«Στα Βουρλά το κακό ξεκίνησε στις 29 Αυγούστου. Μπήκαν οι Τούρκοι στα σπίτια μας και μας έβαλαν φωτιά. Αργότερα μας είπαν ότι ήταν αντάρτες και μετά ήρθε ο τακτικός στρατός και μας μάζεψε. Μας έπιασαν όλους μαζί, τον πατέρα μου τον έσφαξαν, τον αδερφό μου τον έκαψαν, τους νέους τους μάζεψαν και τους πήραν στην Ανατολή. Όταν φύγαμε ήταν 16 Σεπτεμβρίου...
Το ποιος φταίει θα το πω με ένα στίχο από το ποίημα “Της Καταστροφής”: “Δε νίκησαν την Ελλάδα οι Τούρκοι. Δεν μπορούσαν. Μα δεν ήταν κι άνθρωποι. Την Ελλάδα νίκησαν, αδόξως, διχασμός, Λεβαντίνοι κι Ευρώπη”. Ο Βενιζέλος έκανε τη μεγαλύτερη καταστροφή. Μέσα στη φλόγα του πολέμου, έπρεπε να γίνουν εκλογές στην Ελλάδα;».
Το απόσπασμα είναι από συνέντευξη της Φιλιώς Χαϊδεμένου, που παραχώρησε στην Αναστασία Παρετζόγλου για το βιβλίο «Η Ελλάδα είναι Γυναίκα» Δεκ. 2004 εκδ. Λιβάνη.
Τα Βουρλά είναι μια πόλη της επαρχίας της Σμύρνης στην Τουρκία. Βρίσκονται στης χερσόνησο της Ερυθραίας, 38 χλμ. δυτικά από τη Σμύρνη και στο δρόμο προς αυτήν. Ήταν σημαντικό πολιτιστικό κέντρο, όπως αποδεικνύεται από τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις που υπολογίζονται να είναι από την εποχή του Χαλκού (1600 - 1200 π.Χ.).
13 Σεπτέμβρη του 1922, 31 Αυγούστου με το παλαιό ημερολόγιο, και στη Σμύρνη ξημέρωσε μαύρη μέρα. Επτά ημέρες μετά και την αποχώρηση του τελευταίου ελληνικού στρατιωτικού τμήματος από τη Μικρά Ασία, και μετά την είσοδο του κεμαλικού στρατού στη Σμύρνη, έλαβε χώρα μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του ελληνισμού.
Ολόκληρη η θεατρική παράσταση σε βίντεο «Φιλιώ Χαϊδεμένου»,
σε μια συνεργασία του Ιδρύματος Πολιτισμού ΙΩΝΙΑ και του ΚΘΒΕ.
Γεννήθηκε το 1899 στα Βουρλά της Μικράς Ασίας. Το 1922, με το διωγμό, έχασε αδέλφια και πατέρα, ενώ αυτή κατάφερε να φτάσει Ελλάδα, όπου και έζησε την υπόλοιπη ζωή της. Υπήρξε ενεργό μέλος πολλών μικρασιατικών σωματείων και βραβεύτηκε επανειλημμένως για τις δραστηριότητές της. Έχει ιδρύσει Μουσείο Μικρασιατών στη Νέα Φιλαδέλφεια, το οποίο φέρει το όνομά της.
Η παράσταση βασίζεται στο βιβλίο της «Γιαγιάς Φιλιώς» που φέρει τον τίτλο «Η διαθήκη της Ιωνίας - Τρεις αιώνες μια ζωή» και εκδόθηκε στην Αθήνα το 2005 που έχει διασκευάσει η Άντρη Θεοδότου.
Σκηνοθέτης της παράστασης, ο Βασίλης Ευταξόπουλος, με τη μουσική-καλλιτεχνική επιμέλεια του Ζαχαρία Καρούνη.
Πρωταγωνιστούν: Δέσποινα Μπεμπεδέλη, Ζαχαρίας Καρούνης, Χαρά Κεφαλά, Αλέξανδρος Καλπακίδης, Εμμανουέλα Χαραλάμπους – Ένγκελ, Αλκιβιάδης Μαγγόνας. Συντελεστές:
Πρωταγωνιστούν: Δέσποινα Μπεμπεδέλη, Ζαχαρίας Καρούνης, Χαρά Κεφαλά, Αλέξανδρος Καλπακίδης, Εμμανουέλα Χαραλάμπους – Ένγκελ, Αλκιβιάδης Μαγγόνας. Συντελεστές:
Διασκευή: Άνδρη Θεοδώτου.
Ανέβηκε το χειμώνα του 2017 αρχικά για 30 παραστάσεις, όμως ύστερα από τις διθυραβικές κριτικές που απέσπασε και κατ' απάιτησιν του κοινού, συνέχισε να παίζεται στην Αθήνα αλλά και στην επαρχία. Η παράσταση είναι αφιερωμένη στην Φιλιώ Χαϊδεμένου, μια δυναμική προσωπικότητα της Μικράς Ασίας.
Υπόθεση του έργου: Η Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 αποτελεί μια από τις μελανότερες σελίδες του Ελληνισμού και μια τραγική καμπή στην πορεία του. Η βίαιη έξοδος των Ελλήνων από την Μικρά Ασία υπήρξε ανέκαθεν πηγή έμπνευσης για την συγγραφή δεκάδων χιλιάδων σελίδων. Πλήθος προσφύγων κατέφτασε στη Μητέρα Ελλάδα και μαζί του έφερε πρωτογενείς μαρτυρίες. Μέσα σε αυτό το ταλαίπωρο «κύμα» προσφύγων ήταν και η μόλις 23 ετών Φιλιώ Σιδερή-Χαϊδεμένου, γεννημένη σε μια μικρή κωμόπολη της Μ. Ασίας, τα Βουρλά, λίγα μόλις χιλιόμετρα από τη Σμύρνη.
Δείτε επίσης: Περί ανταλλαγής πληθυσμών: Τοποστρατηγική και γεωπολιτική προσέγγιση της Μικρασιατικής Καταστροφής - Ν. Λυγερός
Ο δυναμικός χαρακτήρας, η τόλμη και η αποφασιστικότητα που διέκριναν τη Φιλιώ Χαϊδεμένου, συνέδραμαν ως εφόδια στον αγώνα της για να μην εξαλειφθεί ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στη Μικρά Ασία.
Η σημαντική πορεία της γυναίκας με το όνομα Φιλιώ, έγινε η αφορμή να γεννηθεί μια ιδέα για την εξιστόρηση της ζωής της, βασισμένη στις προσωπικές της μαρτυρίες.
Πέρα από την προσωπική ιστορία αυτής της σημαντικής προσωπικότητας, η δύναμη της θέλησης και ο αγώνας της για επιβίωση μέσα σε ένα ολόκληρο αιώνα συνιστά ένα φωτεινό παράδειγμα αντίστασης.
«Όσο ζω κι αναπνέω δεν θα σταματήσω ποτέ να μιλώ για όσα ζήσαμε οι Έλληνες της Σμύρνης, της Μικράς Ασίας, με τη Φωτιά, τον διωγμό, τον ξεριζωμό μας από τα άγια χώματα, την καταδίκη σε προσφυγιά. Αυτά τα μάτια ώσπου να κλείσουν, θα βλέπουν μπροστά τους τα όσα έγιναν, και δεν συμφέρουν, και το στόμα μου θα μιλά για το άδικο του Ελληνισμού και θα ζητά την επιστροφή εκεί που είδαμε το φως, που μεγαλώσαμε, προκόψαμε, για να χαθούν όλα μέσα στον καπνό και στη φωτιά»
Η Δέσποινα Μπεμπεδέλη καταπλήσσει το κοινό της με το φοβερό ταλέντο, τη βελούδινη φωνή και το γλυκό νάζι που αποκαλύπτει την τρυφερότητα και την ανθρωπιά της. Η τραγική διάσταση του χαρακτήρα, τον οποίο με κατάνυξη ενσαρκώνει, φυσικά παραπέμπει σε ηρωίδες του αρχαίου δράματος, θυμίζοντάς μας την Εκάβη που τόσο ανεπανάληπτα ενσάρκωσε αυτό το καλοκαίρι στην Κύπρο. Οι πρωτογενείς μαρτυρίες πάντα έχουν μεγαλύτερο βάρος από την επίσημη ιστορία και καταφέρνουν να μεταφέρουν στο θεατή την πραγματικότητα της βάρβαρης εκείνης περιόδου, να νιώσει και να καταλάβει, φεύγοντας παρόλ’ αυτά ανάλαφρος.
«…Η αφήγηση της Φιλιώς Χαϊδεμένου είναι η πραγματική ιστορία των ευτυχισμένων, δημιουργικών ημερών των Μικρασιατών στον τόπο τους… O,τι λέει η Φιλιώ το είδε με τα μάτια της, το βίωσε η ίδια. Και αν κρατάω κάτι, είναι ένας απέραντος θαυμασμός, ένα βαθύ σέβας προς αυτή την απλή, ταπεινή γυναίκα με τη γιγάντια δύναμη, τόλμη, πίστη, αγάπη για τη ζωή, για την πατρίδα της, τον συνάνθρωπό της, για τον αγώνα που έδωσε να κρατήσει άσβεστη τη μνήμη της χαμένης πατρίδας της».
«Πρέπει να έχουμε λόγο για να γίνουμε συμπονετικοί με το διπλανό μας;», αναρωτιέται η Φιλιώ Σιδερή-Χαϊδεμένου, μια γυναίκα με όραμα.
Σκηνικά Άγγελου Αγγελή, ο ίδιος σε συνέντευξη τύπου: «Ένα νεκρό τοπίο, αφημένο στη λήθη. Είναι μια ακτή, μια προκυμαία χωρίς θάλασσα. Είναι αυτή η ακτή, απ' όπου φύγαμε. Είναι αυτή η ακτή στην οποία φτάσαμε. Όσοι καταφέραμε να ζήσουμε, ένας άψυχος τόπος αλλά άσβεστος μέσα στη μνήμη. Μόνο η μνήμη μπορεί να τον κρατήσει ζωντανό και το γινάτι να μην ξεχάσω τη ζωή. Αυτό παίρνω από τη ψυχή της Φιλιώς και το κάνω σκηνικό»
Με ιδιαίτερη συγκίνηση την παράσταση παρακολούθησε ο κ.κ Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, Μητροπολίτες και Ιεράρχες που με την παρουσία τους, στήριξαν μαζί με τον Ίδρυμα Νέα Ιωνία την ιστορική αυτή παράσταση.
Δείτε ολόκληρη την Παράσταση:
Δεν είναι απλά ένα έργο, είναι ότι κουβαλάει στις πλάτες και στις μνήμες του ένα κομμάτι του ελληνισμού, που ξεριζώθηκε άγρια από τον τόπο του. Δεν είναι μια αναδρομή στην ιστορία. Ποτέ δεν ήταν όσο σήμερα, επίκαιρη η ιστορία της Φιλιώς. Είναι τόσο αναγκαίο μέσα από μια παράσταση, να περάσει το πείσμα αυτής της ηρωίδας, που πάλευε μέχρι τα 108 της χρόνια, να κρατήσει ζωντανό το δεντράκι, αυτό που ήταν η μόνη της πατρίδα.
Δεν είναι απλά ένα έργο, είναι ότι κουβαλάει στις πλάτες και στις μνήμες του ένα κομμάτι του ελληνισμού, που ξεριζώθηκε άγρια από τον τόπο του. Δεν είναι μια αναδρομή στην ιστορία. Ποτέ δεν ήταν όσο σήμερα, επίκαιρη η ιστορία της Φιλιώς. Είναι τόσο αναγκαίο μέσα από μια παράσταση, να περάσει το πείσμα αυτής της ηρωίδας, που πάλευε μέχρι τα 108 της χρόνια, να κρατήσει ζωντανό το δεντράκι, αυτό που ήταν η μόνη της πατρίδα.
Αυτή τη στιγμή που σαν έθνος, ζούμε τους ίδιους κινδύνους και τους ίδιους φόβους και τις ίδιες απειλές. Τώρα που ο Τούρκος παραληρεί όπως παραληρούσε και τότε.
Σήμερα που σύνορα μας τρέμουν, που η Κύπρος παζαρεύει τη γη της.
Ένα δεντράκι φύτρωσε την ώρα που γεννιόμουν
Και όταν το χώμα κάηκε το πήρα στην καρδιά μου
Μέσα στα χρόνια άνθιζε και άφηνε τους καρπούς του
Απ' τα κλαδιά που άπλωνε η σκόρπια ετούτη ρίζα.
Ένα δεντράκι μνήμη μου, η μόνη μου πατρίδα
Οι ζωντανοί να τρέφονται να ζουν οι πεθαμένοι
Όταν κοιτάω πίσω μου, καπνοί και φλόγες
Που βγήκαν ως την θάλασσα.
Και μου κάψαν το αίμα
Με τόσο που δε θάνατο η μαύρη η ψυχή μου
Από σκοτάδι χόρτασε και άδεια από φως τα μάτια
Το δέντρο κούνια κρέμασα να πάω πέρα δώθε
Φως και σκοτάδι φίλιωσαν
Φιλιώ – Φιλιώ με λένε...
Το 1969 εγκαταστάθηκε στην Κύπρο. Εργάστηκε αρχικά στο Θέατρο του Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου και από το 1971 μέχρι το 1996, στο Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου. Έχει βραβευτεί για την προσφορά της στο θέατρο, με πολλές διακρίσεις στην Κύπρο και στην Ελλάδα. Το 1996, ανακηρύχθηκε στην Ελλάδα, ηθοποιός της χρονιάς.
Η Φιλιώ Χαϊδεμένου, γεννήθηκε στα Βουρλά το 1899. Έφθασε στην Ελλάδα το 1922, μαζί με τους Έλληνες που κατέφυγαν εδώ ως πρόσφυγες. Μαζί της και μέλη της οικογένειάς της που διασώθηκαν. Δούλεψε πολύ σκληρά στη ζωή της. Υπήρξε ενεργό μέλος πολλών μικρασιατικών σωματείων, ενώ βραβεύτηκε αρκετές φορές για τη δραστηριότητά της. Ήταν 96 χρονών, το 2005, όταν κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Λιβάνη, το βιβλίο της-μαρτυρία «Η διαθήκη της Ιωνίας. Τρεις αιώνες, μια ζωή». Στις 6 Ιουνίου 2007 «έφυγε» από τη ζωή στα 108 της χρόνια, η γιαγιά Φιλιώ, η γυναίκα που έγινε σύμβολο του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας.
Όνειρο και πόθος ζωής υπήρξε για τη Φιλιώ Χαϊδεμένου, η δημιουργία ενός μουσείου, αφιερωμένου στον μικρασιατικό ελληνισμό. Το όνειρό της υλοποιήθηκε στο τέλος της δεκαετίας του 1990. Και πάλι πέρασε από πολλές ταλαιπωρίες, καθώς το κτήριο που στέγαζε το μουσείο υπέστη μεγάλες ζημιές κατά το σεισμό του 1999.
Αργότερα μεταφέρθηκε στο κτίριο του Ιδρύματος Απόδημου Ελληνισμού «Ανδρέας Παπανδρέου» και εγκαινιάστηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο. Τα προβλήματα όμως δεν είχαν λυθεί. Η έλλειψη πόρων ήταν το μεγαλύτερο από αυτά. Η Φιλιώ Χαϊδεμένου, για να αντιμετωπίσει αυτό το θέμα, έφθασε μέχρι το γραφείο του τότε πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή. Τον Απρίλιο του 2007, δυο μήνες πριν από το θάνατο της, ο πρωθυπουργός εγκαινίασε το μουσείο, που φέρει το όνομά της, «Μουσείο Μικρασιατικού Ελληνισμού Φιλιώ Χαϊδεμένου».
«Η Μικρασιατική Καταστροφή δεν είναι η μεγαλύτερη του αιώνα μας, αλλά η μεγαλύτερη των αιώνων, διότι τέτοια καταστροφή, μαζική σφαγή, φωτιά και καταστροφή, εγώ τουλάχιστον που διάβαζα από παιδί και παρακολουθούσα, δεν έχει γίνει. Έχουν γίνει πολλές καταστροφές στους αιώνες, όμως τόσο μαζική καταστροφή, πολλών ατόμων μαζί, δεν έχει γίνει, ούτε και με τέτοιο τρόπο που έγινε η καταστροφή αυτή η δική μας, η Μικρασιατική Καταστροφή», είχε πει σε συνέντευξή της.
Περισσότερα: Θέατρο, Μικρά Ασία, Πρόσφυγες
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου