Thespis of Icaria. The father of acting
Εργασία Σοφία Ντρέκου (Sophia Drekou)
Αρθρογράφος, (BSc in Psychology)
23 Νοεμβρίου 534 π.Χ. θεωρείται ημέρα που δόθηκε η πρώτη παράσταση από ηθοποιό, τον Θέσπη και ημέρα που παίχτηκε για πρώτη φορά τραγωδία σε θέατρο, κατά την διάρκεια των Διονυσίων. Ο Θέσπις ήταν από τον δήμο Ικαρίας (σημερινός Διόνυσος Β. Αττικής).
Ο Θέσπις της Ικαρίας (6ος αιώνας π.Χ.) σύμφωνα με αρχαίες ελληνικές πηγές και ιδιαίτερα τον Αριστοτέλη, ήταν το πρώτο πρόσωπο που εμφανίστηκε σε σκηνή ως ηθοποιός σαν ένας χαρακτήρας (αντί να μιλάει ως ο ίδιος). Σε άλλες πηγές, λέγεται ότι παρουσίασε τον πρώτο πρωταγωνιστή εκτός από τη χορωδία.
Θέσπις, ο πρώτος ηθοποιός και πατέρας του θεάτρου
Δραματικός ποιητής του 6ου αιώνα π.Χ. από τον αττικό δήμο της Ικαρίας (σημερινό Διόνυσο). Θεωρείται ο πρώτος ηθοποιός και ο πατέρας της δραματικής τέχνης και του θεάτρου.
Ο Θέσπις θεωρείται ο πρώτος ηθοποιός και ο πατέρας της δραματικής τέχνης και του θεάτρου.
Καταγόταν από τον αττικό δήμο της Ικαρίας (σημερινό Διόνυσο), σύμφωνα με το Πάριο Χρονικό και το λεξικό Σούδα, και ήταν σύγχρονος του Σόλωνα και του Πεισίστρατου. Υπήρξε ο πρώτος που δίδαξε δράμα και πήρε το πρώτο βραβείο σε δραματικούς αγώνες στην 61η Ολυμπιάδα (536-534 π.Χ.) και συγκεκριμένα στις 23 Νοεμβρίου του 534 π.Χ., σύμφωνα με μία πηγή.
Ο Θέσπις καινοτόμησε κατά το ότι είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσει τον πρώτο υποκριτή (ηθοποιό) στον διάλογο με τον χορό. Ανέβαζε τα έργα του έχοντας το πρόσωπό του χρισμένο με ψιμύθιο (μακιγιαρισμένο) και αργότερα επινόησε τη χρήση των προσωπείων, που τα κατασκεύαζε από ύφασμα. Οι ανάγκες των παραστάσεών του απαιτούσαν έναν επίπεδο χώρο για το χορό κι έναν επικλινή για να κάθονται και να βλέπουν οι θεατές. Η σκηνή ήταν ένα παράπηγμα, στο οποίο άλλαζε ο υποκριτής μεταμφίεση.
Από τα δράματα του Θέσπιδος σώζονται μόνο λίγοι στίχοι. Ως τίτλοι έργων του αναφέρονται οι ακόλουθοι: «Άθλα Πελίου ή Φόρβας», «Ιερείς», «Ημίθεοι» και «Πενθεύς».
Άρμα του Θέσπιδος, κατά το Ιταλικό Carri di Tespi, ονομαζόταν η κινητή θεατρική μονάδα του Βασιλικού Θεάτρου (νυν Εθνικό Θέατρο) επί προεδρίας Κωστή Μπαστιά, που έδινε παραστάσεις σ’ όλη τη χώρα. Έκανε πρεμιέρα στις 17 Σεπτεμβρίου 1939 στην Κόρινθο με τον «Οθέλλο» του Σαίξπηρ. Διέκοψε τις παραστάσεις της κατά τη γερμανική κατοχή και μία απόπειρα να επανασυσταθεί μεταπολεμικά και ιδίως την περίοδο της χούντας δεν είχε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.
Στα λόγια Αγγλικά η λέξη «thespian» (εκ του Θέσπις) σημαίνει «ηθοποιός».
Le festin d'Icarios
Le festin d'Icarios: Ένας ποιητής δέχεται τον Διόνυσο, μεθυσμένο, συνοδευόμενο από σάτυρους και μαινάδες. Θεωρήθηκε ότι ο Ικάριος, ένας Αθηναίος ήρωας που χρησιμοποιούσε τον αμπελώνα στην Ελλάδα. Η Ικαρία ήταν κέντρο διονυσιακής λατρείας και φαίνεται ότι ήταν η πρώτη κοινότητα στην Αττική που αναγνωρίστηκε τον Διόνυσο.
Οι κάτοικοι της Ικαρίας Αιγηίδας (σημερινό Διόνυσο της Βόρειας Αττικής), εντόπισαν το όνομα της κοινότητάς τους σε έναν (τραγικό) τοπικό ήρωα, τον Ικάριο, ο οποίος, σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς, έγινε φίλος και φιλοξενούσε τον νεαρό Διόνυσο. Για να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του, ο Διόνυσος έδωσε στον Ικάριο ένα αμπέλι και του έμαθε να φτιάχνει κρασί. Ο Ικάριος με τη σειρά του δίδαξε τους γείτονές του, οι οποίοι στη συνέχεια ήπιαν πάρα πολύ από το δικό τους προϊόν, μεθύσαν, συμπέρανε ότι ο Ικάριος τους είχε δηλητηριάσει και τον σκότωσε.
Κάθε φθινόπωρο οι Ικαριώτες γιόρταζαν τον Διόνυσο (και πιθανώς την ιστορία του Ικαρίου) σε ένα πανηγύρι με ποτό, γλέντι, τραγούδι και χορό. Αυτό το εξοχικό φεστιβάλ φαίνεται να ενέπνευσε παρόμοια αγροτικά Διονύσια αλλού και τελικά, τουλάχιστον από το 534 π.Χ., την ίδρυση της Πόλης Διονυσίων; ανοιξιάτικο φεστιβάλ για τον Διόνυσο που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα. Η αρχαία ελληνική παράδοση υποστηρίζει ότι ένας Ικαριώτης ονόματι Θέσπης ήταν ο πρώτος ερμηνευτής που έπαιξε έναν χαρακτήρα σε μια ιστορία ως ηθοποιό.
Ο Ρωμαίος ποιητής Οράτιος (Horace) έγραψε στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. (Ars Poetica 275-7) ότι ο Θέσπης είχε ταξιδέψει στην Αττική με τους συναδέλφους του ερμηνευτές σε ένα μπουλούκι. Έπαιξαν ουσιαστικά θέατρο δρόμου στην κεντρική αγορά (αγορά) της Αθήνας και το 534 π.Χ. ο Θέσπης φέρεται να βραβεύτηκε στην πόλη Διονύσια; το πρώτο που παραχωρήθηκε για παράσταση τραγωδίας.
Thespis (θɛspɪs/; Greek: Θέσπις; fl. 6th century BC) of Icaria
(present-day Dionysos, Greece), according to certain Ancient
Greek sources and especially Aristotle, was the first person ever
to appear on stage as an actor playing a character in a play
(instead of speaking as him or herself). In other sources, he is said to
have introduced the first principal actor in addition to the chorus. (icon)
Ο ποιητής, ηθοποιός θεάτρου και θεατρικός συγγραφέας Θέσπις γεννημένος τον 6ο αιώνα π.Χ. στον δήμο Ικαρίας/Ικάριο Αιγηίδας (σημερινό Διόνυσο της Βόρειας Αττικής), θεωρείται ο εφευρέτης της τραγωδίας και πιθανότατα και ο πρώτος ηθοποιός με ομιλούμενη γλώσσα τα Αρχαία Ελληνικά. Θάνατος 5ος αιώνας π.Χ. (πιθανώς)
Στα μέσα περίπου του 6ου αι. π.Χ., είχε την έμπνευση να ξεχωρίσει τον εξάρχοντα, ο οποίος ήταν ο πρωτοχορευτής του διθυράμβου, και να παρεμβάλει στο διθύραμβο απαγγελία με άλλο μέτρο και διαφορετική μελωδία από του Χορού (κατά πάσα πιθανότητα το επιχείρησε πρώτος).
Έτσι, επειδή ο εξάρχων του χορού - που φορούσε προσωπείο, δηλαδή μάσκα - έκανε διάλογο με το χορό και αποκρινόταν (αρχ. ὑπεκρίνετο) στις ερωτήσεις του, ονομάστηκε υποκριτής, δηλαδή ηθοποιός. Η λέξη ηθοποιός είναι σύνθετη και αποτελείται από το ουσιαστικό ήθος (αρχ. ελλ.: χαρακτήρας) και το ρήμα ποιώ (αρχ. ελλ.: φτιάχνω, δημιουργώ). Ηθοποιός σημαίνει αυτός που φτιάχνει -υποδύεται- κάποιον χαρακτήρα.
Ο Θέσπις παρουσίασε για πρώτη φορά τραγωδία στα Μεγάλα Διονύσια κατά την 61η Ολυμπιάδα (μεταξύ 536-532 π.Χ.). Δεν έχουν διασωθεί παρά μόνο μερικοί στίχοι και οι αμφισβητούμενοι τίτλοι των έργων του «άθλα επί Πελία» ή «Φόρβας», «Ιερείς», «Ημίθεοι», «Πενθεύς».
Απεικόνιση αρχαίου ελληνικού θεάτρου από την
Χάρτα του Ρήγα, 1797 φύλλο 7 (από εδώ)
Αρχαίο ελληνικό θέατρο
Στο αρχαίο ελληνικό θέατρο οι ηθοποιοί ονομάζονταν υποκριτές. Πρώτος υποκριτής και ο πρώτος που εισήγαγε αυτήν την καινοτομία η οποία προκάλεσε τη γέννηση της τραγωδίας και του θεάτρου γενικότερα, θεωρείται ο Θέσπις, όταν στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. κατά τη διάρκεια θρησκευτικών εορτών αφιερωμένων στον Διόνυσο διέκοψε τον διθύραμβο του χορού και αποκρίθηκε σε πεζό λόγο.
Αρχικά υπήρχε μόνο ένας υποκριτής, που συνδιαλεγόταν με τον Χορό και στη συνέχεια, με την εξέλιξη του αρχαίου δράματος, ο Αισχύλος προσέθεσε έναν δεύτερο και ο Σοφοκλής τον τρίτο. Κατά την αρχαιότητα οι ρόλοι ερμηνεύονταν με χρήση μάσκας και αποκλειστικά από άνδρες, παράδοση η οποία ακολουθήθηκε και μεταγενέστερα.
► Ένα θέατρο μεταξύ ουρανού και θάλασσας στην Αρχαία Θήρα Σαντορίνης
Ρωμαϊκά χρόνια (27 π.Χ. – 476 μ.Χ.)
Πομπηία, Οικία Κικέρωνος. Ψηφιδωτό με παράσταση Κωμωδίας
(μουσικοί). Περ. 100 π.χ. Νάπολη, Museo Archeologico Nazionale 9985.
Καθ. ΕΚΠΑ Δημήτρης Πλάντζος. Ελληνική Μνημειακή Ζωγραφική
Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, οι θίασοι απαρτίζονταν κυρίως από σκλάβους. Ο –επίσης σκλάβος- θιασάρχης συνέγραφε και σκηνοθετούσε τα έργα τα οποία παρουσιάζονταν μαζί με τα υπόλοιπα δωρεάν θεάματα (μονομαχίες, άγρια ζώα, χορούς) που προσέφερε η πολιτεία στο λαό και πληρωνόταν πενιχρά στο όνομα του θιάσου αναλόγως της επιτυχίας του έργου .
Κατά κανόνα οι ηθοποιοί αντιμετωπίζονταν με περιφρόνηση και ακόμα και με ξυλοφόρτωμα όταν η παράστασή τους εκλαμβανόταν ως προσβολή από τους ευγενείς της εποχής. Σπάνιες εξαιρέσεις αποτελούν οι ηθοποιοί Αίσωπος και Ρόσκιος οι οποίοι μνημονεύονται ως αξιόλογοι.
Ηθοποιοί και χριστιανισμός
Πομπηία, Οικία Κικέρωνος. Ψηφιδωτό με παράσταση
Κωμωδίας (γυναίκες σε γεύμα). Περ. 100 π.χ. Νάπολη,
Museo Archeologico Nazionale 9987. Καθ. ΕΚΠΑ
Δημήτρης Πλάντζος. Ελληνική Μνημειακή Ζωγραφική.
Γνωστές όμως είναι οι απαγορεύσεις που επιβάλλονταν στους χριστιανούς για την παρακολούθηση τέτοιων θεαμάτων καθώς και η γενικότερη αρνητική θέση της χριστιανικής εκκλησίας απέναντι στο θέατρο. Η αντίληψη αυτή αρχικά συμβάδιζε πλήρως με το πνεύμα της εποχής και αντανακλούσε το ιδιαιτέρως χαμηλό επίπεδο των προσφερομένων θεαμάτων.
Συγκεκριμένα ο ηθοποιός, όπως άλλωστε και οι ιερόδουλες, δεν είχαν δικαίωμα στη θεία μετάληψη και στα υπόλοιπα μυστήρια. Ο κανόνας αυτός παρέμεινε στη θεωρία για όλες τις υπόλοιπες χώρες εκτός της Γαλλίας στην οποία εφαρμόστηκε κάποιες φορές άλλοτε με ελαστικότητα και άλλοτε με αυστηρότητα -αναλόγως της εποχής και των εμπλεκομένων προσώπων. Γνωστότερο περιστατικό θεωρείται η άρνηση χριστιανικής ταφής του Μολιέρου. (Βλ. εδώ)
Στην Ελλάδα πάντως, προστάτης του θεάτρου θεωρείται
ο Άγιος Πορφύριος που γιορτάζει στις 15 Σεπτεμβρίου.
Ο Άγιος Πορφύριος γεννήθηκε από πατέρα μίμο και έκανε και αυτός το επάγγελμα του μίμου (ηθοποιού) και έζησε στα χρόνια του Ιουλιανού του Παραβάτη (361 μ.Χ.).
Όταν κάποτε ο Ιουλιανός γιόρταζε τα γενέθλια του, ο Άγιος προστάχθηκε να μιμηθεί και να περιπαίξει τα Μυστήρια των Χριστιανών. Τότε ο Άγιος Πορφύριος μπήκε στην κολυμβήθρα και φώναξε: «Βαπτίζεται Πορφύριος, εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» και όταν βγήκε από το νερό, φόρεσε λευκά ενδύματα και ομολόγησε μπροστά σ' όλο το κοινό που τον παρακολουθούσε, ότι είναι χριστιανός και είναι έτοιμος να πεθάνει για την αγάπη του Χριστού. Τότε ο βασιλιάς, εξαγριωμένος, διέταξε και τον αποκεφάλισαν.
Aγίου Mάρτυρος Πορφυρίου του από μίμων.
Bάπτισμα παίξε προτραπείς παίζεις πλάνην,
Pύπτη δε Πορφύριε, και τέμνη ξίφει.
Άγιος Πορφύριος ο από μίμων προστάτης των ηθοποιιών
Όταν κάποτε ο Ιουλιανός γιόρταζε τα γενέθλια του, ο Άγιος προστάχθηκε να μιμηθεί και να περιπαίξει τα Μυστήρια των Χριστιανών. Τότε ο Άγιος Πορφύριος μπήκε στην κολυμβήθρα και φώναξε: «Βαπτίζεται Πορφύριος, εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» και όταν βγήκε από το νερό, φόρεσε λευκά ενδύματα και ομολόγησε μπροστά σ' όλο το κοινό που τον παρακολουθούσε, ότι είναι χριστιανός και είναι έτοιμος να πεθάνει για την αγάπη του Χριστού. Τότε ο βασιλιάς, εξαγριωμένος, διέταξε και τον αποκεφάλισαν.
Ο Άγιος Πορφύριος ο μίμος, που έζησε στην εποχή του αυτοκράτορα Αυρηλιανού (270-275 μ.Χ.) και εορτάζει στις 4 Νοεμβρίου, δεν πρέπει να συγχέεται με τον Άγιο Πορφύριο τον μίμο που εορτάζει στις 15 Σεπτεμβρίου. Οι δύο Άγιοι είναι διαφορετικοί αφού και διαφορετικό δίστιχο έχουν και έζησαν σε διαφορετικές εποχές, γράφει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στον Συναξαριστή των δώδεκα μηνών του ενιαυτού το 1819.
► Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου
Ο Θέσπις και η γέννηση της τραγωδίας
Portrait of Thespis 1st–2nd century A.D.
Ο Θέσπις, (6ος αιώνας π.Χ., Αθήνα), Έλληνας ποιητής, λέγεται ότι γεννήθηκε στο δήμο της Ικαρίας. Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, ο Θέσπις ήταν ο πρώτος ηθοποιός στο ελληνικό δράμα. Συχνά ονομαζόταν εφευρέτης της τραγωδίας και καταγράφηκε ως ο πρώτος που έκανε μια τραγωδία στα Μεγάλα (ή Πόλη) Διονύσια (περίπου το 534 π.Χ.).
Οι μελετητές διαφωνούν ως προς τα λιγοστά στοιχεία σχετικά με τον Θέσπη και τον ρόλο του στην ανάπτυξη του ελληνικού δράματος. Σύμφωνα με τον Έλληνα ρητορικό Θεμιστή (4ος αιώνας μ.Χ.), ο Αριστοτέλης είπε ότι η τραγωδία ήταν εντελώς χορωδία έως ότου ο Θέσπις εισήγαγε τον πρόλογο και τις εσωτερικές ομιλίες.
Αν ναι, ο Θέσπις ήταν ο πρώτος που συνδύασε το χορωδιακό τραγούδι με τις ομιλίες ενός ηθοποιού, και ξεκίνησε ο τραγικός διάλογος όταν ο ηθοποιός αντάλλαξε λόγια με τον αρχηγό του χορού.
Αρχαίες πηγές μαρτυρούν ακόμα πως ο Θέσπις πρόσθεσε στα διθυραμβικά τραγούδια τον πρόλογο και τις ρήσεις, δηλαδή τα πρώτα ομιλητικά μέρη, και πως επινόησε τις υφασμάτινες μάσκες. Και αν ακόμα οι παραπάνω νεωτερισμοί είχαν προετοιμαστεί ή προεξοφληθεί από τη φυσική εξέλιξη του διθυράμβου, ο Θέσπις ήταν που διαμόρφωσε την πρώιμη τραγωδία και καθιέρωσε τις τραγικές παραστάσεις ως οργανικό μέρος της αθηναϊκής λατρείας του Διονύσου.
Από τα έργα του μας σώζονται τέσσερις τίτλοι και πέντε μικρά
αποσπάσματα, που όμως δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι είναι δικά του.
Πιο Αναλυτικά
Κατά τον 6ο και 7ο αιώνα στον ελλαδικό χώρο από τα τελεστήρια αναδύεται η μορφή των θεάτρων, ενώ ο Θέσπις εξελίσσει τα θεατρικά και σκηνικά μέσα. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι ένας από τους πιο σημαντικούς ευρετές του θεάτρου είναι ένας άνθρωπος γνωστός για τις περιοδείες. Έτσι λοιπόν, λέγεται ότι ο Θέσπις, που πρώτος συνέδεσε τ’ όνομά του με την τέχνη του θεάτρου, ταξίδευε μαζί με τον χορό του ξεκινώντας από την Ικαρία (περιοχή της Αττικής), κουβαλώντας τις αποσκευές του σ’ ένα κάρο.
Ο Οράτιος, ο οποίος γράφει 500 χρόνια μετά την εμφάνιση του Θέσπη -υπολογίζεται ότι ο Θέσπις δίνει παραστάσεις ήδη από το 560 π.Χ.- είναι ο πρώτος που καταγράφει την ιστορία του και ισχυρίζεται ότι έκανε περιοδείες, ενώ είναι πιθανό -αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις- ότι ταξίδευε και έξω από την Αττική. Αντίστοιχη αναφορά συναντάμε και στον Οβίδιο: «Ο Θέσπις πρώτος, μουτζουρωμένος με τρυγιά/ γύριζε με τούτη την εύθυμη τρέλα στα χωριά» Το κάρο, που προαναφέρθηκε, με το οποίο κουβαλούσε τις αποσκευές του δεν αποτελούσε μόνο μέσο μεταφοράς, αφού «το πίσω μέρος και το πάτωμά του […] μπορούσε να μετατρέπεται σε αυτοσχέδια σκηνή»
Μέσα από αυτή την σκηνική εξέλιξη προκύπτουν τα δύο πιο βασικά συστατικά στοιχεία του θεατρικού χώρου: η σκηνή και το προσκήνιο. Η πρώτη λειτουργεί ως αναπαραστατικός χώρος και το δεύτερο ως χώρος δράσης των ηθοποιών. Εξ’ άλλου, η λέξη σκηνή στην ελληνική γλώσσα σημαίνει επίσης αντίσκηνο, δηλαδή κάτι το οποίο στήνεται εύκολα και γρήγορα και μετακινείται με την ίδια ευκολία. Άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι το περίφημο άρμα ήταν περισσότερο μία κινούμενη κατασκευή για να τιμηθούν οι θεοί παρά ένα καραβάνι περιοδευόντων ηθοποιών.
Σύμφωνα με πληροφορίες που συλλέγουμε απ’ τον Διοσκορίδη, τον Πλούταρχο, τον Κλήμη, τον Ευάνθιο κι ακόμ’ απ’ τον Αθήναιο, τον Διογένη τον Λαέρτιο και τη Σούδα, πρέπει να θεωρήσουμε ότι ο Θέσπις υπήρξε ο πατέρας της τραγωδίας και πιο συγκεκριμένα:
1) Ανακάλυψε το τραγικό είδος και δημιούργησε το τραγικό άσμα.
2) Επινόησε πρώτος τους σατύρους.
3) Χορογράφησε ο ίδιος τα έργα του.
4) Καθιέρωσε τον Πρώτο Υποκριτή.
5) Έβαψε το πρόσωπό του με φυσικές χρωστικές ουσίες και μετά έφτιαξε Προσωπεία από πανί, δηλαδή υφασματένιες μάσκες.
6) Πρόσθεσε στα διθυραμβικά τραγούδια τον πρόλογο και τις ρήσεις, δηλαδή τα πρώτα ομιλητικά μέρη.
Τη θεατρική του σταδιοδρομία την άρχισε πριν απ’ το 600 π.Χ.
Ο Σόλων, γέρος πια, τον κατηγόρησε ότι η θεατρική του τέχνη βασίζεται στο ψέμα. Έτσι τουλάχιστον μας λέει ο Πλούταρχος.
Αν και ο Αριστοτέλης δεν τον αναφέρει καθόλου ούτε κι οι παλιότεροι συγγραφείς, όμως ο Αριστοφάνης στο τελευταίο επεισόδιο στους Σφήκες τον αναφέρει ως εκπρόσωπο της παλιάς τραγικής τέχνης.
Τίτλοι και αποσπάσματα απ’ τα έργα του Θέσπη φτάσαν σε μας, αλλά σίγουρα όχι γνήσια. Κατά τη Σούδα είναι: Άθλα Πελίου ή Φορβάς, Ιερείς, Ήμίθεοι, Πενθεύς. Για το πόσο σημαντικός ήταν ο Θέσπις μπορεί να το καταλάβει κανείς από το γεγεονός ότι κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα κυκλοφορούσαν με τ’ όνομά του νόθα έργα.
Όταν σε όλη του την ιστορία το ανθρώπινο είδος με διάφορες μεθόδους, μαγικού χαρακτήρα στους προϊστορικούς και πρώιμους ιστορικούς χρόνους, προσπαθούσε να εξαγνισθεί με πολλών ειδών καθαρμούς και ενώ κάποιοι άλλοι λαοί επινόησαν τον αποδιοπομπαίο τράγο**, οι Έλληνες επινόησαν για κάθαρση την τραγωδία:
Ο Αριστοτέλης, στην Ποιητική του, καθορίζοντας τα ιδεώδη χαρακτηριστικά της τραγωδίας, δίνει τον εξής ορισμό: «Τραγωδία ουν εστίν μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, μέγεθος εχούσης, ηδυσμένω λόγω χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων και ου δι’ απαγγελίας, δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα, την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».
Η τραγωδία είναι μίμηση, ελεύθερη αναπαράσταση μίας αξιόλογης πράξης, η οποία έχει αρχή, μέση και τέλος και χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη μελωδίας. Όλα όμως αυτά τα στοιχεία δεν είναι τυχαία και ανομοιόμορφα διασκορπισμένα, αλλά ακολουθούν μία συγκεκριμένη αλληλουχία. Κυρίαρχο γνώρισμα είναι η δράση, δηλαδή δεν περιορίζεται στην απλή απαγγελία αλλά προχωρά στην μίμηση των ηρώων.
► ΔΕΙΤΕ: Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή σε ιστορική, πολιτική, κοινωνική ανάλυση και θεατρικές παραστάσεις (videos αφιέρωμα)
Θεατρική Μάσκα Ψηφιδωτό από Πομπηία στο Αρχαιολογικό
Μουσείο Νάπολης. Πομπηία, Οικία του Φαύνου. Ψηφιδωτό
με προσωπεία και πλοχμούς. 2ος αι. π.Χ.
Νάπολη, Museo Archeologico Nazionale 9994.
Ο Θέσπις ήταν ο πρώτος από τους χορευτές του Διθυράμβου που βγήκε από τον κύκλο του χορού και αποκρίθηκε στους χορευτές. Έτσι είχαμε την αρχή ενός διαλόγου και την μετάβαση από την αφήγηση στην δράση. Ο Θέσπις κατασκεύασε ένα άρμα και μαζί με τους “χορευτές” του περιόδευσε σ’ όλη την Αττική παίζοντας τα Δράματα που ίδιος έγραφε.
Ο παροιμιώδης όρος αποδιοπομπαίος τράγος κατάγεται από μια τελετουργία που περιγράφεται στην Παλαιά Διαθήκη, το Γιομ Κιπούρ, την Ημέρα της Εξιλέωσης. Δύο τράγοι παραδίδονται από την κοινότητα στον ιερέα ως θυσία εξαγνισμού. Ο ιερέας ρίχνει κλήρους για τους δύο τράγους στο ιερό προορίζοντας τον ένα για τον Γιαχβέ και τον άλλο για τον Αζαζέλ. Εκείνος του Γιαχβέ θυσιάζεται με τον κανονικό τρόπο, ο άλλος του Αζαζέλ στήνεται ζωντανός μπροστά στο ναό και ο ιερέας ακουμπάει τα δύο του χέρια στο κεφάλι του τράγου και εξομολογείται τις αμαρτίες του Ισραήλ. Μετά ο τράγος παραδίδεται σε έναν άνθρωπο που τον πηγαίνει στην έρημο -μακριά από τους εύφορους αγρούς, τα έργα των ανθρώπων.
Πέρα από μεταγενέστερες αναπαραστάσεις του άρματος του Θέσπη και τις μεταγενέστερες γραπτές αναφορές, δεν υπάρχουν πρωτογενή τεκμήρια που να αποδεικνύουν τις πληροφορίες που έφτασαν ως εμάς. Όμοια με όλες τις άλλες γνώσεις που έχουμε για την προκλασική περίοδο, οι ιστορήσεις σχοινοβατούν ανάμεσα στον μύθο και την ιστοριογραφία.
Το μόνο που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι ότι ακόμα και αν όσα αποδίδονται στον Θέσπη δεν αποτελούν τελικά την πραγματικότητα, δεν μειώνεται αναγκαστικά η εγκυρότητα των πληροφοριών γύρω από την πρακτική του θεάματος που περιοδεύει ανά την Ελλάδα κατά τα χρόνια της γέννησης του θεάτρου. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε, λοιπόν, με αρκετή ασφάλεια, ότι ακόμα και μετά τον Θέσπη και την καθιέρωση της θεατρικής τέχνης, όπως και του θεατρικού χώρου στον Ελλαδικό χώρο, συνεχίζει η πρακτική της περιοδείας από θεατρικά σχήματα.
Δεν γνωρίζουμε εάν παρουσίαζαν ολοκληρωμένα έργα, ενδέχεται να συνέχιζαν την παράδοση των διθυραμβικών χορών με αφορμή διάφορες θρησκευτικές γιορτές. Την πρώτη ημέρα των Εν Άστει Διονυσίων, γινόταν μία μεγάλη πομπή στην πόλη των Αθηνών, όπου λάμβαναν μέρος και οι υποκριτές φορώντας τα κοστούμια τους χωρίς όμως τις μάσκες τους.
Αυτού του είδους οι πρακτικές ενισχύουν την πεποίθηση που έχουμε σήμερα ότι το θέατρο της αρχαιότητας δεν χάνει ποτέ στην πορεία του τον δεσμό του με τις θρησκευτικές γιορτές, οι οποίες περιλαμβάνουν πολύ έντονα το στοιχείο της θεατρικότητας σε συνδυασμό με την κίνηση: την αναπαράσταση του θεού και της ζωής του και την διάδοση του μηνύματος αυτού σε όσο περισσότερο κόσμο γίνεται μέσα από την κίνηση.
Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα του Θεάτρου (video)
Η αρχαία τραγωδία, η αρχαία τραγωδία
είναι ιερά κ' ευρεία ως του σύμπαντος καρδία.
Την εγέννησεν εις δήμος, μία πόλις Ελληνίς,
αλλ' ευθύς εκείνη έπτη, κ' έστησεν εν ουρανοίς
την σκηνήν
Εν θεάτρω Ολυμπίω, εν αξία των κονίστρα,
ο Ιππόλυτος, ο Αίας, Άλκηστις και Κλυταιμνήστρα,
την ζωήν μας διηγούνται την δεινήν και την κενήν
και ελέους θείου πίπτει εις την γην την αλγεινήν
η ρανίς.
Υπό την μικροτέραν την μορφήν την τραγωδίαν
έβλεπε και εθαύμαζε των Αθηνών ο δήμος.
Η τραγωδία ήκμαζεν εντός του σαπφειρίνου
θεάτρου τ' ουρανού. Εκεί ακροατάς της είχε
τους αθανάτους. Κ' οι θεοί, επί εδρών μεγάλων
εκ καθαρού αδάμαντος, ήκουον εν αφάτω
ευχαριστήσει τους καλούς του Σοφοκλέους στίχους,
του Ευριπίδου τους παλμούς, το ύψος του Αισχύλου,
και του λεπτού Αγάθωνος Ατθίδας φαντασίας.
Αντάξιοι υποκριταί των υψηλών δραμάτων
ήσαν αι Μούσαι, ο Ερμής και ο σοφός Απόλλων,
ο προσφιλής Διόνυσος, η Αθηνά κ' η Ήβη.
Και επληρούντο τ' ουρανού με ποίησιν οι θόλοι·
αντήχουν οι μονόλογοι, εύγλωττοι και πενθούντες·
και οι χοροί, ακένωτοι πηγαί της αρμονίας·
κ' οι ευφυείς διάλογοι με τας βραχείας φράσεις.
Η φύσις όλη ευλαβής εσίγα, μη ταράξη
την θεσπεσίαν εορτήν θόρυβος τρικυμίας.
Ακίνητοι και ευλαβείς, αήρ, και γη, και πόντος
εφρούρουν των μεγάλων των θεών την ηρεμίαν.
Και κάποτε τοις ήρχετο ηχώ από τα άνω,
ολίγων στίχων έπνεεν άυλος ανθοδέσμη,
με «Εύγε, εύγε» των θεών, τρίμετροι μεμιγμένοι.
Κ' έλεγεν ο αήρ τη γη, κ' η γραία γη τω πόντω·
«Σιγή, σιγή· ακούσωμεν. Εντός του ουρανίου
θεάτρου, την παράστασιν τελούν της Αντιγόνης.»
Η αρχαία τραγωδία, η αρχαία τραγωδία
είναι ιερά κ' ευρεία ως του σύμπαντος καρδία.
Την εγέννησεν εις δήμος, μία πόλις Ελληνίς,
αλλ' ευθύς εκείνη έπτη, κ' έστησεν εν ουρανοίς,
την σκηνήν.
Εν θεάτρω Ολυμπίω, εν αξία των κονίστρα,
ο Ιππόλυτος, ο Αίας, Άλκηστις και Κλυταιμνήστρα,
διηγούνται την ζωήν μας την δεινήν και την κενήν
και ελέους θείου πίπτει εις την γην την αλγεινήν
η ρανίς.
Κ.Π. Καβάφης - Η Αρχαία Τραγωδία [1897]
Πηγές και Βιβλιογραφία
• Lesky, Albin, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, εκδοτικός οίκος Αφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1983. wikipedia.org
• Βιβλίο Θεατρολογίας Α' Γενικού Λυκείου. Επίσημο σχολικό βιβλίο του Υπουργείου Παιδείας για την σχολική χρονιά 2020 – 2021. Συγγραφέας/εις: Συλλογικό έργο, έκδοσης: 2013. Εκδότης: Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων Διόφαντος
• Καθ. ΕΚΠΑ Δημήτρης Πλάντζος. Ελληνική Μνημειακή Ζωγραφική. Πηγές και μεθοδολογία. Υλικά και τεχνικές. Η μνημειακή ζωγραφική στην Ελλάδα της Εποχής του Χαλκού. Πρώιμη ελληνική ζωγραφική (7ος-6ος αι. π.Χ.). Ο Πολύγνωτος και η ζωγραφική του 5ου αι. π.Χ. Τετραχρωμία και σκιαγραφία: Απολλόδωρος, Ζεύξις, Παρράσιος. Μακεδονικοί Τάφοι. Ψηφιδωτά. Μνημεία της Ελληνιστικής περιόδου. Ελληνορωμαϊκή ζωγραφική
• Aγίου Mάρτυρος Πορφυρίου του από μίμων (από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού (Τόμος Α', Αθήνησι Εκ του Τυπογραφείου Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, 1868) Νεοελληνική έκδοση. Τόμος Α'. Εκδόσεις Δόμος, 2005). Ανέμη - Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών.
• Καθ. ΕΚΠΑ Δημήτρης Πλάντζος. Ελληνική Μνημειακή Ζωγραφική. Πηγές και μεθοδολογία. Υλικά και τεχνικές. Η μνημειακή ζωγραφική στην Ελλάδα της Εποχής του Χαλκού. Πρώιμη ελληνική ζωγραφική (7ος-6ος αι. π.Χ.). Ο Πολύγνωτος και η ζωγραφική του 5ου αι. π.Χ. Τετραχρωμία και σκιαγραφία: Απολλόδωρος, Ζεύξις, Παρράσιος. Μακεδονικοί Τάφοι. Ψηφιδωτά. Μνημεία της Ελληνιστικής περιόδου. Ελληνορωμαϊκή ζωγραφική
• Aγίου Mάρτυρος Πορφυρίου του από μίμων (από το βιβλίο: Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού (Τόμος Α', Αθήνησι Εκ του Τυπογραφείου Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, 1868) Νεοελληνική έκδοση. Τόμος Α'. Εκδόσεις Δόμος, 2005). Ανέμη - Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών.
• Κ.Π. Καβάφης - Η Αρχαία Τραγωδία. Ανήκει στα Αποκηρυγμένα του κι αναφέρεται σ' ένα μεγάλο κομμάτι της, την Αρχαία Τραγωδία. Κ. Π. Καβάφης. 1983. Τα αποκηρυγμένα ποιήματα και μεταφράσεις (1886–1898). Επιμ. Γ. Π. Σαββίδης. Αθήνα: Ίκαρος.
Ο Θέσπις και η γέννηση της τραγωδίας
Ο Θέσπις και η γέννηση της τραγωδίας
• Πέτρος Μαρτινίδης, Μεταμορφώσεις του θεατρικού χώρου, Νεφέλη, Αθήνα, 1999, σ. 139.
• Brockett-Hildy, Ιστορία του Θεάτρου
• Ovide, «Ars Poetica», v.275-277, ψαλμός ΙΙΙ, στο: Νικολά Μπουαλώ, Ποιητική Τέχνη, εισ.-μτφ.-σχ. Φανή Παιδή, Αθήνα, Στιγμή, 2010, σ. 55.
• Φίλις Χάρτνολ, Ιστορία του Θεάτρου, μτφ. Ρούλα Πατεράκη, Υποδομή, Αθήνα, 1980, σ.11
• Βαφειάδη Κ. Ζητήματα χώρου στο περιοδεύον θέατρο, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2018. mytheatro.gr
Πηγή: Sophia-Ntrekou.gr | Αέναη επΑνάσταση
Περισσότερα Θέματα: Θέατρο
► Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου
► Μολιέρος, Ο Δον Ζουάν (Dom Juan) ο Σγκαναρέλ και οι αθώοι. Θεατρικό κείμενο Ντον Ζουάν και η φιλοσοφική του δομή
Βίντεο: Η φιλοσοφία της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας – Κώστας Γεωργουσόπουλος, θεωρητικός και κριτικός θεάτρου, Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας.
Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των Διεπιστημονικών Σεμιναρίων Φιλοσοφίας του ακαδημαϊκού έτους 2019-2020. Έλαβε χώρα την Δευτέρα 9 Δεκεμβρίου 2019 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Οργάνωση: ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ. Με την υποστήριξη του Σωματείου "ΔΙΟΝΥΣΟΣ" και του Δήμου Αθηναίων.
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος είναι συγγραφέας και κριτικός θεάτρου. Γεννήθηκε στην Λαμία το 1937. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας) και θέατρο στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών με δασκάλους του τους Δημήτρη Ροντήρη και Γιάννη Σιδέρη. Για το σύνολο του έργου του έχει τιμηθεί, μεταξύ άλλων, με το Χρυσό Μετάλλιο της Πόλεως των Αθηνών (2000). Από το 1990 διδάσκει ως επιστημονικός συνεργάτης στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 2013 είναι διευθυντής της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου.
Βίντεο: Η φιλοσοφία της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας – Κώστας Γεωργουσόπουλος, θεωρητικός και κριτικός θεάτρου, Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, συγγραφέας.
Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των Διεπιστημονικών Σεμιναρίων Φιλοσοφίας του ακαδημαϊκού έτους 2019-2020. Έλαβε χώρα την Δευτέρα 9 Δεκεμβρίου 2019 στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Οργάνωση: ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ. Με την υποστήριξη του Σωματείου "ΔΙΟΝΥΣΟΣ" και του Δήμου Αθηναίων.
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος είναι συγγραφέας και κριτικός θεάτρου. Γεννήθηκε στην Λαμία το 1937. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (Τμήμα Ιστορίας - Αρχαιολογίας) και θέατρο στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών με δασκάλους του τους Δημήτρη Ροντήρη και Γιάννη Σιδέρη. Για το σύνολο του έργου του έχει τιμηθεί, μεταξύ άλλων, με το Χρυσό Μετάλλιο της Πόλεως των Αθηνών (2000). Από το 1990 διδάσκει ως επιστημονικός συνεργάτης στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 2013 είναι διευθυντής της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου.
ΑΡΧΑΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑ στο ΡΙΜΕΪΚ το 2006. Το συγκεκριμένο επεισόδιο επιχειρεί μια αναδρομή στις παραστάσεις αρχαίου δράματος στη σύγχρονη εποχή, από τις αρχές του 20ού αιώνα έως σήμερα.
Η Ρένα Θεολογίδου μέσα από τη σειρά «ΡΙΜΕΪΚ» μιλά για την αναβίωση του Αρχαίου Δράματος στη νεότερη ΕΛΛΑΔΑ. Θεατρικές διαδρομές μέσα από τα αποσπάσματα των παραστάσεων «ΠΕΡΣΕΣ» του ΑΙΣΧΥΛΟΥ, «ΗΛΕΚΤΡΑ» του ΣΟΦΟΚΛΗ. «ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ», «ΟΡΕΣΤΕΙΑ» του ΑΙΣΧΥΛΟΥ, «ΗΛΕΚΤΡΑ» του ΕΥΡΙΠΙΔΗ. Η Ηθοποιός ΛΥΔΙΑ ΚΟΝΙΟΡΔΟΥ, ο Κριτικός Θεάτρου ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ σχολιάζουν τις θεατρικές παραστάσεις, τις διαφορετικές εκδοχές ερμηνείας κάθε παράστασης και τις διαφορετικές συνθετικές προσεγγίσεις.
Το πολιτικό μήνυμα της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας – Νικόλαος Κονομής. Ομιλητής: ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΝΟΜΗΣ, Ακαδημαϊκός, π. Πρύτανης Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η διάλεξη έλαβε χώρα την 25η Φεβρουαρίου 2019, στο αμφιθέατρο "Ι. Δρακόπουλος" του κεντρικού κτηρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Διοργανώθηκε από το Σώμα Ομοτίμων Καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο Νικόλαος Κονομής γεννήθηκε στη Mόρφου της Kύπρου το 1922. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετεκπαιδεύτηκε στη Φιλολογία στα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ (1956-1957) και αναγορεύτηκε διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1958). Τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από το 1990.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου