Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας (Videos)


της Σοφίας Ντρέκου (Sophia Drekou)
Αρθρογράφος (BSc in Psychology)


Η Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας εορτάζεται ετησίως στις 9 Φεβρουαρίου, ημέρα θανάτου του Διονυσίου Σολωμού, του εθνικού ποιητή της Ελλάδας. Η παγκόσμια ημέρα θεσμοθετήθηκε το 2017, με κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Εξωτερικών και Παιδείας της Ελλάδας.


Για τον εορτασμό της ημέρας, λαμβάνουν χώρα 
εκδηλώσεις σε εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ελλάδα 
και πανεπιστημιακά τμήματα 
ελληνικής γλώσσας σε όλο το κόσμο. 

Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας

Η 9η Φεβρουαρίου, ημέρα μνήμης του εθνικού ποιητή Διονυσίου Σολωμού, έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας, σύμφωνα με την υπ. αριθμ. 17889 κοινή απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Εξωτερικών και Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων (ΦΕΚ Β’ 1384/24/04/2017).

«Με την θέσπιση αυτής της παγκόσμιας ημέρας επιδιώκεται η ανάδειξη του θεμελιώδους ρόλου που διαδραμάτισε η ελληνική γλώσσα ανά τους αιώνες, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην εδραίωση τόσο του ευρωπαϊκού όσο και του παγκόσμιου πολιτισμού. Η ελληνική γλώσσα κατά την αρχαιότητα ευτύχησε να καταστεί φορέας μορφοποίησης και μεταβίβασης σημαντικών επιστημονικών θεωριών, φιλοσοφικών θεωρήσεων και λογοτεχνικών κειμένων. 

Στην ελληνική γράφτηκαν λίγο αργότερα τα πιο σημαντικά κείμενα του Χριστιανισμού για να διαδοθούν σε ολόκληρο τον κόσμο. Στο διάβα των αιώνων υπήρξε καθοριστική η συμβολή της ως μέσου αποθησαύρισης και διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού και επιβιώνει ως τις μέρες μας, στη νεότερη εκδοχή της, ως μια από τις μακροβιότερες ζωντανές γλώσσες παγκοσμίως» αναφέρεται σε εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας.

Σύμφωνα με την κοινή υπουργική απόφαση, το Υπουργείο Εξωτερικών θα μεριμνήσει για την αναγνώριση της Παγκόσμιας Ημέρας της Ελληνικής Γλώσσας και από τους διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ και η ΟΥΝΕΣΚΟ.

Η Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας περιλαμβάνει εκδηλώσεις σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ελλάδας, αλλά και σε εκπαιδευτικά ιδρύματα της αλλοδαπής, που διατηρούν τμήματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας ή ελληνικών σπουδών.

Το μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας

Επετειακό είναι το μήνυμα της φετινής 9ης Φεβρουαρίου- Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας, σύμφωνα με το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ), που προτρέπει «να δούμε τη μεγάλη εικόνα, και τους μεγάλους σταθμούς στη γλωσσική μας εξέλιξη τα τελευταία 200 χρόνια, παραμερίζοντας τις συνήθεις μεμψιμοιρίες μας για τα καθέκαστα».

Η πρώτη ματιά του παρατηρητή, όπως δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του ΚΕΓ ομότιμος Καθηγητής του ΑΠΘ, Ιωάννης Καζάζης, «πέφτει στη γλωσσική κατάσταση του νεογέννητου κράτους -πριν από 200 χρόνια, ή, προσωποποιώντας την αφηρημένη αριθμητική, εδώ και έξι ανθρώπινες γενιές ή πριν από δύο μόλις παππούδες».

«Στην προβιομηχανική και προαστική Ελλάδα, με πληθυσμό γεωργικό, και ποιμενικό, ναυτικό και μικροεπιτηδευματικό, αντιστοιχούσε μια διπλή γλωσσική πραγματικότητα», παρατηρεί ο κ. Καζάζης, εξηγώντας πως αφενός υπήρχε η «γεροδεμένη γλώσσα των πολλών», αφετέρου «η γλώσσα των ολιγίστων».

Η γλώσσα των πολλών -είτε με τη μορφή του μωσαϊκού των διαλέκτων, είτε ως μια χρηστική «πρωτο-δημοτική»- χαρακτηριζόταν από μεγάλο δυναμισμό και παραγωγικότητα, αλλά και ένα απελπιστικά περιορισμένο εύρος λημματολογίου. Αντίστοιχα η γλώσσα των ολιγιστών αποτέλεσε ένα υβριδικό κατασκεύασμα --«φραγκ-άττικα» την αποκάλεσε ο Δημήτριος Βερναρδάκης, «μια ακραία αρχαϊζουσα, που, διαρκώς αλληθωρίζοντας ανάμεσα στην ένδοξη αρχαία ελληνική και στην υπέρκομψη και εκθαμβωτική γαλλική της εποχής, μόλις που κατάφερνε να υπηρετεί τις ανάγκες της διοίκησης και του εμπορίου».

«Ο χώρος γένεσης και κατανάλωσής της ήταν κυρίως ο υπερτροφικός Τύπος της εποχής και μυθιστορήματα μεταφρασμένα εκ του γαλλικού. Εκκρεμής μεταξύ των δύο, πνευματικά λιμοκτονούσε, αρρύθμιστη, και τραγελαφικά ορθογραφημένη, η γλώσσα της εκπαίδευσης. 

Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο νομοθέτης της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, που αξιώθηκε να τυπώσει τη Γραμματική που διαβάζουμε ακόμη και σήμερα το 1941, γεννήθηκε το 1883, στη μικρή προ των Βαλκανικών Πολέμων Ελλάδα. Στη θλιβερή εικόνα γλωσσικής σύγχυσης και χάους, που η γλώσσα του κράτους και του σχολείου παρουσίαζε ακόμη και την εποχή των σπουδών του, εκείνος αντέταξε το δικό του όραμα υπέρβασης --και αυτή η υπέρβαση έγινε η μοίρα της γλώσσας μας μέσα στον 20ό αιώνα», αναφέρει ο πρόεδρος του ΚΕΓ.


Προχωρώντας στο σήμερα ο κ. Καζάζης μιλάει για τη δεύτερη ματιά στη γλωσσική εξέλιξη, όπου «είναι αρχειακά τεκμηριωμένο πλέον ότι η συγκαιρινή μας νεοελληνική γλώσσα είναι πλουσιότερη απ' ό,τι υπήρξε σε οποιαδήποτε άλλη φάση της μακράς ιστορίας της -της αρχαίας συμπεριλαμβανομένης». Ως απόδειξη του ισχυρισμού σημειώνει: 

«Ενώ κανένα από τα τρία μεγαλύτερα λεξικά μας που κυκλοφόρησαν μετά το 1998 δεν καταγράφει πάνω από 70.000 λέξεις-λήμματα, όπως λέμε, το ψηφιακό Αρχείο του Λεξικού Γεωργακά στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας έχει τεκμηριώσει τελεσίδικα πάνω από 200.000 λέξεις-λήμματα σε πραγματική χρήση σε σύγχρονα κείμενα, κι ο αριθμός αυτός δεν είναι παρά τα 2/3 του εκτιμώμενου συνολικού μας λεξιλογίου, 300.000 λήμματα για την ελληνική, τη γλώσσα των 11 εκατομμυρίων ομιλητών ! Για τη σωστή αποτίμηση του αριθμητικού αυτού δείκτη, αρκεί να ανατρέξουμε στο αυθεντικό λεξικό της αγγλικής, το Webster's Third International, που καταγράφει 350.000 λέξεις-λήμματα για την πολυσυλλεκτικότερη γλώσσα του κόσμου, την αγγλική -με ένα δισεκατομμύριο χρήστες!».

Το μικρό αυτό θαύμα, όπως το χαρακτηρίζει, «επετεύχθη, διότι η σύγχρονη Νεοελληνική εδώ και διακόσια χρόνια εφάρμοσε ως τρόπο συγκρότησής της τη διαδικασία της ατέρμονης προσθαφαίρεσης λεξιλογικών και δομικών στοιχείων αντλούμενων τόσο από τη δική της διαχρονία όσο και από τον ευρωπαϊκό περίγυρο».

Όσοι όροι τελικά επιλέγονται, για ιστορικούς και πρακτικούς λόγους, υιοθετούνται και ενσωματώνονται στον επίσημο και τον ανεπίσημο λόγο. Σε διατομή φαίνεται πόσο βαθιά πάει η διαστρωμάτωση του λεξιλογίου αυτού που είναι ποντισμένο στο αρχαιοελληνικό βασικό απόθεμα -που περιλαμβάνει λέξεις, και σήμερα ακόμη κοινότατες, πρωτοκαταγεγραμμένες στη μυκηναϊκή εποχή. Όσο πάλι ανερχόμαστε, γίνεται δεκτός ολοένα και μεγαλύτερος ευρωπαϊκός δανεισμός σε εξειδικευμένα λεξιλόγια.

«Μιλούμε για το παραγωγικό και λειτουργικό λεξιλόγιο ενός πλήρως ανεπτυγμένου κράτους. Η συγκαιρινή μας Νεοελληνική, σοφά ρυθμισμένη ορθογραφικά από τον Τριανταφυλλίδη, και ύστερα από την εντατική καλλιέργειά της στα γράμματα, τις τέχνες και τις επιστήμες, εκφράζει πλέον τα πάντα με ακρίβεια, γλαφυρότητα και στις πιο λεπτές τους αποχρώσεις. Γλώσσα ταυτόχρονα παραδοσιακή και μοντέρνα, διανύει σήμερα την ευρωπαϊκότερη φάση της: χωρίς να της λείπει τίποτε από τη σύνθετη περίοδο της γερμανικής, από την περίτεχνη κομψοέπεια της γαλλικής ή από τη φονική ακρίβεια της αγγλικής», επισημαίνει ο πρόεδρος του ΚΕΓ.

Σε ό,τι αφορά την ενδιάμεση πορεία, ανάμεσα στην αρχή και στο τέλος της 200ετίας, εκτιμά πως «φυσικά και δεν διανύθηκε στον αυτόματο πιλότο κι από μόνη της».

«Η γλώσσα δεν είναι ένα φυσικό, είναι ένα ιστορικό φαινόμενο: κι ό,τι έγινε οφείλεται στον άπειρο μόχθο γενεών συμπατριωτών μας, που, παρά τις έντονες ή και τραγικές συχνά έριδες και διαφωνίες τους, εργάστηκαν με σύστημα και με προοπτική. Το μικροσκοπικό ελληνικό κράτος των 1.200.000 ψυχών προχώρησε με διαρκείς επεκτάσεις του ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ του χώρου, ως την ολοκλήρωση, μέσα από τις αβάσταχτες και υπέροχες θυσίες του ελληνικού λαού, της σημερινής φυσιογνωμίας του, με τελευταίο μείζον επεισόδιο την ένταξή του στην Ενωμένη Ευρώπη. 

Παράλληλα προχωρούσε και η ε σ ω τ ε ρ ι κ ή εμβάθυνση του νεοελληνισμού, όπως μαρτυρεί η δυναμική γλωσσική ανάπτυξη που περιγράψαμε: Γιατί η γλώσσα δεν είναι λέξεις. Είναι σύμβολα και έννοιες (ακριβέστερα: πολλαπλά εννοιολόγια για όλες τις επιμέρους χρήσεις της κοινωνίας και της επικοινωνίας) -έννοιες, λοιπόν, που δημιουργήθηκαν την ίδια ώρα και στο ίδιο ποσοστό που ο ελληνισμός παρήγαγε (και παράγει) εθνικό πλούτο, επιστημονική γνώση και πολιτισμό», σημειώνει ο κ. Καζάζης.

Συμπερασματικά, καταλήγει πως «η νεότερη γενιά, που βρέθηκε μέσα σ' αυτή τη γλωσσική χλιδή, έργο της αφοσίωσης όλων των προηγουμένων, χρέος έχει γλώσσαν νωμάν: δηλαδή, κατά το μότο του ΚΕΓ, την πλούσια αυτή γλώσσα, που παρήγαγε την αξιοθαύμαστη και αξιανάγνωστη λογοτεχνία και γραμματεία που διαγράψαμε, να την χειρίζεται, προφορικά και γραπτά, με επάρκεια και με τρόπο όχι μηχανιστικό και αντιγραφικό, αλλά ευαίσθητο, δημιουργικό, και παραγωγικό, δηλαδή με τρόπο που θα αυξάνει τον εθνικό πλούτο -και, κατά τον Σολωμό, την ίδια την ελευθερία μας».

«Τα ελληνικά είναι η γλώσσα 
του Ομήρου και του Αριστοτέλη.
Αλλά και η γλώσσα του Σεφέρη και του Ελύτη
Αφετηρία της ιστορίας και του πολιτισμού. 
Πυξίδα του σήμερα και φάρος του μέλλοντος. 
Μια γέφυρα πάνω από σύνορα, στον κόσμο. 
Μαθαίνουμε ελληνικά. Για να νιώθουμε ελληνικά» 

Ο Αριστοτέλης μπροστά από την προτομή του Ομήρου, έργο
του Ρέμπραντ (1653, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης).
Aristotle with a Bust of Homer, 1653 painting by Rembrandt.
Collection: Metropolitan Museum of Art

Περιγραφή

Ο Αριστοτέλης μπροστά στην προτομή του Ομήρου (Aristotle Contemplating a Bust of Homer) είναι πίνακας του Ρέμπραντ που εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Ο πίνακας δημιουργήθηκε κατόπιν παραγγελίας του Don Antonio Ruffo από την Μεσσήνη χωρίς θεματικό περιορισμό. Αγοράστηκε το 1961 έναντι 2,3 εκατομμυρίων δολαρίων.

Ο Ρέμπραντ εικονίζει τον Αριστοτέλη μπροστά στην προτομή του τυφλού Ομήρου να αναπολεί σκεπτικός με το χέρι του ακουμπισμένο στο μαρμάρινο κεφάλι.

Ερμηνεία

Έχει ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως ως προσωποποίηση του σοβαρού συστηματικού επιστήμονα, ή κάποιου εύπορου και φημισμένου φιλόσοφου, ή λόγω της χρυσής ζώνης που φοράει είπαν ότι εικονίζει τον Μέγα Αλέξανδρο που ζήλεψε τη ζωή του φτωχού τυφλού ποιητή. Η αμφίεση του Αριστοτέλη είναι ολοσχερώς εκτός εποχής, ωστόσο στην αλληλογραφία μεταξύ καλλιτέχνη και Ρούφφο (1662) η μορφή κατονομάζεται ως Αριστοτέλης.

Ὑπάρχουν ὁρισμένες γενικές ἀρχές ἤ «παραδοχές» γιά τή γλώσσα, οἱ ὁποῖες πρέπει, νομίζω, νά πρυτανεύουν σέ κάθε συζήτηση γιά τή γλώσσα καί κατ’ ἐξοχήν γιά τήν ἑλληνική γλώσσα.

1η Ἀρχή: Ἡ μητρική γλώσσα δέν είναι ἁπλό ἐργαλεῖο· εἶναι ἀξία. Μέσα ἀπό τή γλώσσα συλλαμβάνεται, μορφοποιεῖται καί ἐκφράζεται κάθε οὐσιώδης ἀνθρώπινη ἐκδήλωση. Ὅλη ἡ ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου περνάει, δηλώνεται καί ὑφίσταται ἀντικειμενικά μέσα ἀπό τή μητρική του γλώσσα.

Νόηση καί γλώσσα, λέει χαρακτηριστικά ὁ ἱδρυτής τῆς νεότερης γλωσσολογίας, ὁ Ferdinand de Saussure, εἶναι σάν τίς δύο ὄψεις ἑνός φύλλου χαρτιοῦ: δέν ὑπάρχει ἡ μία χωρίς τήν ἄλλη. Ὁ δέ Wittgenstein ἔχει πεῖ τό περίφημο: «Ὁ κόσμος μου εἶναι ἡ γλώσσα μου». Ὑπάρχω τόσο, καί ἔτσι μόνο, ὅσο καί ὅπως μπορῶ νά ἐκφραστῶ γλωσσικά. Ἡ γλωσσική μας ὕπαρξη εἶναι τό ἴδιο σημαντική ὅσο ἡ νοητική ἤ ἡ βιολογική μας ὕπαρξη. Γι’ αὐτό λέμε πώς ἡ γλώσσα εἶναι ἀξία.

ΕΛΥΤΗΣ (Λόγος στήν Ἀκαδημία τῆς Στοκχόλμης): «Ἐάν ἡ γλώσσα ἀποτελοῦσε ἁπλῶς ἕνα μέσον ἐπικοινωνίας, πρόβλημα δέ θά ὑπῆρχε. Συμβαίνει ὅμως νά ἀποτελεῖ καί ἐργαλεῖο μαγείας καί Φορέα ἠθικῶν ἀξιῶν. Προσκτᾶται ἡ γλώσσα στό μάκρος τῶν αἰώνων ἕνα ὁρισμένο ἦθος. Καί τό ἦθος αὐτό γεννᾶ ὑποχρεώσεις».

Το Νόμπελ λογοτεχνίας του Οδυσσέα Ελύτη (Αφιέρωμα)

2η Ἀρχή
: Ἡ γλώσσα δέν εἶναι κατάσταση· εἶναι κατάκτηση. Ἡ γλώσσα δέν εἶναι μιά ἁπλή παθητική ἀποτύπωση ὅσων ἀκοῦμε ἤ διαβάζουμε. Ἡ γλώσσα εἶναι ἐνεργοποίηση τῶν γλωσσικῶν καταβολῶν καί μηχανισμῶν πού χαρακτηρίζουν βιολογικά τόν ἄνθρωπο. Δέν εἶναι ἁπλή καταγραφή ἤ ἄτακτη συσσώρευση ὑλικοῦ, ἀλλά ενεργητική ἐπεξεργασία τῆς γλωσσικῆς ἐμπειρίας, πού ἔχει ἔντονα τά στοιχεῖα τῆς ἐπιλογῆς, καί τοῦ νέου, δηλ. τῆς δημιουργίας. Μέ ἄλλα λόγια, ἡ γλώσσα δέν εἶναι μηχανική καί αὐτόματη κατάσταση, ἀλλά δημιουργική καί ἐπίπονη κατάκτηση: ἔργο ζωῆς (opus vitae).

3η Ἀρχή: Ἡ ποιότητα τῆς γλωσσικῆς μας συγκρότησης εἶναι εὐθέως ἀνάλογη πρός τήν ποιότητα τῶν κλασικῶν μας προτύπων. Ἄν τά γλωσσικά ἀκούσματα καί τά γλωσσικά μας διαβάσματα εἶναι τό ὑλικό πού κτίζουμε τή γλώσσα μας, τά ποιοτικά γλωσσικά ἀκούσματα καθώς καί τά ποιοτικά γλωσσικά διαβάσματα (κείμενα μέ ἀπαιτήσεις στό λεξιλόγιο, στή σύνταξη καί στήν ἐκφορά τους), ἀποτελοῦν τά γλωσσικά πρότυπα πού καθορίζουν τό γλωσσικό μας αἴσθημα. Τά πρότυπα γλωσσικά κείμενα, εἴτε πρόκειται γιά λογοτεχνία εἴτε γιά ἐπιστήμη εἴτε γιά τόν ἔντυπο καί ἠλεκτρονικό τύπο, ἐπηρεάζουν βαθιά (ἔστω κι ἄν δέν τό καταλαβαίνουμε πάντα) τή δική μας γλωσσική ἔκφραση, τίς γλωσσικές ἐπιλογές μας, τήν ὅλη στάση μας ἀπέναντι στή γλώσσα. Κι αὐτά τά πρότυπα εἶναι πού χρειαζόμαστε, τόν ποιοτικό λόγο, κι ὄχι τά γνωστά γύρω μας προϊόντα πρόχειρου, βιαστικοῦ καί ἀνεπεξέργαστου λόγου, πού στρεβλώνουν ἀντί νά προάγουν τή γνώση καί τήν εὐαισθησία μας στή γλώσσα! Τό πρόβλημα σήμερα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας εἶναι πρόβλημα ποιότητας.

4η Ἀρχή: Ἡ γλώσσα εἶναι ἐθνική ὑπόθεση – εἶναι ἐθνικῆς ὑφῆς καί προεκτάσεως θέμα. Δέν χρειάζονται καί πολλά ἐπιχειρήματα γιά νά πείσει κανείς ὅτι ἡ γλωσσική ἔκφραση ἑνός λαοῦ εἶναι ἀναπόσπαστο τμῆμα τῆς ὕπαρξής του, τῆς περασμένης καί τῆς σύγχρονης. Μέσα ἀπό τίς λέξεις τῆς γλώσσας ἑνός λαοῦ, ἀποκαλύπτεται ἡ ἱστορία τῆς σκέψης, τῶν ἀντιλήψεων καί τῶν πράξεών του, ἀφοῦ οἱ ἱστορικές πράξεις καί στάσεις μετασχηματίζονται σέ λέξεις. Καί, πάνω ἀπ’ ὅλα, μέσα ἀπό τή γλώσσα συνάγεται ἡ καλλιέργεια ἑνός λαοῦ, ἀφοῦ ἡ γλώσσα πλάσσεται, σφυρηλατεῖται καί καταξιώνεται μέσα ἀπό τά κείμενα μεγάλων μορφῶν τοῦ πνεύματος. Τέτοια κείμενα γιά τόν Ἑλληνισμό καί τή γλώσσα του ἦταν τά κείμενα τοῦ Ὁμήρου, τῶν πλατωνικῶν διαλόγων, τῆς τραγωδίας, τά κείμενα τῶν ἱστορικῶν, ἡ Καινή Διαθήκη, τά πατερικά κείμενα, τά κείμενα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ὑμνογραφίας, τό δημοτικό τραγούδι, τά λόγια κείμενα, τά κείμενα τῆς δημοτικῆς μας γλώσσας -ὅλος ὁ θησαυρός τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας.

Νά γιατί ἡ γλώσσα εἶναι ἐθνική ταυτότητα καί ὑπόθεση ἐθνική. Νά γιατί κάθε ἀποκοπή καί ἀποξένωση ἀπό τή γλωσσική μας παράδοση, ἀπ’ ὅ,τι προηγήθηκε τῆς σημερινῆς μορφῆς τῆς γλώσσας μας, τῆς δημοτικῆς, εἶναι ἀπώλεια ἐθνική καί πλήγμα καίριο στή συνείδηση τοῦ Ἑλληνισμοῦ.

Θά τό ξαναπῶ μέ τήν εὐκαιρία αὐτή: Ἑλληνική δέν εἶναι μόνον ἡ δημοτική μας γλώσσα. Ἑλληνικά -ἑλληνικότατα- εἶναι τά Ἑλληνικά πού μιλιοῦνται καί γράφονται στήν Ἑλλάδα 40 αἰῶνες τώρα. Ἡ ἑνιαία ἑλληνική γλώσσα πού πρέπει νά εἶναι ἡ ἔγνοια καί τό καμάρι μας, ὅπως λέει ὁ Ἐλύτης: «Δέν πρέπει νά λησμονεῖ κανείς ὅτι στό μάκρος 25 αἰώνων δέν ὑπήρξε οὔτε ἕνας, πού νά μήν γράφτηκε ποίηση στήν ἑλληνική γλώσσα. Νά τί εἶναι τό μεγάλο βάρος παράδοσης πού τό ὄργανο αὐτό σηκώνει».

Καθηγητής Γλωσσολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Μπαμπινιώτης
Ο Καθηγητής Γλωσσολογίας Πανεπιστημίου
των Αθηνών, Γιώργος Μπαμπινιώτης

Γεώργιος Μπαμπινιώτης 9η Φεβρουαρίου:
εορτασμός τής ελληνικής γλώσσας

Ο οικουμενικός χαρακτήρας τής ελληνικής γλώσσας


Στην Ελλάδα δεν έχουμε εκτιμήσει, νομίζω, στην πραγματική του διάσταση το γεγονός τής οικουμενικής παρουσίας, τού κύρους και τής αίγλης που χαίρει η ελληνική γλώσσα ευρύτερα στον κόσμο. Δεν έχει εκτιμηθεί, κατ’ επέκταση, τί γόητρο πολιτισμικό και τί αναγνώριση ευρύτερης σημασίας έχει αποκτήσει η Ελλάδα ανά τους αιώνες χάρις στην ελληνική γλώσσα. Το γεγονός λ.χ. ότι σε σύνολο 166.724 λέξεων τής Αγγλικής ποσοστό περ. 30% (50.747 λέξεις) είναι ελληνικής προελεύσεως λέξεις (42.914) ή με ελληνικό α΄ ή β΄ συνθετικό (7.833), όπως έχει δείξει η έρευνα τού ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ [1], αποκαλύπτει εμπράκτως τί γλωσική και πνευματική διείσδυση έχει επιτελέσει η ελληνική γλώσσα.

Από την δική μου έρευνα στο λεξικογραφικό πεδίο, όπως έχει αποτυπωθεί στο Ετυμολογικό αλλά και στο εκτενές ερμηνευτικό λεξικό μου, αποδεικνύεται ότι είναι τεράστιος γενικότερα ο αριθμός των «αντιδανείων» και ιδίως των «ελληνογενών» λέξεων που έχουν εισέλθει στην γλώσσα μας από λέξεις που πήραν οι ξένες γλώσσες και επιστρέφουν σε μάς με διαφορετική ίσως μορφή και σημασία [τα λεγόμενα «αντιδάνεια», π.χ. μπαρούτι (πυρίτις), μπουτίκ (αποθήκη), ταξί (τάξις), τζύρος (γύρος), τουρ (τόρνος)] ή από λέξεις που πλάστηκαν με βάση την ελληνική γλώσσα στις ξένες γλώσσες και εισάγονται μετά στην Ελληνική ως δάνεια ( οι «ελληνογενείς» λεγόμενες λέξεις, π.χ. πανδημία, ακτινίδιο, γονίδιο, ιδεολογία, ορμόνη, ώσμωση).

Tην οικουµενικότητα τής ελληνικής γλώσσας µπορεί κανείς να την συλλάβει:

α) αξιολογικά· τα ανεπανάληπτα σε σύλληψη, πρωτοτυπία, βάθος και πλούτο ιδεών κείµενα των µεγάλων Eλλήνων στοχαστών είναι φυσικό να επέδρασαν και καθαρώς γλωσσικά, µια που οι ιδέες έχουν ως όχηµα τις λέξεις. Όπως παρατηρεί ο µεγάλος γλωσσολόγος R.H. ROBINS [2]: «H πνευµατική ζωή τής Eυρώπης στο σύνολό της –η φιλοσοφική, η ηθική, η πολιτική και η αισθητική της σκέψη– έλκει την καταγωγή από το έργο των Eλλήνων στοχαστών. Kαι σήμερα ακόμη, όλο ξαναγυρνάµε πίσω σε ό,τι έχει αφήσει η πνευµατική δραστηριότητα των Eλλήνων, αναζητώντας ερεθίσµατα και κουράγιο. Mε τους Έλληνες, όσο µε κανέναν άλλον αρχαίο ή σύγχρονο πολιτισµό, ο σύγχρονος άνθρωπος αισθάνεται µιαν αναντίρρητη πνευµατική συγγένεια»·

β) ιστορικά· η Eλληνική, στην µετακλασική περίοδο µε τον Aλέξανδρο, υπήρξε η πρώτη παγκόσµια γλώσσα, γλώσσα των συναλλαγών πολλών λαών (lingua franca) και συγχρόνως γλώσσα πολιτισµική (Kultursprache). O Γερμανός βυζαντινολόγος KARL KRUMBACHER (γνωστός από την διαµάχη του µε τον Xατζιδάκι για το γλωσσικό ζήτηµα) έχει γράψει: «Oὐ µόνον ὡς µέσον συνεννοήσεως σύµπαντος τοῦ ἑλληνικοῦ καὶ ἑλληνίζοντος κόσµου εἰς τὰ ἀπώτατα αὐτοῦ µέρη καὶ εἰς διαφορώτατα φῦλα καὶ κοινότητας ἐχρησίµευεν ἡ ζῶσα ἑλληνικὴ κοινὴ γλῶσσα τῶν ἀλεξανδρεωτικῶν καὶ ῥωµαϊκῶν χρόνων, ἀλλὰ ἦτο καὶ ἡ γλῶσσα τοῦ Εὐαγγελίου, ἡ γλῶσσα τῆς διεθνοῦς συγκοινωνίας τῶν βαρβάρων µετὰ τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν Ρωµαίων, καὶ δὴ καὶ τῶν βαρβάρων πρὸς ἀλλήλους, τελευταῖον καὶ ἐπίσηµος γλῶσσα τοῦ κράτους, ἐν ὀλίγαις λέξεσιν ἐξετέλει ἔργον παγκοσµίου γλώσσης» [3].

γ) γλωσσολογικά∙ Η τρίτη αυτή διάσταση τού οικουµενικού χαρακτήρα τής ελληνικής γλώσσας, δεν έχει αρκούντως προσεχθεί: το γεγονός ότι οι Έλληνες υπήρξαν οι ίδιοι οι πρώτοι µελετητές τής ελληνικής και, γενικότερα, τής ανθρώπινης γλώσσας σε συνδυασµό µε το ότι η ανάλυση τής ελληνικής γλώσσας από τους αρχαίους γραµµατικούς και φιλοσόφους απετέλεσε (µέσω τής Λατινικής) την βάση τής ανάλυσης όλων των µετέπειτα γλωσσών. Aυτό συνέβη µόνο µε την ελληνική γραμματική θεωρία και πράξη και την δηµιουργική προέκτασή της, την Λατινική. Eν ολίγοις, η ελληνική γλώσσα ως κύρια µορφή «µεταγλώσσας» (λόγου περί γλώσσας), µέσα από την σχολική-παραδοσιακή γραµµατική και µέσα από την Παιδεία (ιδίως από τους χρόνους τής Aναγέννησης) απέκτησε την φήµη τής κατεξοχήν καλλιεργηµένης γλώσσας, γλώσσας µε υψηλό επικοινωνιακό γόητρο και κύρος.

H παρατήρηση τού R. H. ROBINS [4] είναι και γι’ αυτό το θέμα πολύ ενδεικτική: «O ελληνικός θρίαμβος στον Πνευματικό πολιτισμό είναι ότι έδωσε τόσα πολλά σε τόσους πολλούς τομείς [...]. Tα επιτεύγματά τους στον τομέα τής γλωσσολογίας όπου ήταν εξαιρετικά δυνατοί, δηλαδή στην θεωρία τής γραμματικής και στην γραμματική περιγραφή τής γλώσσας, είναι τόσο ισχυρά, ώστε και να αξίζει να μελετηθούν και να αντέχουν στην κριτική. Eπίσης είναι τέτοια που να εμπνέουν την ευγνωμοσύνη και τον θαυμασμό µας».

δ) γλώσσα χριστιανικών κειμένων∙ η οικουμενικότητα τής Eλληνικής δεν είναι άσχετη προς το κύρος που απέκτησε διεθνώς η Eλληνική ως η γλώσσα τής Kαινής Διαθήκης, η γλώσσα των μεγάλων Πατέρων τής Xριστιανικής Eκκλησίας και, καθόλου λιγότερο, ως η κατεξοχήν γλώσσα τής υμνογραφίας και τής εκκλησιαστικής λατρείας (Θείας Λειτουργίας τού Iωάννου τού Xρυσοστόµου και τού Mεγάλου Bασιλείου). H Eλληνική συνδέεται επίσης µε την ελληνική µετάφραση τής Παλαιάς Διαθήκης από τους Eβδοµήκοντα για τις ανάγκες των ιουδαϊκών κοινοτήτων τής Aνατολής που ήταν ελληνόφωνες εκείνη την εποχή.

Δείτε επίσης: Η ηθική της ελληνικής γλώσσας στον Ιερό Χρυσόστομο - Γεώργιος Μπαμπινιώτης

H επιμονή τού EΡΑΣΜΟΥ, τού μεγάλου Oλλανδού φιλολόγου τής Aναγέννησης και πρώτου εκδότη τού ελληνικού κειμένου τής Kαινής Διαθήκης (το οποίο ως «Textus Receptus» εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται σε ευρύτερη χρήση μέχρι την έκδοση τής Kαινής Διαθήκης από τον EBERHARD NESTLE το 1898), ότι δεν νοείται θεολόγος που να µη γνωρίζει την ελληνική γλώσσα, γιατί θα είναι ανίκανος να πλησιάσει την γλώσσα τής Kαινής Διαθήκης στο πρωτότυπο, είναι ενδεικτική τής αίγλης τής ελληνικής γλώσσας στους κόλπους τού Xριστιανισµού. Άλλωστε, η κυριαρχία τού Xριστιανικού Bυζαντίου στον Mεσαίωνα, μαζί µε την ακτινοβολία, τον πολιτισμό και την θρησκεία τού Bυζαντίου, περνούσε και στην ελληνική γλώσσα, τής οποίας το κύρος ήταν τέτοιο, ώστε έγινε αμέσως αποδεκτή και άρχισε να διδάσκεται στην Δύση από τους λογίους τού Bυζαντίου που κατέφυγαν εκεί λίγο πριν και μετά την πτώση τής Bασιλεύουσας, γεγονός που υπήρξε και η απαρχή τής Aναγέννησης στη Δύση.

Τέλος, δεν είναι µόνον η οικουμενικότητά της που κατέστησε την Eλληνική µια ξεχωριστή γλώσσα. Eίναι και το γεγονός ότι στην γλώσσα αυτή έχουμε προφορική παράδοση τουλάχιστον 4.000 χρόνων και γραπτή παράδοση 3.500 ετών.

Η Eλληνική αποτελεί µοναδικό παράδειγμα γλώσσας µε αδιάσπαστη ιστορική συνέχεια και µε τέτοια δομική και λεξιλογική συνοχή, που να επιτρέπει να µιλάµε για µια ενιαία ελληνική γλώσσα από την αρχαιότητα έως σήμερα. Mε αυτό εννοούμε ότι ο ίδιος λαός, οι Έλληνες, στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, την Eλλάδα, χωρίς διακοπή 40 αιώνες τώρα μιλάει και γράφει –µε την ίδια γραφή (από τον 8ο π.X. αιώνα) και την ίδια ορθογραφία (από το 400 π.X.)– την ίδια γλώσσα, την Eλληνική.

Aυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι η γλώσσα τού Ξενοφώντα ή τού Πλάτωνα ή τού Πλουτάρχου είναι φωνολογικά, γραµµατικά και λεξιλογικά ίδια και απαράλλακτη η γλώσσα που µιλάµε και γράφουμε στις αρχές τού 21ού αιώνα! Mεταβολές στην προφορά, στην γραµµατικοσυντακτική δομή και στο λεξιλόγιο τής Eλληνικής πραγματοποιήθηκαν πολλές. Ωστόσο, ούτε η δοµική φυσιογνωµία τής Eλληνικής ούτε το λεξιλόγιό της αλλοιώθηκαν τόσο πολύ, ώστε να µη γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για την ίδια γλώσσα. O δομικός σκελετός τής Eλληνικής, τα κύρια χαρακτηριστικά τής δομής τής αρχαίας ελληνικής γλώσσας εξακολουθούν να προσδιορίζουν την φυσιογνωμία και τής σύγχρονης ελληνικής γλώσσας.

Θα τελειώσω με μια εκτίμηση που έχει κάνει για την ελληνική γλώσσα στο βιβλίο της «Γιατί η Ελλάδα» η διάσημη μελετήτρια τής ελληνικής γλώσσας και τού ελληνικού πολιτισμού, η Γαλλίδα καθηγήτρια JAQUELINE DE ROMILLY [5]:

«Ανατρέχουν στα Ελληνικά για να ονομάσουν τις σύγχρονες ανακαλύψεις και εφευρέσεις (από την ευθανασία ως τον μεταβολισμό), χωρίς να αναφέρουμε τους πυραύλους ἢ τους μεγάλους επιστημονικούς στόχους πού ονομάζονται «Αριάδνη» ἢ «Ερμής». Αναπνέουμε με τον αέρα της Ελλάδος κάθε στιγμή, χωρίς να το ξέρουμε. Ὁ Μίτος της Αριάδνης, το Οιδιπόδειον σύμπλεγμα, όπως και τόσα άλλα, είναι αναμνήσεις ελληνικές. Το ίδιο και οι Ολυμπιακοί αγώνες και ο Μαραθώνιος δρόμος. Ἡ Ευρώπη που σφυρηλατούμε έχει ελληνικό όνομα.
Ἡ Αρχαία Ελλάδα μάς προσφέρει μια γλώσσα για την οποία θα πω ακόμη μια φορά ότι είναι οικουμενική».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Αριστείδη Κωνσταντινίδη, Η οικουμενική διάσταση τής ελληνικής γλώσσας, Θεσσαλονίκη 2001
2. R.H. Robins, A short History of Linguistics, London: Longman 19903, σ. 13.
3. K. Krumbacher, Τὸ πρόβληµα τῆς νεωτέρας γραφοµένης Ἑλληνικῆς, Aθήναι: Eκδ. Mαρασλή 1905, σ. 31.
4. R. H. Robins, A short History of Linguistics, London: Longman 19903, σ. 46-47.
5. Jaqueline de Romilly, Γιατί η Ελλάδα; Εκδ. Το Άστυ, 1999


«Meta»: Αυτό είναι το νέο όνομα του Facebook. Εξηγώντας την αλλαγή του ονόματος ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ είπε: «Σήμερα μας βλέπουν ως εταιρεία μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά στο DNA μας είμαστε μια εταιρεία που κατασκευάζει τεχνολογία για να συνδέει τους ανθρώπους. Το Metaverse, είναι ο νέος τρόπος.»

Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ο οποίος είναι λάτρης των κλασικών, εξήγησε ότι η λέξη «meta» προέρχεται από την ελληνική λέξη «μετά».


Γ. Μπαμπινιώτης: Δεν υπάρχει άλλη γλώσσα
στον κόσμο με συνέχεια 40 αιώνων 09/02/21

Για την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας και ημέρα μνήμης του εθνικού μας ποιητή, Διονυσίου Σολωμου, μίλησε στην ΕΡΤ ο ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας, Γιώργος Μπαμπινιώτης.

Όπως είπε ο κ. Μπαμπινιώτης, «γιορτάζουμε όλοι γιατί η γλώσσα είναι ο πιο δημοκρατικός θεσμός, όπως έχει πει ο Αδαμάντιος Κοραής».

«Μετέχουμε όλοι στη γλώσσα με ίσα δικαιώματα, επομένως είναι πάνδημη η γιορτή αυτή» ανέφερε ο καθηγητής εξηγώντας πως «η γλώσσα είναι πάρα πολύ σημαντική για όλους δεν είναι απλώς κάποιες λέξεις, γιατί οι λέξεις υπάρχουν για τις έννοιες άρα η γλώσσα μας συνδέεται με τη σκέψη μας, με το νου μας, με τη νόησή μας και μέσα από τη νόηση αντιλαμβανόμαστε και ζούμε τον κόσμο».

Ο κ. Μπαμπινιώτης ανέφερε επίσης ότι «η γλώσσα δεν είναι απλά ένα εργαλείο, είναι αξία και εννοούμε ότι είναι ο πολιτισμός μας, η ιστορία μας, η σκέψη μας και η ταυτότητα μας» προσθέτοντας ότι «η ελληνική γλώσσα είναι κεφάλαιο και προνόμιο του Έλληνα. Όλος ο κόσμος μας γνωρίζει μέσα από τα κείμενά μας. Όταν μιλάμε για ελληνική γλώσσα μιλάμε για μία συνέχεια 40 αιώνων κάτι που δεν υπάρχει σε καμία άλλη γλώσσα του κόσμου».

Δείτε το σχετικό βίντεο:














by Sophia Ntrekou.gr πληροφορίες αντλήθηκαν από:

• «Η «Φωνή της Ελλάδας» γιορτάζει την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας». 7 Φεβρουαρίου 2020.
• «Κοινή Υπουργική Απόφαση ΑΣ17889/2017 - ΦΕΚ 1384/Β/24-4-2017». e-nomothesia.gr | Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας.
• «Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας». © SanSimera.gr
• ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ - Γεώργιος Μπαμπινιώτης: Καθηγητής της Γλωσσολογίας, Επίτιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών «Η Γλώσσα ως Εθνική Ταυτότητα», Ἡ Γλώσσα των Ελλήνων, ἔκδ. Ἱ.Μ. Κουτλουμουσίου, 1998 (απόσπασμα) και Ο οικουμενικός χαρακτήρας τής ελληνικής γλώσσας, www.facebook.com.
• Rembrandt (Rembrandt van Rijn). Aristotle with a Bust of Homer .The Metropolitan Museum of Art. www.metmuseum.org/art/collection 
Σχετικά Θέματα:




Videos: Παγκόσμια Μέρα της Ελληνικής Γλώσσας

ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ 1999 Η ΕΡΤ θυμάται 49 λεπ.: Πρόκειται για μια ενημερωτική εκπομπή που παρουσιάζει τους δύο μεγάλους Έλληνες βραβευμένους με Νόμπελ ποιητές, ΓΙΩΡΓΟ ΣΕΦΕΡΗ και ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ. Ο ΞΕΝΟΦΩΝ ΚΟΚΟΛΗΣ, επίκουρος καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΙΕΡΗΣ, ποιητής - καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ, συγγραφέας, ο ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΓΑΡΑΝΤΟΥΔΗΣ, φιλόλογος - επίκουρος καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και ο ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ, ποιητής - διευθυντής του περιοδικού «Ποίηση», καταθέτουν τις απόψεις τους για τους δύο ποιητές, τη σημασία του έργου τους αλλά και τη γενιά λογοτεχνών του ’30 σε συνάρτηση με τη δυσκολία της νέας γενιάς να φανεί αντάξια της κληρονομιάς τους.

Κάνουν λόγο για τις βραβεύσεις των δύο ποιητών, ενώ παράλληλα παρακολουθούμε πλάνα από αυτές, αποσπάσματα ομιλιών και συνεντεύξεών τους καθώς και αναγνώσεις από αποσπάσματα έργων τους. Επίσης, μιλούν για τις ριζικές διαφορές της ποίησής τους, για το διαχωρισμό της λογοτεχνίας σε σχολές, γενιές και περιόδους, για τα βασικά χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης, για τη σχέση των ποιητών με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις της εποχής και τέλος, για τη διεθνή εμβέλεια των έργων τους. Καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπομπής, εναλλάσσονται πλάνα με φωτογραφίες των ποιητών και σχετικά δημοσιεύματα από εφημερίδες της εποχής.












«Γνωρίζατε ότι μιλάτε ελληνικά;» - 9 Φεβρουαρίου:
Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας [βίντεο]


Στο βίντεο διάρκειας 1,5 λεπτού με το οποίο συμμετέχει στον εορτασμό η Γενική Γραμματεία Δημόσιας Διπλωματίας του υπουργείου Εξωτερικών εμφανίζονται πολίτες διαφόρων χωρών, ηλικιών και επαγγελματικής απασχόλησης, που προφέρουν λέξεις στις γλώσσες τους και είναι ελληνικής προέλευσης.

Στόχος της καμπάνιας είναι να καταδείξει την οικουμενικότητα της ελληνικής γλώσσας μέσα από την ευρεία αντίληψη που υπάρχει σε όλο τον κόσμο, και όχι μόνο μεταξύ των ειδικών, για τη συμβολή της Ελληνικής στον γλωσσικό και πολιτισμικό εμπλουτισμό των ευρωπαϊκών και πολλών άλλων γλωσσών του πλανήτη.

«Το γνωρίζατε ότι μιλάτε ελληνικά;»

«Did you know you speak Greek?» (Γνωρίζατε ότι μιλάτε ελληνικά;) είναι ο τίτλος του συγκεκριμένου βίντεο και το πρωτογενές υλικό απέστειλαν τα Γραφεία Δημόσιας Διπλωματίας που λειτουργούν στις Ελληνικές Διπλωματικές και Προξενικές Αρχές.

Η Γενική Γραμματεία Δημόσιας Διπλωματίας, Θρησκευτικών και Προξενικών Υποθέσεων είναι μια νεοσύστατη δομή στο υπουργείο Εξωτερικών που στόχο έχει τη συντονισμένη και στοχευμένη ανάδειξη της εικόνας της χώρας στο εξωτερικό.

Στο πλαίσιο αυτό, έχει ήδη δρομολογήσει μια σειρά από δράσεις που προβάλλουν το νέο εξωστρεφές αφήγημα της Ελλάδας, όπως η εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Αφής του Φάρου Τυφλών Ελλάδος «Ψηλαφίζοντας την πολιτιστική μας κληρονομιά» (3/12/2019) για τις πρωτοβουλίες της χώρας μας όσον αφορά την πρόσβαση των ΑμεΑ στον πολιτισμό και η εκδήλωση «Χτίζοντας γέφυρες: Τα ελληνικά πανεπιστήμια ανοίγονται στον κόσμο» (24/1/2020) για την προβολή των αγγλόφωνων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων που προσφέρουν τα ελληνικά πανεπιστήμια.















Εξωτερικοί σύνδεσμοι:
Ομιλία του Καθηγητή Λατινικής Γραμματείας του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου κ. Liviu Franga και απόσπασμα από σύγγραμμα του Καθηγητή Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου κ. Tudor Dinu για την επίδραση της ελληνικής επί της ρουμανικής γλώσσας.


Δεν υπάρχουν σχόλια: