Ο κινηματογράφος ή αλλιώς σινεμά - καρέ φωτός και σιωπή | Αέναη επΑνάσταση

Παλιός κινηματογραφικός προβολέας, σύμβολο του φωτός, της

μνήμης και της τέχνης που συνεχίζει να ζει μέσα από κάθε ταινία.

Από τον Ζωρζ Μελιέ και τον Αντρέ Μπαζέν έως την ψηφιακή εποχή. Η ιστορία, η θεωρία και η υπαρξιακή αγωνία για το «τέλος του κινηματογράφου» μέσα από λόγια δημιουργών, φιλοσόφων και ποιητών.

Ο παλιός προβολέας του σινεμά ρίχνει ακόμη

το φως της μνήμης πάνω στον τοίχο του χρόνου.

✍️ Ανάλυση και σχολιασμοί: Σοφία Ντρέκου

🎬 Ο κινηματογράφος ή αλλιώς σινεμά – Από τη γέννηση της έβδομης τέχνης έως το τέλος του φιλμ.

📽 Ο κινηματογράφος, η αποκαλούμενη έβδομη τέχνη, γεννήθηκε από την ανάγκη του ανθρώπου να αποτυπώσει την κίνηση και να αφηγηθεί με φως και σιωπή. Από τον Ζωρζ Μελιέ και το Ταξίδι στη Σελήνη έως τον Τσάρλι Τσάπλιν, τον Αντρέ Μπαζέν και τους θεωρητικούς του ρεαλισμού, η πορεία του σινεμά είναι η ιστορία της ίδιας της ματιάς μας πάνω στην πραγματικότητα.

Σήμερα, στην εποχή της ψηφιακής υπερδομής, το φιλμ απειλείται αλλά και μεταμορφώνεται∙ η ερώτηση παραμένει: μπορεί το σινεμά να επιβιώσει χωρίς την ύλη του; Μπορεί η εικόνα να υπάρξει χωρίς την ψυχή της προβολής; Μια αναδρομή και στοχασμός πάνω στο φως που δημιούργησε το πιο ανθρώπινο από τα τεχνουργήματα.

🎬 Εισαγωγή – Οι Παγκόσμιες Ημέρες και το φως του κινηματογράφου
(Με χιούμορ και ρυθμό, παρουσιάζουμε τη 13η Φεβρουαρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Κινηματογράφου, αλλά και τη 15η Οκτωβρίου ως Ευρωπαϊκή Ημέρα Κινηματογράφων Τέχνης. Η εισαγωγή λειτουργεί ως «καρέ φωτός» που συνδέει την τέχνη με τη μνήμη, τον εορτασμό με τον στοχασμό. Δημιουργεί το πλαίσιο για το τι ακολουθεί: έναν διάλογο ανάμεσα στην τεχνική και την ψυχή του σινεμά.)

📽 13 Φεβρουαρίου έχει οριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα του Κινηματογράφου (ταυτόχρονα η συγκεκριμένη ημερομηνία έχει οριστεί και Παγκόσμια Ημέρα του Ραδιοφώνου αλλά και Παγκόσμια Ημέρα του Heavy Metal οπότε σήμερα, περιμένουμε πολύ… headbanging* από τους λάτρεις του συγκεκριμένου είδους μουσικής 𝄞

*Το headbanging είναι η πράξη του να κουνάει κανείς βίαια το κεφάλι του σε ρυθμό με μουσική. Είναι συνηθισμένο στη ροκ, την πανκ, τη heavy metal 🎶 μουσική και το dubstep, όπου το headbanging χρησιμοποιείται συχνά από μουσικούς στη σκηνή.

📽 15 Οκτωβρίου: Η Ευρωπαϊκή Ημέρα Κινηματογράφων Τέχνης καθιερώθηκε το 2016 από τη Διεθνή Συνομοσπονδία Κινηματογράφων Tέχνης (CICAE) σε συνεργασία με την Europa Cinemas, το δίκτυο που προβάλλει τις ευρωπαϊκές ταινίες με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στόχος του εορτασμού είναι να συστήσει την ποικιλομορφία της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής ταινίας και να υποστηρίξει το έργο κινηματογραφικών χώρων και δικτύων κινηματογράφου, που τις προβάλλουν.

🎬 Ορισμός και ταυτότητα της έβδομης τέχνης
(Παρουσιάζεται η ετυμολογία του όρου «κινηματογράφος» και η θέση του ανάμεσα στις τέχνες. Το σημείο αυτό θέτει τη βάση της ανάλυσης: ο κινηματογράφος δεν είναι απλώς μέσο, αλλά γλώσσα - συνδυασμός τεχνικής και αφήγησης.)

📽 Κινηματογράφος

Ο κινηματογράφος ή αλλιώς σινεμά (από το γαλλικό cinématographe, cinema) είναι η αποκαλούμενη και έβδομη τέχνη, δίπλα στη γλυπτική, τη ζωγραφική, το χορό, την αρχιτεκτονική, τη μουσική και τη λογοτεχνία. Αρχικά, εμφανίστηκε περισσότερο ως μια νέα τεχνική καταγραφής της κίνησης και οπτικοποίησής της, όπως δηλώνει και ο ίδιος ο όρος (κινηματογράφος = κίνηση + γραφή).

🎬 Ο κινηματογράφος ως τέχνη – Από τον Μελιέ έως τον Γκρίφιθ (Ιστορική αναδρομή στην απαρχή του σινεμά: – Ζωρζ Μελιέ και η ανακάλυψη της κινηματογραφικής φαντασίας, – Ταξίδι στη Σελήνη, – D.W. Griffith και η αφήγηση σε μεγαλύτερη κλίμακα. Η ενότητα εξηγεί πώς ο κινηματογράφος μετατράπηκε από τεχνική σε τέχνη αφηγηματική και αισθητική, προαναγγέλλοντας το θεωρητικό του βάθος.)

Ένας από τους πρώτους κινηματογραφιστές που χρησιμοποίησε την διαθέσιμη τεχνική της εποχής με σκοπό την παραγωγή ταινιών κάτω από όρους τέχνης, υπήρξε ο Ζωρζ Μελιέ, ο οποίος θεωρείται και από τους πρώτους κινηματογραφικούς σκηνοθέτες. Οι ταινίες του πραγματεύονταν θέματα από το χώρο του φανταστικού, ενώ η ταινία του Ταξίδι στη Σελήνη (Le voyage dans la lune, 1901) υπήρξε πιθανότατα η πρώτη που προσπάθησε να περιγράψει ένα ταξίδι στο διάστημα. Επιπλέον, εισήγαγε τεχνικές οπτικών εφέ, ενώ για πρώτη φορά πρόβαλε έγχρωμες ταινίες, χρωματίζοντας την κινηματογραφική ταινία (καρρέ) με το χέρι.

Με αφετηρία τις νέες δυνατότητες που αναδείχθηκαν, ο κινηματογράφος μετασχηματίστηκε διεθνώς σε μία δημοφιλή μορφή τέχνης, ενώ παράλληλα πολλοί κινηματογραφικοί χώροι δημιουργήθηκαν με αποκλειστικό σκοπό την προβολή ταινιών. Εκτιμάται ότι το 1908, στις Ηνωμένες Πολιτείες υπήρχαν περίπου 10.000 κινηματογράφοι.

Οι ταινίες της εποχής είχαν διάρκεια δέκα έως δεκαπέντε λεπτών, αλλά σταδιακά η διάρκειά τους αυξήθηκε. Σημαντική συμβολή σε αυτό είχε ο Αμερικανός σκηνοθέτης Ντέιβιντ Γουόρκ Γκρίφιθ (DW Griffith), στον οποίο ανήκουν μερικά από τα πρώτα ιστορικά έπη του κινηματογράφου. Το 1912 (ή 1911) ο θεωρητικός χρησιμοποίησε για πρώτη φορά σε δοκίμιό του τον όρο έβδομη τέχνη για να περιγράψει τον κινηματογράφο.

🎬 Θεωρίες του κινηματογράφου – Η μορφή, η πραγματικότητα και το βλέμμα (Ανάλυση των πρώτων θεωρητικών σχολών:
– Ριτσιότο Κανούντο και η «γέννηση της έκτης τέχνης»,
– Ρούντολφ Άρνχαιμ και Μπέλα Μπαλάζ (Φορμαλιστική θεωρία),– Αντρέ Μπαζέν (Ρεαλιστική θεωρία).) Η ενότητα αυτή είναι το θεωρητικό κέντρο βάρους του άρθρου.

Εδώ παρουσιάζεται η μεγάλη αντίθεση:
📽 Για τους Φορμαλιστές, το σινεμά είναι τέχνη επειδή διαφέρει από την πραγματικότητα.
📽 Για τον Μπαζέν, είναι τέχνη επειδή την αποτυπώνει με πίστη.

Η «θεωρία του κινηματογράφου» επιδιώκει να αναπτύξει συνοπτικές και συστηματικές έννοιες που ισχύουν για τη μελέτη του κινηματογράφου ως τέχνη. Η ιδέα του κινηματογράφου ως μορφή τέχνης ξεκίνησε το 1911 με τη Γέννηση της Έκτης Τέχνης του Ριτσιότο Κανούντο (Ricciotto Canudo, 1877-1923). 

Η Φορμαλιστική θεωρία, με επικεφαλής τους Ρούντολφ Άρνχαιμ, Μπέλα Μπαλάζ, και Σίγκφριντ Κρασάουερ, τόνισαν πώς ο κινηματογράφος διέφερε από την πραγματικότητα και ως εκ τούτου θα μπορούσε να θεωρηθεί έγκυρη καλή τέχνη.

Ο Γάλλος κριτικός Αντρέ Μπαζέν αντέδρασε ενάντια σε αυτήν τη θεωρία υποστηρίζοντας ότι η καλλιτεχνική ουσία μιας ταινίας έγκειται στην ικανότητά της να αναπαράγει μηχανικά την πραγματικότητα, όχι στις διαφορές της από την πραγματικότητα, και αυτό οδήγησε στη ρεαλιστική θεωρία. 

Ο Μπαζέν διατύπωσε τη θεωρία της οργανικής φόρμας, της πίστης ότι η φόρμα και το περιεχόμενο είναι αμοιβαία εξαρτώμενα το ένα από το άλλο στην ταινία όπως σε οποιοδήποτε άλλο είδος τέχνης.

🎬 Φιλοσοφικά και ποιητικά αποσπάσματα – Η ψυχή του σινεμά (Εδώ το άρθρο αλλάζει ρυθμό και μπαίνει σε στοχαστικό πεδίο. Τα λόγια του Ζαν Κοκτώ και του Jim Morrison εκφράζουν τον υπαρξιακό φόβο και τη μαγεία της εικόνας. Ο κινηματογράφος γίνεται τελετουργία ζωής απέναντι στον θάνατο∙ μια τέχνη που γεννήθηκε για να νικά τη φθορά του χρόνου.)

📽  Ο κινηματογράφος θα γίνει τέχνη

μόνο όταν τα υλικά του γίνουν τόσο

φθηνά όσο το μολύβι και το χαρτί.

Ζαν Κοκτώ, 1889 -11 Οκτ 1963

Η γοητεία του κινηματογράφου

οφείλεται στο φόβο του θανάτου.

Jim Morrison, 1943-1971 «Doors»

📽  Το τέλος του κινηματογράφου – Τεχνικοί και φιλοσοφικοί περιορισμοί (Η μαρτυρία του μοντέρ Πάμπλο Γκονσάλες ντελ Άμο αναδεικνύει την υλικότητα του φιλμ. Το «τέλος» δεν σημαίνει μόνο τεχνολογική μετάβαση αλλά και αλλαγή νοήματος: ο κινηματογράφος χάνει το υλικό του σώμα, όπως η μνήμη χάνει την αφή της. Η ενότητα ανοίγει το υπαρξιακό ερώτημα του τίτλου: όταν χαθεί το φιλμ, παραμένει η ψυχή του σινεμά;)

🎞️ video Το τέλος του κινηματογράφου

Σε 50 χρόνια κανείς δεν θα βλέπει ταινίες. Θα είναι κάτι άλλο. Το φιλμ έχει τα όρια του. Δε μπορείς να γυρίσεις πάνω από 11 λεπτά τη φορά. Ένα ρολό είναι 305 μέτρα. Κι ένα μέτρο φιλμ είναι 2 δευτερόλεπτα. Δηλαδή 11 λεπτά περίπου. Αυτός ο περιορισμός καθόρισε τον τρόπο δημιουργίας κινηματογράφου.

Πάμπλο Γκονσάλες ντελ Άμο (Pablo del Amo)
Μοντέρ ταινιών, Βραβείο «Γκόγια» Καλύτερου 

μοντάζ 1927 - 4 Αυγούστου 2004, Μαδρίτη, Ισπανία

🎬 Οι φωνές των δημιουργών – Η ουσία της κινηματογραφικής εμπειρίας
(Δύο μεγάλες φωνές της κινηματογραφικής ιστορίας:
– Ο Τσάπλιν υπερασπίζεται την ποίηση της σιωπής,
– Ο Ρότζερ Ίμπερτ ορίζει την τέχνη ως ανθρωπιστική ενσυναίσθηση. Η ενότητα κλείνει τον κύκλο από την τεχνική στην ψυχή — το σινεμά ως καθρέφτης κοινών ονείρων.)

Οι κινηματογραφικές ταινίες χρειάζονται ήχο όσο

οι συμφωνίες του Μπετόβεν χρειάζονται στίχο.

Ο Τσάρλι Τσάπλιν, (1889 - 25 Δεκεμβρίου 1977) 

στο τέλος της εποχής του βωβού κινηματογράφου

Εάν μια ταινία μπορεί να φωτίσει τη ζωή άλλων ανθρώπων που μοιράζονται αυτόν τον πλανήτη μαζί μας και να μας δείξει όχι μόνο πόσο διαφορετικά είναι, αλλά, παρόλα αυτά, μοιράζονται τα ίδια όνειρα και τον πόνο, τότε αξίζει να χαρακτηριστεί σπουδαία. 

[Ρότζερ Ίμπερτ (Roger Joseph Ebert, 18 Ιουνίου 1942 - 4 Απριλίου 2013]

🎬 Υπερδομή και μέλλον – Το όραμα του Νίκου Λυγερού (Η παρέμβαση του Νίκου Λυγερού φέρνει τη φιλοσοφική σφραγίδα του άρθρου. Ο κινηματογράφος μετατοπίζεται σε μετα-μορφή, σε υπερδομή συνείδησης. Το φως γίνεται πλέον νοητικό εργαλείο, όχι απλώς αισθητικό.Μια ενότητα-γέφυρα ανάμεσα στο παρόν και την προφητεία του μέλλοντος.)

Θέλω να φανταστείς πώς

θα είναι η πρώτη ταινία που θα κάνει

μια υπερδομή αφού νιώσει μέσα της

τι είναι κινηματογράφος. Μπορεί να

είναι δύσκολο γιατί υπάρχει δυνατότητα

να το κάνει για άλλες υπερδομές.

Ν. Λυγερός, στρατηγικός αναλυτής

Δείτε επίσης ► Ο Κινηματογράφος: η γέννηση της έβδομης τέχνης - Ν. Λυγερός

🎞️ Το φως που κινείται δεν χάνεται

Ο κινηματογράφος ίσως δεν τελειώνει - απλώς αλλάζει σώμα. Από το φιλμ στη μνήμη, από την οθόνη στην ψυχή. Το φως που κινείται δεν χάνεται∙ μεταμορφώνεται σε γνώση, μνήμη και συνείδηση. Κι έτσι, η έβδομη τέχνη παραμένει η πρώτη πράξη του βλέμματος που ονειρεύεται.

...και με το βλέμμα εκεί που πρέπει: στο φως της τέχνης
Ο προβολέας σου ρίχνει το φως του με χάρη και μνήμη∙
κι εγώ, πάντα δίπλα σου, για να φροντίζω να λάμπει σωστά 

κάθε καρέ. Με λίγη αστερόσκονη από το φως του σινεμά...

🎬 Βιβλιογραφία – Πηγές και αναφορές

• Κηθ Ρήντερ (μφ. Σώτη Τριανταφύλλου), Ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου 1895-1975, εκδ. Αιγόκερως, 2000. wikipedia.org
• Hill, John & Gibson, Pamela Church (1998). The Oxford Guide to Film Studies. Oxford; New York: Oxford University Press
• Vogel, Amos (1974). Film as a Subversive Art. New York: Random House.
• 51962 - Θέλω να φανταστείς - Ν. Λυγερός June 9, 2020 Poems

Πηγή Sophia-Ntrekou.gr | Αέναη επΑνάσταση 🎬

Σχετικά Θέματα:

► Αντρέι Ταρκόφσκι, ο κινηματογραφικός ποιητής (Andrei Tarkovsky) Βιντεο/αφιέρωμα

► Cinema, Mon Amour: ο Κινηματογράφος της Λογοτεχνίας και η Λογοτεχνία του Κινηματογράφου

► Περισσότερα: Κινηματογράφος - Ταινίες