Ο Άγιος Ανδρέας ο Απόστολος και Πρωτόκλητος με τη γιορτή και τα έθιμα (μεγάλο αφιέρωμα και videos)

agios andreas skliri-π.Σταμάτης Σκλήρης 1997 Τοιχογραφία στον Ιερό Ναό Προφήτη Ηλία Καστέλας Πειραιά
Ζωγράφος π. Σταμάτης Σκλήρης το 1997 Τοιχογραφία
στον Ιερό Ναό Προφήτη Ηλία Καστέλας Πειραιά

Εύχομαι ο άγιος Ανδρέας να προστατεύει όλο τον κόσμο, 
«πιστούς» & «άπιστους», και με τη μεσολάβησή του 
ο παράδεισος να βρεθεί για όλους μας ανοιχτός.

Επιμέλεια, έρευνα Σοφία Ντρέκου

Μεγαλυνάριον: Πρώτος προσπελάσας τω Ιησού, Πρωτόκλητος ώφθης, και ακρότης των Μαθητών, Ανδρέα θεόπτα, εντεύθεν διανύεις, παθών τας αναβάσεις της αναστάσεως.
Η Ανακομιδή των λειψάνων του Πρωτοκλήτου Αποστόλου Ανδρέα, έγινε στις 26 Σεπτεμβρίου 1964 μ.Χ. από την πόλη της Ρώμης στην πόλη του μαρτυρίου του, την Πάτρα.

Ἀπολυτίκιον Ἦχος δ'.
Ὡς τῶν Ἀποστόλων Πρωτόκλητος 
Καὶ τοῦ κορυφαίου αὐτάδελφος
τῷ Δεσπότῃ τῶν ὅλων, Ἀνδρέα, ἱκέτευε, 
εἰρήνην τῇ Οἰκουμένη δωρήσασθαι 
καὶ ταῖς ψνχαῖς ἡμῶν τὸ μέγα ἔλεος.

Η μεγαλοσύνη του αγίου Ανδρέα είναι φανερή από το πλήθος των τόπων όπου διασώζεται η ανάμνηση της παρουσίας του, κατά την επίγεια ζωή του. Σήμερα, συχνά, μας αρέσει να ονομάζουμε αυτές τις αναμνήσεις «παραδόσεις», εννοώντας «μεταγενέστερες φανταστικές επινοήσεις», «μύθους». Έτσι, ακόμα και η σταύρωση του αγίου ή η σταύρωσή του σε σταυρό σχήματος Χ αμφισβητείται ως επινόηση. Δε θα συμμεριστώ αυτή την προσέγγιση, αλλά θα προσκυνήσω με ευλάβεια το μεγάλο μαθητή του Χριστού (όπως όλοι τους είναι μεγάλοι), συγκεντρώνοντας posts που δημοσίευσαν άλλοι -νά 'ναι ευλογημένοι- σ' ένα μικρό αφιέρωμα. 

Ας έχουμε την ευχή και τις πρεσβείες του. Κι η
Πάτρα ας μην ξεχνά τον προστάτη της - Πάτρα
δεν είναι μόνο το καρναβάλι... Δόξα τω Θεώ! [1]

Ο ΜΑΘΗΤΗΣ ΜΕ Τ’ ΑΝΑΚΑΤΑ ΜΑΛΛΙΑ

Αγιογραφία του Αγίου Ανδρέα δια χειρός της φίλης Theo Sav (Θεοδώρα Σαββίδη)
Αγιογραφία του Αγίου Ανδρέα δια χειρός 
Theo Sav,  fb (Θεοδώρα Σαββίδη).

«Από μικρός ξεχώριζα εύκολα τη μορφή του 
ανάμεσα στους άλλους Αποστόλους.
Έψαχνα με μια ματιά όλους τους Μαθητές γρήγορα, 
και αμέσως καταλάβαινα ποιος είναι ο Ανδρέας:
Ήταν πάντα αυτός με τ’ ανάκατα μαλλιά.
Ποτέ δεν λάθευα. 
Τώρα προσεύχομαι να έχω όχι τα μαλλιά του, 
μα τα μυαλά του, τη μιλιά του, την καρδιά του, 
τη χαρά του.» [2]

«30 Νοεμβρίου: του αγίου αποστόλου Ανδρέα του Πρωτόκλητου. Ο άγιος Ανδρέας είναι ένας από τους 12 αποστόλους (τους μαθητές του Χριστού), αδελφός του αγίου αποστόλου Πέτρου. Λέγεται «πρωτόκλητος» (πρωτοκαλεσμένος), επειδή φαίνεται στο Ευαγγέλιο ότι είναι ο πρώτος μαθητής που κάλεσε ο Χριστός.

Μετά την ανάσταση του Χριστού και την Πεντηκοστή (την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος στους αποστόλους), ο άγιος ταξίδεψε σε πολλά μέρη διδάσκοντας τους ανθρώπους. Πήγε στη Γεωργία, στη Ρουμανία και αλλού, βάφτισε πολλούς χριστιανούς, αλλά υπέστη και πολλές διώξεις και βασανιστήρια, και κατέληξε στην Πελοπόννησο. Εκεί συνελήφθη από τον κυβερνήτη της Πάτρας Αιγεάτη, που ήταν διώκτης των χριστιανών, και σταυρώθηκε σε σταυρό σχήματος Χ. Είναι ο προστάτης άγιος της Πάτρας.

Είναι επίσης προστάτης άγιος της Σκωτίας, γι’ αυτό η σημαία της Σκωτίας έχει το σταυρό σε σχήμα Χ

Ο σταυρός αυτός πέρασε στη σημαία της Μεγάλης Βρετανίας, συνδυασμένος με τους σταυρούς της Αγγλίας και της Ουαλίας (που όλες μαζί αποτελούν το κράτος της Μ. Βρετανίας), γι’ αυτό η βρετανική σημαία έχει αυτό τον πολυσύνθετο σταυρό παράξενου σχήματος.»[3]

Άγιος απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος 

El Greco (Domenikos Theotokopoulos) Saint Andrew
El Greco (Domenikos Theotokopoulos) Saint Andrew
Πίνακας ζωγραφικής δια χειρός el Greko (Δομίνικος Θεοτοκόπουλος) 
El Greco in New York | The Metropolitan Museum of Art , 
Εργαστήριο του Ελ Γκρέκο (Ισπανία, ca. 1610)

Ο άγιος Ανδρέας ήταν από την πόλη της Βηθσαϊδά, υιός κάποιου Εβραίου Ιωνά και αδελφός του Πέτρου του αποστόλου και κορυφαίου των μαθητών του Χριστού. Αυτός προηγουμένως μαθήτευσε στον Πρόδρομο και Βαπτιστή Ιωάννη, κι έπειτα, όταν άκουσε από τον διδάσκαλό του, που δακτυλοδεικτούσε τον Ιησού, το, Ίδε ο αμνός του Θεού, τον άφησε και ακολούθησε τον Χριστό. Είπε και στον Πέτρο το, Ευρήκαμεν Ιησούν τον από Ναζαρέτ, και αποσπάστηκε στην αγάπη του Χριστού. Και πολλά άλλα είναι γραμμένα γι’ αυτόν στη θεόπνευστη Γραφή. Αυτός λοιπόν με τον τρόπο αυτό ακολούθησε τον Χριστό. Μετά την Ανάληψη Εκείνου, για τον κάθε απόστολο κληρώθηκε και διαφορετική χώρα.

Στον πρωτόκλητο έτυχε η χώρα των Βιθυνών και ο Εύξεινος Πόντος, τα μέρη της Προποντίδας, μαζί με τη Χαλκηδόνα και το Βυζάντιο και τη Θράκη και τη Μακεδονία, που έφθαναν μέχρι τον Ίστρο ποταμό, η Θεσσαλία και η Ελλάδα και τα μέρη της Αχαΐας. Αλλά και η Αμινσός, η Τραπεζούντα, η Ηράκλεια και η Άμαστρις. Αυτές τις χώρες δεν τις πέρασε, σαν λόγια που χάνονται, αλλά σε κάθε πόλη υπέστη πολλές δυσκολίες, συνάντησε πολλές δυσχέρειες, μολονότι με τη βοήθεια του Χριστού τις ξεπερνούσε όλες. Θα θυμηθούμε το τι πέρασε σε μία πόλη, αφήνοντας τις άλλες στους γνώστες του έργου του.

Όταν ο Ανδρέας έφτασε στη Σινώπη και κήρυξε εκεί τον λόγο του ευαγγελίου, υπέστη πολλές θλίψεις. Δηλαδή τον έριξαν στη γη και τον τραβούσαν από τα χέρια και τα πόδια, τον κατασπάρασσαν με τα δόντια και τον κτυπούσαν με ξύλα, τον λιθοβολούσαν και τον τράβηξαν μακριά από την πόλη, αφού του έκοψαν το δάκτυλο με τα δόντια. Αλλά αυτός φάνηκε και πάλι άρτιος και υγιής από τις πληγές του, με επέμβαση του Σωτήρα και Διδασκάλου του. Από εκεί σηκώθηκε και επισκέφτηκε πολλές πόλεις και χώρες, όπως τη Νεοκαισάρεια, τα Σαμόσατα, τους Αλανούς, τους Αβασγούς, τους Ζήκχους, του Βοσποριανούς και τους Χερσωνίτας.

Έπειτα διέπλευσε στο Βυζάντιο, χειροτόνησε τον Στάχυ επίσκοπο, πέρασε από τις υπόλοιπες χώρες, και έφτασε προς την ένδοξη Πελοπόννησο. Εκεί φιλοξενήθηκε από τον Σωσίο, τον οποίο, επειδή ήταν βαριά άρρωστος, τον θεράπευσε. Και αμέσως όλη η πόλη εκείνη των Πατρών προσήλθε στον Χριστό. Τότε ήταν που και η γυναίκα του ανθυπάτου Μαξιμίλλα λύθηκε από τα χαλεπά δεσμά της αρρώστιας της και έγινε γρήγορα καλά, οπότε πίστεψε και αυτή. Και ο σοφότατος Στρατοκλής, ο αδελφός του ανθυπάτου Αιγέατου, και άλλοι πολλοί που ταλαιπωρούνταν από ποικίλα νοσήματα, βρήκαν την υγεία τους με το ακούμπισμα των χεριών του αποστόλου.

Για όλα αυτά, περιέπεσε σε μανία ο Αιγεάτης και προσήλωσε σε σταυρό τον απόστολο, οπότε και ο απόστολος έφυγε από τη ζωή αυτή. Ο ίδιος δε, έπεσε στη γη από ψηλό γκρεμό και συνετρίβη. 
Το λείψανο του αποστόλου, μετά από πολύ χρόνο, μετατέθηκε στη Κωνσταντινούπολη, επί της βασιλείας του Κωνσταντίνου του Μεγάλου, με δική του διαταγή, από τον άγιο Αρτέμιο τον μάρτυρα. Και κατατέθηκε μαζί με τον άγιο Λουκά και τον άγιο Τιμόθεο στο περίβλεπτο τέμενος των Αγίων Αποστόλων».

Ο άγιος Ανδρέας ο πρωτόκλητος, ο πρώτος δηλαδή που κλήθηκε από τον Χριστό να γίνει μαθητής Του, δεν κλήθηκε απροϋπόθετα και ως έτυχε. Υπήρξε από εκείνους που είχαν αναζητήσεις σχετικά με τον Μεσσία, που ο πόθος τους για τον Θεό ήταν έντονος. Κι αυτό φάνηκε και από το γεγονός ότι ανήκε στην ομάδα των μαθητών του Ιωάννου του Προδρόμου, ο οποίος προετοίμαζε τους ανθρώπους ακριβώς προς υποδοχή του Μεσσία, και από το γεγονός ότι μετά την κλήση του ένιωσε την ανάγκη να καλέσει τον αδελφό του Πέτρο, με τη διαπίστωση ότι «ευρήκαμεν τον Μεσσίαν». 


Ο υμνογράφος του, ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, επισημαίνει και τα δύο αυτά γεγονότα. «Ο τω Προδρόμου φωτί μεμορφωμένος, ότε το απαύγασμα το ενυπόστατον της πατρικής δόξης έφανεν…τότε πρώτος ένδοξε, τούτω προσέδραμες». (Συ που μορφώθηκες από το φως του Προδρόμου, όταν ο Χριστός, το ενυπόστατο απαύγασμα της δόξας του Θεού Πατέρα φάνηκε…τότε πρώτος, ένδοξε, έτρεξες σ’ αυτόν). Και: «Τον ποθούμενον Θεόν εν σαρκί κατιδών επί γης βαδίζοντα, θεόπτα Πρωτόκλητε, τω μεν ομαίμονι εβόας αγαλλόμενος∙ Ευρήκαμεν ω Σίμων τον ποθούμενον». (Όταν είδες τον Θεό που ποθούσες να βαδίζει ως άνθρωπος στη γη, θεόπτη πρωτόκλητε, φώναζες με χαρά στον αδελφό σου: Βρήκαμε, Σίμων, τον ποθούμενο».


Ο συναξαριστής του αυτήν την αναζήτηση, η οποία αποτέλεσε προφανώς και την προϋπόθεση για να γίνει άμεσος συνεργάτης του απολυτρωτικού στον κόσμο έργου του Κυρίου, την καταγράφει ως εξής:
  • «Ένας από τους μαθητές του Ιωάννη Προδρόμου ήταν και ο Ανδρέας, άνδρας κατά τα άλλα σεμνός και αξιοσέβαστος, που έψαχνε την αλήθεια πίσω από το γράμμα του νόμου με βαθύ φρόνημα, και που αναζητούσε στον λόγο, σαν πίσω από παραπέτασμα, τις κρυμμένες προφητείες για τον Χριστό, ακολουθώντας μέσω αυτών αυτό που δηλωνόταν». 
Τα παραπάνω σημαίνουν ότι η αφελής πεποίθηση πολλών ότι οι μαθητές του Κυρίου ήταν απλοϊκοί άνθρωποι, διότι ήταν ψαράδες, δεν ισχύει. Ψαράδες ήταν, απλοί άνθρωποι μπορεί, όχι όμως απλοϊκοί, με την έννοια του απροβλημάτιστου και επιφανειακού ανθρώπου. Καθώς τα πράγματα φανερώνουν, η ύπαρξή τους φλεγόταν από το ερώτημα περί της αληθείας, περί του Θεού και των ενεργειών Του, περί των δηλουμένων από τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Κι είναι φυσικό: ο Κύριος δεν θα μπορούσε να έχει ως αμέσους συνεργάτες Του, ανθρώπους χωρίς πάθος για την αλήθεια. 

Ο ίδιος άλλωστε το είχε επισημάνει: Θα με ακολουθήσουν και θα με ακούσουν όσοι αγαπούν την αλήθεια. «
Πας ο ων εκ της αληθείας ακούει μου της φωνής». Ένας τέτοιος λοιπόν άνθρωπος, σοβαρός και σεβαστός, με βαθειά αναζήτηση ήταν και ο απόστολος Ανδρέας. Οι ύμνοι της Εκκλησίας μας διαπιστώνουν και αυτοί την παραπάνω πραγματικότητα: «Εζήτησας Χριστόν την όντως ζωήν, και ζητήσας πρώτος εύρες». (Ζήτησες τον Χριστό, που είναι η πραγματική ζωή, και επειδή την ζήτησες, πρώτος και την βρήκες).

Η βαθύτητα της αναζήτησης του Ανδρέα περί τα τίμια και αληθή της ζωής κάνει τον άγιο υμνογράφο να επικεντρώσει την προσοχή του και στο ιεραποστολικό πια έργο του αποστόλου. Όπως δηλαδή ο ίδιος στρεφόταν πάντα στο βάθος των πραγμάτων, εκεί που «η αλήθεια κρύπτεσθαι φιλεί», εκεί που αγαπά να κρύβεται η αλήθεια, κατά τον Έλληνα φιλόσοφο, έτσι και η δράση του ως αποστόλου λειτουργούσε στο βάθος της καρδιάς των ανθρώπων. Αυτό ήταν το ζητούμενο από τον άγιο Ανδρέα: πώς ο λόγος του θα κρούσει τις βαθειές χορδές της καρδιάς του ανθρώπου, πώς ο λόγος του σαν αγκίστρι θεϊκό θα σαγηνεύσει τον αληθινό άνθρωπο. «Ο τη τέχνη αλιεύς και τη πίστει μαθητής, ως βυθόν διερευνών τας καρδίας των πιστών, το άγκιστρον χαλά του λόγου, και σαγηνεύει ημάς». (Ο αλιέας κατά την τέχνη και μαθητής κατά την πίστη, διερευνώντας τις καρδιές των πιστών σαν να είναι βυθός, ρίχνει το αγκίστρι του λόγου και μας σαγηνεύει).

Κι αυτό βεβαίως επιτυγχανόταν με τη δύναμη του αγίου Πνεύματος που είχε λάβει κατά την Πεντηκοστή ο άγιος Ανδρέας, με τη φλόγα που προσέλαβε και έγινε θεόληπτος. «
Του Πνεύματος την φλόγα τη γλώσση προσλαβών, γέγονας, Απόστολε, θεόληπτος ανήρ, των ουρανίων τα κάλλη περιπολεύων». Ο σεμνός και αξιοσέβαστος από τη φύση του χαρακτήρας του αγίου, ενισχυόμενος από τη φλόγα της Πεντηκοστής τον έκανε, κατά τον υμνογράφο, σαν τεντωμένο βέλος, που τραυμάτιζε τους δαίμονες και θεράπευε τους τραυματισμένους από την απιστία ανθρώπους. «Εντείνας σε δυνατόν, ώσπερ βέλος, μακάριε, επαφήκεν εις τον σύμπαντα κόσμον ο Κύριος, τραυματίζων δαίμονας και δυσσεβεία τους ανθρώπους τραυματισθέντας ιώμενος».

Ο «αδίστακτος πόθος του να ακολουθεί θερμά τον Χριστό» έκανε τον άγιο Ανδρέα, σημειώνει ο άγιος Ιωάννης ο υμνογράφος του, να προσθέτει πόθο πάνω στον πόθο αυτό, τόσο ώστε να μιμηθεί τον Κύριό Του και στον τρόπο του διά Σταυρού θανάτου Του. Με σταυρικό θάνατο τελειώθηκε και ο απόστολος, διαβαίνοντας πια κοντά σ’ Εκείνον τον οποίο πράγματι επόθησε σαν αληθινός μαθητής και σοφός μιμητής Του. «Πόθω πόθον προσθείς, διά σταυρού διαβαίνεις προς ον επόθησας, ως αληθής μαθητής και σοφός μιμητής γενόμενος του διά Σταυρού αυτού πάθους». Μακάρι «η φωτιά της αγάπης του Χριστού που περιέφερε στην καρδιά του» ο άγιος Ανδρέας, να ανάψει λίγο και στη δική μας καρδιά. Θα είναι η απόδειξη ότι πράγματι ο ερχομός του Χριστού που ευαγγελίστηκαν οι απόστολοι, σαν τον άγιο Ανδρέα, βρήκε την εκπλήρωσή του και σε εμάς.»[1]

ΔΕΙΤΕ: Ανδρέας ο Πρωτόκλητος ~ Η ζωή ενός Οσιομάρτυρα ~ Φώτης Κόντογλου

Ευχαριστώ τον άγιο Ανδρέα
που με αξίωσε να έχω το όνομά του.
Ευγνωμονώ το Θεό για τα δώρα Του, 
που έρχονται διαρκώς, 
αδιαλείπτως και αφθόνως στη ζωή μου.

(Αφθόνως! Τι ωραία λέξη. 
Θα πει, δίνει χωρίς να φθονεί!)
Ευχαριστώ πολύ το Θεό
και για σένα φίλε μου, και φίλη μου!

Που επέτρεψε να σε συναντήσω 
στην αγία Του Εκκλησία, 
μα κι εδώ, στο διαδίκτυο.
Νιώθω ευγνώμων 
για όσα βλέπω στα μάτια σου 
όλα αυτά τα χρόνια.

Τη χαρά, τη ζωντάνια κι έκστασή σου. 
Τη δίψα σου για τον Χριστό
και την αλήθεια Του.

Με συγκινεί η εμπιστοσύνη σου.
Εκατοντάδες είναι οι φορές 
που με αφήνεις 
να βλέπω το δάκρυ σου 
χωρίς ντροπή και φόβο.

Με κάνεις κοινωνό των προβλημάτων σου, 
των καημών και πόνων σου.

Ευχαριστώ για τη θέση που μου δίνεις
στην υπέροχη καρδιά σου.

Για τα άπειρα «σ’ αγαπώ»
που ακούω 
από μικρούς και μεγάλους.

Για όσα λες, 
μα και για την κατανυκτική 
σιωπή σου, 
όταν ακούς τα φτωχά μου λόγια.

Με βοηθάς κι εσύ πολύ, 
να ξέρεις. Είμαστε Ένα.

Μέσα σου βλέπω το Χριστό, 
όπως είπε ο Ίδιος να κάνουμε.

Και όταν κάνω προσευχή, 
όπως όλοι οι ιερείς, 
σε βάζω μέσα στο Έλεος 
και την Αγάπη Του, 
και βλέπω τον άγιο Θεό
να σε βοηθά 
σε όλα όσα έχεις ανάγκη! [4]


Θαύμα του αγίου Ανδρέα: Κύπρια μάνα βρίσκει
το χαμένο γιο της, ως Τούρκο δερβίση το 1912

Ο Παντελής με τη μητέρα του.
Ο Παντελής με τη μητέρα του.

«Ανεύρεσις απολεσθέντος υιού»
Στην εφημερίδα Φωνή της Kύπρου της 24/6.4.1912 
(η διπλή ημερομηνία δηλώνει παλαιό και νέο ημερολόγιο) 


Η γιορτή του Αγίου Ανδρέα και έθιμα της λαϊκής του
λατρείας - Μέρος της πολιτισμικής μας κληρονομιάς

Στις 30 Νοεμβρίου γιορτάζει ο Πρωτόκλητος Απόστολος Ανδρέας, αδελφός του Πέτρου, που μαρτύρησε στην Πάτρα, της οποίας είναι και πολιούχος. Πρόκειται για ένα δημοφιλή άγιο του χειμώνα, του οποίου η γιορτή συμπίπτει με την τελευταία μέρα του φθινοπώρου.

Η λαϊκή λατρεία του Αγίου Ανδρέα περιλαμβάνει δοξασίες, φόβους, ελπίδες και αντιλήψεις, έθιμα και συνήθειες, με μαγικό, δεισιδαίμονα χαρακτήρα. Παράγοντες που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτής της λατρείας ήταν οι εξής:

1) Το όνομα του Αγίου και μάλιστα παρετυμολογημένο.

2) Τα αναφερόμενα στα αγιολογικά κείμενα, αλλά και στην υμνογραφία του, που ο λαός άκουγε στην Εκκλησία.

3) Η ημερολογιακή θέση της γιορτής του. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο χρόνος στη λαϊκή αντίληψη δεν είναι μία έννοια αφηρημένη και μαθηματική, αλλά ταυτίζεται με το περιεχόμενο και την εμπειρία του. Εξ ου και ο Νοέμβρης λέγεται Σποριάτης, επειδή τότε σπέρνουν.

4) Διάφορα τυχαία ιστορικά γεγονότα, όπως π.χ. η απελευθέρωση της πόλης του Ναυπλίου από τους Τούρκους στις 30 Νοεμβρίου του 1822. Γι’ αυτό ο Άγιος Ανδρέας θεωρείται πολιούχος και του Ναυπλίου.

Οι χωρικοί του βουνού και του κάμπου φοβούνται τον μήνα Νοέμβριο, γι’ αυτό και του δίνουν το όνομα του Αγίου Ανδρέα. Ο λαός στην Πελοπόννησο και την Ήπειρο ονόμασε τον μήνα Νοέμβριο «Αϊντριά». Στην Κοζάνη, την Θεσσαλία, την Θράκη και τη Σινώπη του Πόντου, ο Νοέμβριος ονομάζεται «Αντριάς». Στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό συνηθίζεται οι μήνες να ονοματίζονται και από έναν άγιο, όπως για παράδειγμα ο Οκτώβρης λέγεται και «Αϊδημητριάτης».

Η εκκλησία έχει θεσπίσει την ημέρα της γιορτής του Αγίου Ανδρέα ως αργία, την οποία τηρούσαν, με ευλάβεια και φόβο, οι γεωργικοί πληθυσμοί της αγροτικής Ελλάδος, που πίστευαν ότι ο Πρωτόκλητος «αντριεύει», δηλαδή μεγαλώνει τα σπαρτά.

Στη Ρούμελη, αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα, θεωρούσαν τη γιορτή του Αγίου Ανδρέα γεωργική και τα έθιμα της ημέρας ήταν ακραιφνώς γεωργικά. Για να μεγαλώσουν τα σπαρτά και να αυξηθεί η καρποφορία και η σοδειά τους, οι γεωργοί την ημέρα της γιορτής του αγίου έβραζαν σιτάρι στο οποίο πρόσθεταν ζάχαρη, σταφίδες, καρύδια και τα πήγαιναν στην εκκλησία να ευλογηθούν. Κατόπιν, τα έφερναν στο σπίτι, όπου τα έτρωγαν τα μέλη της οικογένειας ή τα μοίραζαν σε γείτονες και φίλους.

Ανήμερα της γιορτής έβραζαν πολυσπόρια στην Ήπειρο, την Ακαρνανία, την Θεσσαλία και την Θράκη. Στις περιοχές αυτές έβραζαν σιτάρι στο οποίο πρόσθεταν ζάχαρη, σταφίδες και ξηρούς καρπούς, πανηγυρικά κόλλυβα, που τα μοίραζαν στον κόσμο. Τα έθιμα αυτά δείχνουν μαγικό-παραγωγικές ενέργειες της εποχής, που τελειώνει η σπορά και αναμένεται η βλάστηση.

Στη Νιγρίτα Σερρών πίστευαν ότι την ημέρα της γιορτής του Αγίου Ανδρέα αντριεύουν (φυτρώνουν) τα σπαρτά. Γι’ αυτό έβραζαν πολυσπόρια. 

Στην Κονιατσή, σημερινό Ευαγγελισμό, Ελασσόνας το βρασμένο σιτάρι μετά την ευλογία του στην εκκλησία, το μοίραζαν στα σπίτια για τις ψυχές των νεκρών. Συνηθέστερη προσφορά για τους ίδιους σκοπούς ήταν τα λεγόμενα πολυσπόρια, σπορίδια, μπόλια, μπουσμπουρέλια, πολυκούκια, μπόμπολα ή σιταρομαγειριά. Τα πολυσπόρια είναι βρασμένα δημητριακά ανακατεμένα με όσπρια, μία πανσπερμία από σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι, κουκιά, ρεβίθια, φασόλια και φακές. Την παραμονή της γιορτής τα πήγαιναν στην εκκλησία για να ευλογηθούν. Κατόπιν τα έτρωγαν και μερικά τα μοίραζαν.

Στη Δαμασκηνιά Κοζάνης, παλιό Βεδυλούστιον, το πρωί εκκλησιάζονται. Το βράδυ σε κάθε αγροτόσπιτο, η νοικοκυρά έφτιαχνε λαλαγγίτες. Από το ζυμάρι τους σταύρωναν το αμπάρι στο κατώγι του σπιτιού για να υπάρχει πάντοτε επάρκεια αγαθών. Παράλληλα με τις λαλαγγίτες, έβραζαν σε μία γωνιά του τζακιού πολυσπόρια, μέσα σ’ ένα τσουκάλι. Η πιο ηλικιωμένη γυναίκα του σπιτιού έπαιρνε ένα πιάτο με βρασμένα πολυσπόρια και έβγαινε στην αυλή, όπου έριχνε απ’ αυτά με το χέρι της τρεις φορές –όσα και τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος– προς τον ουρανό, λέγοντας: «Τόσο ψηλά να γίνουν τα γεννήματα». Ύστερα έτρωγαν τα πολυσπόρια, ανταλλάσσοντας ευχές μεταξύ τους. Τις λαλαγγίτες τις έφτιαχναν για να αντριωθούν πρωτίστως οι άντρες και τα άλλα μέλη της οικογένειας. Την επόμενη ημέρα, που είναι πρωτομηνιά, ξυπνούσαν νωρίς και έδιναν και στα ζώα του σπιτιού λαλαγγίτες για να αντριωθούν και αυτά.

Στα Άγραφα πήγαιναν άβραστα τα πολυσπόρια στην εκκλησία, όπου τα τοποθετούσαν μπροστά στην Ωραία Πύλη για να τα ευλογήσει ο ιερέας.

Στη Λυκόρραχη Κόνιτσας, παλιό Λούψικο, έριχναν πολυσπόρια στους κήπους για την καλή παραγωγή.

Στην Αιανή Κοζάνης, το βρασμένο σιτάρι το πετούσε μετά τη λειτουργία ο παπάς στα κεραμίδια.

Στο Επταχώρι, παλιότερα Βουρβουτσικό, Καστοριάς έβραζαν σπορίδια, για να γίνουν τα «μπερεκέτια». Πριν βγάλουν τα σπορίδια από τη φωτιά, πετούσαν τρεις κουταλιές απ’ αυτά πάνω στο σπίτι για να αντριωθούν τα σπαρτά.

Στον Τύρναβο οι γεωργοί άναβαν το βράδυ της παραμονής της γιορτής, στην αυλή του σπιτιού ή στον αχερώνα, ανάμεσα στα αγροτικά τους εργαλεία, το αλέτρι και τα άλλα, μία ψηλή λαμπάδα στην χάρη του Αγίου Ανδρέα και εύχονταν να αντριώσουν τα σπαρτά και να γίνουν τόσο ψηλά, όσο η λαμπάδα.

Στη Μαγούλα Ελασσόνας οι οικογένειες των γεωργών έβραζαν την «παχίδα», δηλαδή κοπανισμένο σιτάρι. Σε πολλά μέρη της Ελλάδος πετούσαν πολυσπόρια στα χωράφια τους, για να έχουν καλή σοδειά.

Στα Φάρασα της Καππαδοκίας έκαναν κουρμπάνι (αιματηρή θυσία), σφάζοντας κοκορόπουλα στη μνήμη του Αγίου Ανδρέα, του Ε Ντρε, όπως τον έλεγαν, σ’ ένα ερειπωμένο ναΰδριο που βρισκόταν έξω από το χωριό.

Χαρακτήρα αναλογικής μαγείας έχει η συνήθεια της γηραιότερης γυναίκας του σπιτιού, που πετούσε προς τον ουρανό τρεις κουταλιές πολυσπόρια, ευχόμενη να γίνουν τόσο ψηλά τα γεννήματα, αλλά και η πεποίθηση ότι το βρασμένο σιτάρι, του οποίου ο όγκος αυξάνεται με το βράσιμο, θα βοηθήσει τα σπαρτά να ξεφυτρώσουν γρήγορα μέσα από τη γη. Τα πολυσπόρια της γιορτής του Αγίου Ανδρέα δεν είναι και τα μοναδικά του Σπορτιάτη μήνα, δηλαδή του Νοεμβρίου. Προηγούνται τα πολυσπόρια των Εισοδίων της Θεοτόκου, όπου της πήγαιναν στην εκκλησία εκλεκτό βρασμένο σιτάρι, ανακατεμένο με ροδόκλωνα, σταφίδες και αμύγδαλα. Ο παπάς τα ευλογούσε και οι πιστοί τα έτρωγαν με ευφροσύνη. Μαγείρευαν όμως και στα σπίτια τους τα πολυσπόρια της Παναγίας, βράζοντας μέσα σ’ ένα τσουκάλι δημητριακούς σπόρους ανακατεμένους με όσπρια. Τα πολυσπόρια της Παναγίας, όσο και αυτά του Αγίου Ανδρέα, δεν είναι άσχετα με τα Πυανέψια ή τους Χύτρους της αρχαιότητας. 

Τα Πυανέψια ήταν γιορτή αφιερωμένη στον Απόλλωνα, κατά τη διάρκεια της οποίας πρόσφεραν στο θεό τους πρώτους καρπούς της σοδειάς (τις απαρχές των καρπών). Η ονομασία της γιορτής προέρχεται από την λέξη πύαμος (= κύαμος, κουκί) και το ρήμα ἕψω, που σημαίνει βράζω, μαγειρεύω. Κατά τα Πυανέψια έβραζαν σπόρους κάθε είδους. Πανσπερμία ετοίμαζαν και κατά τους λεγόμενους «Χύτρους», τρίτη ημέρα των Ανθεστηρίων, γιορτή αφιερωμένη στον ψυχοπομπό Ερμή και τους νεκρούς. Κάθε σπίτι την ημέρα αυτή μαγείρευε μέσα σε χύτρες διάφορους σπόρους. Κανένας ζωντανός δεν έτρωγε από το φαγητό αυτό που προοριζόταν για τον Ερμή και τους νεκρούς, των οποίων οι ψυχές πίστευαν ότι την ημέρα αυτή ανέβαιναν στον επάνω κόσμο.

Ο λαϊκός άνθρωπος θεωρούσε τη στέγη έδρα δαιμόνων, δυσμενών ή ευμενών, αλλά οπωσδήποτε επικίνδυνων για τους ενοίκους του σπιτιού. Στη στέγη σύχναζαν και οι Καλικάντζαροι του Δωδεκαημέρου. Η ρίψη πολυσπορίων πάνω στη στέγη είναι ενέργεια εξευμενισμού των δαιμόνων που βρίσκονται εκεί. Τη λαϊκή πεποίθηση για την ύπαρξη δαιμόνων πάνω στη στέγη επιβεβαιώνουν και μερικά από τα έθιμα του γάμου. 

Αναλυτικότερα:

Στην Αρτοτίνα της ορεινής Δωρίδας, η νύφη πετούσε πάνω στα κεραμίδια της στέγης καρφί, για να αποτρέψει τη βλαβερή επίδραση των δαιμόνων.

Στα Βούρβουρα Κυνουρίας, ο γαμπρός αναποδογύριζε τα κεραμίδια της στέγης του σπιτιού της νύφης, τσακίζοντας μάλιστα και μερικά από αυτά.

Στο Βουρνικά της Λευκάδας, η νύφη εξευμένιζε τους δαίμονες της στέγης ρίχνοντας πάνω στα κεραμίδια αμύγδαλα, παξιμάδια και κουφέτα.

Στους Μπαουσιούς Ιωαννίνων, η νύφη πετούσε πάνω στη στέγη ένα ποτήρι γεμάτο με μέλι ή κρασί.

Στην Κύπρο, ο Άγιος Ανδρέας, ο «Αϊ-Ντρικάς», όπως τον λένε, θεωρείται ιατρός τυφλών, κωφών, παραλύτων και επιληπτικών. Στο μοναστήρι του, που βρίσκεται στην Καρπασίτικη ανατολική πλευρά του νησιού, συνέρεε μέχρι το μοιραίο 1974 πλήθος προσκυνητών, υγιών και ασθενών. Πολλοί Κύπριοι πήγαιναν εκεί τα παιδιά τους για να τα βαπτίσουν και να τους δώσουν το όνομα Άντρος και Αντρούλα, δηλαδή Ανδρέας και Ανδριάνα.

Σύμφωνα με μια παράδοση που προέρχεται από τη Χίο, ο Άγιος Ανδρέας, μαζί με τον Άγιο Χαράλαμπο, θεωρείται και διώκτης της πανούκλας. Τριγυρνούσε -λένε- τις νύκτες μέσα στο χωριό Χαλκειό, για να προστατεύσει τους κατοίκους του από το μαύρο θάνατο.

Τα παλιότερα χρόνια την ημέρα της γιορτής του Αγίου Ανδρέα έφτιαχναν παντού τηγανίτες με μέλι. Πίστευαν μάλιστα ότι ο Άγιος Ανδρέας τρυπούσε το τηγάνι όποιας νοικοκυράς ξεχνούσε το έθιμο. Γι’ αυτό τον έλεγαν Τρυποτηγανά ή Τρυποτηγανίτη.

Στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως πρόσφεραν στους πιστούς, μετά τη λειτουργία, λουκουμάδες με μέλι. Ο Γάλλος περιηγητής Guillaumme Joseph Grelot, που ταξίδεψε στον ελλαδικό χώρο το 1670, μάς πληροφορεί ότι την ημέρα της γιορτής του Αγίου Ανδρέα οι γυναίκες έφτιαχναν πάντοτε τηγανίτες.

φωτογραφία: Πάτρα, Ιερή Πηγή Δήμητρας - Πηγάδι Αγίου Ανδρέα.
Χαλκογραφία από την έκδοση E. Dodwell, «A Classical and
Topographical Tour through Greece», Λονδίνο 1819. archaiologia.gr

Η μαντική πηγή της θεάς Δήμητρας γεμίζει σήμερα με καθαρό νερό το πηγάδι του Αγίου Ανδρέα, που βρίσκεται δίπλα στη λιτή βασιλική του Λύσανδρου Καυταντζόγλου, τον «Παλιό Άγιο Ανδρέα» (1836) στη δυτική παραλία της Πάτρας. 

Στις 30 Νοεμβρίου στην Πάτρα, μετά τη λειτουργία, τα νεαρά και ερωτευμένα ζευγάρια πήγαιναν στο πηγάδι του Αγίου Ανδρέα και έπιναν με τις χούφτες τους νερό, για να εξασφαλίσουν την ευημερία τους. Παλιότερα, την παραμονή της γιορτής του Αγίου Ανδρέα στην περιοχή των Πατρών, έφτιαχναν λαχανόπιτες, που τις έστελναν στην εκκλησία για να μοιραστούν στους φτωχούς. Πρόκειται για έθιμο εξευμενιστικό και νεκρολατρικό. Την ίδια εποχή, αρχές δηλαδή του χειμώνα, οι αγρότες των ευρωπαϊκών χωρών έφτιαχναν crèpes από σιτάρι, για να μην τρώει το σκουλήκι τα φυτεύματα. Πρόκειται για ενέργεια εξευμενισμού των κακών πνευμάτων.

Μία άλλη παράδοση από την Πάτρα αναφέρει ότι στο κενοτάφιο του Αγίου έβρισκαν φύκια. Αυτό συνέβαινε επειδή ο Άγιος, που ήταν ψαράς, σε κάθε μεγάλη τρικυμία βοηθούσε τα ψαροκάικα που κινδύνευαν.

Σε τόπους που βρίσκονταν κοντά στη θάλασσα, δίπλα στους μεγάλους θαλάσσιους δρόμους επικοινωνίας και στα μικρονήσια, ο Άγιος Ανδρέας θεωρείται προστάτης των ψαράδων και των πληρωμάτων μικρών πλοίων. Η αντίληψη αυτή επικρατούσε στην Κίμωλο, τους Παξούς, την Ιθάκη, την Αστυπάλαια, την Κύπρο και τις ακτές της Προποντίδος.

Η σύνδεση του ονόματος του Αγίου Ανδρέα με τη λέξη «άνδρας» ερμηνεύει τις ονειρομαντείες περί γάμου που γίνονταν την ημέρα της γιορτής του. Στη Σκύρο του «Αϊ-Αντριός» ανήμερα, τα νεαρά κορίτσια νήστευαν για να ονειρευτούν το βράδυ τον μελλοντικό τους σύζυγο. Στο χωριό Χαλκειό της Χίου, τα κορίτσια άναβαν τα καντήλια στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, παρακαλώντας τον να τα καλοπαντρέψει.

Πολλοί Άγιοι είναι τιμωροί, επιβάλλουν τιμωρίες στους ανθρώπους που δεν τηρούν τις αργίες και τα έθιμα ή είναι ασεβείς. Άγιοι τιμωροί είναι συνήθως αυτοί, όπως ο Άγιος Ανδρέας, των οποίων η γιορτή συμπίπτει με κρίσιμες ημέρες για τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Από τον Χρονογράφο του Δωροθέου, ένα δημώδες κείμενο του 1570, πληροφορούμαστε ότι σε ναό που βρισκόταν σε κάποιο κυκλαδίτικο νησί, ασεβής ιερέας έβγαλε με λόγχη το δεξί μάτι από την εικόνα του Αγίου Ανδρέα. Την ίδια στιγμή και με τρόπο θαυμαστό, βγήκε το δεξί μάτι του παπά, που κόλλησε πάνω στο βγαλμένο της εικόνας.

Η ημερολογιακή θέση της γιορτής του Αγίου Ανδρέα, στο τέλος του φθινοπώρου, σηματοδοτεί την έναρξη του χειμώνα. Του Αγίου Ανδρέα, όπως λέει ο λαός, «αντριεύει» το κρύο, ο βοριάς και ο χειμώνας, πέφτουν τα πρώτα χιόνια στα βουνά και κρυώνουν ακόμη και τα άχυρα. Οι αγροτικές δουλειές λιγοστεύουν, η διάρκεια της ημέρας μικραίνει και οι άνθρωποι συγκεντρώνονται νωρίς στα σπίτια τους ή σε σπίτια συγγενών και φίλων κάνοντας νυχτέρια, αποσπερίδες ή βεγγέρες δίπλα στο τζάκι. Χαρακτηριστικό είναι λαϊκό στιχούργημα από την Μήλο:

– Άγιε Ανδρέα πώς περνάς;
Το χειμώνα πού θα πας;

– Στο κονάκι μου θα κάτσω
και την παραστιά θ’ ανάψω
και κρασί θα σας κεράσω!

Στη Μεσαρά της Κρήτης στις 30 Νοεμβρίου, έστρωναν στα σπίτια τα χειμωνιάτικα χαλιά και έβγαζαν από τις κασέλες τις μπατανίες, τα βαριά μάλλινα κλινοσκεπάσματα.

Συνοψίζοντας τα όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω, φαίνεται ότι ο ελληνικός λαός θεωρούσε τον Άγιο Ανδρέα προστάτη των γεωργών και των σπαρτών, ιατρό τυφλών, κωφών, παραλύτων, επιληπτικών, διώκτη της πανούκλας. Προστάτη, επίσης, των ψαράδων, των πληρωμάτων μικρών πλοίων, των ερωτευμένων ζευγαριών και των κοριτσιών, που τα βοηθούσε να ονειρευτούν τον μελλοντικό τους σύζυγο.

Τελειώνοντας επισημαίνουμε ότι η γνώση και η μελέτη των εθίμων, που διατηρούνται και ασκούνται κυρίως από τις γυναίκες, μάς βοηθάει να κατανοήσουμε τον απλό άνθρωπο της υπαίθρου, τις ελπίδες, τις αντιλήψεις και τους φόβους του, για τον ορατό και τον αόρατο κόσμο που τον περιβάλλει. Τα πατροπαράδοτα έθιμα είναι μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ένα παλίμψηστο λαϊκής λατρείας των προγόνων, αρχαίων, βυζαντινών και νεωτέρων.

Γλωσσάρι:

Αμπάρι (το). Ξύλινο αποθηκευτικό κιβώτιο σιτηρών με σκέπασμα, διαστάσεων 1,50×1,00×1,20 μ. Στο μέσον του αμπαριού, ο κατασκευαστής άνοιγε μια τρύπα, που έκλεινε με πώμα. Κάτω ακριβώς απ’ αυτή την τρύπα, τοποθετούσαν τα σακιά, γεμάτα με σιτηρά, τα οποία έστελναν για άλεσμα στο μύλο. Κάθε σπίτι είχε στο κατώγι του τρία αμπάρια, για το σιτάρι, το καλαμπόκι και το κριθάρι.

Λαλαγγίτες. Λουκουμάδες. Τηγανίτες. Τα λαλάγγια των βυζαντινών. Παραδοσιακό γλυκό σφαιρικού σχήματος. Γίνονται με χυλό από αλεύρι, ένζυμες ή άζυμες και ψήνονται μέσα σε καυτό λάδι. Μετά το τηγάνισμα, τις τοποθετούσαν μέσα σ’ ένα πιάτο και τις περίχυναν με μέλι και καρύδια. Σερβίρονται ζεστές. Τις έφτιαχναν στις γιορτές των αγίων και την Πρωτοχρονιά.

Μπατανία (η). Βαρύ, μάλλινο, κλινοσκέπασμα.
Μπερεκέτι (το). Αφθονία αγαθών, πλούτος.

Νυχτέρια, αποσπερίδες, παρακάθια ή βεγγέρες. Πρόκειται για σπιτικές, ψυχαγωγικές συνάξεις –κυρίως– γυναικών, οι οποίες συγκεντρώνονται, κάνουν συντροφιά, τραγουδούν, δουλεύουν –πλέκουν, γνέθουν ή ξεφλουδίζουν καλαμπόκι– λένε παραμύθια, ευτράπελες ιστορίες, αινίγματα, γλωσσοδέτες και τσερεφίλικα (αλληγορικές ιστορίες με σόκιν περιεχόμενο).

Παχίδα (η). Σιτάρι κοπανισμένο και βρασμένο.

Πολυσπόρια (τα). Βρασμένα δημητριακά ανακατεμένα με όσπρια. Μια πανηγυρική πανσπερμία, στην οποία μερικές φορές πρόσθεταν ζάχαρη, καρύδια και σταφίδες. Τα πολυσπόρια ονομάζονται επίσης σπορίδια, μπόλια, μπόμπολα, μπουσμπουρέλια και πολυκούκια.

Πυανέψια (τα). Γιορτή του τετάρτου μήνα του αττικού ημερολογίου, του Πυανοψιώνος (Οκτώβριος-Νοέμβριος) αφιερωμένη στο θεό Απόλλωνα, στον οποίο πρόσφεραν τους πρώτους καρπούς της συγκομιδής. Τα Πυανέψια συνδέονταν και με την περιφορά της Ειρεσιώνης από τα νεαρά αγόρια. Η Ειρεσιώνη ήταν ένα κλαδί ελιάς, τυλιγμένο με μαλλί, πάνω στο οποίο έδεναν καρπούς. Αποτελούσε σύμβολο αφθονίας, που έφερνε καλοτυχία σε όσα σπίτια έμπαινε.

Χύτροι (οι). Η πιο σημαντική γιορτή του όγδοου μήνα του αττικού ημερολογίου, του Ανθεστηριώνος (Φεβρουάριος-Μάρτιος), ήταν τα Ανθεστήρια που διαρκούσαν τρεις ημέρες. Η τρίτη ημέρα των Ανθεστηρίων, οι λεγόμενοι «Χύτροι», ήταν αφιερωμένη στο ψυχοπομπό Ερμή και τους νεκρούς. Την ημέρα αυτή κάθε σπίτι μαγείρευε μέσα σε χύτρες διάφορους σπόρους (πανσπερμία). Κανένας ζωντανός δεν έτρωγε από το φαγητό αυτό, που προοριζόταν για τον Ερμή και τους νεκρούς.

Τοπωνύμια:

Κονιατσή Ελασσόνας. Σήμερα λέγεται Ευαγγελισμός. Οικισμός της Θεσσαλίας, ΒΔ της Λάρισας.
Δαμασκηνιά Κοζάνης. Παλιότερα λεγόταν Βεδυλούστιον. Οικισμός της Δυτικής Μακεδονίας, στις πλαγιές του Ασκίου Όρους.
Λυκόρραχη Κόνιτσας. Παλιότερη ονομασία Λούψικο. Οικισμός της Ηπείρου ΒΑ των Ιωαννίνων, στις πλαγιές της βόρειας Πίνδου.
Επταχώρι Καστοριάς. Παλιότερη ονομασία Βουρβουτσικό. Οικισμός της Δυτικής Μακεδονίας, ΝΔ της Καστοριάς.
Αρτοτίνα. Οικισμός της ορεινής Δωρίδας, στις πλαγιές των Βαρδουσίων.
Βούρβουρα Κυνουρίας. Ορεινός οικισμός της Αρκαδίας, ΝΑ της Τρίπολης.
Μπαουσιοί Ιωαννίνων, στις πλαγιές του όρους Τόμαρος.
Χαλκειό (το). Οικισμός στο ΝΑ τμήμα της Χίου.

Αφέντρα Γ. Μουτζάλη - Αρχαιολόγος

Η Αφέντρα Γ. Μουτζάλη είναι αρχαιολόγος του Υπουργείου Πολιτισμού και εργάζεται στην 6η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Πατρών. Συνεργάτης του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών από το 1985.

Δραστηριοποιείται από το 1978 στον Πελοποννησιακό χώρο με ανασκαφές, επιτόπιες έρευνες, δημοσιεύσεις και ανακοινώσεις σε Ελληνικά και Διεθνή Συνέδρια. Ασχολείται ιδιαιτέρως με θέματα Ιστορικής Γεωγραφίας, Αρχιτεκτονικής και Βυζαντινού Πολιτισμού.

Μέλος της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, της Εταιρείας Μελέτης του Ελληνικού Εβραϊσμού, της Εταιρείας Ιστορίας της Ιατρικής και του Κέντρου Μελετών Ιονίου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Burkert Walter, Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, Αρχαϊκή και Κλασσική Εποχή, μτφρ. Νικ. Π. Μπεζεντάκος – Α. Αβαγιανού, έκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993.
Ήμελλος Στέφανος Δ., Αγίου Ανδρέα Λαϊκή Λατρεία, Πελοποννησιακά, τόμ. ΙΘ’ (1991-1992), σ. 225-251.
Λουκάτος Δημήτρης Σ., Τα φθινοπωρινά, έκδ. Φιλιππότης, Αθήνα 1982, σ. 182-187 και σ. 200-203.
Λουκόπουλος Δημήτρης, Τα γεωργικά της Ρούμελης, έκδ. «Δωδώνη», Αθήνα-Γιάννινα 1983 (2η έκδ.), σ. 163, 171.
Μέγας Γεώργιος Α., Ελληνικές γιορτές και έθιμα λαϊκής λατρείας, έκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1988 (2η έκδ.), σ. 35.
Nilsson Martin P., Ελληνική Λαϊκή Θρησκεία, μτφρ. Ι. Θ. Κακριδή, έκδ. «Εστία», Αθήνα 2000 (2η έκδ.).

Τρείς Παρακλητικοί Κανόνες εις τον Άγιον 
Απόστολον Ανδρέα τον Πρωτόκλητον

*• Ποίημα Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου
*• Ποίημα Μοναχού Αντωνίου
*• Ποίημα Πρ. Πατρών Νικοδήμου επι την παλιννοστήσει της Τίμιας Αυτού Κάρας

Παραπομπές:

1. Τα ταξίδια, τα βάσανα, τα λείψανα & η αξία του αγι-Αντρέα (παπά Γιώργης Δορμπαράκης) Άγιος απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος
2. Ο μαθητής  με τ' ανάκατα μαλλιά και 4. P. Andreas Konanos 30/11/2016 Κάνε μου ένα δώρο - π. Ανδρέας Κονάνος
3. Απόσπασμα από το θέμα Άγιοι του Νοεμβρίου, sophia-ntrekou.gr
5. Βίντεο Μετάφραση από τα ρωσικά: Ευγενία Τελιζένκο. Επεξεργασία: Ενορία Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου 40 Εκκλησιών, Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης. 
*• Αφέντρα Γ. Μουτζάλη, Αρχαιολόγος, «Η γιορτή του Αγίου Ανδρέα και έθιμα της λαϊκής του λατρείας»,
ΠηγήΑέναη επΑνάσταση | Sophia-Ntrekou.gr

Τῌ Λ' ΤΟΥ ΜΗΝΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Μνήμη τοῦ ἁγίου καὶ ἐνδόξου Ἀποστόλου
Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου. Ἀκολουθία ἐδῶ.

Κοντάκιον Ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου
+Πατρῶν Νικοδήμου - Ἦχος β'

Προστασίαν οἱ πιστοὶ ἐξαιτοῦμεν, Ἀπόστολε, λυτρωθῆναι ἀπὸ συμφορῶν ταῖς πρεσβίαις σου. Μὴ παρίδης τῶν προστρεχομένων σοι δεήσεις ταπεινάς, ἀλλὰ πρόφθασον ὡς εὐμενής, εἰς τὴν βοήθειαν ἡμῶν καὶ κινδύνων ἀπάλλαξον. Σὺ γὰρ Χριστῶ προσῆξας, ὅμιλον τῶν Ἑλλήνων, καὶ τὰ αἰτήματα ἡμῶν Αὐτῶ προσάγαγε Πρωτόκλητε.

Videos Αφιέρωμα
«Στα Βήματα του Πρωτοκλήτου» 
ραδιοφωνική εκπομπή Επιμέλεια, 
παρουσίαση: Νώντας Σκοπετέας

Συνοδοιπόροι σε μια αγαπητική εν Κυρίω συναλληλία, που συναντά την θέρμη και την ψυχωφελή αγωνία κάθε σύμπονου αδελφού-τεθλιμμένου συνοδίτη, στα ερτζιανά του Θεού και στα ευλογημένα ραδιοφωνικά καταφύγια της Πατρίδας μας…[4]












Απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος - Βίντεο: ταινία κινουμένων σχεδίων: Η μικρή αυτή ταινία είναι ρωσικής παραγωγής. Ως εκ τούτου, αναφορικά με κάποια γεγονότα του βίου του Αγίου Αποστόλου Ανδρέα, πηγή τους αποτελεί η ρωσική παράδοση. Σύμφωνα με τον καθ΄ ημάς Συναξαριστή, ο Άγιος Ανδρέας καρφώθηκε (δεν δέθηκε με σχοινιά) πάνω στον σταυρό (σχήματος Χ), ίσως μάλιστα και ανάποδα (υπάρχουν τέτοιες εικονογραφήσεις). Το ότι έφθασε μέχρι το σημερινό Κίεβο κι ότι ευλόγησε τον τόπο και προφήτεψε την δόξα της Εκκλησίας στη Ρωσία, είναι ρωσικός θρύλος.

Μία μικρή επισήμανση: αναφέρεται στην ταινία η κακομεταχείριση του Αποστόλου Ανδρέα από τους κατοίκους της Σινώπης. Ο Συναξαριστής αναφέρει ότι του επιτέθηκαν με μανία και αγριότητα, τον κακοποίησαν άσχημα, τον έσυραν, σχεδόν πεθαμένο, έξω από την πόλη τους, και τον παράτησαν πάνω στην κοπριά. Μάλιστα, κάποιος αγριάνθρωπος, με τα δόντια του, έκοψε ένα δάχτυλο από το χέρι του Αγίου Ανδρέα. Όμως, ο Χριστός δεν άφησε αβοήθητο τον άνθρωπό Του. Του εμφανίστηκε, του θεράπευσε τις πληγές, του αποκατέστησε το χέρι, και του σύστησε να μήν αμελεί το κήρυγμα του Ευαγγελίου. 


Όταν την άλλη μέρα οι Σινωπείς είδαν τον Απόστολο απολύτως υγιή, χωρίς ίχνος κακοποίησης, θαύμασαν, και πίστεψαν στον Χριστό. 


Αυτό που εντυπωσιάζει είναι ότι ο Χριστός, ζήτησε από τον Άγιο Ανδρέα, με αυστηρή σύσταση, να μήν αμελεί τον ευαγγελισμό του κόσμου. Είναι συγκλονιστικό το γεγονός, από τη μιά να βλέπουμε τον Θεό να αγωνιά για την σωτηρία των ανθρώπων, και από την άλλη εμείς να αμελούμε και να αδιαφορούμε. Ο ευαγγελισμός των γύρω μας είναι έργο όλων μας. Ο καθένας όπου έχει ταχθεί. Και το καλύτερο κήρυγμα είναι η ίδια μας η ζωή. Όταν ζούμε το Ευαγγέλιο, όταν βιώνουμε τον Χριστό, τότε μιλάνε τα έργα μας. 


Οι Απόστολοι περιόδευσαν σ' όλο τον τότε γνωστό κόσμο και κήρυτταν στους ανθρώπους το Ευαγγέλιο της Βασιλείας του Θεού. Ο Κύριος ήταν πάντα μαζί τους, και επιβεβαίωνε του λόγου το αληθές «δια των επακολουθούντων σημείων», δηλαδή με τα αναρίθμητα θαύματα που αυτοί επιτελούσαν στο όνομά Του. 
[5]


ΛΥΧΝΟΣ ΤΟΙΣ ΠΟΣΙ ΜΟΥ: Ο Απόστολος Ανδρέας, ο Πρωτόκλητος (30 Νοεμβρίου 2006) 2 Ομιλίες του Πανοσιολογιοτάτου Αρχιμανδρίτη π. Ανανία Κουστένη. Εκπομπή του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ο Αρχιμανδρίτης Ανανίας Κουστένης είναι μια πνευματική μορφή του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας. Γεννήθηκε το έτος 1945 στην Δημητσάνα Αρκαδίας και ακολούθησε τον δρόμο του μοναχισμού, για να δοθεί στον Θεό και τον άνθρωπο. Έλαβε ανθρωπιστική παιδεία με σπουδές στην Θεολογία και την Βυζαντινή Φιλολογία του Πανεπιστημίου Αθηνών, αξιοποιώντας τις γνώσεις του στην υπηρεσία των ανθρώπων. Έχει μεταφράσει τον Ρωμανό τον Μελωδό και η πνευματική του δραστηριότητα είναι ανεξάντλητη.








Κήρυγμα Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου κατὰ τὴ Θεία Λειτουργία τῆς ἑορτῆς τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Ἀνδρέα, ποὺ τελέσθηκε στὸν ὁμώνυμο πανηγυρίζοντα ναὸ τῆς κοινότητος Νικηταρίου τῆς μητροπολιτικῆς περιφέρειας Μόρφου (30.11.2018).



Εξωτερικοί σύνδεσμοι:
  • Παναγιώτης Ν. Τρεμπέλας (1886 - 1977): Ο Απόστολος Ανδρέας: Βίος, δράσις και μαρτύριον αυτού εν Πάτραις. Έκδοσις Ι.Ν. Αποστόλου Ανδρέου, Πάτραι
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α'
ΑΠΟ ΤΗΣ ΠΕΡlΧΩΡΟΥ ΤΟΥ ΙΟΡΔΑΝΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΟΥ ΥΠΕΡΩΟΥ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'
Η ΔΡΑΣΙΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΑΦΙΞΕΩΣ ΤΟΥ ΕΙΣ ΠΑΤΡΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ'
Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΝ ΠΑΤΡΑΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ'
ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΑΥΡΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΛΗΤΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε'
ΤΑ ΚΑΤΑ ΤΑΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΛΕΙΨΑΝΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

  • Βασίλειος Ιωαννίδης, (1896-1963): Απόστολος Ανδρέας (Πληροφορίες εκ της Καινής Διαθήκης) Ἀπὸ «Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία», τόμ. 2ος, Ἀθῆναι 1963.
  • Βασίλειος Ιωαννίδης, (1896-1963): Απόστολος Ανδρέας (Πληροφορίες εκ των Αποκρύφων)
  • Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749 - 14 Ιουλ 1809): Τὸ Συναξάρι του Αγίου Ανδρέα
  • Ο ΑΓΙΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ Ο ΠΡΩΤΟΚΛΗΤΟΣ Ο ιδρυτής της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως και πολιούχος άγιος των Πατρών [Σύνδεσμος Κληρικών Χίου]


Δεν υπάρχουν σχόλια: