Photo © αρχείο του Mάνου Χατζιδάκι
Μια ποιητική σπουδή για την ελευθερία
Ο
Μάνος Χατζιδάκις, ένας γνήσιος Έλληνας με πληθωρική προσωπικότητα, υπήρξε ο δημιουργός που έβαλε τη σφραγίδα του στον πολιτισμό μας αναμορφώνοντας το ελληνικό τραγούδι και δρομολογώντας νέους μουσικούς ορίζοντες.
Πρωτοπόρος, αυθεντικός, ασυμβίβαστος στη ζωή του, ξένος απέναντι στην κολακεία και στην ταχτική της αναρρίχησης, εχθρός της σοβαροφάνειας και του εκχυδαϊσμού της τέχνης, λάτρης του νέου και της αμφισβήτησης, τολμηρός στοχαστής της εποχής του, κατάφερε να αφήσει το στίγμα του ανεξίτηλο στο πέρασμα του χρόνου.
Τώρα που η ευαίσθητη παρουσία του έχει νυχτωθεί μέσα στις στοές του χρόνου, η σκέψη, ο λόγος
και η μουσική του, μάς είναι απαραίτητη. Σε αυτό το σκοτεινό και αινιγματικό ατομικό μας ταξίδι προς την αιωνιότητα, το φως που εκπέμπει το «είδωλό» του είναι πνευματική μας κληρονομιά.
Ο ΛΑΧΕΙΟΠΩΛΗΣ Τ' ΟΥΡΑΝΟΥ Αυτό το σχόλιο, θα μπορούσε νάταν και μια ποιητική σπουδή για την ελευθερία. Όμως για μια ελευθερία-υπόλειμμα, πού ακόμα μετά βίας συντηρείται στον καιρό μας, ανάμεσα από τα σκοτεινά κτίρια των μεγάλων εταιριών και μές από τ’ ανθρώπινα γεννήματα ανέραστων και απωθητικών γονέων. Για μιάν ελευθερία, που την κερδίζει παίζοντας κανείς μ’ άγρια θηρία.
Μάνος Χατζιδάκις
...Σηκώθηκα απ' το πιάνο και πλησιάζω τον καθρέφτη. Ήμουνα ξαναμμένος. Είδα το είδωλό μου να κρατά φτερά του παγωνιού και δροσερούς καρπούς του Θέρους. Κι είπα από μέσα μου: Είμαι ο Λαχειοπώλης τ' Ουρανού. Μοιράζω αριθμούς σε ξωτικά κι αγγέλους. Ο πρώτος αριθμός σημαίνει συνουσία. Βάση ρευστή για δημιουργία. Κι αποφασίζω ευθύς την πιο μεγάλη μου πράξη. Σκόρπισα τα λαχεία μου στους γαλαξίες και στο άπειρο. Έτσι δεν θά 'ναι δυνατό κανείς να ξαναδημιουργήσει, να πράξει το καλό - που λεν - ή το κακό. Σπατάλη η απόφασή μου, μα ο κόσμος πάει για να χαθεί.
Το λέω για να τ' ακούν οι νέοι, και να σκορπίσουν τα λαχεία τους κι αυτοί, όπου μπορέσουν κι όπου βρουν. Να μην τ' αφήσουν κέρδος στους πολλούς. Έτσι τουλάχιστον, θα κατακτήσουμε τη δυνατότητα να μας φοβούνται. Ποιους; Εμάς, τους ποιητές. Μια και δεν είναι δυνατό να μας εντάξουν στα συρτάρια τους, σ' ό,τι μπορούν να ελέγξουνε και να προβλέψουν οι ανερχόμενοι πολλοί.
Σκορπίστε τα λαχεία σας όπου μπορέσετε κι όπου βρείτε, μην τ’ αφήσετε κέρδος για τους πολλούς. Για να μας φοβούνται. Εμάς τους ποιητές, εμάς που τα χέρια μας την ώρα του ύπνου ζωγραφίζουν ελεύθερα τους ανέμους, με χρώματα και με σχηματισμούς πτηνών, και που μας τοποθετούν παντοτινά μες στους αιώνες, με την αθάνατη μορφή του Λαχειοπώλη τ’ ουρανού.
Τους φοβερίζει η άρνησή μας να δεχτούμε φάκελο, κατάταξη, τάξη κι αριθμό. Τους φοβερίζει η άρνησή μας να ενταχθούμε στις ομάδες αυτών που όταν κοιμούνται, τα χέρια τους είναι από μέσα ή απ' έξω από το πάπλωμα. Γιατί τα χέρια τα δικά μας την ώρα του ύπνου, ζωγραφίζουν ελεύθερα τους ανέμους, με χρώματα και με σχηματισμούς πτηνών, και μας τοποθετούν παντοτινά μες στους αιώνες, με την αθάνατη κι ερωτική μορφή του Λαχειοπώλη τ' Ουρανού.
Κυριακή, 13 Μαΐου 1979
Τα εβδομαδιαία ραδιοφωνικά σχόλια του Μάνου Χατζιδάκι, την περίοδο που ήταν διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, το οποίο γνώρισε σημαντική άνθηση.
Στον πρόλογο του βιβλίου «
Τα σχόλια του Τρίτου», ο Χατζιδάκις εκφράζει τη θλίψη του για την κατάντια της σύγχρονης Ελλάδας. Καταλήγει χαρακτηριστικά:
«Για μιαν ακόμη φορά η ποιητική συνείδηση και η έκφρασή της καταδιώχθηκε και εξαναγκάστηκε στη σιωπή. Η έκδοση λοιπόν αυτών των «Σχολίων» ήταν επιβεβλημένη για να μην ξεχνάμε την αθλιότητα και τις οδυνηρές αλήθειες του καιρού μας και του τόπου μας».
Μάνος Χατζιδάκις, Αθήνα, 27 Νοεμβρίου 1980
σχόλια του Τρίτου, εκδόσεις Εξάντας, σελ. 135-141
Ο
Μάνος Χατζιδάκις, ήρθε κι έφυγε, αφού μας χάρισε τη λάμψη του, αφού μας μάγεψε με τις μελωδίες του, αφού μας αφύπνισε με τα οράματά του, αφού μας μπόλιασε με τις ιδέες του, αφού μας ξεδίπλωσε τις οδυνηρές αλήθειες του τόπου μας, αφού μας άφησε τα ίχνη του ταξιδιού του, έφυγε, ανοίγοντας φτερά για τη νοσταλγία των ουρανών.
Η μυστική πηγή του είναι εδώ, για όσους θέλουν, για όσους μπορούν ακόμη, στις μελωδίες του να αναγνωρίσουν το μυστικό εσωτερικό τους σκίρτημα.
«Αλλά κανείς δεν θέλει να πιστέψει πως βασικό μας αίτημα
υπήρξε πάντα κι είναι ο ουρανός. Κι όχι μόνο δικό μας,
αλλά και ολόκληρων λαών. Πάντα επιμένουν να μας διδάσκουν
αυτό το κάπως ύποπτο: επιστροφή στη γη. Μας αποκρύπτουν πως
το φυσικό μας είναι να πετάμε, πως στην τελειωτική μορφή μας
θα ‘χουμε φτερά. Γι’ αυτό ανέκαθεν η νοσταλγία των ουρανών
στα όνειρα των εφήβων, των εραστών και των παρθένων».
(Σχόλιο του στο Τρίτο Πρόγραμμα τον Ιούνιο του 1979)
θέλω να μάθω ο ίδιος ποιός υπήρξα, τί σκέφθηκα, πώς έζησα
και τί είναι αυτό που συνθέτει την μελλοντική μου απουσία.
Υπάρχει ο Λαχειοπώλης του Ουρανού; Και πώς είναι το σώμα του, η μορφή του; Φαντάζομαι κάτι σαν τον «Μεγάλο Ερωτικό» που το 1972 ο Μόραλης ζωγράφισε για το δικό μου έργο, μέσα στη Θεομηνία. Μια αληθινή Θεομηνία. Μια οργισμένη υπενθύμιση, για το πώς μας περιέχει η Φύση και πώς πάει να μας ελέγξει.
Ντοκιμαντέρ - Ραδιόφωνο στο Πατάρι
Γιάννης Μόραλης 1972 Σπουδή για τον Μεγάλο Ερωτικό.
Το εξώφυλλο του δίσκου του Μάνου Χατζηδάκι
Τα κείμενα μιας ραδιοφωνικής εκπομπής μέσα στην ταινία Στην πρώτη συνάντηση της ομάδας παραγωγής του
ντοκιμαντέρ με τίτλο: Ραδιόφωνο στο Πατάρι, ο σκηνοθέτης Θ. Παπακώστας, πρότεινε την ιδέα να υπάρχει μια ραδιοφωνική εκπομπή (με την μορφή κειμένων) στον κορμό της ταινίας. Η ιδέα, υλοποιήθηκε με τη συγγραφή δέκα κειμένων (όσα περίπου και τα κείμενα μιας ωριαίας ραδιοφωνικής εκπομπής) τα οποία, λειτουργούν ενίοτε υποστηρικτικά και άλλοτε συνδετικά με το υπόλοιπο υλικό (εικόνα, συνεντεύξεις κ.λπ.). Ουσιαστικά, παραμένουν ως η προσωπική αφήγηση του χρονικού των γεγονότων που παρουσιάζει η ταινία, συμβάλλοντας στην άποψη της ομάδας παραγωγής, για παράλληλη αφήγηση και όχι για γραμμική εξιστόρηση.
Ο «Λαχειοπώλης»
Ο λαχειοπώλης στον ελλαδικό χώρο, ως επάγγελμα, ξεκίνησε στα μεγάλα αστικά κέντρα ως απότοκο γεγονός της αστυφιλίας και κατατάχθηκε στα λεγόμενα παρασιτικά επαγγέλματα. Η μοναχική, συνήθως, φιγούρα με το ξύλινο κοντάρι που περιφέρεται στους δρόμους και στα καταστήματα πουλώντας λαχεία, διαδραμάτισε το δικό της ρόλο στο νεότερο πολιτικο-κοινωνικό γίγνεσθαι της επικράτειας. Η εικόνα του λαχειοπώλη και ειδικότερα το καθεαυτό επάγγελμα, χρησιμοποιήθηκε ωστόσο και ως παράδειγμα αποφυγής ή και επαγγελματικής αποτυχίας, στο αγωνιώδες μικροαστικό-μεταπολεμικό κοινωνικό πλαίσιο.
Ο Λαχειοπώλης στην ταινία
Η συγκεκριμένη ταινία παρακολουθεί και αφηγείται κυρίως τη δημιουργία ενός διαδικτυακού ραδιοφώνου. Ο κορμός της αποτελείται από τρία κυρίως επίπεδα: Έναρξη λειτουργίας Β' Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, βίαιη και αυθαίρετη διακοπή λειτουργίας της Ε.Ρ.Τ. τον Ιούνιο του 2013 και δημιουργία του διαδικτυακού σταθμού Μεταδεύτερο. Ο ιστορικός κορμός, πάνω στον οποίο αρθρώνεται το σεναριακό τρίπτυχο, χαράσσεται από σύνθετες και εναλλασσόμενες πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις. Ο Λαχειοπώλης λοιπόν, «αναλαμβάνει» ως παρατηρητής να αφηγηθεί άλλοτε αφαιρετικά και άλλοτε πιο συγκεκριμένα, γεγονότα και καταστάσεις (λογοκρισία, πολιτικές διώξεις, εναλλαγές πολιτευμάτων και κυβερνήσεων, ανακατατάξεις στη λειτουργία της Δημόσιας Ραδιοφωνίας), εντέλει, σημαντικούς σταθμούς που στιγμάτισαν ποικιλοτρόπως την νεοελληνική κοινωνία, περίπου από το 1965 και εντεύθεν. Ίπταται και προσγειώνεται.
Η αφήγηση γίνεται εναλλάξ από πρώτο, σε δεύτερο πρόσωπο. Ο Λαχειοπώλης δεν μπορεί να είναι μόνο ένα πρόσωπο. Εκτός από ραδιοφωνικός παραγωγός, είναι ένας απ’ όλους μας. Αγωνιά, μάχεται, κερδίζει, ηττάται, αναχωρεί και επιστρέφει. Υπερβαίνει την ύλη και γίνεται κατάσταση. Είναι άνθρωπος και το ίδιο το ραδιόφωνο ταυτοχρόνως. Και κυρίως, δεν είναι αντικειμενικός. Η «ψυχραιμία» και η “αντικειμενικότητα” στο δημόσιο λόγο, μοιάζει περισσότερο ως προσωπείο, στο ψευδεπίγραφο τέρας του νεοφιλελευθερισμού και της σύγχρονης βιοεξουσίας ως σύστημα, και μανδύας πολιτικού καθωσπρεπισμού, στα ανδρείκελα εκφραστές αυτού του συστήματος.
Γιατί ο Λαχειοπώλης
Ένας Λαχειοπώλης, όντως περπατούσε τα βράδια στη γειτονιά της Αθήνας η οποία ονομάζεται Παγκράτι. Ο Γ. Μόραλης ανέλαβε να τον απεικονίσει στο εξώφυλλο του δίσκου «Μεγάλος Ερωτικός» του Μ. Χατζιδάκι, ο οποίος κυκλοφόρησε το 1972. Από τότε, πετάει πάνω από κεραίες εκπομπών και βαδίζει ανάμεσά μας. Στην αρχή ετούτου του κειμένου, χρησιμοποιήθηκε ένα απόσπασμα από τα Σχόλια του Τρίτου. Μια σειρά από σχόλια που εκφώνησε ο Μ. Χατζιδάκις κατά τη διάρκεια της θητείας του ως Διευθυντής του Γ’ Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.
«Radio Loft». A documentary directed by Thanassis Papakostas
Σκηνοθεσία Θανάσης Παπακώστας. Σενάριο Κώστας
Αδαμόπουλος, Γιώργος I. Αλλαμανής, Βασίλης Δίπλας
Η ταινία παρακολουθεί τη μεγάλη περιπέτεια του Αυτοδιαχειριζόμενου Μεταδεύτερου, του πιο ανοιχτού web radio στην Ελλάδα.
Χωρίς ιδιοκτήτη ΜΜΕ, χωρίς διαφημίσεις, το Μεταδεύτερο, ραδιόφωνο πολιτικής και πολιτιστικής παρέμβασης, μεταδίδει 24ωρο ζωντανό πρόγραμμα με εκπομπές για τις τέχνες, δημοσιογραφικά μαγκαζίνο και τακτικές live μεταδόσεις συναυλιών.
Συμμετέχουν δεκάδες παραγωγοί, δημοσιογράφοι, σκηνοθέτες, συγγραφείς, ηθοποιοί, μουσικοί, δικηγόροι, ελεύθεροι επαγγελματίες, ηχολήπτες, μέλη συλλογικοτήτων - όλοι εθελοντές και χωρίς αμοιβή.
Ο αρχικός πυρήνας της ομάδας συγκροτήθηκε στην ΕΡΤ μετά την επιβολή του «μαύρου» το 2013. Από τον Ιούνιο του 2014 ο σταθμός εκπέμπει από δικά του στούντιο, στο πατάρι του δισκοπωλείου Music Corner στην Αθήνα.
Το ντοκιμαντέρ ερευνά τις ιστορικές ρίζες από το Β' και το Γ' Πρόγραμμα της δημόσιας ραδιοφωνίας, καταγράφει το παρόν και ανιχνεύει το μέλλον ενός ραδιοφώνου συλλογικού, πολιτικοποιημένου και ακηδεμόνευτου.
Υ.Γ.
Κατά την έξοδο μετά το τέλος της προβολής, αν συναντήσετε τον Λαχειοπώλη στην πόρτα, κοιτάξτε τον όπως συνήθως τρέχει το βλέμμα στον καθρέφτη. Καπνίστε ένα τσιγάρο μαζί του. Κι αν δεν καπνίζετε, πηγαίνετε μια βόλτα μαζί του. Μιλάει για εσάς. Κι εσείς γι’ αυτόν.
