσω πάλι απ’ την αρχή
κι ας ήξερα τουλάχιστον γιατί.

Το ριζικό μου ακόμα τι μου γράφει
το μελετάνε τρεις μηχανορράφοι.
Θα μας το πουν γραφιάδες και παπάδες
με τούμπανα, παράτες και γιορτάδες.
Το σύνταγμα βαστούν χωροφυλάκοι
και στο παλάτι μέσα οι παλατιανοί
προσμένουν κάτι νέο να φανεί.
Στολίστηκαν οι ξένοι τραπεζίτες,
ξυρίστηκαν οι Έλληνες μεσίτες.
Εφτά ο τόκος πέντε το φτιασίδι,
σαράντα με το λάδι και το ξύδι
κι αυτός που πίστευε και καρτερούσε,
βουβός φαρμακωμένος στέκει και θωρεί
τη λευτεριά που βγαίνει στο σφυρί.

Λαέ μη σφίξεις άλλο το ζωνάρι,
μην έχεις πια την πείνα για καμάρι.
Οι αγώνες πού 'χεις κάνει δε φελάνε
το αίμα το χυμένο αν δεν ξοφλάνε.
Λαέ μη σφίξεις άλλο το ζωνάρι,
η πείνα το καμάρι είναι του κιοτή,
του σκλάβου που του μέλλει να θαφτεί.











Ένα σπουδαίο θεατρικό έργο που μνημονεύεται μέχρι και σήμερα
ακόμα και από αυτούς που δεν πρόλαβαν ποτέ να την δουν.

Βιντεο / αφιέρωμα ΣΤο μεγάλο μας τσίρκο.

Όλο το έργο.










Την παράσταση ανέλαβε να σκηνοθετήσει ο Κώστας Καζάκος με βοηθό τον Άρη Δαβαράκη, τα σκηνικά και τα κοστούμια έφτιαξε ο Φαίδων Πατρικαλάκης. Τα τραγούδια της παράστασης έγραψε ο Σταύρος Ξαρχάκος και τα ερμήνευε επί σκηνής ο Νίκος Ξυλούρης. Η κίνηση και η θεατρική απόδοση της σκηνής του Καραγκιόζη διδάχτηκε από τον Ευγένιο Σπαθάρη, ο οποίος διακόσμησε το χώρο της εισόδου. Τους βασικούς ρόλους ερμήνευσαν ο Κώστας Καζάκος, η Τζένη Καρέζη, ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, ο Νίκος Κούρος, ο Τίμος Περλέγκας και ο Χρήστος Καλαβρούζος.

Αμέσως αγαπήθηκε από το κοινό κι έγινε σύμβολο του αγώνα κατά της Χούντας. Αλληγορικά γραμμένο, κατάφερε να περάσει τις συμπληγάδες της λογοκρισίας, κρύβοντας δεκάδες μηνύματα κατά της δικτατορίας. Κάθε βράδυ γινόταν κοσμοσυρροή στο «Αθήναιον», που βρισκόταν σχεδόν απέναντι από το Πολυτεχνείο. Ανάμεσά τους και «εκπρόσωποι» του στρατιωτικού καθεστώτος, που σημείωναν και ενημέρωναν τους προϊσταμένους τους για τις αντιδράσεις των θεατών.


Οι παραστάσεις του διακόπηκαν βίαια από τη Χούντα, τον Οκτώβριο, λίγο πριν από το Πολυτεχνείο. Η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος συνελήφθησαν και κρατήθηκαν στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, ενώ συνελήφθησαν εκ νέου κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου

Οι παραστάσεις του έργου συνεχίστηκαν μετά την αποφυλάκισή τους με μεγαλύτερη επιτυχία από τις 22 Δεκεμβρίου 1973. Αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση, στις 3 Αυγούστου 1974, το έργο ξανανέβηκε με την προσθήκη των λογοκριμένων σκηνών κι ενός τραγουδιού («Το Προσκύνημα») στο φινάλε της παράστασης για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου.


Διαβάστε: Οι Νεκροί του Πολυτεχνείου: ονομαστική λίστα με ντοκουμέντα

Ο Κώστας Καζάκος μιλά για "Το Μεγάλο Μας Τσίρκο",
με αφορμή τη μαύρη επέτειο της 21ης Απριλίου
(Η ΕΡΤ λέει ΟΧΙ στο Φασισμό, 21/4/2019)














Μικρά Ασία - Ξεριζωμός από το 
«Το Μεγάλο μας Τσίρκο» 1973


Εξωτερικές Συνδέσεις:

Download Free PDF: 2006, Πρακτικά του πανελληνίου συνεδρίου προς τιμήν του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Η παράσταση ως πρόσχημα: Το μεγάλο μας τσίρκο του Ιάκωβου Καμπανέλλη και η αφήγηση της ιστορίας σε χρόνο ενεστώτα.

«Το Μεγάλο μας Τσίρκο», του Ιάκωβου Καμπανέλλη, αποτελεί σταθμό όχι μόνο για το νεοελληνικό θέατρο, αλλά και για τη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική ελληνική ιστορία. Μέσα από τραγούδια και σατιρικά και δραματικά επεισόδια, το έργο διατρέχει όλες τις σημαντικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας: ο αρχαίος κόσμος, το Βυζάντιο, η Τουρκοκρατία, η επανάσταση του 1821, η βασιλεία του Όθωνα, η Μικρασιατική καταστροφή, ο πόλεμος του 1940 είναι ορισμένοι μόνο από τους βασικούς σταθμούς της πορείας που περιγράφονται σ’ αυτό το έργο-ντοκουμέντο, που παραμένει αναλλοίωτο στον χρόνο και επίκαιρο στις μέρες μας όσο ποτέ. «Το Μεγάλο μας τσίρκο» ανέβηκε για πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1973 στο θέατρο Αθήναιον. Η μαζική προσέλευση και η μεγάλη ανταπόκριση του κοινού στο πρώτο ανέβασμα του έργου ενόχλησε το δικτατορικό καθεστώς, που επέβαλε τη διακοπή των παραστάσεων. Μετά την πτώση της δικτατορίας η παράσταση ανέβηκε εκ νέου στο Θέατρο Ακροπόλ.

«Το Μεγάλο μας Τσίρκο» είναι μια μαρτυρία για τη διαχρονία της Εθνικής μας
περιπέτειας. Ένα λαϊκό έπος, στο οποίο διαγράφονται ανάγλυφα οι αρετές αλλά και
οι παθογένειες της φυλής, οι ανατάσεις και οι πτώσεις, οι αγώνες και οι αγωνίες ενός
λαού, που φορτωμένος τη βαριά του ιστορία, δοκιμάζει τον βηματισμό του προς τον
χρησμό ενός αμφίσημου μέλλοντος. Μια καταβύθιση του Πατριάρχη της μεταπολεμικής
δραματουργίας στη «Θεία Κωμωδία» του ανελέητου ελληνικού αφηγήματος.

Σωτήρης Χατζάκης, Σκηνοθέτης

Σχετικά θέματα:


2 σχόλια:

Μεταφορές Μετακομίσεις είπε...

σας ευχαριστήσω για αυτά τα όμορφα άρθρα

Sophia Drekou είπε...

Σας ευχαριστώ επίσης για τις επισκέψεις σας στην ιστοσελίδα μου.
Καλή ανάγνωση στην αέναη διαδρομή της γνώσης.